Konspekt I    3
I. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY    3
II. ZASADA NIERETROAKCJI    4
III. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO    5
III. CIĘŻAR DOWODU    11
IV. DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY    16
V. OSOBY    16
ART. 103 ORAZ 39 K.C.    19
VI. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH    20
ART. 448    26
Konspekt II    26
I. CZYNNOŚCI PRAWNE    27
II. WADY OŚWIADCZEŃ WOLI    42
Konspekt III    47
I. PRZEDSTAWICIELSTWO    47
II. WARUNEK    50
Konspekt IV    52
I. PRZEDAWNIENIE    52
II. ZOBOWIĄZANIA ART. 353 I NAST.    60
Konspekt V    64
I. ZASADA SWOBODY UMÓW    64
II. WYZYSK    67
III. REBUS SIC STANTIBUS    68
IV. ZASADA WALUTOWOŚCI I NOMINALIZMU    70
V. WALORYZACJA SĄDOWA    71
VI. ODSETKI    74
VII. DAMNUM EMERGENS I LUCRUM CESSANS    75
VIII. PRZYCZYNIENIE SIĘ POSZKODOWANEGO    83
IX. ART. 363    85
Konspekt VI    87
I. ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE    87
II. IN SOLIDUM    88
III. WZORCE UMÓW    90
IV. KONTROLA WZORCA UMOWY    94
V. NIEWAŻNOŚĆ UMOWY O ŚWIADCZENIE NIEMOŻLIWE    97
VI. NIEZAWINIONA NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA (475)    98
VII. UMOWA GWARANCYJNA (391)    99
VIII. UMOWA O ZWOLNIENIE DŁUŻNIKA Z OBOWIĄZKU ŚWIADCZENIA (392)    99
IX. UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ (393)    100
Konspekt VII    102
I. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE    102
II. UMOWA PRZEDWSTĘPNA (389)    111
III. UCHYLANIE SIĘ OD ZAWARCIA U. PRZYRZECZONEJ (390)    116
IV. ZADATEK (394)    119
V. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA (395)    121
Konspekt VIII    124
I. GENERALNA FORMUŁA DELIKTU (415)    124
II. SZKODA WYRZĄDZONA PRZEZ LEKARZA/ W SZPITALU    128
III. 416, 424, 426, 427, 430    129
IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SP LUB JST ZA SZKODĘ (417)    133
V. SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA (4241 – 42412 K.P.C.)    140
VI. 435, 436 (RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA, SAMOCHÓD)    147
VII. MIARKOWANIE ODSZKODOWANIA (440), ODPOWIEDZIALNOŚĆ SOLIDARNA ZA SZKODĘ, REGRES (441)    151
VIII. PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA O NAPRAWIENIE SZKODY WYRZĄDZONEJ CZYNEM NIEDOZWOLONYM (4421), UCHYLONY 442    154
IX. SZKODA NA OSOBIE (444)    158
X. ZADOŚĆUCZYNIENIE (445)    161
XI. ROSZCZENIA OSÓB POŚREDNIO POSZKODOWANYCH (446)    165
Konspekt IX    171
I. ZARACHOWANIE ZAPŁATY (451)    171
II. DATIO IN SOLUTUM (453)    172
III. MIEJSCE I TERMIN WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA, NIEWYPŁACALNOŚĆ DŁUŻNIKA (454, 455, 458)    173
IV. PRAWO RETENCJI (ZATRZYMANIA - 461)    178
V. POKWITOWANIE (462), SKUTKI ZŁOŻENIA DO DEPOZYTU SĄDOWEGO (470)    180
VI. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA DŁUŻNIKA (471)    180
VII. OPÓŹNIENIE W SPEŁNIENIU ŚW. PIENIĘŻNEGO, ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE, ODSZKODOWANIE ZA ZWŁOKĘ (481)    186
VIII. ODSETKI OD ODSETEK – ANATOCYZM (482)    191
IX. KARA UMOWNA (483 I NAST.)    192
X. POTRĄCENIE (480)    198
XI. NOWACJA (ODNOWIENIE – 506)    207
XII. ZWOLNIENIE Z DŁUGU (508)    209
Konspekt X    210
I. CESJA (509, 510)    210
II. 512 - 518    215
III. PRZEJĘCIE DŁUGU (519)    219
Konspekt XI    224
I. SKARGA PAULIAŃSKA (527 I NAST.)    224
II. SPRZEDAŻ (535 I NAST.)    232
III. RĘKOJMIA ZA WADY    233
IV. GWARANCJA    242
V. PRAWO PIERWOKUPU    244
VI. DAROWIZNA    247
Konspekt XII    255
I. SPADKI (OGÓLNE PRZEPISY)    255
II. TRAKTOWANIE JAKO SPADKOBIERCY (961)    258
III. UZNANIE SPADKOBIERCY ZA NIEGODNEGO (928)    259
IV. WYŁĄCZENIE MAŁŻONKA OD DZIEDZICZENIA (940)    260
V. TESTAMENT (OGÓLNE WIADOMOŚCI)    260
VI. TESTAMENT WŁASNORĘCZNY    261
VII. NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU    262
VIII. TESTAMENT ALOGRAFICZNY I USTNY    263
IX. ODWOŁANIE TESTAMENTU    268
X. ZAPIS    269
XI. ZACHOWEK    270
XII. PRZYJĘCIE/ ODRZUCENIE SPADKU    272
XIII. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU    274
XIV. DZIAŁ SPADKU    276
XV. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA    278

Konspekt I
I. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY
wyrok SN z 27 października 2004 r. IV CK 148/04    
Przewidziana w art. 298 k.h. odpowiedzialność członków zarządu spółki ma charak-ter odszkodowawczy za dopuszczenie do obniżenia potencjału majątkowego spółki, powodujące niemożność wyegzekwowania od spółki jej zobowiązań. Nie jest to za-tem odpowiedzialność za długi spółki, których charakter (publicznoprawny czy pry-watnoprawny) nie ma wobec tego znaczenia. Jest to odszkodowawcza odpowie-dzialność cywilnoprawna, z natury rzeczy należąca do zakresu stosunków, o których mowa w art. 1 k.c., a zatem sprawa o roszczenie z art. 298 k.h. jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. i podlega rozpoznaniu na drodze sądowej, także wówczas, gdy niewyegzekwowane długi spółki obejmują składki na ubezpieczenie społeczne.
postanow. SN z 21 listopada 2000 r. III CKN 1048/00
1. Powstanie stosunku cywilnoprawnego zależy od istnienia stanu faktycznego, z którym norma prawa cywilnego łączy taki stosunek. Prawo cywilne wiąże powstanie stosunku cywilnoprawnego ze zdarzeniami prawnymi, wśród których wyróżnia dzia-łania i zaniechania. Są nimi zarówno zdarzenia cywilnoprawne uregulowane w Ko-deksie cywilnym, takie jak czynności prawne i czyny niedozwolone, a także akty ad-ministracyjne wywołujące skutki w zakresie prawa cywilnego.
2. Droga sądowa jest dopuszczalna zawsze, gdy powód opiera swoje roszczenie na zdarzeniach prawnych, z których wynikać mogą skutki cywilnoprawne.
postanow. SN z 8 sierpnia 2000 r. III CKN 927/00
Droga sądowa jest dopuszczalna, jeżeli tylko powód opiera swoje roszczenia na zdarzeniach prawnych, które mogą stanowić źródło stosunków cywilnoprawnych. O dopuszczalności drogi sądowej rozstrzyga więc podany w pozwie stan faktyczny będący uzasadnieniem zgłoszonego roszczenia, a nie samo wykazanie istnienia roszczenia, czy też stosunku prawnego między stronami. Te ostatnio wymienione elementy będą niewątpliwie rozstrzygające dla wyniku procesu, lecz nie mogą wcześniej przesądzać o samej dopuszczalności jego wytoczenia.
postanow. SN z 25 lutego 1997 r. II CKU 10/97 Prok.i Pr. 1997/9/38
Sprawa o zapłatę określonej kwoty tytułem opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste gruntów jest sprawą cywilną w znaczeniu materialnym (art. 1 in principio k.p.c.) i jako taka - nie skierowana mocą przepisu szczególnego do właściwości innego organu - podlega rozpoznaniu na drodze sądowej.
postanow. SA w Warszawie z 7 sierpnia 1996 r. I ACz 727/96 Apel.-W-wa 1997/1/9
Żądanie nakazania wydania dokumentu - zaświadczenia stwierdzającego istnienie prawa powoda do określonej rzeczy (lokalu mieszkalnego) nie jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 kpc.
uchwała SN z 31 stycznia 1996 r. III CZP 3/96 OSNC 1996/5/66
W sprawie o zwrot pomocy finansowej przyznanej w formie zaliczkowej (zwrotnej) na podstawie art. 28 ustawy z dnia 20 maja 1976 r, o zakwaterowaniu sił zbrojnych (jedn. tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 5, poz. 19 ze zm.) przed wejściem w życie rozporzą-dzenia Rady Ministrów z dnia 17 stycznia 1994 r. w sprawie zasad przyznawania i wysokości pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego przez osoby uprawnione do osobnej kwatery stałej (Dz. U. Nr 16, poz. 53) - droga sądowa jest dopuszczalna.
uchwała SN z 12 czerwca 1991 r. III CZP 46/91 OSNC 1992/3/38
Niedopuszczalna jest droga sądowa w sprawie powództwa Skarbu Państwa (urzędu skarbowego) przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zobowiązania podatkowego obciążającego tę spółkę w związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą w wypadku, gdy egzekucja prowadzona przeciwko spółce okazała się bezskuteczna.

