Prawnik radzi Wybrane orzeczenia Sądu
Najwyższego dotyczące składników majątku wspólnego
I/. Przedsiębiorstwo jako składnik majątku wspólnego
Postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2014 r., III CSK 87/14
Tytuł: Nabycie w czasie trwania wspólności ustawowej przedmiotów służących do prowadzenia przedsiębiorstwa. Skutki nabycia przedmiotu majątkowego z majątku wspólnego.
1. Nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przedmioty służące do prowadzenia przedsiębiorstwa powinny należeć do tej samej masy majątkowej co przedsiębiorstwo.W konsekwencji rozpatrywać należy przynależność przedsiębiorstwa jako całości do majątków małżonków, a nie przynależność poszczególnych składników przedsiębiorstwa do jednego z majątków małżeńskich.
2. Przedmiot majątkowy nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego. Do majątku osobistego wchodzi natomiast roszczenie o zwrot nakładu czy wydatku.
Postanowienie SN z dnia 2 czerwca 2017 r., II CSK 722/16
Tytuł: Przedsiębiorstwo jako szczególnego rodzaju rzecz w obrocie prawnym. Wygaszenie bytu przedsiębiorstwa w związku ze śmiercią osoby, która jednoosobowo prowadziła przedsiębiorstwo.
1. Ustawodawca ustalił definicję przedsiębiorstwa w art. 551 k.c. Stosownie do niej przedsiębiorstwo ma charakter szczególnego rodzaju masy majątkowej, wyodrębnianej ze względu na funkcję, dla zrealizowania której powstało przez powiązanie z sobą różnego rodzaju rzeczy i praw. Przedsiębiorstwo jest bowiem zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, a poszczególne rodzaje składających się nań elementów zostały przykładowo wymienione w art. 551 k.c. Dla zidentyfikowania przedsiębiorstwa jako szczególnego rodzaju rzeczy w obrocie nie mają znaczenia okoliczności podmiotowe, a mianowicie to, że wszystkie prawa do wchodzących w jego skład elementów należy przypisać jednej osobie fizycznej lub prawnej, lecz wspomniane już takie ich zespolenie, że wszystkie one używane są w celu prowadzenia działalności, którą cechuje fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności lub zasadzie racjonalnego gospodarowania, działanie na własny rachunek, powtarzalność działań, uczestnictwo w obrocie gospodarczym, podporządkowanie zasadom gospodarki rynkowej.
2. Śmierć osoby, która jednoosobowo prowadziła przedsiębiorstwo, nie musi oznaczać jego dezintegracji, prowadzącej do ustania możliwości kwalifikowania tej masy majątkowej jako przedsiębiorstwa. Wygaszenie bytu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. będzie konsekwencją zaprzestania z chwilą otwarcia spadku działalności gospodarczej na bazie składników wyodrębnionych i dotychczas w tym celu używanych przez spadkodawcę oraz braku woli jej kontynuowania przez spadkobierców, czy to osobiście, czy przez inne osoby. W takim przypadku uzasadnione byłoby opisywanie indywidualnie statusu poszczególnych rzeczy, wierzytelności i praw, stanowiących do chwili otwarcia spadku przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c. oraz uczynienie z nich osobno przedmiotu obrotu prawnego, w tym i umów. Każde pojedyncze prawo i wierzytelność, wchodzące dotąd w skład przedsiębiorstwa, wymagałoby wówczas podjęcia indywidualnej decyzji co do tego, jak ma być podzielone między spadkobiercami zmarłego przedsiębiorcy. Jeżeli jednak wolą spadkobierców jest zachowanie integralności przedsiębiorstwa i dalsze wykorzystywanie go w celach gospodarczych, przez nich samych lub inne osoby, to przedmiotem działu spadku mogą oni uczynić to odziedziczone przedsiębiorstwo, nie zaś poszczególne jego elementy.
Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2016 r., V CSK 299/15, OSNC 2016/12/146
Tytuł: Znaczenie składników niematerialnych przedsiębiorstwa.
Jeżeli wysokie dochody z prowadzonej jednoosobowo działalności gospodarczej były osiągane głównie dzięki wiedzy i doświadczeniu przedsiębiorcy, który z powodu choroby nie może osobiście kontynuować dotychczasowej działalności, przy ustalaniu wartości przedsiębiorstwa w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami uzasadnione jest pominięcie wartości goodwill.
Z zawartej w art. 551 k.c. definicji przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym wynika, że jest ono zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Wymienienie na pierwszym miejscu składników niematerialnych służy podkreśleniu roli, jaką odgrywają właśnie niematerialne elementy przedsiębiorstwa, takie jak klientela i ustalona renoma przedsiębiorstwa (tzw. goodwill), bez których nie mogłoby ono osiągać zysków ani prawidłowo funkcjonować.
Postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12
Tytuł: Dynamiczny charakter elementów przedsiębiorstwa. Zasady rozkładania dopłat i spłat przy zniesieniu współwłasności na raty.
1. Istotną cechą przedsiębiorstwa jest to, że elementy składające się na jego substrat majątkowy, jak również elementy organizacyjne z natury rzeczy nie mają zazwyczaj charakteru statycznego, ulegają zmianom w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej przez podmioty (przedsiębiorców), którym przysługuje prawo do przedsiębiorstwa. Mimo zmiany tych elementów współwłaściciele przedsiębiorstwa zachowują określony ułamek w prawie własności na przedsiębiorstwie wraz z jego aktualnym substratem materialnym (przedmiotowym), o których mowa w art. 551 k.c.
2. Stosując art. 212 § 3 k.c. sąd powinien uwzględnić nie tylko składniki majątkowe, które są przedmiotem postępowania działowego, ale całościowo stan majątkowy uczestników postępowania działowego, w szczególności czy inne, nieobjęte postępowaniem, składniki majątku współwłaściciela zobowiązanego do spłat mogą mieć znaczenie dla możliwości i terminu wywiązania się przez niego z obowiązku spłat, w tym poprzez ewentualną możliwość zaciągnięcia odpowiedniego kredytu. Ochrona sytuacji majątkowej współwłaściciela, któremu przyznano przedmiot objęty postępowaniem podziałowym powinna nastąpić z jak najmniejszym uszczerbkiem dla ochrony interesów majątkowych pozostałych współwłaścicieli uprawnionych do stosownych spłat. Z drugiej strony, jeżeli przedmiot podziału jest tego rodzaju, że wymaga dokonywania także nakładów inwestycyjnych okoliczność ta powinna być wzięta także pod rozwagę. Dla określenia terminu spłat nie bez znaczenia jest także czas trwania postępowania podziałowego, jeżeli w tym okresie uczestnik postępowania zobowiązany do spłat korzystał z przedmiotu objętego węzłem współwłasności. Natomiast odnośnie do zabezpieczenia zasądzonej spłaty, to żądający zabezpieczenia powinien w postępowaniu sprecyzować, jakiej formy zabezpieczenia jego spłaty oczekuje. Tylko więc ubocznie podnieść należy, iż przepis zawarty w art. 212 § 3 k.c. jest przepisem szczególnym wobec przepisu z art. 320 k.p.c., który wobec tego nie ma zastosowania do rozłożenia na raty bądź odroczenia terminu płatności spłaty zasądzanej w postępowaniu podziałowym. Przepis zawarty w art. 320 k.p.c. może mieć zastosowanie w sprawach o zniesienie współwłasności jedynie do innych należności zasądzanych w orzeczeniach działowych.
Postanowienie SN z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 28/11, OSNC-ZD 2013/2/24
Przy rozliczaniu pożytków i innych przychodów ze wspólnego majątku na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 207 k.c., sąd uwzględnia rzeczywistą, rynkową zdolność kreowania przez ten majątek pożytków naturalnych i cywilnych (art. 53 i 54 k.c.), którą wyznaczać będzie możliwy do uzyskania czynsz najmu lub dzierżawy tego majątku lub jego poszczególnych składników. Dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. dzięki jego osobistej pracy, nie jest równoznaczny z pożytkami i innymi przychodami z tego przedsiębiorstwa, podlegającymi rozliczeniu w postępowaniu działowym.