II. ZASADA NIERETROAKCJI
wyrok SN z 4 września 2008 r. IV CSK 196/08
Zasada nieretroakcji (lex retro non agit) oznacza, że nowego prawa nie stosuje się do oceny zdarzeń prawnych i ich skutków, jeżeli miały one miejsce i skończyły się przed wejściem w życie nowego prawa. Gdy sytuacja prawna powstała pod rządem dawnego prawa, którą ocenić trzeba po wejściu w życie nowego prawa, składa się nie z jednego zdarzenia, lecz z kilku zdarzeń, spośród których jedne nastąpiły w okresie obowiązywania dawnego prawa, a inne po wejściu w życie nowego prawa, lub jeśli zdarzenie prawne ma charakter ciągły, obejmujący okres działania starego i nowego prawa, to zasada lex retro non agit nie daje wskazówki, jakie prawo należy stosować do oceny zdarzeń lub ich skutków powstałych w czasie obowiązywania już nowego prawa. Istnieje zatem konieczność odwołania się do ogólnych zasad międzyczasowego prawa prywatnego, stanowiących bliższe sformułowanie oraz rozwinięcie podstawowej zasady wyrażonej w art. 3 k.c.
postanow. SN z 4 października 2007 r. V CZ 82/07
W prawie międzyczasowym prywatnym nie jest dopuszczalne odesłanie zwrotne przez ustawę dawną do ustawy nowej.
wyrok SN z 7 października 2004 r. IV CK 81/04    
Wykładnia art. XLIX § 1 przep. wprow. k.c. powadzi do wniosku, że nie stosuje się nowej ustawy przy ocenie skutków czynu niedozwolonego, który zdarzył się przed jej wejściem w życie.
wyrok SN z 4 czerwca 2003 r. I CKN 449/01
Określona w art. 7 ust. 4 i 5 Prawa energetycznego umowa o budowę sieci energe-tycznej, w tym przyłącza, zawierana pomiędzy zakładem energetycznym a zamawiającym przyszłym użytkownikiem, ma charakter umowy cywilnoprawnej, zaś decyzja Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, a ostatecznie wyrok Sądu, zastępuje jedynie, w razie sporu, oświadczenie woli jednej ze stron. Jest więc orzeczeniem, o jakim mowa w art. 64 k.c., a nie decyzją administracyjną kształtującą stosunek administracyjnoprawny. Do oceny zatem przesłanek i warunków takiej umowy mają zastosowanie ogólne zasady prawa cywilnego, w tym zasada wyrażona w art. 3 k.c., zgodnie z którą ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że wynika to z jej brzmienia lub celu.
wyrok SN z 24 lutego 1998 r. I CKN 504/97
Według reguł prawa międzyczasowego co do stosowania prawa materialnego, do czynności prawnych i innych zdarzeń stosuje się prawo obowiązujące w chwili dokonania czynności lub powstania zdarzeń prowadzących do określonych stosunków prawnych. Jest to inna sytuacja niż w wypadku zmiany prawa procesowego. Zmiana bowiem prawa procesowego prowadzi do tzw. bezpośredniego działania prawa, co oznacza, że zmienione prawo procesowe stosuje się wprost do aktualnie podejmowanych czynności procesowych.
III. NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO
wyrok SN z 16 czerwca 2009 r. I CSK 522/08    
Dla skutecznego podniesienia zarzutu nadużycia prawa nie jest konieczne wskazanie konkretnej zasady współżycia społecznego naruszonej przez podniesienie zarzutu przedawnienia. W sposób wystarczający mogą wskazywać na tę zasadę okoliczności przytoczone dla uzasadnienia tego zarzutu. Możliwość skorzystania z zarzutu opartego o brzmienie art. 5 k.c. nie jest uzależniona również od wykazania odrębnie, że skorzystanie z zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa.
wyrok SN z 20 maja 2009 r. I CSK 386/08
Zgłoszenie zarzutu przedawnienia może zostać uznane za nadużycie prawa podmiotowego również w wypadku, gdy do przedawnienia doszło z przyczyny obciążającej wyłącznie wierzyciela.
wyrok SN z 12 lutego 2009 r. III CSK 272/08
Dla oceny, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające zna-czenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące zarówno po stronie dłużnika, jak i wierzyciela. Nie zawsze stwierdzenie podstaw do zastosowania art. 5 k.c. musi wiązać się z negatywną oceną zachowania dłużnika, przejawiającego się w utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia.
postanow. SN z 22 stycznia 2009 r. III CSK 251/08
Nie można w sposób generalny wyłączyć możliwości zastosowania art. 5 k.c. jako podstawy do obniżenia spłat lub dopłat z udziałów przy podziale majątku wspólnego byłych małżonków.
wyrok SN z 15 października 2008 r. I CSK 126/08
Nie jest wykluczone uznanie dochodzenia roszczenia o zapłatę kary umownej za nadużycie prawa na podstawie art. 5 k.c.
wyrok SN z 9 lipca 2008 r. V CSK 43/08
Przepis art. 5 k.c. ma charakter bardzo wyjątkowy i może mieć zastosowanie w przy-padku nadużycia prawa przez osobę korzystającą z zarzutu przedawnienia. Istnieje domniemanie, że osoba uprawniona korzysta z prawa podmiotowego w sposób le-galny, zasługujący na ochronę prawną. Kwestionujący takie uprawnienie obowiązany jest wykazać racjonalne przesłanki swojej kontestacji (art. 6 k.c.).
wyrok SN z 20 czerwca 2008 r. IV CNP 12/08
Stosowanie art. 5 k.c. nie może prowadzić do uchylenia bądź zmiany obowiązujących przepisów prawa.
wyrok SN z 28 maja 2008 r. II CSK 658/07
Regulacja zawarta w art. 320 k.p.c., możliwa do zastosowania w sprawach o ochronę prawa użytkowania wieczystego, nie wyłącza a limine stosowania art. 5 k.c. Sam fakt prowadzenia działalności społecznie użytecznej przez osobę, która przy prowadzeniu tej działalności korzysta z cudzej nieruchomości, nie legitymując się stosownym uprawnieniem, nie przesądza uznania zgłoszonego przez właściciela czy wieczystego użytkownika roszczenia negatoryjnego za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Wskazanie na interesy odbiorców energii nie jest wystarczające dla oceny, czy wieczysty użytkownik, żądając usunięcia z nieruchomości linii wysokiego napięcia i podtrzymujących ją słupów, nie nadużywa przysługującego mu prawa.
wyrok SN z 19 grudnia 2007 r. V CSK 315/07
Stosowanie art. 5 k.c. w sprawach dotyczących odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. nie jest wyłączone, trzeba jednak uwzględnić, że przepis art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy, że domniemywa się, iż korzystający ze swego prawa czyni to w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego i dopiero istnienie szczególnych okoliczności może obalić to domniemanie, i pozwolić na zakwalifikowanie określonego zachowania, jako nadużycia prawa, niezasługującego na poparcie z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.
wyrok SN z 11 maja 2007 r. I CSK 48/07
Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszko-dowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W szczególności ma znaczenie charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania. Możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze jednak musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego.
uchwała SN z 24 stycznia 2007 r. III CZP 117/06 OSNC 2007/11/165...
Stosowanie art. 5 k.c. do żądania zniesienia współwłasności nieruchomości nie jest wyłączone.
wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 263/06
Odwoływanie się do zasad współżycia społecznego, które niewątpliwie wchodzą w zakres pojęcia "porządku prawnego", a naruszenie którego oznacza działanie bez-prawne, aby mogło odnieść skutek powinno wskazywać jakie to zasady współżycia społecznego - w okolicznościach sprawy - zostały naruszone.
wyrok SN z 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 113/06
W sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oddalenie powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego nie jest dopuszczalne. Roszczenie, którego źródłem jest art. 10 u.k.w.h., to uprawnienie do ustalenia wprost przez sąd istnienia i zakresu prawa uprawnionego. Jest to więc szczególna odmiana powództwa o ustalenie. Skoro jest to sprawa w istocie o ustalenie prawa, to nie dochodzi od strony przeciwnej do żad-nego świadczenia, czyli wykonywania prawa, co jest przesłanką stosowania art. 5 k.c. Stanowi ją dopiero czynienie ze swego prawa użytku w sensie obowiązku na jego podstawie świadczenia drugiej strony. Doprowadzenie księgi wieczystej do stanu usprawiedliwiającego zaufanie do niej ma cel nadrzędny i interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych sprzeciwia się możliwości oddalenia takiego powództwa ze względu na sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego.
postanow. SN z 19 maja 2006 r. III CZ 28/06
Przepis art. 5 k.c. nie jest podstawą rozstrzygania o kosztach postępowania sądowe-go i zasadność rozstrzygnięcia Sądu w tym przedmiocie nie podlega ocenie przez pryzmat klauzuli generalnej służącej ocenie zachowań strony i sposobu korzystania przez nią ze swego prawa podmiotowego.
wyrok SN z 18 maja 2006 r. IV CK 367/05
1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę, bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła.
2. Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa uwzględniać należy wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego, jak i po stronie poszkodowanego, a możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnieniu wcześniejszego dochodzenia roszczeń przez poszkodowanego.
3. Dopuszczenie stosowania art. 5 k.c. jako obrony przeciwko zarzutowi przedawnie-nia jest z zasady wyjątkowe i pozostaje uzależnione od wykazania okoliczności ma-jących taki charakter.
wyrok SN z 26 kwietnia 2006 r. V CSK 20/06
Artykuł 320 k.p.c., mimo swojej lokaty, jest przede wszystkim normą z zakresu prawa materialnego. Przepis ten, w zakresie objętym jego hipotezą, wyłącza stosowanie art. 5 k.c.
wyrok SN z 16 lutego 2006 r. IV CK 380/05
Powołanie się na art. 5 k.c. w związku z zarzutem przedawnienia może mieć miejsce tylko w wypadkach wyjątkowych, niemniej wyjątkowość ta może być związana z przyczynami dotyczącymi osoby dochodzącej roszczenia.
wyrok SN z 16 listopada 2005 r. V CK 349/05 PiM 2007/1/133
Okoliczność, że przedstawiciele ustawowi dziecka w swoim działaniu koncentrowali się na jego wyleczeniu, kierując się zapewnieniami lekarzy, a nie na uzyskaniu na-leżnego mu odszkodowania i zadośćuczynienia, usprawiedliwia ich zwłokę w wyto-czeniu powództwa. Wystąpienie wówczas pozwanych z zarzutem przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa (art. 5 k.c.).
wyrok SA w Warszawie z 16 września 2005 r. I ACa 1045/04 Rejent 2005/11/156
To nie właściciel nadużywa prawa, domagając się usunięcia urządzeń energetycz-nych z jego działki, ale Zakład Energetyczny, który od lat nie płaci za korzystanie z gruntu.
wyrok SN z 9 sierpnia 2005 r. IV CK 82/05
Odmowa uwzględnienia roszczenia zgodnego z prawem (art. 222 § 2 k.c.) może na-stąpić w okolicznościach wyjątkowych, szczegółowo wskazanych przez stronę pod-noszącą zarzut nadużycia prawa podmiotowego i wykazanych w razie sporu. Nie można odmówić ochrony prawa podmiotowego (np. prawa własności) na podstawie zarzutów ogólnikowych niepopartych dowodami.
wyrok SN z 19 maja 2005 r. V CK 648/04
Umów należy dotrzymywać (pacta sunt servanda). W sytuacji, gdy strona nie wyko-nała umowy, uchylenie się przez nią od zapłaty należnego drugiej stronie umowy z tego tytułu odszkodowania (art. 471 k.c.) może nastąpić jedynie tylko wówczas, gdy dochodzenie przez poszkodowanego odszkodowania stanowi czynienie ze swego prawa użytku, które jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).
wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r. II CK 599/04
Przepis art. 5 k.c. reguluje tzw. nadużycie prawa podmiotowego i nie może być sto-sowany w sytuacji, w której doszło do wzbogacenia z jednej strony i zubożenia z drugiej - bez podstawy prawnej. W tego rodzaju okolicznościach znajdują zastosowanie art. 405 i nast. k.c., a nie art. 5.
wyrok SN z 13 stycznia 2005 r. III CK 126/04 Prok.i Pr. 2005/12/34
W orzecznictwie Sądu Najwyższego początkowo wyrażano jednolity pogląd, że w sprawach o prawa stanu nie można oddalić powództwa z powołaniem się na naru-szenia zasad współżycia społecznego. Zgodnie z tym zapatrywaniem o wyniku takiej sprawy decydować może tylko zasada prawdy, a więc obiektywne ustalenie pochodzenia dziecka (por. przykładowo orzeczenie z dnia 30 grudnia 1961 r., 2 Cr 781/61, OSNCP 1963, poz. 31). To rygorystyczne stanowisko uległo pewnej zmianie, poczynając od uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 7 czerwca 1971 r., III CZP 87/70 (OSNCP 1972, poz. 42), w której Sąd Najwyższy przyjął, że zasady współżycia społecznego mogą w zupełnie wyjątkowych wypadkach stanowić podstawę oddalenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa. Teoretyczną możliwość zastosowania art. 5 k.c. w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa rozważał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 1997 r., III CKN 192/97 (niepubl.). Judykaty te świadczą o tym, że w szczególnie uzasadnionych sytuacjach dopuszcza się w orzecznictwie możliwość odstąpienia od prymatu zasady prawdy obiektywnej w sprawach o prawa stanu, przez oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c.
wyrok SN z 6 stycznia 2005 r. III CK 129/04 Prok.i Pr. 2005/7-8/52
Uregulowanie zawarte w art. 320 k.p.c., dopuszczalne do zastosowania w sprawach o ochronę własności, nie wyłącza a limine stosowania art. 5 k.c., dającego pozwa-nemu silniejszą ochronę.
wyrok SN z 14 grudnia 2004 r. II CK 255/04
Należy wykluczyć stosowanie do powództw o ochronę własności art. 5 k.c. w wypad-ku, gdy zabezpieczenie interesu pozwanego może nastąpić przy pomocy innych środków prawnych.
wyrok SN z 26 listopada 2004 r. I CK 279/04
Sąd może wyjątkowo nie uwzględnić upływu przedawnienia dochodzonego roszczenia, jeżeli podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia nastąpiło w okolicznościach objętych hipotezą art. 5 k.c. tj. nosi znamiona nadużycia prawa. Przepis art. 5 k.c. może być stosowany do wszystkich podmiotów - nie wyłączając tych, którzy mają status przedsiębiorców. Nie można wyłączyć konieczności udzielenia stronie będącej przedsiębiorcą ochrony przed nadużyciem prawa przez partnera. Odwołanie się do konstrukcji nadużycia prawa i udzielenie ochrony stronie dotkniętej nadużyciem prawa wymaga - stosownie do treści art. 5 k.c. - spełnienia trzech zasadniczych przesłanek: istnienia prawa, które zostaje nadużyte, czynienia z niego użytku oraz sprzeczność tego użytku z kryteriami nadużycia prawa.
wyrok SA w Katowicach z 28 października 2004 r. I ACa 628/04
Przepis art. 5 k.c. ma zastosowanie także w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami.
Przystąpienie do pertraktacji z wierzycielem przez dłużnika bezpośrednio przed upływem terminu przedawnienia wzbudza zaufanie uprawnionego, prowadząc do powstrzymania się z wystąpieniem na drogę sądową. Powoływanie się w takiej sytu-acji przez dłużnika na zarzut przedawnienia jako naruszające fundamentalną zasadę prawa cywilnego, jaką jest uczciwość postępowania, nie korzysta z ochrony prawnej. Skutkiem bowiem uwzględnienia zarzutu przedawnienia pozwany odniósłby korzyść majątkową w wyniku zaistnienia sytuacji, do której się przyczynił.
wyrok SN z 29 czerwca 2004 r. II CK 397/03
Przepis art. 5 k.c. zapobiega nadużyciu prawa przez jego wykonywanie. Nie ma za-tem zastosowania w procesie o istnienie (przysługiwanie) i ochronę tego prawa przez wpis w księdze wieczystej.
wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 215/03 PiP 2005/6/111
Ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych.
postanow. SN z 27 listopada 2003 r. III CZP 78/03 Prok.i Pr. 2004/6/36
Dłużnik banku może wytoczyć przeciwko bankowi powództwo przeciwegzekucyjne przewidziane w art. 840 k.p.c. W powództwie takim dłużnik banku może podnieść wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności banku, objętej banko-wym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności. Chodzi tu o zarzuty powstałe przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, przed wydaniem klauzuli wykonalności i po jej wydaniu. W grę mogą wchodzić np. zarzuty nieistnienia roszczenia banku lub istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż ujęte w tytule, nienastąpienia wymagalności roszczenia (mimo umieszczenia w b.t.e. oświadczenia banku innej treści). Nie można również wykluczyć zarzutu naruszenia prawa (art. 5 k.c.). Nie oznacza to jednak, że przepis art. 5 k.c. mógłby stać się samoistną podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 k.p.c. Inna sytuacja ukształtowałaby się wówczas, gdyby istniały podstawy do uznania, że doszło do nadużycia prawa w wyniku wykonywania przez bank odpowiedniego uprawnienia kształtującego wynikającego z umowy kredytowej (np. wypowiedzenie umowy kredytowej). Wykonywanie przez bank takiego uprawnienia kształtującego mogłoby być oceniane z punktu widzenia przepisu art. 5 k.c. i w rezultacie prowadzić do wniosku, że dokonane przez bank wypowiedzenie umowy kredytu (ze względu na istnienie określonych okoliczności) nie mogło być uznane za skuteczne wobec kredytobiorcy.
wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r. I CKN 204/01
W wyjątkowych okolicznościach sąd może posłużyć się przy ocenie podniesionego zarzutu przedawnienia treścią art. 5 k.c. Stosując powołany przepis trzeba mieć oczywiście na względzie jego szczególny charakter wynikający z użycia w nim klau-zul generalnych. Z tej przyczyny dla oceny, czy podniesiony zarzut przedawnienia nie nosi znamion nadużycia prawa, konieczne jest rozważenie charakteru dochodzonego roszczenia, przyczyn opóźnienia i jego nienadmierności.
postanow. SN z 14 lutego 2003 r. IV CK 109/02
Z uwagi na ograniczony zakres postępowania wieczystoksięgowego, wyznaczony przepisem art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipo-tece, nie jest dopuszczalna ocena wniosku o wpis hipoteki przymusowej z punktu widzenia przepisu art. 5 k.c.
wyrok SN z 10 października 2002 r. V CK 370/02 OSNC 2004/2/21...
Dochodzenie stwierdzenia przez sąd nieważności czynności prawnej nie podlega ocenie na podstawie art. 5 k.c.
postanow. SN z 6 czerwca 2002 r. I CKN 249/00
Żądanie działu spadku i zniesienia współwłasności jest ustawowym prawem współ-właścicieli o tak podstawowym charakterze, iż co do zasady nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, bowiem z samego założenia współwłasność jest nietrwała i każdy ze współwłaścicieli musi liczyć się z możliwością jej zniesienia także w sposób, który może pozbawić go prawa do rzeczy lub je ograniczyć. Dlatego też w zasadzie nie można oddalić wniosku o zniesienie współwłasności z powołaniem się na postanowienia art. 5 k.c.
I CKN 1567/99 wyrok SN z 22 maja 2002 r. I CKN 249/00 OSNC 2003/7-8/109...