2/.Przynależność praw wynikających z udziału małżonka w spółce cywilnej- art.33 pkt 3 k.r.o. ,
Do majątku osobistego należą te wszystkie prawa małżonka, które przysługują mu jako wspólnikowi spółki cywilnej (prawa spółkowe) , dotyczy to zarówno praw o majątkowym charakterze: w szczególności wierzytelności o udział w zyskach oraz wierzytelności z tytułu udziału w majątku pozostałym po rozwiązaniu spółki, jak i związanych z udziałem w spółce cywilnej prawa do decydowania o inwestycyjnym przeznaczeniu uzyskanych przychodów czy prawa do decydowania o sposobie podziału zysku.
Jednym z ważnych celów tej regulacji jest zapewnienie małżonkowi-wspólnikowi pełnej swobody w wykonywaniu praw związanych z udziałem w spółce cywilnej. Ważnym powodem jest także konieczność zapewnienia ochrony integralności spółki cywilnej, praw innych wspólników i majątku wspólników spółki cywilnej do niepodzielnej ręki (wspólności łącznej). Natomiast pobrane dochody uzyskiwane w wyniku udziału małżonka w spółce cywilnej wejdą do majątku wspólnego.
3/. Przynależność praw wynikających z udziału małżonka w handlowej spółce osobowej
Postanowienie SN z dnia 17.04.2013 r., I CSK 468/12
Wysokość wierzytelności - w postaci pochodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną - ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej. Dlatego też można stwierdzić, że bez względu na to, w jaki sposób oceni się częściowe sfinansowanie z majątku wspólnego wkładu w spółce cywilnej, przekształconej później w spółkę jawną, wysokość świadczenia należnego wnioskodawcy będzie taka sama.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54,
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Wyrok SN z dnia 7.05.2009 r., IV CSK 14/09
1. Spółka jawna, będąca rezultatem "przeistoczenia" się spółki cywilnej staje się właścicielem ruchomości i nieruchomości dotychczasowej wspólności łącznej wspólników tej spółki, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych, a tylko zgłaszając do odpowiednich rejestrów, ksiąg wieczystych itp. Wstępując ex lege w stosunki materialnoprawne spółki cywilnej (wspólników spółki cywilnej) wstępuje też w stosunki procesowe, np. jako strona toczącego się już postępowania sądowego ze wszelkimi uprawnieniami strony, zachowaniem terminów, obowiązków dowodowych itp.
2. Jeżeli na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej działalność spółki wykazuje straty, które wywierają wpływ na wartość majątku wspólnego wspólników spółki i wynika to z jej wyliczeń bilansowych, to należy te straty uwzględnić dokonując rozliczenia ze wspólnikiem.
4/. Małżonek jako wspólnik w spółce z o.o. Udziały w spółce z o.o. i akcje jako składniki majątku wspólnego małżonków
Wyrok SN z dnia 5.10.2005r, IV CK 99/05, OSNC 2006/7-8/127,
Udział w spółce z o.o., nabyty przez jednego z małżonków ze środków z majątku wspólnego, może stać się składnikiem tego majątku, jeżeli małżonkowie tak postanowili (art. 184 k.h. oraz art. 184 k.s.h.).
Postanowienie SN z dnia 23.11.2000r, I CKN 950/98,
Zakazu objęcia udziału (udziałów) w spółce z o.o. przez małżonków na współwłasność bezudziałową w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie da się wyprowadzić z brzmienia art. 184 k.h. Sytuacji małżonków jako udziałowców w spółce nie zmienia wyłączenie przez nich, w drodze umowy, względnie orzeczenia sądu, wspólności ustawowej, tyle tylko, że udział w spółce staje się wówczas przedmiotem współwłasności ułamkowej. Nadal bowiem mogą oni swoje prawa w spółce, stosownie do treści art. 184 § 1 k.h., wykonywać za pośrednictwem wspólnego przedstawiciela, którym może być jeden z nich. W konsekwencji, każdy z nich może przypisany mu udział we współdziałaniu z drugim małżonkiem zbyć, skoro brak podstaw do przyjęcia, iż umowa spółki zawiera w tym względzie jakiekolwiek ograniczenia. Jeżeli zatem współwłaściciele - małżonkowie - mogą swe współwłasnościowe udziały w spółce znieść przenosząc swą część udziału na drugiego ze współwłaścicieli w drodze stosownego oświadczenia woli, to równie do takiego efektu prowadzić może orzeczenie sądu, przyznające w podziale majątku wspólnego jednemu z małżonków należnej drugiemu z nich części udziału współwłasnościowego.
Wyrok SN z dnia 20.05.1999r, I CKN 1146/97, OSNC 1999/12/209,
W wypadku nabycia przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, w drodze czynności prawnej, udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólnikiem spółki z o.o. staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
Postanowienie SN z dnia 3.12.2009r, I CSK 273/09, Lex nr 551106
Tak jak akcje, również udziały w spółce z o.o. nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów.
Wyrok SN z dnia 21.01.2009r, II CSK 446/08, OSNC ZD 2010/1/7, Lex nr 562977
Akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
5/.Rozliczenia między małżonkami w przypadku pokrycia wkładu do spółki cywilnej z majątku wspólnego
Uchwała SN z dnia 15.09.2004 r, III CZP 46/04, OSNC.2005/9/152,
Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o., stosowanego w drodze analogii.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54, Lex nr 361245
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Postanowienie SN z dnia 17.06.2010 r, III CSK 274/09, Lex nr 611827
1. Ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika - obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi - wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania.
2. Istotą ustroju wspólności ustawowej jest włączenie do majątku wspólnego małżonków dochodów, jakie każde z nich osiągnęło w czasie trwania wspólności majątkowej m. in. z majątku odrębnego. Wyłączenie z tego majątku składnika, którego podstawy ekonomiczne powstały w czasie trwania wspólności tylko dlatego, że zgodnie z przepisami jego wymagalność uzależniona była od czynności podjętych już po ustaniu wspólności, powodowałoby nieuzasadnione umniejszenie majątku wspólnego z korzyścią dla majątku odrębnego.
3. Artykuł 32 § 2 pkt 2 k.r.o. odnosił się jedynie do dochodów z majątku odrębnego osiągniętych w okresie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, a nie po jego wyłączeniu.
Postanowienie SN z dnia 16.01.2013 r., II CSK 193/12
Tytuł: Przedmiot rozstrzygnięcia w postanowieniu wstępnym wydawanym w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Dopuszczalność żądania przez małżonka rozliczenia wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej przy podziale majątku wspólnego. Prawa majątkowe nabyte przez jednego małżonka po rozwiązaniu i likwidacji spółki cywilnej w czasie trwania wspólności ustawowej oraz ich surogaty jako składniki majątku wspólnego (a nie majątku osobistego małżonka- byłego wspólnika spółki cywilnej).
1. Przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu wstępnym, wydawanym na podstawie art. 685 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c., może być wyłącznie spór co do tego, czy konkretny składnik majątkowy wchodzi w skład majątku wspólnego. Wykluczone jest natomiast ustalanie składu majątku wspólnego, gdyż orzeczenie wydane w tym przedmiocie musi jednocześnie obejmować rozliczenie między stronami.
2. Małżonek nie może żądać zwrotu (rozliczenia) wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej na podstawie art. 45 k.r.o.