Niedopuszczalne jest zmniejszenie kary umownej na podstawie art. 5 k.c.
wyrok SN z 17 maja 2002 r. I CKN 827/00
Przepis art. 5 k.c. nie ma zastosowania w sytuacji, gdy sam ustawodawca co do nie-których stanów faktycznych określa, kiedy czynienie ze swego prawa użytku może być przez wzgląd na zasady współżycia społecznego pozbawione ochrony prawnej.
wyrok SN z 26 marca 2002 r. III CKN 989/00
Uchwała walnego zgromadzenia spółdzielni w przedmiocie udzielania absolutorium członkom zarządu nie wywołuje skutków cywilnoprawnych. Ma ona charakter oświadczenia wiedzy opartego na uznaniu, a nie oświadczenia woli, zatem nie jest czynnością prawną. Następstwem uchwały może, ale nie musi być wywołanie dalszych następstw, polegających m.in. na odwołaniu członków zarządu, którym nie udzielono absolutorium. Z tych względów ocena uchwały o nieudzieleniu absolutorium w aspekcie przepisu art. 58 § 2 k.c. jest niedopuszczalna. Nie jest także możliwe odwoływanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.).
wyrok SN z 5 marca 2002 r. I CKN 934/00
Art. 5 k.c. dotyczy sytuacji, gdy stosunek prawny już istnieje i istniejące uprawnienie wchodzące w skład jego treści jest ważne, ale w trakcie trwania tego stosunku praw-nego zaszły takie nowe okoliczności, które w świetle zasad współżycia społecznego przeciwstawiają się dochodzeniu uprawnienia tak długo, dopóki będą trwały te oko-liczności. Artykuł 58 § 1 i 2 k.c. dotyczy sprzeczności czynności prawnej z ustawą albo mającą na celu obejście ustawy, bądź też jej sprzeczności z zasadami współży-cia. Obejmuje on takie sytuacje, gdy czynność prawna już w chwili rodzenia się sto-sunku prawnego dotknięta jest tymi wadliwościami. Jest więc od początku nieważna, z uwagi na wymienioną sprzeczność, a istniejąca nieważność takiej czynności powoduje, że nie stwarza ona w ogóle uprawnień.
wyrok SN z 15 lutego 2002 r. V CA 2/02 OSNC 2003/1/12...
Żądanie uiszczenia opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste, należnej za okres po przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności, może być w okolicznościach konkretnej sprawy uznane za nadużycie prawa (art. 5 k.c.).
wyrok SN z 4 października 2001 r. I CKN 458/00
Zwroty użyte w treści art. 5 k.c. jako zwroty niedookreślone nie oddają istoty naduży-cia prawa i stąd też w art. 5 k.c. następuje odesłanie do zasad słuszności, dobrej wiary w znaczeniu obiektywnym, czy też zasad uczciwości, obowiązujących w stosunkach cywilnoprawnych.
Ocena nadużycia prawa powinna być dokonana z uwzględnieniem obowiązku uczciwego postępowania także w stosunkach pomiędzy podmiotami nie będącymi osobami fizycznymi. Pozwala to ocenić relacje pomiędzy takimi podmiotami prawa również w aspekcie ich zgodności z zasadami współżycia społecznego.
wyrok SN z 16 stycznia 2001 r. II CKN 40/99
Wyłączenie obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dziecka ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 kc) musi być ograniczone do zupełnie wyjątkowych wypadków.
wyrok SN z 7 czerwca 2000 r. III CKN 522/99
Podniesienie zarzutu przedawnienia może być uznane za nadużycie prawa jedynie zupełnie wyjątkowo. Aby w danym wypadku można było przyjąć, że podniesienie zarzutu przedawnienia jest nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego, musi zostać w szczególności wykazane, iż bezczynność wierzyciela w dochodzeniu roszczenia była usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami. Istotne znaczenie dla oceny zarzutu przedawnienia z punktu widzenia zasad współżycia społecznego może mieć zwłaszcza czas opóźnienia w dochodzeniu roszczenia.
wyrok SN z 30 maja 2000 r. IV CKN 28/00
Z uwagi na unormowanie ochrony prawa własności w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zwłaszcza w przepisach art. 21 ust. 1 i art. 64, nie można za pomocą środka obrony, jakim jest art. 5 k.c., unicestwić roszczenia windykacyjnego właściciela.
wyrok SN z 31 marca 2000r. II CKN 749/98 OSNC 2000/7-8/135...
Przepis art. 5 k.c. nie może wpływać na wykładnię normy prawa materialnego, okre-ślającej treść prawa podmiotowego.
postanow. SN z 14 marca 2000 r. II CKN 483/00
Przepis art. 5 k.c., zgodnie z treścią art. 1 k.c., ma zastosowanie do stosunków prawa materialnego. Nie jest więc dopuszczalne stosowanie go do doręczeń, które są przedmiotem regulacji prawa procesowego. Gdy ustawodawca dopuszcza możliwość stosowania przepisów prawa materialnego w postępowaniu cywilnym przesądza o tym wprost w pozytywnym przepisie kodeksu postępowania cywilnego, jak to zrobił np. w art. 27 § 2 czy też art. 165 § 1.
postanow. SN z 29 września 1999 r. I CKN 134/98
O nadużyciu prawa podmiotowego może być mowa tylko wtedy, gdy dany podmiot czyni użytek ze swego prawa podmiotowego. Tymczasem zasiedzenie nieruchomo-ści następuje nie w wyniku sądowej realizacji prawa kształtującego, lecz ex lege.
postanow. SN z 16 lutego 1999 r. I CKN 1011/98
Przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości kolejność zaspokojenia wierzycieli określa ściśle art. 1025 k.p.c.; od kolejności tej nie można odstąpić przez zastosowanie art. 5 k.c.
wyrok SN z 27 stycznia 1999 r. II CKN 151/98 OSNC 1999/7-8/134...
Artykuł 5 k.c. nie może stanowić skutecznej podstawy trwałego pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności.

III. CIĘŻAR DOWODU
wyrok SN z 12 marca 2009 r. V CSK 352/08
W zakresie odpowiedzialności na podstawie art. 435 § 1 k.c. nie istnieje domniema-nie, że szkoda pozostaje w związku z ruchem przedsiębiorstwa i okoliczność tę należy wykazać, przy czym ciężar dowodu tego faktu spoczywa zgodnie z ogólnymi zasadami (art. 6 k.c.) na poszkodowanym, który z faktu tego wywodzi skutki prawne.
wyrok SN z 11 grudnia 2008 r. IV CSK 323/08
Wydanie wyroku zaocznego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru udowodnienia faktu, który - stosownie do art. 6 k.c. - spoczywa na osobie, wywodzącej z tego faktu skutki prawne.
wyrok SN z 14 listopada 2008 r. V CSK 174/08
Ogólnie przyjmuje się, że (o ile ustawa nie stanowi inaczej) rzeczą powoda jest wy-kazanie faktów, z których wywodzi prawo, a rzeczą pozwanego - faktów niweczących to prawo. Gdy chodzi o kwestię uprawnień z rękojmi za wady, obowiązkiem kupującego jest udowodnienie istnienia wady i zachowania aktów staranności (zbadanie rzeczy i powiadomienie sprzedawcy o wadzie), a obowiązkiem sprzedającego - wykazanie, że wada nie istnieje, bądź że nie dochowano aktów staranności, lub że ich dochowanie było spóźnione.
wyrok SN z 20 lipca 2008 r. V CK 9/06
Ciężar udowodnienia przesłanek zastosowania art. 17 Prawa wekslowego obarcza dłużnika wekslowego (art. 6 k.c.). Możliwe jest posługiwanie się w tym zakresie każ-dym środkiem dowodowym, w tym także - domniemaniami faktycznymi (art. 231 k.p.c.).
wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 48/08
1. Przepis art. 8 Prawa wekslowego ma zastosowanie także wobec osób występują-cych w charakterze organu osoby prawnej, które złożyły swe podpisy na wekslu w celu zaciągnięcia przez tę osobę prawną zobowiązania wekslowego. Na tej podsta-wie osoba, która złożyła podpis na wekslu jako organ osoby prawnej nie będąc do tego umocowana, sama odpowiada zgodnie z treścią złożonego oświadczenia woli.
2. Przy wekslu niezupełnym w chwili wystawienia nie znajdują zastosowania ograniczenia zawarte w art. 10 Prawa wekslowego, gdy remitent, po uzupełnieniu weksla, występuje do dłużnika (wystawcy weksla własnego) z żądaniem spełnienia świadczenia.
3. Ochroną przewidzianą w art. 8 Prawa wekslowego nie jest objęty kontrahent rze-komego przedstawiciela, który wiedział o braku umocowania. Jest to rozwiązanie analogiczne do przyjętego w art. 39 § 1 i art. 103 § 3 k.c. Ponieważ stwierdzenie tej okoliczności faktycznej wywołuje skutki korzystne dla osoby, która bez umocowania podpisała weksel, zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na tej osobie.
wyrok SA w Katowicach z 16 kwietnia 2008 r. V ACa 118/08 Biul.SAKa 2008/3/31
Zgodnie z art. 10 prawa wekslowego dłużnik wekslowy może powoływać się na to, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem. Nie oznacza to jednak, że w takim przypadku proces o zapłatę należności wynikającej z weksla wypełnionego w oparciu o porozumienie wekslowe przestaje mieć charakter tzw. procesu "wekslowego". Podniesienie przez dłużnika wekslowego zarzutów ze stosunku podstawowego (porozumienia wekslowego) nie powoduje bowiem utraty przez posiadacza weksla formalnej i materialnej legitymacji wekslowej. W dalszym ciągu zatem to na dłużniku wekslowym ciąży obowiązek udowodnienia, że weksel został wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem (art. 6 kc). Nie ma podstaw, aby ciężar dowodzenia okoliczności ze stosunku podstawowego uzasadniający uzupełnienie weksla przerzucać na wierzyciela wekslowego. Tym bardziej okoliczności takie nie powinny być badane przez sąd z urzędu.
wyrok SN z 9 kwietnia 2008 r. V CSK 527/07
Bezskuteczność egzekucji może być wykazana przez wierzyciela spółki kierującego roszczenie przeciwko jej zarządcom według ogólnych zasad obowiązujących w pro-cesie, a zatem wszelkimi środkami dowodowymi.
wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08    
Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c. następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie. Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.
wyrok SN z 17 stycznia 2008 r. III CSK 193/07 Pr.Bankowe 2008/5/17
Zredukowanie zakresu odpowiedzialności wekslowej wystawcy weksla in blanco do sumy wekslowej wynikającej z treści porozumienia wekslowego w wyniku podniesienia przez wystawcę zarzutu wypełnienia weksla niezgodnie z tym porozumieniem (art. 10 prawa wekslowego) nie powoduje zmiany ciężaru dowodu w ten sposób, że remitenta obciąża dowód wykazania zadłużenia wekslowego wystawcy.
wyrok SN z 4 stycznia 2008 r. III CSK 226/07
Ocena wpływu nieważności części czynności prawnej na jej resztę powinna uwzględniać zindywidualizowane okoliczności danego przypadku. Okoliczności, o których mowa w art. 58 § 3 k.c., wskazujące na nieważność całej czynności prawnej powinien wskazać ten, kto zgłasza takie żądanie (art. 6 k.c.). Dlatego przy braku do-datkowych danych, mogących wskazywać na szersze konsekwencje nieważności jednego z postanowień umowy, przyjęcie przez sąd nieważności czynności prawnej w ograniczonym zakresie nie stanowi przede wszystkim naruszenia przepisu proce-sowego określającego wymagania formalne uzasadnienia wyroku (art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c.), jak również nie stanowi naruszenia normy art. 58 § 3 k.c.
wyrok SN z 19 października 2007 r. I CNP 51/07
W procesie o wykonanie zobowiązania należącego do długów spadkowych to powód -wierzyciel ma obowiązek wykazać, że pozwany nabył spadek po zmarłym dłużniku. Najprostszym i najpewniejszym jest uzyskanie przez wierzyciela stwierdzenia nabycia spadku, gdyż w ten sposób zostanie definitywnie wskazany dłużnik, od którego można domagać się spełnienia świadczenia.
wyrok SN z 18 maja 2007 r. I CSK 51/07
1. Umowa o roboty budowlane, w odróżnieniu od umowy o dzieło, dotyczy przedsię-wzięcia większych rozmiarów, o zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych, jak i użytkowych, któremu w zasadzie towarzyszy projektowanie i zinstytucjonalizowany nadzór.
2. Jeżeli strona twierdzi, że zawarta umowa jest umową o roboty budowlane (art. 647 k.c.), powinna wykazać, że umowa zawiera cechy pozwalające na takie jej zakwalifi-kowanie (art. 6 k.c.). W razie niewykazania powyższego, prawidłowe jest uznanie, że strony łączy umowa o dzieło.
wyrok SN z 28 lutego 2007 r. V CSK 431/06 OSNC 2008/1/13...
1. Osadzenie skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w przeludnionej celi, w której nie oddzielono urządzeń sanitarnych od reszty pomieszczenia i nie zapewniono wszystkim skazanym osobnego miejsca do spania, może stanowić naruszenie dóbr osobistych w postaci godności i prawa do intymności oraz uzasadniać odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c.
2. Ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym nor-mom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych, spoczywa na pozwanym (art. 6 w związku z art. 24 k.c.).
wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 299/06
Ciężar dowodu w postępowaniu cywilnym nie zawsze spoczywa na powodzie. Ten kto odmawia uczynienia zadość żądaniu powoda obowiązany jest udowodnić fakty wskazujące na to, że uprawnienie żądającemu nie przysługuje.
wyrok SN z 29 listopada 2006 r. II CSK 259/06
Ustalenie szkody w postaci utraconych korzyści ma ze swej natury charakter hipote-tyczny. Dlatego też akcentuje się konieczność wykazania realności tej postaci szkody z takim prawdopodobieństwem, które uzasadnia przyjęcie wniosku, że utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła. Nie ulega przy tym wątpliwości, że podstawą skutecznego domagania się odszkodowania z tytułu utraconych korzyści, podobnie jak w przypadku szkody w postaci damnum emergens, jest wykazanie przez wierzyciela istnienia pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez dłużnika umowy a szkodą normalnego związku przyczynowego, określonego w art. 361 § 1 k.c. Tak rozumiany związek przyczynowy zachodzi wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda jest typowym następstwem określonego rodzaju zdarzeń. Ciężar wykazania wskazanych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej - zgodnie z ogólną regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - spoczywa na stronie dochodzącej odszkodowania.
postanow. SN z 21 lipca 2006 r. III CSK 33/06
Przepis art. 339 k.c. jest źródłem domniemania wzruszalnego, którego rola polega na tym, że jego zastosowanie prowadzi do zwolnienia wnioskodawcy od konieczności prowadzenia dowodów, na okoliczność stwierdzenia samoistności posiadania posiadanej przez niego rzeczy. Zgodnie z normą art. 6 k.c. ciężar obalenia tego domniemania spoczywa na uczestniku postępowania o stwierdzenie zasiedzenia, jeśli sprzeciwia się on wnioskowi twierdząc, że wnioskodawca nie jest posiadaczem samoistnym. Nie oznacza to jednak, że ten kto powołuje się na to domniemanie nie powinien udowodnić faktu władania rzeczą. Musi bowiem wykazać, że po jego stronie było władztwo faktyczne nad rzeczą (corpus).
wyrok SN z 15 grudnia 2005 r. V CK 464/05
Uprawnienie banku - wierzyciela do wydania dokumentu mającego moc tytułu wykonawczego (egzekucyjnego) nie jest skutkiem niewykonania zobowiązania przez dłużnika, lecz ma walor szczególnego uprawnienia zwalniającego bank od obowiązku wykazania w procesie, że wierzytelność przeciwko dłużnikowi rzeczywiście istnieje. W następstwie tak ukształtowanej pozycji, ustawa przenosi na dłużnika ciężar wykazania, że wierzytelność nie istnieje lub nie może być dochodzona.
wyrok SN z 23 listopada 2005 r. II CK 235/05
Zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego, skonkretyzowaną w art. 6 k.c., strona domagająca się ustalenia, że Skarb Państwa nabył własność nieruchomości na podstawie art. 34 dekretu z 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, powinna wykazać, że właściciele nieruchomości utracili jej posiadanie w związku z wojną rozpoczętą 1 września 1939 r., a po zakończeniu wojny do dnia 31 grudnia 1955 r. nie podjęli działań zmierzających do odzyskania posiadania nieruchomości.
wyrok SN z 11 października 2005 r. V CK 259/05
To pozwany w procesie o ochronę dóbr osobistych ma obowiązek wykazania istnie-nia okoliczności usprawiedliwiających to działanie, a więc wyłączających bezpraw-ność.
wyrok SN z 29 września 2005 r. III CK 11/05
W procesie cywilnym strony mają obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszyst-kich okoliczności (faktów), które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu. Tzw. fakty negatywne mogą być dowodzone za pomocą dowodów faktów pozytywnych przeciwnych, których istnienie wyłącza twierdzoną okoliczność nega-tywną. W związku z tym a) faktów, z których wywodzone jest dochodzone roszczenie (tworzących prawo podmiotowe), powinien w zasadzie dowieść powód; dowodzi on również fakty uzasadniające jego odpowiedź na zarzuty pozwanego; pozwany dowodzi fakty uzasadniające jego zarzuty przeciwko roszczeniu powoda; b) faktów tamujących oraz niweczących powinien dowieść przeciwnik tej strony, która występuje z roszczeniem, czyli z zasady - pozwany.
wyrok SN z 12 maja 2005 r. V CK 559/04
Z zestawienia art. 530 k.c. z art. 6 k.c. wynika, iż ciężar dowodu, że osoba trzecia odpłatnie uzyskała korzyść majątkową, spoczywa na osobie trzeciej.
wyrok SN z 21 kwietnia 2005 r. III CK 478/04 M.Spół. 2006/2/17
Jeżeli spółdzielnia mieszkaniowa w umowie zawartej w końcowej fazie budowy lokalu użytkowego określiła wysokość wkładu budowlanego i podstawy jego zmiany, spoczywa na niej ciężar wykazania zasadności zmian kosztów stanowiących podstawę przedstawionego rozliczenia kosztów budowy.
wyrok SN z 17 listopada 2004 r. IV CK 215/04    
Według art. 4 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych członek spółdzielni jest obowiązany do uiszczenia opłat eksploatacyjnych zgodnie z postanowieniami statutu. W sprawie więc, w której członek spółdzielni kwestionuje wysokość dochodzonych opłat eksploatacyjnych, ciężar dowodu, że zostały one ustalone zgodnie z obowiązującymi normami, spoczywa na spółdzielni mieszkaniowej.
wyrok SN z 13 października 2004 r. III CK 41/04
Faktów, z których wywodzone jest dochodzone roszczenie (tworzących prawo pod-miotowe) powinien w zasadzie dowieść powód; dowodzi on również fakty uzasadniające jego odpowiedź na zarzuty pozwanego; pozwany dowodzi fakty uzasadniające jego zarzuty przeciwko roszczeniu powoda. Faktów tamujących oraz niweczących powinien dowieść przeciwnik tej strony, która występuje z roszczeniem, czyli z zasady - pozwany.
wyrok SN z 6 maja 2004 r. II CK 248/03    
Ograniczenia dowodowe wynikające z treści art. 75 w zw. z art. 74 k.c. mają zasto-sowania także, a nawet przede wszystkim, do wykazania twierdzeń strony powodo-wej.
wyrok SA w Poznaniu z 29 grudnia 2003 r. I ACa 1457/03 OSA 2005/3/12
Zgodnie z przepisem art. 3 k.p.c., strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania cze-gokolwiek oraz przedstawiać dowody.
Przepis ten nie nakłada zatem na sąd obowiązku dążenia do wykrycia prawdy obiektywnej (materialnej) bez względu na procesową aktywność stron. Wręcz przeciwnie, przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, zmienionych ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43 z 1996 r., poz. 189), rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.).
Adresatem normy zawartej w art. 3 k.p.c. są strony a nie sąd, a zatem co do zasady nie można zarzucać, iż sąd go naruszył.
wyrok SN z 11 stycznia 2001 r. IV CKN 1469/00 OSNC 2001/9/129...
W sprawie o naprawienie szkody wyrządzonej przez małoletniego sprawcę, który w chwili popełnienia czynu niedozwolonego miał ukończone 13 lat, na stronie powodowej ciąży dowód dojrzałości umysłowej sprawcy, pozwalającej na przypisanie mu winy.
wyrok SN z 13 czerwca 2000 r. V CKN 34/00    
Wykazanie znacznego prawdopodobieństwa związku przyczynowego między okre-ślonymi działaniami szpitala a zakażeniem pozwala przyjąć, że powód spełnił obo-wiązek wynikający z art. 6 k.c.; nie można bowiem stawiać przed powodem niereal-nego wymagania ścisłego wykazania momentu i drogi przedostania się infekcji do organizmu.
wyrok SN z 1 lutego 2000 r. III CKN 572/98
1. Przesłanką roszczenia z przepisu art. 446 § 3 k.c. jest nie tylko przynależność do najbliższej rodziny zmarłego, ale także znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wskutek śmierci.