3. Wykładnia językowa art. 33 pkt 10 k.r.o. prima facie mogłaby prowadzić do wniosku, że wszystkie prawa majątkowe nabyte po rozwiązaniu i likwidacji spółki cywilnej oraz ich surogaty należą do majątku osobistego wspólnika. Powyższa norma wprost wskazuje jednak, że wyjątki od zasady surogacji zachodzą, gdy przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisem takim jest art. 31 § 1 zdanie pierwsze k.r.o. w części wskazującej, że do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków. Pojęcie "przedmioty majątkowe", w rozumieniu art. 31 § 1 k.r.o., obejmuje wszelkie prawa majątkowe.
Postanowienie SN z dnia 17.06.2010 r, III CSK 274/09, Lex nr 611827
1. Ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika - obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi - wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania.
Postanowienie SN z dnia 16.04.2008 r., V CSK 548/07
1. Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o. stosowanego w drodze analogii.
2. Część składowa nieruchomości stanowiącej składnik majątku łącznego nie może być przedmiotem odrębnej własności, o innym statusie niż sama nieruchomość (art. 47 § 1 w zw. z art. 48 k.c.).
6/. Rozliczenia między małżonkami w przypadku pokrycia wkładu do handlowej spółki osobowej z majątku wspólnego
Postanowienie SN z dnia 17.04.2013 r., I CSK 468/12
Tytuł: Ustalanie wysokości wierzytelności w postaci podchodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną.
Wysokość wierzytelności - w postaci pochodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną - ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej. Dlatego też można stwierdzić, że bez względu na to, w jaki sposób oceni się częściowe sfinansowanie z majątku wspólnego wkładu w spółce cywilnej, przekształconej później w spółkę jawną, wysokość świadczenia należnego wnioskodawcy będzie taka sama.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54, Lex nr 361245
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Wyrok SN z dnia 7.05.2009 r., IV CSK 14/09
1. Spółka jawna, będąca rezultatem "przeistoczenia" się spółki cywilnej staje się właścicielem ruchomości i nieruchomości dotychczasowej wspólności łącznej wspólników tej spółki, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych, a tylko zgłaszając do odpowiednich rejestrów, ksiąg wieczystych itp. Wstępując ex lege w stosunki materialnoprawne spółki cywilnej (wspólników spółki cywilnej) wstępuje też w stosunki procesowe, np. jako strona toczącego się już postępowania sądowego ze wszelkimi uprawnieniami strony, zachowaniem terminów, obowiązków dowodowych itp.
2. Jeżeli na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej działalność spółki wykazuje straty, które wywierają wpływ na wartość majątku wspólnego wspólników spółki i wynika to z jej wyliczeń bilansowych, to należy te straty uwzględnić dokonując rozliczenia ze wspólnikiem
7/. Ustalanie wartości składników majątku wspólnego obciążonych hipoteką
Postanowienie SN z dnia 5.10.2000r, II CKN 611/99,
Przydzielając jednemu z uczestników - w sprawie o podział majątku wspólnego - nieruchomość obciążoną hipoteką, sąd ustala wartość tego składnika majątkowego przy uwzględnieniu obciążenia hipotecznego.
Postanowienie SN z dnia 29.09.2004 r , II CK 538/03 ,
1. Jeżeli nieruchomość w wyniku podziału majątku wspólnego przypadła uczestnikowi, którego obciążono na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotą z tytułu wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym, to przede wszystkim uczestnika, jako właściciela lokalu i dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie należności na rzecz wierzyciela wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik jako dłużnik rzeczowy spłaci samodzielnie dług hipoteczny, w którym wnioskodawczyni nie będzie już partycypowała, zwłaszcza że uczestnik nie będzie mógł przeciwko niej skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń (art. 618 § 3 k.p.c.).
2. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
Wyrok SN z dnia 2.04.2009r, IV CSK 566/08,
1. Spłata długów uwzględnionych przy ustalaniu wartości poszczególnych składników majątku wspólnego poprzez umniejszenie ich wartości, dokonana z osobistego majątku przez stronę, której dany składnik przypadł w wyniku podziału, nie rodzi roszczenia o zwrot odpowiedniej części wobec drugiej strony, mimo że dług obciążał oboje małżonków. Czym innym jest bowiem odpowiedzialność osobista małżonków (byłych małżonków) wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu spłaty wspólnego długu. Jeżeli, ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej, dług "ciąży" na rzeczy i obniża jej wartość, jego spłata przez stronę, która w wyniku podziału majątku otrzymała obciążoną rzecz oszacowaną z uwzględnieniem tego długu, stanowi realizację zasady, że obowiązany do spłaty jest ten, komu rzecz ta została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy.
2. Artykuł 618 § 3 k.p.c. uznawany jest za przepis o charakterze materialnoprawnym, wprowadzający "swoistą prekluzję". Istota tej prekluzji polega na wyłączeniu możliwości dochodzenia roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym i to nawet wówczas, kiedy nie zostały one przez stronę w tym postępowaniu zgłoszone. Tym bardziej zaś wtedy, kiedy zgłoszone zostały, choćby nie zostały rozpoznane przez sąd. Usterki postępowania działowego mogą być naprawione jedynie w tym postępowaniu (w trybie uzupełnienia postanowienia lub w drodze kontroli instancyjnej).
3. Jeżeli wierzytelność z tytułu wydatków - poniesionych w okresie pomiędzy ustaniem wspólności ustawowej a prawomocnym podziałem majątku wspólnego - z majątku osobistego na zaspokojenie długów związanych z majątkiem wspólnym nie została rozliczona w postępowaniu o podział majątku wspólnego, po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale nie można jej skutecznie przedstawić do potrącenia z wierzytelnością drugiego małżonka, gdyż nie spełniała ona wymagań stawianych przez art. 498 § 1 k.c.
Postanowienie SN z dnia 21.01.2010r, I CSK 205/09, Lex nr 560500
1. Przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny, przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podlegających podziałowi (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.).
2. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
Postanowienie SN z dnia 26.11.2009r, III CZP 103/09, Lex nr 551881
1. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenia zmieniające rzeczywistą wartość tych składników w szczególności obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
2. Spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków
3. Bank może być zainteresowany postępowaniem o podział majątku wspólnego byłych małżonków, w skład którego wchodzi prawo własności nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą jego wierzytelność. Z punktu widzenia interesu banku nie jest bowiem bez znaczenia sposób podziału nieruchomości zastosowany przez sąd tzn. to, czy sąd przyzna nieruchomość jednemu z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego, czy też nieruchomość zostanie sprzedana w drodze licytacji publicznej stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 1066 w zw. z art. 1071 k.p.c. w zw. z art. 212 § 2 k.c.). Bank jest zatem zainteresowanym w rozumieniu art. 510 k.p.c. wówczas, gdy sąd uzna, iż najwłaściwszym sposobem zniesienia współwłasności jest sprzedaż licytacyjna nieruchomości. W takiej sytuacji sąd powinien wezwać wierzyciela hipotecznego do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). W zależności od stanowiska banku sąd może jednak przyznać nieruchomość jednemu z byłych małżonków, jeżeli bank zgodzi się na zmianę umowy kredytowej i zwolnienie z długu drugiego małżonka lub w razie braku takiej zgody dokonać sprzedaży licytacyjnej nieruchomości.
4. Bank nie ma interesu we wzięciu udziału w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli następuje przyznanie nieruchomości jednemu z małżonków, a umowę kredytu zawarli oboje małżonkowie jako dłużnicy solidarni. Podobnie brak jest interesu prawnego wierzyciela hipotecznego (banku) w sytuacji, gdy dochodzi do podziału fizycznego nieruchomości.
Uchwała SN z dnia 25.06.2008r, III CZP 58/08, OSNC 2009/7-8/99, Lex nr 393771
W sprawie o zniesienie wspólności prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej wartość tego prawa ustala się z uwzględnieniem związanego z nim długu z tytułu niespłaconego kredytu zaciągniętego przez spółdzielnię mieszkaniową w części przypadającej na ten dom.