2. Ciężar wykazania znacznego pogorszenia sytuacji życiowej spoczywa na powo-dzie, zgodnie z ogólną regułą dowodową zawartą w art. 6 k.c.
wyrok SN z 10 stycznia 1997 r. II CKN 26/96
W sprawach o wypłatę odszkodowania z ubezpieczenia w zasadzie na pozwanym ubezpieczycielu spoczywa ciężar dowodu na okoliczność niedochowania przez ubezpieczającego obowiązków umownych w zakresie zabezpieczenia obiektu przed włamaniem. Jednakże ciężar ten ulega przesunięciu w razie, gdy w grę wchodzi domniemanie przemawiające na niekorzyść ubezpieczającego.
wyrok SN z 23 września 1992 r. II CRN 99/92    
Roszczenie windykacyjne służy właścicielowi przeciwko osobie, która jego rzeczą faktycznie włada, tak więc jego koniecznymi przesłankami jest nie tylko status wła-ściciela i fakt, że nie włada on (sam lub przez inną osobę) swoją rzeczą, ale także fakt, że rzeczą tą faktycznie włada osoba do tego nieuprawniona. Ustalenia zatem co do władania przedmiotową nieruchomością przez pozwaną mają znaczenie pierwszorzędne, i to na powodzie spoczywa ciężar dowodu w tym przedmiocie.

IV. DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY
postanow. SN z 13 sierpnia 2008 r. I CSK 33/08
Dobra wiara polega na błędnym, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza nieruchomości, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo. W złej wierze jest z kolei ten, kto wie albo wiedzieć powinien, że prawo własności przysługuje nie jemu, lecz innej osobie.
wyrok SN z 24 maja 2005 r. V CK 48/05
Zgodnie z art. 7 k.c., jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Domniemanie to jest domniemaniem wzru-szalnym, ale ciężar jego obalenia spoczywa, zgodnie z regułą zawartą w art. 6 k.c., na podmiocie, który z faktu przypisania innemu podmiotowi złej wiary, wywodzi skutki prawne.
postanow. SN z 13 października 2005 r. IV CK 165/05
Przepis art. 7 k.c. przewiduje domniemanie prawne usuwalne. Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawa od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. To domniemanie prawne znajduje zastosowanie także w zakresie nabywania służebności gruntowej przez zasiedzenie (art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c.).
postanow. SN z 18 listopada 2004 r. I CK 230/04
Domniemanie istnienia dobrej wiary przewidziane w art. 7 k.c. obejmuje te zdarzenia ze skutkiem w postaci przyjęcia, że strona podjęła określoną czynność w dobrej wierze.
postanow. SN z 19 listopada 2002 r. IV CKN 1492/00
Za posiadacza w dobrej wierze nie można uznać osoby, która samowolnie weszła w posiadanie cudzej nieruchomości.
wyrok SN z 11 marca 1998 r. II CKN 613/97    
1. W procesie o ustalenie własności samochodu nabytego od osoby nieuprawnionej, pozwany-zbywca jest legitymowany biernie, nawet jeżeli nie neguje prawa nabywcy. Wyjątkowość tego stanowiska nie łamie reguły ogólnej w kwestii oceny zachowania się w procesie o ustalenie na gruncie stosowania art. 189 k.p.c.
2. Z przepisu art. 169 § 1 k.c. wynika, iż jedną z przesłanek, której spełnienie decyduje o jej zastosowaniu, jest dobra wiara nabywcy. Przesłankę tę przepis art. 169 § 1 k.c. ujmuje w sposób negatywny ("chyba że działa w złej wierze"), tak iż wyłącza nabycie w wypadku złej wiary. Taka formuła omawianego artykułu sprawia, iż ciężar dowodu złej wiary obciąża osobę, która kwestionuje skuteczność nabycia. Jest to więc wzmocnienie zasady z art. 7 k.c., zgodnie z którą domniemywa się istnienie dobrej wiary.
postanow. SN z 6 lutego 1998 r. I CKN 484/97
Ciężar obalenia domniemań wynikających z art. 7 k.c. i art. 339 k.c. spoczywa na uczestniku postępowania o stwierdzenie zasiedzenia, bowiem to on właśnie, sprze-ciwiając się wnioskowi, zmierza do wyprowadzenia skutku prawnego ze swego twierdzenia o braku po stronie wnioskodawców przymiotów niezbędnych do uwzględnienia wniosku, a wynikających z tych domniemań.
V. OSOBY
wyrok SN z 14 lutego 2008 r. II CSK 502/07
1. Nie można uznać osobowości prawnej na zasadzie domniemania ani obowiązy-wania jakiejkolwiek normy zwyczajowej.
2. Nie mogą przesądzać o uznaniu bądź nie osobowości prawnej danej jednostki sposób i źródła jej finansowania.
wyrok SN z 5 czerwca 2009 r. I CSK 464/08
Zgodnie z art. 35 i art. 38 k.c. osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie, a zatem sposób reprezentacji, składania oświadczeń woli oraz udzielania pełnomocnictw materialnoprawnych i procesowych określają postanowienia jej statutu, a nie regulaminu.
wyrok SN z 26 czerwca 2008 r. II CSK 49/08
M.Prawn. 2008/15/790...
Jeśli ważność czynności dokonanej przez spółkę jest zależna od uchwały walnego zgromadzenia spółki akcyjnej, to uchylenie takiej uchwały nie ma skutku wobec osób trzecich działających w dobrej wierze. Jeśli jednak uchwała walnego zgromadzenia nie ma takiego charakteru i na skutek jej podjęcia spółka była niewłaściwie reprezentowana przy zawieraniu umowy, oznacza to, że wówczas interesy osób trzecich są chronione przez normę wynikającą z art. 39 KC nie zaś z 427 § 2 KSH.
postanow. SN z 17 listopada 2005 r. IV CK 313/05
Reprezentacja Skarbu Państwa w sprawie o ustalenie wysokości opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste jest wyraźnie określona. Skarżąca skorzystała z uregulowania w art. 11 ust. 1 ustawy z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, z tym tylko, że uznała, iż reprezentant osoby prawnej - Skarbu Państwa jest samą tą osobą prawną. Było to błędne w świetle zasad wyrażonych w art. 33 i 34 k.c. oraz art. 67 § 2 k.p.c. Stanowiło - jak się wydaje - następstwo niedostrzegania istotnej różnicy pomiędzy brakiem wskazania statio fisci Skarbu Państwa przy prawidłowym wskazaniu jako strony Skarbu Państwa a brakiem wskazania Skarbu Państwa i poprzestaniu na wskazaniu organu, który w razie pozwania Skarbu Państwa powinien wystąpić w roli statio fisci.
W tym ostatnim przypadku nie sposób uznać, że pozwana została osoba prawna - Skarb Państwa. Czyniło to bezprzedmiotowym zagadnienie podjęcia przez Sąd z urzędu działań zmierzających do prawidłowego oznaczenia strony pozwanej. Działania tego rodzaju mogłyby dotyczyć dookreślenia Skarbu Państwa w aspekcie wymagań przewidzianych w art. 67 § 2 k.p.c., ale nie odwrotnie. Oznaczałoby to poszukiwanie przez sąd strony pozwanej, co stanowiłoby naruszenie jednej z podstawowych zasad postępowania cywilnego wyrażonej w art. 126 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 187 § 1 k.p.c.
wyrok SN z 23 października 2003 r. V CK 387/02 OSNC 2004/12/196...
Dłużnik nie może przedstawić do potrącenia Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, wzajemnych wierzytelności, które ma w stosunku do innych państwowych jednostek organizacyjnych.
wyrok SN z 22 października 2002 r. III CKN 1125/00
Zakres przedmiotowy art. 103 ust. 4 i 5 ustawy z 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną jest szerszy niż określony w art. 80 ust. 1. W art. 103 ust. 4 i 5 chodzi bowiem o prawa i obowiązki powstałe na tle stosunków prawnych związanych z działalnością zarządcy drogi w zakresie jego zadań i kompetencji, podczas gdy art. 80 ust. 1 dotyczy wyłącznie zobowiązań finansowych. Przepisów tych nie można zatem postrzegać w relacji lex generalis - lex specialis. Oznacza to, że art. 103 ust. 4 i 5 nie uchyla zasady wyrażonej w art. 80 ust. 1, zgodnie z którą samorząd terytorialny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania powstałe do dnia 31 grudnia 1998 r. w związku z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych; zobowiązania te pozostają zobowiązaniami Skarbu Państwa, jako podmiotu prawa wyposażonego w osobowość prawną, który nie uległ likwidacji (art. 33 k.c.).
wyrok SN z 22 lutego 2001 r. III CKN 295/00
1. Gdy stroną w procesie jest Skarb Państwa, prawidłowe oznaczenie strony pozwa-nej powinno zawierać określenie "Skarb Państwa" i wskazywać właściwą państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. Obowiązek właściwego oznaczenia strony pozwanej spoczywa na powodzie, jednakże w praktyce za ukształtowany uważany jest pogląd, iż sąd orzekający winien czuwać nad tym, by Skarb Państwa był reprezentowany w procesie przez właściwą jednostkę.
2. Sąd musi w ramach podstawy faktycznej powództwa wyjaśnić i ustalić powiązanie między strukturą organizacyjną i zakresem działania danej jednostki a dochodzonym roszczeniem. Skarb Państwa, posiadając osobowość prawną (art. 33 kc i 64 § 1 kpc), ma zdolność sądową, czyli zdolność do samodzielnego występowania w procesie. Jednakże czynności za Skarb Państwa dokonuje organ właściwej jednostki organizacyjnej. Ustalić w związku z tym trzeba umocowanie organu właściwej jednostki do reprezentowania Skarbu Państwa.
wyrok SN z 11 maja 1999 r. I CKN 1148/97 OSNC 1999/12/205...