Postanowienie SN z dnia 2.04.2009r, IV CSK 566/08, Lex nr 490972
W razie zmniejszenia dla celów podziału wartości dóbr wchodzących w skład majątku dorobkowego o związane z nimi zadłużenie, osoba, której przyznano je w naturze nie ma prawa żądać od byłego współmałżonka udziału w spłacie tych obciążeń.
Postanowienie SN z dnia 26.10.2010r, I CSK 41/11, Lex nr 1101323
Spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków. Czym innym jest bowiem odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego długu. Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału majątku otrzymał obciążoną rzecz, oszacowaną z uwzględnieniem tego długu stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten komu nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy.
Uchwała SN z dnia 22.03.1991r, III CZP 17/91, OSNC 1991/10-12/119, Lex nr 3661
W nie zakończonym postępowaniu o zniesienie współwłasności zabudowanej nieruchomości sąd nie rozstrzyga na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. o roszczeniach właścicieli lokali mieszkalnych z tytułu posiadania wspólnych części budynku wraz z gruntem, powstałych po prawomocnym wyodrębnieniu w tym postępowaniu wymienionych lokali.
Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2017 r., I CSK 54/16
Jeśli dług zaciągnięty przez jedno z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 i 46 k.r.o. Tego rodzaju rozliczeń, dotyczących długów spłaconych do dnia prawomocnego podziału majątku, dotyczy art. 618 § 3 k.p.c. Nie znajduje on natomiast zastosowania w przypadku spłaty po podziale majątku przez jednego z małżonków - długu ciążącego nadal na obojgu małżonkach jako dłużnikach solidarnych. Mimo bowiem ustania wspólności ustawowej, małżonkowie pozostają nadal dłużnikami osobistymi, a ich sytuację regulują przepisy kodeksu cywilnego o zobowiązanych solidarnych.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej sąd - ustalając wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, obciążonego hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy - uwzględnia wartość rynkową tego prawa, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.
8/. Nabycie przez małżonka po ustaniu wspólności ruchomości będącej przedmiotem umowy leasingu z opcją zakupu
Postanowienie SN z dnia 28.01.2015r, II CSK 322/14,
Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej.
Z uzas. w jaki sposób powinny być rozliczone w postępowaniu o podział majątku wspólnego koszty i korzyści wynikające z umowy leasingu z opcją zakupu przedmiotu tej umowy, zawartej przez jednego z małżonków w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą w czasie obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej, opłacanej w przeważającej części z majątku wspólnego.
Sądy obydwu instancji uznały, że właściwa będzie w tym wypadku konstrukcja rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika, którym stała się koparko-ładowarka CAT/INNA po skorzystaniu przez uczestnika z opcji kupna. Konstrukcję tę uczestnik jednak słusznie krytykuje. Nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka już w chwili ich dokonywania muszą powodować powiększenie (zakup nowych składników, ulepszenie już istniejących) lub utrzymanie majątku osobistego małżonka. Tymczasem zawarta w czasie trwania wspólności majątkowej umowa leasingu z opcją zakupu przedmiotu tego leasingu nie była czynnością mającą spowodować powstanie majątku odrębnego uczestnika.
Wynikające z umowy leasingu prawo wykorzystywania koparko-ładowarki oraz przewidziane w tej umowie roszczenie o jej zakup w terminie wskazanym w umowie stanowiły prawa majątkowe, które wchodziły do majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 31 § 1 k.r.o., nie została bowiem wypełniona żadna z przewidzianych w art. 33 k.r.o. przesłanek umożliwiających zaliczenie aktywów wynikających dla leasingobiorcy z tej umowy do jego majątku osobistego. Koszty uzyskania tych praw nie miały więc charakteru nakładów na majątek odrębny uczestnika, lecz stanowiły wydatki ponoszone na uzyskanie prawa wchodzącego do majątku wspólnego.
Dokonanie rozliczeń w oparciu o zakwestionowany przez uczestnika art. 45 k.r.o. było więc wadliwe co do zasady.
Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej. W chwili ustania wspólności majątkowej zaś w skład majątku wspólnego wchodziło wynikające z umowy leasingu prawo użytkowania maszyny CAT/INNA i roszczenie o jej nabycie. To, że umowa leasingu zawarta była jedynie przez uczestnika nie miało znaczenia w realiach niniejszej sprawy, z uwagi na ustabilizowaną od dawna wykładnię przepisów prawa rodzinnego, dotyczących wspólności majątkowej, odróżniających stosunki majątkowe zewnętrzne i stosunki wewnętrzne między małżonkami. Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku odrębnego) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków.
Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu miało ten skutek, że konieczne było ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego. Późniejsze (mające miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej) przekształcenie roszczenia o zakup ładowarko-koparki w prawo własności tej maszyny nie zmieniło wspólnego charakteru praw majątkowych stron, skoro bowiem roszczenie o nabycie niepodzielnego przedmiotu przysługiwało im wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia, nawet jeśli nabycie własności nastąpiło w wyniku czynności podjętych przez jednego małżonka po ustaniu wspólności. W tym wypadku dokonanie zakupu stanowiło działanie mające na celu zachowanie wspólnego prawa. Rozwiązanie takie odpowiada założeniom przyjmowanym od dawna w orzecznictwie i to nie tylko w zakresie realizacji roszczeń wchodzących w skład majątku wspólnego, ale także mniej pewnych uprawnień, jakie wynikają z ekspektatywy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970 r., I CR 444/69, OSNCP 1970/11/203, uchwałę z dnia 12 stycznia 1978 r. mającą moc zasady prawnej, III CZP 86/77, OSNC 1978/10/171, uchwałę z dnia 4 kwietnia 1990, III CZP 10/90, nie publ. poza bazą Lex nr 9021, czy postanowienie z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 10/12, nie publ. poza bazą Lex nr 1230172).
I/. Przedsiębiorstwo jako składnik majątku wspólnego
Postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2014 r., III CSK 87/14
Tytuł: Nabycie w czasie trwania wspólności ustawowej przedmiotów służących do prowadzenia przedsiębiorstwa. Skutki nabycia przedmiotu majątkowego z majątku wspólnego.
1. Nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przedmioty służące do prowadzenia przedsiębiorstwa powinny należeć do tej samej masy majątkowej co przedsiębiorstwo.W konsekwencji rozpatrywać należy przynależność przedsiębiorstwa jako całości do majątków małżonków, a nie przynależność poszczególnych składników przedsiębiorstwa do jednego z majątków małżeńskich.
2. Przedmiot majątkowy nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego. Do majątku osobistego wchodzi natomiast roszczenie o zwrot nakładu czy wydatku.
Postanowienie SN z dnia 2 czerwca 2017 r., II CSK 722/16
Tytuł: Przedsiębiorstwo jako szczególnego rodzaju rzecz w obrocie prawnym. Wygaszenie bytu przedsiębiorstwa w związku ze śmiercią osoby, która jednoosobowo prowadziła przedsiębiorstwo.
1. Ustawodawca ustalił definicję przedsiębiorstwa w art. 551 k.c. Stosownie do niej przedsiębiorstwo ma charakter szczególnego rodzaju masy majątkowej, wyodrębnianej ze względu na funkcję, dla zrealizowania której powstało przez powiązanie z sobą różnego rodzaju rzeczy i praw. Przedsiębiorstwo jest bowiem zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, a poszczególne rodzaje składających się nań elementów zostały przykładowo wymienione w art. 551 k.c. Dla zidentyfikowania przedsiębiorstwa jako szczególnego rodzaju rzeczy w obrocie nie mają znaczenia okoliczności podmiotowe, a mianowicie to, że wszystkie prawa do wchodzących w jego skład elementów należy przypisać jednej osobie fizycznej lub prawnej, lecz wspomniane już takie ich zespolenie, że wszystkie one używane są w celu prowadzenia działalności, którą cechuje fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności lub zasadzie racjonalnego gospodarowania, działanie na własny rachunek, powtarzalność działań, uczestnictwo w obrocie gospodarczym, podporządkowanie zasadom gospodarki rynkowej.