Stosownie do art. 33 i 34 k.c. - Skarb Państwa stanowi jednolity podmiot; niezależnie od wielości wskazanych w pozwie i orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych (art. 67 § 2 k.p.c.), stroną jest zawsze Skarb Państwa, a nie wska-zane jednostki.
wyrok SN z 7 lipca 2006 r. I CSK 127/06 – dyrektor generalny ministerstwa ma ustawowe uprawnienia do reprezentowania Skarbu Państwa tylko w odniesieniu do mienia powierzonego temu ministerstwu.
uchwała SN z 16 października 2008 r. III CZP 91/08
W sprawie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o ustanowienie odrębnej własności i sprzedaży lokalu powstałego wskutek przebudowy strychu, stanowiącego przedmiot własności wspólnej, legitymacja bierna przysługuje wspólnocie mieszkaniowej.
uchwała SN z 21 grudnia 2007 r. III CZP 65/07
Wspólnota mieszkaniowa, działając w ramach przyznanej jej zdolności prawnej, może nabywać prawa i obowiązki do własnego majątku.    
uchwała SN z 24 listopada 2006 r. III CZP 97/06
Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa majątkowe tylko do majątku wspól-nego właścicieli lokali.
postanow. SN z 10 grudnia 2004 r. III CK 55/04 OSNC 2005/12/212...
Wspólnota mieszkaniowa może nabywać majątek.
wyrok SN z 28 października 2003 r. I CK 201/02
Spółka cywilna nie jest podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz jest wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników.
postanow. SN z 8 lipca 2003 r. IV CK 13/03
Zgodnie z art. 8 k.s.h. oraz art. 33[1] k.c. spółka jawna jest odrębnym podmiotem od jej wspólników, w przeciwieństwie do spółki cywilnej, która nie ma własnej podmiotowości i występuje w obrocie, w tym także w procesie, poprzez wspólników takiej spółki.
wyrok SN z 27 października 2004 r. III CK 420/03
W sytuacji, w której zarówno usługodawca, jak i usługobiorcy stanowili jednostki budżetowe Skarbu Państwa, w związku z wykonaniem tych usług nie powstał cywilnoprawny stosunek zobowiązaniowy, a jedynie rozliczenia pomiędzy jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa, regulowane prawem budżetowym. Niezbędnym warunkiem powstania stosunku zobowiązaniowego jest bowiem, jak wynika z art. 353 § 1 k.c., istnienie co najmniej dwóch podmiotów zdolnych zaciągać zobowiązania i nabywać prawa, a więc wyposażonych w zdolność prawną.
wyrok SN z 13 listopada 2003 r. I CK 380/02
Jeżeli przed sądem pierwszej instancji Skarb Państwa był reprezentowany tylko przez część jednostek organizacyjnych, z których działalnością wiąże się dochodzo-ne roszczenie, to pominięcie pozostałych jednostek nie może być podstawą do uznania nieważności postępowania, jeżeli jednostkom tym zapewniono możliwość działania w postępowaniu odwoławczym.
postanow. SN z 9 sierpnia 2000 r. I CKN 843/00
Starosta powiatu uzyskał status statio fisci Skarbu Państwa jako właściciela nieru-chomości do gospodarowania tymi nieruchomościami, a więc podejmowania działań także w sferze cywilnoprawnej, na podstawie przepisów ustawy z 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
wyrok SN z 14 kwietnia 1999 r. III CKN 1239/98 OSNC 1999/11/191...
Jeżeli w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji Skarb Państwa reprezento-wany był tylko przez część jednostek organizacyjnych, z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, to pominięcie pozostałych jednostek nie może być pod-stawą do uznania nieważności postępowania z przyczyn wymienionych w art. 379 pkt 2 i 5 k.p.c.
wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 48/08
Przepis art. 8 Prawa wekslowego ma zastosowanie także wobec osób występujących w charakterze organu osoby prawnej, które złożyły swe podpisy na wekslu w celu zaciągnięcia przez tę osobę prawną zobowiązania wekslowego. Na tej podstawie osoba, która złożyła podpis na wekslu jako organ osoby prawnej nie będąc do tego umocowana, sama odpowiada zgodnie z treścią złożonego oświadczenia woli.
wyrok SN z 23 lutego 2006 r. I CSK 18/05
Wyraźne wskazanie przez główną księgową stowarzyszenia przy podpisie funkcji w nim sprawowanej pozwala przyjąć, że nie występowała ona w charakterze organu stowarzyszenia, ponieważ główny księgowy nie należy do jego władz statutowych. W związku z tym zakwalifikowanie roli głównej księgowej jako fałszywego organu stowarzyszenia było nietrafne, gdyż za taki organ się nie podawała.
wyrok SN z 16 grudnia 2004 r. V CK 674/03
Artykuł 103 k.c. nie może w drodze analogii znaleźć zastosowania w razie działania "fałszywego organu" (art. 39 k.c.).
ART. 103 ORAZ 39 K.C.
wyrok SN z 31 stycznia 2001 r. III CKN 984/98
O ile w sytuacji wskazanej w art. 103 k.c. mocodawca może potwierdzić ułomne działania fałszywego pełnomocnika, o tyle w przypadku działania fałszywego organu, o którym mowa w art. 39 k.c., do żadnego działania fałszywego organu w ogóle nie dochodzi. Konwalidacja takiej czynności prawnej jest więc niemożliwa.
wyrok SN z 26 czerwca 1997 r. I CKN 130/97
Działanie osoby prawnej, jej reprezentację, a także skutki czynności podjętych przez "rzekomy organ", regulują przepisy art. 38 i 39 kc, do których - nawet przez analogię - nie mają zastosowania przepisy o przedstawicielstwie.
VI. OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH
wyrok SN z 14 maja 2009 r. I CSK 440/08
Powiat jest nie tylko zbiorowością ludzką, ale również osobą prawną, z tym, że szczególnego rodzaju. Jego celem jest pełnienie funkcji publicznych, które są reali-zowane przy pomocy organów i pracowników, jak również uczciwe i sumienne dzia-łanie na rzecz obywateli. W związku z tymi specyficznymi zadaniami nie można traktować powiatu jak każdej innej osoby prawnej. Członkowie organów i pracownicy powiatu muszą zatem liczyć się z tym, że, wypełniając funkcje publiczne, mogą spotkać się z nie zawsze przychylną reakcją strony postępowania administracyjnego. Nawet jeżeli taka reakcja, wyrażona w pismach kierowanych do starosty, jest ostra i może być traktowana jako naruszająca dobra osobiste konkretnych osób fizycznych, nie oznacza to, że została naruszona dobra sława powiatu jako osoby prawnej.
wyrok SN z 5 czerwca 2009 r. I CSK 465/08
1. Art. 26 ust. 1 pkt 3 u.k.s.c. ma zastosowanie jedynie do roszczeń niemajątkowych o ochronę dóbr osobistych.
2. Treść oświadczenia, o jakim mowa w art. 24 § 1 k.c., powinna być adekwatna do działania naruszającego dobra osobiste pokrzywdzonego, zatem powinna do tego działania się odnosić.
3. Nie można uznać, że jedynie konkretne sformułowania zawarte w materiałach prasowych mogą stanowić podstawę oceny w świetle art. 23 i 24 k.c. oraz art. 12, 41, 37 i 38 ustawy - Prawo prasowe. Za naruszające dobra osobiste może też bowiem być uznana kompozycja artykułu, tytuły, podtytuły, zdjęcia, o ile ich dobór i układ tworzy nieprawdziwy godzący w te dobra obraz osoby, której dotyczy.
4. Przepis art. 38 pr. pras. nie wyłącza stosowania przepisów prawa cywilnego doty-czących dóbr osobistych, zachodzi tu jedynie kumulatywny zbieg przepisów. Wybór środków ochrony prawnej należy do pokrzywdzonego. Jeżeli zatem pokrzywdzony domaga się, na podstawie art. 24 § 1 k.c. złożenia oświadczenia o przeproszeniu przez wszystkich pozwanych, ale nie żąda, aby każdy z nich osobno opublikował to oświadczenie, lecz poprzestaje na żądaniu opublikowania przez niektórych tylko pozwanych jednego wspólnego oświadczenia, to nie można uznać takiego żądania za pozbawionego podstawy prawnej.
5. Do osób powszechnie znanych można zaliczyć takie osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu, w tym także osoby prowadzące działalność gospodarczą lub społeczną. Są to osoby, które uczestniczą w życiu publicznym. Uczestnictwem w życiu publicznym jest branie udziału w charakterze eksperta w posiedzeniach komisji czy podkomisji sejmowych, skoro relacje z takich posiedzeń przekazywane są do publicznej wiadomości. Nie wystarcza to jednak jeszcze do wykluczenia potrzeby uzyskania zezwolenia na wykorzystanie wizerunku takiej osoby.
wyrok SN z 11 października 2007 r. IV CSK 264/07 OSNC-ZD 2008/3/82
1. Artykuł 24 k.c. może stanowić podstawę ochrony, gdy do zagrożenia lub narusze-nia dóbr osobistych dochodzi na skutek pośredniego, niematerialnego oddziaływania, pozostającego w związku z korzystaniem z sąsiedniej nieruchomości.