2. Śmierć osoby, która jednoosobowo prowadziła przedsiębiorstwo, nie musi oznaczać jego dezintegracji, prowadzącej do ustania możliwości kwalifikowania tej masy majątkowej jako przedsiębiorstwa. Wygaszenie bytu przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. będzie konsekwencją zaprzestania z chwilą otwarcia spadku działalności gospodarczej na bazie składników wyodrębnionych i dotychczas w tym celu używanych przez spadkodawcę oraz braku woli jej kontynuowania przez spadkobierców, czy to osobiście, czy przez inne osoby. W takim przypadku uzasadnione byłoby opisywanie indywidualnie statusu poszczególnych rzeczy, wierzytelności i praw, stanowiących do chwili otwarcia spadku przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c. oraz uczynienie z nich osobno przedmiotu obrotu prawnego, w tym i umów. Każde pojedyncze prawo i wierzytelność, wchodzące dotąd w skład przedsiębiorstwa, wymagałoby wówczas podjęcia indywidualnej decyzji co do tego, jak ma być podzielone między spadkobiercami zmarłego przedsiębiorcy. Jeżeli jednak wolą spadkobierców jest zachowanie integralności przedsiębiorstwa i dalsze wykorzystywanie go w celach gospodarczych, przez nich samych lub inne osoby, to przedmiotem działu spadku mogą oni uczynić to odziedziczone przedsiębiorstwo, nie zaś poszczególne jego elementy.
Postanowienie SN z dnia 3 lutego 2016 r., V CSK 299/15, OSNC 2016/12/146
Tytuł: Znaczenie składników niematerialnych przedsiębiorstwa.
Jeżeli wysokie dochody z prowadzonej jednoosobowo działalności gospodarczej były osiągane głównie dzięki wiedzy i doświadczeniu przedsiębiorcy, który z powodu choroby nie może osobiście kontynuować dotychczasowej działalności, przy ustalaniu wartości przedsiębiorstwa w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami uzasadnione jest pominięcie wartości goodwill.
Z zawartej w art. 551 k.c. definicji przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym wynika, że jest ono zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Wymienienie na pierwszym miejscu składników niematerialnych służy podkreśleniu roli, jaką odgrywają właśnie niematerialne elementy przedsiębiorstwa, takie jak klientela i ustalona renoma przedsiębiorstwa (tzw. goodwill), bez których nie mogłoby ono osiągać zysków ani prawidłowo funkcjonować.
Postanowienie SN z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12
Tytuł: Dynamiczny charakter elementów przedsiębiorstwa. Zasady rozkładania dopłat i spłat przy zniesieniu współwłasności na raty.
1. Istotną cechą przedsiębiorstwa jest to, że elementy składające się na jego substrat majątkowy, jak również elementy organizacyjne z natury rzeczy nie mają zazwyczaj charakteru statycznego, ulegają zmianom w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej przez podmioty (przedsiębiorców), którym przysługuje prawo do przedsiębiorstwa. Mimo zmiany tych elementów współwłaściciele przedsiębiorstwa zachowują określony ułamek w prawie własności na przedsiębiorstwie wraz z jego aktualnym substratem materialnym (przedmiotowym), o których mowa w art. 551 k.c.
2. Stosując art. 212 § 3 k.c. sąd powinien uwzględnić nie tylko składniki majątkowe, które są przedmiotem postępowania działowego, ale całościowo stan majątkowy uczestników postępowania działowego, w szczególności czy inne, nieobjęte postępowaniem, składniki majątku współwłaściciela zobowiązanego do spłat mogą mieć znaczenie dla możliwości i terminu wywiązania się przez niego z obowiązku spłat, w tym poprzez ewentualną możliwość zaciągnięcia odpowiedniego kredytu. Ochrona sytuacji majątkowej współwłaściciela, któremu przyznano przedmiot objęty postępowaniem podziałowym powinna nastąpić z jak najmniejszym uszczerbkiem dla ochrony interesów majątkowych pozostałych współwłaścicieli uprawnionych do stosownych spłat. Z drugiej strony, jeżeli przedmiot podziału jest tego rodzaju, że wymaga dokonywania także nakładów inwestycyjnych okoliczność ta powinna być wzięta także pod rozwagę. Dla określenia terminu spłat nie bez znaczenia jest także czas trwania postępowania podziałowego, jeżeli w tym okresie uczestnik postępowania zobowiązany do spłat korzystał z przedmiotu objętego węzłem współwłasności. Natomiast odnośnie do zabezpieczenia zasądzonej spłaty, to żądający zabezpieczenia powinien w postępowaniu sprecyzować, jakiej formy zabezpieczenia jego spłaty oczekuje. Tylko więc ubocznie podnieść należy, iż przepis zawarty w art. 212 § 3 k.c. jest przepisem szczególnym wobec przepisu z art. 320 k.p.c., który wobec tego nie ma zastosowania do rozłożenia na raty bądź odroczenia terminu płatności spłaty zasądzanej w postępowaniu podziałowym. Przepis zawarty w art. 320 k.p.c. może mieć zastosowanie w sprawach o zniesienie współwłasności jedynie do innych należności zasądzanych w orzeczeniach działowych.
Postanowienie SN z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 28/11, OSNC-ZD 2013/2/24
Przy rozliczaniu pożytków i innych przychodów ze wspólnego majątku na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. w zw. z art. 207 k.c., sąd uwzględnia rzeczywistą, rynkową zdolność kreowania przez ten majątek pożytków naturalnych i cywilnych (art. 53 i 54 k.c.), którą wyznaczać będzie możliwy do uzyskania czynsz najmu lub dzierżawy tego majątku lub jego poszczególnych składników. Dochód uzyskiwany przez współwłaściciela przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c. dzięki jego osobistej pracy, nie jest równoznaczny z pożytkami i innymi przychodami z tego przedsiębiorstwa, podlegającymi rozliczeniu w postępowaniu działowym.
2/.Przynależność praw wynikających z udziału małżonka w spółce cywilnej- art.33 pkt 3 k.r.o. ,
Do majątku osobistego należą te wszystkie prawa małżonka, które przysługują mu jako wspólnikowi spółki cywilnej (prawa spółkowe) , dotyczy to zarówno praw o majątkowym charakterze: w szczególności wierzytelności o udział w zyskach oraz wierzytelności z tytułu udziału w majątku pozostałym po rozwiązaniu spółki, jak i związanych z udziałem w spółce cywilnej prawa do decydowania o inwestycyjnym przeznaczeniu uzyskanych przychodów czy prawa do decydowania o sposobie podziału zysku.
Jednym z ważnych celów tej regulacji jest zapewnienie małżonkowi-wspólnikowi pełnej swobody w wykonywaniu praw związanych z udziałem w spółce cywilnej. Ważnym powodem jest także konieczność zapewnienia ochrony integralności spółki cywilnej, praw innych wspólników i majątku wspólników spółki cywilnej do niepodzielnej ręki (wspólności łącznej). Natomiast pobrane dochody uzyskiwane w wyniku udziału małżonka w spółce cywilnej wejdą do majątku wspólnego.
3/. Przynależność praw wynikających z udziału małżonka w handlowej spółce osobowej
Postanowienie SN z dnia 17.04.2013 r., I CSK 468/12
Wysokość wierzytelności - w postaci pochodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną - ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej. Dlatego też można stwierdzić, że bez względu na to, w jaki sposób oceni się częściowe sfinansowanie z majątku wspólnego wkładu w spółce cywilnej, przekształconej później w spółkę jawną, wysokość świadczenia należnego wnioskodawcy będzie taka sama.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54,
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Wyrok SN z dnia 7.05.2009 r., IV CSK 14/09
1. Spółka jawna, będąca rezultatem "przeistoczenia" się spółki cywilnej staje się właścicielem ruchomości i nieruchomości dotychczasowej wspólności łącznej wspólników tej spółki, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych, a tylko zgłaszając do odpowiednich rejestrów, ksiąg wieczystych itp. Wstępując ex lege w stosunki materialnoprawne spółki cywilnej (wspólników spółki cywilnej) wstępuje też w stosunki procesowe, np. jako strona toczącego się już postępowania sądowego ze wszelkimi uprawnieniami strony, zachowaniem terminów, obowiązków dowodowych itp.
2. Jeżeli na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej działalność spółki wykazuje straty, które wywierają wpływ na wartość majątku wspólnego wspólników spółki i wynika to z jej wyliczeń bilansowych, to należy te straty uwzględnić dokonując rozliczenia ze wspólnikiem.
4/. Małżonek jako wspólnik w spółce z o.o. Udziały w spółce z o.o. i akcje jako składniki majątku wspólnego małżonków
Wyrok SN z dnia 5.10.2005r, IV CK 99/05, OSNC 2006/7-8/127,
Udział w spółce z o.o., nabyty przez jednego z małżonków ze środków z majątku wspólnego, może stać się składnikiem tego majątku, jeżeli małżonkowie tak postanowili (art. 184 k.h. oraz art. 184 k.s.h.).
Postanowienie SN z dnia 23.11.2000r, I CKN 950/98,
Zakazu objęcia udziału (udziałów) w spółce z o.o. przez małżonków na współwłasność bezudziałową w rozumieniu przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie da się wyprowadzić z brzmienia art. 184 k.h. Sytuacji małżonków jako udziałowców w spółce nie zmienia wyłączenie przez nich, w drodze umowy, względnie orzeczenia sądu, wspólności ustawowej, tyle tylko, że udział w spółce staje się wówczas przedmiotem współwłasności ułamkowej. Nadal bowiem mogą oni swoje prawa w spółce, stosownie do treści art. 184 § 1 k.h., wykonywać za pośrednictwem wspólnego przedstawiciela, którym może być jeden z nich. W konsekwencji, każdy z nich może przypisany mu udział we współdziałaniu z drugim małżonkiem zbyć, skoro brak podstaw do przyjęcia, iż umowa spółki zawiera w tym względzie jakiekolwiek ograniczenia. Jeżeli zatem współwłaściciele - małżonkowie - mogą swe współwłasnościowe udziały w spółce znieść przenosząc swą część udziału na drugiego ze współwłaścicieli w drodze stosownego oświadczenia woli, to równie do takiego efektu prowadzić może orzeczenie sądu, przyznające w podziale majątku wspólnego jednemu z małżonków należnej drugiemu z nich części udziału współwłasnościowego.
Wyrok SN z dnia 20.05.1999r, I CKN 1146/97, OSNC 1999/12/209,
W wypadku nabycia przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, w drodze czynności prawnej, udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólnikiem spółki z o.o. staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
Postanowienie SN z dnia 3.12.2009r, I CSK 273/09, Lex nr 551106
Tak jak akcje, również udziały w spółce z o.o. nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów.
Wyrok SN z dnia 21.01.2009r, II CSK 446/08, OSNC ZD 2010/1/7, Lex nr 562977
Akcje nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
5/.Rozliczenia między małżonkami w przypadku pokrycia wkładu do spółki cywilnej z majątku wspólnego
Uchwała SN z dnia 15.09.2004 r, III CZP 46/04, OSNC.2005/9/152,
Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o., stosowanego w drodze analogii.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54, Lex nr 361245
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Postanowienie SN z dnia 17.06.2010 r, III CSK 274/09, Lex nr 611827
1. Ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika - obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi - wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania.
2. Istotą ustroju wspólności ustawowej jest włączenie do majątku wspólnego małżonków dochodów, jakie każde z nich osiągnęło w czasie trwania wspólności majątkowej m. in. z majątku odrębnego. Wyłączenie z tego majątku składnika, którego podstawy ekonomiczne powstały w czasie trwania wspólności tylko dlatego, że zgodnie z przepisami jego wymagalność uzależniona była od czynności podjętych już po ustaniu wspólności, powodowałoby nieuzasadnione umniejszenie majątku wspólnego z korzyścią dla majątku odrębnego.
3. Artykuł 32 § 2 pkt 2 k.r.o. odnosił się jedynie do dochodów z majątku odrębnego osiągniętych w okresie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, a nie po jego wyłączeniu.
Postanowienie SN z dnia 16.01.2013 r., II CSK 193/12
Tytuł: Przedmiot rozstrzygnięcia w postanowieniu wstępnym wydawanym w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami. Dopuszczalność żądania przez małżonka rozliczenia wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej przy podziale majątku wspólnego. Prawa majątkowe nabyte przez jednego małżonka po rozwiązaniu i likwidacji spółki cywilnej w czasie trwania wspólności ustawowej oraz ich surogaty jako składniki majątku wspólnego (a nie majątku osobistego małżonka- byłego wspólnika spółki cywilnej).
1. Przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu wstępnym, wydawanym na podstawie art. 685 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c., może być wyłącznie spór co do tego, czy konkretny składnik majątkowy wchodzi w skład majątku wspólnego. Wykluczone jest natomiast ustalanie składu majątku wspólnego, gdyż orzeczenie wydane w tym przedmiocie musi jednocześnie obejmować rozliczenie między stronami.
2. Małżonek nie może żądać zwrotu (rozliczenia) wartości usług świadczonych przez drugiego małżonka na rzecz spółki cywilnej na podstawie art. 45 k.r.o.
3. Wykładnia językowa art. 33 pkt 10 k.r.o. prima facie mogłaby prowadzić do wniosku, że wszystkie prawa majątkowe nabyte po rozwiązaniu i likwidacji spółki cywilnej oraz ich surogaty należą do majątku osobistego wspólnika. Powyższa norma wprost wskazuje jednak, że wyjątki od zasady surogacji zachodzą, gdy przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisem takim jest art. 31 § 1 zdanie pierwsze k.r.o. w części wskazującej, że do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków. Pojęcie "przedmioty majątkowe", w rozumieniu art. 31 § 1 k.r.o., obejmuje wszelkie prawa majątkowe.
Postanowienie SN z dnia 17.06.2010 r, III CSK 274/09, Lex nr 611827
1. Ustalenie wartości nakładu z majątku wspólnego na majątek odrębny uczestnika - obejmujący przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej, uzyskane w zamian za wniesienie wkładów powinno uwzględniać wartość fikcyjnie ustalonego udziału, jaki przysługiwałby małżonkowi - wspólnikowi spółki, gdyby z tej spółki wystąpił w momencie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, określoną według cen z chwili orzekania.
Postanowienie SN z dnia 16.04.2008 r., V CSK 548/07
1. Wierzytelność z tytułu pokrycia wkładu jednego z małżonków w spółce cywilnej ze środków należących do majątku wspólnego podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 k.r.o. stosowanego w drodze analogii.
2. Część składowa nieruchomości stanowiącej składnik majątku łącznego nie może być przedmiotem odrębnej własności, o innym statusie niż sama nieruchomość (art. 47 § 1 w zw. z art. 48 k.c.).
6/. Rozliczenia między małżonkami w przypadku pokrycia wkładu do handlowej spółki osobowej z majątku wspólnego
Postanowienie SN z dnia 17.04.2013 r., I CSK 468/12
Tytuł: Ustalanie wysokości wierzytelności w postaci podchodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną.
Wysokość wierzytelności - w postaci pochodzącego z majątku wspólnego nakładu na pokrycie wkładu w spółce cywilnej następnie przekształconej w spółkę jawną - ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej. Dlatego też można stwierdzić, że bez względu na to, w jaki sposób oceni się częściowe sfinansowanie z majątku wspólnego wkładu w spółce cywilnej, przekształconej później w spółkę jawną, wysokość świadczenia należnego wnioskodawcy będzie taka sama.
Uchwała SN z dnia 13.08.2008r, III CZP 9/08, OSNC 2009/4/54, Lex nr 361245
1. Jeżeli wkład jednego z małżonków do spółki cywilnej przekształconej w spółkę jawną pochodzi z majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską, do majątku wspólnego należy wierzytelność z tytułu nakładu, którym pokryto wkład. Wysokość tej wierzytelności ustala się według reguł obowiązujących przy obliczaniu wartości udziału kapitałowego w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej (art. 65 k.s.h.).
2. Wartość nakładu z majątku wspólnego małżonków na nabycie należącego do jednego z nich udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością ustala się według ceny rynkowej tego udziału.
3. Przy obliczaniu wartości udziałów w obu spółkach należy mieć na względzie stan spółki z chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a ceny z daty orzekania.
Wyrok SN z dnia 7.05.2009 r., IV CSK 14/09
1. Spółka jawna, będąca rezultatem "przeistoczenia" się spółki cywilnej staje się właścicielem ruchomości i nieruchomości dotychczasowej wspólności łącznej wspólników tej spółki, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych, a tylko zgłaszając do odpowiednich rejestrów, ksiąg wieczystych itp. Wstępując ex lege w stosunki materialnoprawne spółki cywilnej (wspólników spółki cywilnej) wstępuje też w stosunki procesowe, np. jako strona toczącego się już postępowania sądowego ze wszelkimi uprawnieniami strony, zachowaniem terminów, obowiązków dowodowych itp.
2. Jeżeli na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki cywilnej działalność spółki wykazuje straty, które wywierają wpływ na wartość majątku wspólnego wspólników spółki i wynika to z jej wyliczeń bilansowych, to należy te straty uwzględnić dokonując rozliczenia ze wspólnikiem
7/. Ustalanie wartości składników majątku wspólnego obciążonych hipoteką
Postanowienie SN z dnia 5.10.2000r, II CKN 611/99,
Przydzielając jednemu z uczestników - w sprawie o podział majątku wspólnego - nieruchomość obciążoną hipoteką, sąd ustala wartość tego składnika majątkowego przy uwzględnieniu obciążenia hipotecznego.
Postanowienie SN z dnia 29.09.2004 r , II CK 538/03 ,
1. Jeżeli nieruchomość w wyniku podziału majątku wspólnego przypadła uczestnikowi, którego obciążono na rzecz wnioskodawczyni określoną kwotą z tytułu wyrównania wartości udziałów w majątku wspólnym, to przede wszystkim uczestnika, jako właściciela lokalu i dłużnika rzeczowego, obciąża uregulowanie należności na rzecz wierzyciela wynikającej z wpisu hipoteki. Nieuwzględnienie zatem przy ustaleniu dopłat przez uczestnika wysokości obciążającej nieruchomość hipoteki może doprowadzić do tego, że uczestnik jako dłużnik rzeczowy spłaci samodzielnie dług hipoteczny, w którym wnioskodawczyni nie będzie już partycypowała, zwłaszcza że uczestnik nie będzie mógł przeciwko niej skutecznie dochodzić z tego tytułu swych roszczeń (art. 618 § 3 k.p.c.).
2. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
Wyrok SN z dnia 2.04.2009r, IV CSK 566/08,
1. Spłata długów uwzględnionych przy ustalaniu wartości poszczególnych składników majątku wspólnego poprzez umniejszenie ich wartości, dokonana z osobistego majątku przez stronę, której dany składnik przypadł w wyniku podziału, nie rodzi roszczenia o zwrot odpowiedniej części wobec drugiej strony, mimo że dług obciążał oboje małżonków. Czym innym jest bowiem odpowiedzialność osobista małżonków (byłych małżonków) wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu spłaty wspólnego długu. Jeżeli, ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej, dług "ciąży" na rzeczy i obniża jej wartość, jego spłata przez stronę, która w wyniku podziału majątku otrzymała obciążoną rzecz oszacowaną z uwzględnieniem tego długu, stanowi realizację zasady, że obowiązany do spłaty jest ten, komu rzecz ta została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy.
2. Artykuł 618 § 3 k.p.c. uznawany jest za przepis o charakterze materialnoprawnym, wprowadzający "swoistą prekluzję". Istota tej prekluzji polega na wyłączeniu możliwości dochodzenia roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym i to nawet wówczas, kiedy nie zostały one przez stronę w tym postępowaniu zgłoszone. Tym bardziej zaś wtedy, kiedy zgłoszone zostały, choćby nie zostały rozpoznane przez sąd. Usterki postępowania działowego mogą być naprawione jedynie w tym postępowaniu (w trybie uzupełnienia postanowienia lub w drodze kontroli instancyjnej).
3. Jeżeli wierzytelność z tytułu wydatków - poniesionych w okresie pomiędzy ustaniem wspólności ustawowej a prawomocnym podziałem majątku wspólnego - z majątku osobistego na zaspokojenie długów związanych z majątkiem wspólnym nie została rozliczona w postępowaniu o podział majątku wspólnego, po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale nie można jej skutecznie przedstawić do potrącenia z wierzytelnością drugiego małżonka, gdyż nie spełniała ona wymagań stawianych przez art. 498 § 1 k.c.
Postanowienie SN z dnia 21.01.2010r, I CSK 205/09, Lex nr 560500
1. Przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny, przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podlegających podziałowi (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.).
2. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
Postanowienie SN z dnia 26.11.2009r, III CZP 103/09, Lex nr 551881
1. Przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenia zmieniające rzeczywistą wartość tych składników w szczególności obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.
2. Spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków
3. Bank może być zainteresowany postępowaniem o podział majątku wspólnego byłych małżonków, w skład którego wchodzi prawo własności nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą jego wierzytelność. Z punktu widzenia interesu banku nie jest bowiem bez znaczenia sposób podziału nieruchomości zastosowany przez sąd tzn. to, czy sąd przyzna nieruchomość jednemu z byłych małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego, czy też nieruchomość zostanie sprzedana w drodze licytacji publicznej stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 1066 w zw. z art. 1071 k.p.c. w zw. z art. 212 § 2 k.c.). Bank jest zatem zainteresowanym w rozumieniu art. 510 k.p.c. wówczas, gdy sąd uzna, iż najwłaściwszym sposobem zniesienia współwłasności jest sprzedaż licytacyjna nieruchomości. W takiej sytuacji sąd powinien wezwać wierzyciela hipotecznego do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.). W zależności od stanowiska banku sąd może jednak przyznać nieruchomość jednemu z byłych małżonków, jeżeli bank zgodzi się na zmianę umowy kredytowej i zwolnienie z długu drugiego małżonka lub w razie braku takiej zgody dokonać sprzedaży licytacyjnej nieruchomości.
4. Bank nie ma interesu we wzięciu udziału w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli następuje przyznanie nieruchomości jednemu z małżonków, a umowę kredytu zawarli oboje małżonkowie jako dłużnicy solidarni. Podobnie brak jest interesu prawnego wierzyciela hipotecznego (banku) w sytuacji, gdy dochodzi do podziału fizycznego nieruchomości.
Uchwała SN z dnia 25.06.2008r, III CZP 58/08, OSNC 2009/7-8/99, Lex nr 393771
W sprawie o zniesienie wspólności prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej wartość tego prawa ustala się z uwzględnieniem związanego z nim długu z tytułu niespłaconego kredytu zaciągniętego przez spółdzielnię mieszkaniową w części przypadającej na ten dom.
Postanowienie SN z dnia 2.04.2009r, IV CSK 566/08, Lex nr 490972
W razie zmniejszenia dla celów podziału wartości dóbr wchodzących w skład majątku dorobkowego o związane z nimi zadłużenie, osoba, której przyznano je w naturze nie ma prawa żądać od byłego współmałżonka udziału w spłacie tych obciążeń.
Postanowienie SN z dnia 26.10.2010r, I CSK 41/11, Lex nr 1101323
Spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków. Czym innym jest bowiem odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego długu. Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału majątku otrzymał obciążoną rzecz, oszacowaną z uwzględnieniem tego długu stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten komu nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy.
Uchwała SN z dnia 22.03.1991r, III CZP 17/91, OSNC 1991/10-12/119, Lex nr 3661
W nie zakończonym postępowaniu o zniesienie współwłasności zabudowanej nieruchomości sąd nie rozstrzyga na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. o roszczeniach właścicieli lokali mieszkalnych z tytułu posiadania wspólnych części budynku wraz z gruntem, powstałych po prawomocnym wyodrębnieniu w tym postępowaniu wymienionych lokali.
Postanowienie SN z dnia 26 stycznia 2017 r., I CSK 54/16
Jeśli dług zaciągnięty przez jedno z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 i 46 k.r.o. Tego rodzaju rozliczeń, dotyczących długów spłaconych do dnia prawomocnego podziału majątku, dotyczy art. 618 § 3 k.p.c. Nie znajduje on natomiast zastosowania w przypadku spłaty po podziale majątku przez jednego z małżonków - długu ciążącego nadal na obojgu małżonkach jako dłużnikach solidarnych. Mimo bowiem ustania wspólności ustawowej, małżonkowie pozostają nadal dłużnikami osobistymi, a ich sytuację regulują przepisy kodeksu cywilnego o zobowiązanych solidarnych.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej sąd - ustalając wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, obciążonego hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy - uwzględnia wartość rynkową tego prawa, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.
8/. Nabycie przez małżonka po ustaniu wspólności ruchomości będącej przedmiotem umowy leasingu z opcją zakupu
Postanowienie SN z dnia 28.01.2015r, II CSK 322/14,
Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej.
Z uzas. w jaki sposób powinny być rozliczone w postępowaniu o podział majątku wspólnego koszty i korzyści wynikające z umowy leasingu z opcją zakupu przedmiotu tej umowy, zawartej przez jednego z małżonków w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą w czasie obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej, opłacanej w przeważającej części z majątku wspólnego.
Sądy obydwu instancji uznały, że właściwa będzie w tym wypadku konstrukcja rozliczenia nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika, którym stała się koparko-ładowarka CAT/INNA po skorzystaniu przez uczestnika z opcji kupna. Konstrukcję tę uczestnik jednak słusznie krytykuje. Nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka już w chwili ich dokonywania muszą powodować powiększenie (zakup nowych składników, ulepszenie już istniejących) lub utrzymanie majątku osobistego małżonka. Tymczasem zawarta w czasie trwania wspólności majątkowej umowa leasingu z opcją zakupu przedmiotu tego leasingu nie była czynnością mającą spowodować powstanie majątku odrębnego uczestnika.
Wynikające z umowy leasingu prawo wykorzystywania koparko-ładowarki oraz przewidziane w tej umowie roszczenie o jej zakup w terminie wskazanym w umowie stanowiły prawa majątkowe, które wchodziły do majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 31 § 1 k.r.o., nie została bowiem wypełniona żadna z przewidzianych w art. 33 k.r.o. przesłanek umożliwiających zaliczenie aktywów wynikających dla leasingobiorcy z tej umowy do jego majątku osobistego. Koszty uzyskania tych praw nie miały więc charakteru nakładów na majątek odrębny uczestnika, lecz stanowiły wydatki ponoszone na uzyskanie prawa wchodzącego do majątku wspólnego.
Dokonanie rozliczeń w oparciu o zakwestionowany przez uczestnika art. 45 k.r.o. było więc wadliwe co do zasady.
Podział majątku wspólnego następuje przy uwzględnieniu jego wartości z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej. W chwili ustania wspólności majątkowej zaś w skład majątku wspólnego wchodziło wynikające z umowy leasingu prawo użytkowania maszyny CAT/INNA i roszczenie o jej nabycie. To, że umowa leasingu zawarta była jedynie przez uczestnika nie miało znaczenia w realiach niniejszej sprawy, z uwagi na ustabilizowaną od dawna wykładnię przepisów prawa rodzinnego, dotyczących wspólności majątkowej, odróżniających stosunki majątkowe zewnętrzne i stosunki wewnętrzne między małżonkami. Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku odrębnego) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków.
Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu miało ten skutek, że konieczne było ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego. Późniejsze (mające miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej) przekształcenie roszczenia o zakup ładowarko-koparki w prawo własności tej maszyny nie zmieniło wspólnego charakteru praw majątkowych stron, skoro bowiem roszczenie o nabycie niepodzielnego przedmiotu przysługiwało im wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia, nawet jeśli nabycie własności nastąpiło w wyniku czynności podjętych przez jednego małżonka po ustaniu wspólności. W tym wypadku dokonanie zakupu stanowiło działanie mające na celu zachowanie wspólnego prawa. Rozwiązanie takie odpowiada założeniom przyjmowanym od dawna w orzecznictwie i to nie tylko w zakresie realizacji roszczeń wchodzących w skład majątku wspólnego, ale także mniej pewnych uprawnień, jakie wynikają z ekspektatywy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970 r., I CR 444/69, OSNCP 1970/11/203, uchwałę z dnia 12 stycznia 1978 r. mającą moc zasady prawnej, III CZP 86/77, OSNC 1978/10/171, uchwałę z dnia 4 kwietnia 1990, III CZP 10/90, nie publ. poza bazą Lex nr 9021, czy postanowienie z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 10/12, nie publ. poza bazą Lex nr 1230172).
Zgodnie z treścią art. 156 § 5 k.p.k. wynika, że od 2014 roku jako regułę ustawodawca statuuje nieograniczony dostęp do akt postępowania przygo-towawczego , a odmowa ich udostępnienia wchodzi w rachubę tylko w enumeratywnie wymienionych sytuacjach. :
- potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
- ochrona ważnego interesu państwa.
Obowiązujące przepisy – po zmianach, stanowią implementację dyrek-tywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2012/13/UE z 22.05.2012 roku, które jako zasadę wprowadzają prawo dostępu do akt, ograniczone jedy-nie ochroną ważnego interesu publicznego.
Tymczasem standardem w praktyce sądowej i prokuratorskiej - jest odmowa prawa wgladu w akta w oparciu o bardzo ogólne i jednocześnie lapidarne przesłanki dotyczące - wpływu wiedzy podejrzanego na tocżace się postępowanie. Standardy europejskie nadal pozostają nam obce ....
W przedmiotowej sprawie Sąd dokonywał podziału majatku wspólnego byłych małżonków. W skład tego majątku wchodziło prawo najmu lokalu mieszkalnego pozostającego w zasobach Komunalnego Towarzystwa Budownictwa Społecznego, oraz prawdo dzierżawy działki - w ramacg ROdzinnych Ogródków Działkowych.
Bank w niniejszej sprawie domagał się zapłaty za niespłacany kredyt zaciągnięty przez pozwanych w walucie CHF. Pozwani - nieznani z miejsca pobytu byli reprezentowani przez kuratora, który działając na ich rzecz składał zarzuty w związku z roszczeniem. Docelowo Sąd oddalił powództwo uznając, iż nie budzi, więc wątpliwości w realiach sprawy, że pozwani pozbawieni byli w momencie zawarcia umowy możliwości, by poznać dostatecznie skonkretyzowane i obiektywne wskaźniki, w oparciu, o które miało być wyliczane ich świadczenie. Mając na uwadze, iż zapis dotyczący sposobu przeliczania spłaty na walutę CHF stanowił itegralną część umowy - jego nieważność spowodowała ocenę, iż cała umowa jest nieważna, co doprowadziło do oddalenia powództwa.