2. Dysponowanie przez podmiot dopuszczający się naruszenia dóbr osobistych ze-zwoleniem na prowadzenie określonej działalności nie wyłącza bezprawności jego działania, a ocena naruszeń, będących podstawą roszczenia przewidzianego w art. 24 k.c., należy do sądu.
wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 622/08
Prawomocny wyrok sądu stwierdzający, że jest prawdziwe oświadczenie lustracyjne, iż określona osoba nie pracowała, nie pełniła służby ani nie była świadomym i tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu "ustawy lustracyjnej z 1997 r." wiąże sąd w sprawie o ochronę dóbr osobistych tej osoby.
wyrok SN z 7 lipca 2007 r. V CK 868/04 – dobro osobiste osoby fizycznej może zo-stać naruszone całą treścią publikacji, a nie tylko konkretnymi sformułowaniami.
wyrok SN z 11 maja 2007 r. I CSK 47/07 – osoba publiczna musi liczyć się z tym, że będą roztrząsane także fakty z jej życia prywatnego, jeżeli wiążą się z jej funkcją.
wyrok SN z 6 października 2006 r. V CSK 147/06 – osoba naruszająca dobra oso-biste, takie jak cześć, dobre imię, godność czy nietykalność cielesną innego podmiotu nie jest uprawniona do zgłaszania roszczeń związanych z naruszenie jej dóbr osobistych.
wyrok SN z 11 stycznia 2007 r. II CSK 392/06 – dobre imię osoby prawnej jest łą-czone z opinią, jaka mają o niej inne osoby ze względu na zakres jej działalności. Dobre imię osoby prawnej naruszają wypowiedzi, które obiektywnie oceniając, przy-pisują osobie prawnej niewłaściwe zachowanie mogące spowodować utratę do niej zaufania potrzebnego do prawidłowego jej funkcjonowania w zakresie swych działań.
wyrok SN z 28 lutego 2007 r. V CSK 431/06 – osadzenie skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w przeludnionych celach, przy braku oddzielenia urzą-dzeń sanitarnych od reszty pomieszczenia i niezapełnieniu wszystkim skazanym osobnego miejsca do spania, może stanowić naruszenie dóbr osobistych: godności oraz prawa do intymności i rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. Ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obo-wiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda spoczywa na stronie pozwanej.
wyrok SN z 11 marca 2008 r. II CSK 539/07
Nazwa użytkownika, którą posługuje się osoba korzystająca z serwisu internetowego podlega ochronie prawnej na takiej podstawie, na jakiej ochronie podlega nazwisko, pseudonim lub firma.
wyrok SN z 15 lutego 2008 r. I CSK 358/07
Naruszenie art. 33 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 3, 5 i 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133, poz. 883 ze zm.) przez udzielenie nierzetelnych informacji o gromadzonych i przechowywanych da-nych osobowych może uzasadniać ochronę przewidzianą w art. 23 i art. 24 k.c., jeżeli doprowadziło do naruszenia dóbr osobistych.
wyrok SN z 8 lutego 2008 r. I CSK 345/07
Obowiązkiem dziennikarza jest takie sformułowanie tytułu, aby zawarte w nim infor-macje i oceny oparte były na prawdziwych i obiektywnie sprawdzalnych faktach. Tylko wtedy podanie nawet niekorzystnej informacji w tytule nie będzie działaniem bezprawnym w rozumieniu art. 24 k.c., jeżeli dziennikarz działał w imię uzasadnionego społecznie interesu.
Osobie której dobra osobiste naruszono przysługuje prawo do uzyskania przeprosin w takiej formule w jakiej doszło do naruszenia.
wyrok SN z 24 stycznia 2008 r. I CSK 319/07
1. Związek między zmianą art. 448 k.c. i art. 24 k.c. przemawia za jednolitymi prze-słankami żądania zadośćuczynienia jak i zasądzenia sumy na cel społeczny, w ra-mach reżimu naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.
2. Wskazanie w czasopiśmie osoby pozornie zamaskowanej, a w rzeczywistości rozpoznawalnej, może stygmatyzować ją oraz najbliższe jej osoby i powodować ostracyzm w kręgu społecznym, z którym pokrzywdzony wiąże swoje życie, aktywność społeczną oraz zawodową.
wyrok SN z 24 stycznia 2008 r. I CSK 319/07 M.Prawn. 2008/4/172
Przesłanką do zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych nie jest wyłącznie wina umyślna lub rażące niedbalstwo sprawcy. Wysokość kwoty jest zależna od stopnia naruszenia określonego dobra.
wyrok SN z 24 stycznia 2008 r. I CSK 338/07 M.Prawn. 2008/4/170
Pozwany o naruszenie dóbr osobistych nie może powoływać się na wyłączenie bezprawności, jeśli publikacja opiera się tylko na dokumentach urzędowych, a jej autor nie próbował skontaktować się z osobą poddaną krytyce.
wyrok SN z 19 października 2007 r. II PK 76/07
Żądanie dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych przez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie powinno być przez powoda skonkretyzowane. Powód nie może pozostawić sformułowania treści oświadczenia sądowi, ponieważ dopiero konkretna treść postulowanego oświadczenia może być poddana osądowi. Nie oznacza to jednak, że sąd orzekający jest ściśle związany wskazaną przez powoda treścią oświadczenia. Przeciwnie, przepis art. 24 § 1 k.c. pozostawia ocenie sądu kwestię, czy żądana przez powoda treść i forma oświadczenia jest odpowiednia i celowa do usunięcia skutków naruszenia, co prowadzić musi do wniosku, że sąd może ingerować w żądaną treść oświadczenia przez ograniczenie jej zakresu czy uściślenie określonych sformułowań.
wyrok SN z 12 października 2007 r. V CSK 249/07
Dopuszczalna jest osobista odpowiedzialność osób fizycznych, które naruszyły cu-dze dobra osobiste pełniąc funkcję organu osób prawnych i występując w tym cha-rakterze.
Osoba działająca jako przedstawiciel instytucji lub przełożony nie jest uprawniona do usprawiedliwiania naruszania dóbr osobistych innej osoby, takich jak cześć czy dobre imię, obowiązkami związanymi z pełnioną funkcją.
wyrok SN z 11 października 2007 r. IV CSK 264/07 OSNC-ZD 2008/3/82
1. Artykuł 24 k.c. może stanowić podstawę ochrony, gdy do zagrożenia lub narusze-nia dóbr osobistych dochodzi na skutek pośredniego, niematerialnego oddziaływania, pozostającego w związku z korzystaniem z sąsiedniej nieruchomości.
2. Dysponowanie przez podmiot dopuszczający się naruszenia dóbr osobistych ze-zwoleniem na prowadzenie określonej działalności nie wyłącza bezprawności jego działania, a ocena naruszeń, będących podstawą roszczenia przewidzianego w art. 24 k.c., należy do sądu.
wyrok SN z 2 października 2007 r. II CSK 269/07 OSNC-ZD 2008/3/75
Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z podstawowych wymagań demokratycznego państwa prawnego, jednakże osadzenie skazanego w celi w warunkach, w których powierzchnia na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m[2], przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 248 § 1 k.k.w., jest zgodne z prawem.
wyrok SN z 12 września 2007 r. I CSK 211/07
Działanie w imię uzasadnionego interesu społecznego oraz dążenie do sensacyjności artykułów prasowych nie może odbywać się kosztem rozpowszechniania faktów nieprawdziwych.
wyrok SN z 10 maja 2007 r. III CSK 73/07
Przekonaniu naruszającego cudze dobra osobiste, że korzysta z zagwarantowanej konstytucyjnie wolności wypowiedzi, iż działa on w interesie zdrowia publicznego nie jest wystarczającą podstawą, aby jego działanie uznać za uchylające bezprawność jego wypowiedzi.
W sprawie o naruszenie dóbr osobistych sąd nie może oceniać trafności hipotez naukowych, lecz ogranicza się do badania, czy głoszone przez pozwanego twierdzenia są prawdziwe i czy naruszają dobre imię powoda.
wyrok SN z 21 marca 2007 r. I CSK 292/06
Jeśli w danych okolicznościach naruszenie czyjejś godności osobistej lub czci nie było bezprawne, nie oznacza to, że do naruszenia w ogóle nie doszło; przeciwnie - ustalenie, że do naruszenia doszło jest podstawową przesłanką warunkującą moż-ność rozważania kwestii odpowiedzialności sprawcy w świetle art. 24 k.c. natomiast istotne w tym zakresie jest, czy naruszenie to w danych okolicznościach zasługuje na usprawiedliwienie, przy czym znaczenie przesądzające ma przesłanka braku bezprawności.
wyrok SN z 7 marca 2007 r. II CSK 493/06
1. Działanie w ramach porządku prawnego, aby wyłączać bezprawność, o której mo-wa w art. 24 § 1 k.c., musi pochodzić od osoby kompetentnej, być dokonywane w granicach określonych tym porządkiem prawnym, a gdy chodzi o oceny innych osób, działanie to powinno być rzeczowe, obiektywne i ostrożne. W zakresie wyrażanych ocen nie może też wykraczać poza niezbędną dla określonych prawem celów potrzebę. Użyte sformułowania powinny mieć odpowiednią formę i nie mogą poniżać godności osobistej ocenianej osoby.
2. Odpowiednia treść i forma oświadczenia z art. 24 § 1 k.c. powinna odpowiadać racjonalnie pojmowanym kryterium celowości. Oświadczenie, które może polegać na odwołaniu, sprostowaniu, przeproszeniu itp., może być zakomunikowane niektórym tylko osobom trzecim, lub też ogółowi przez ogłoszenie w pismach fachowych lub prasie codziennej. Wybór sposobu (formy) jego ogłoszenia powinien uwzględniać cel tej czynności w postaci usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych, który realizuje się przez uzyskanie przez poszkodowanego rzeczywistej i odpowiedniej satysfakcji zarówno prawnej, jak i moralnej. W okolicznościach konkretnej sprawy dla jego spełnienia wystarczające może być skierowanie oświadczenia (przeproszenia) jedynie do poszkodowanego, co pozwoli zatrzeć doznane przez niego ujemne przeżycia lub też konieczne będzie skierowanie oświadczenia do osób, które wiedzą albo też mogą wiedzieć o naruszeniu.
wyrok SN z 19 stycznia 2007 r. III CSK 358/06
Artykuł 448 k.c. znajduje zastosowanie tylko w wypadku zawinionego naruszenia dóbr osobistych. Gdyby ustawodawca chciał, aby przesłanką roszczeń przewidzia-nych w art. 448 k.c. była wyłącznie bezprawność naruszenia dobra osobistego, to umieściłby ten przepis w części ogólnej prawa cywilnego (w obrębie art. 24 k.c.). Tymczasem w art. 24 k.c. jest odesłanie do "zasad przewidzianych w kodeksie".
wyrok SA w Warszawie z 9 stycznia 2007 r. VI ACa 659/06 M.Prawn. 2008/14/765
Choć z art. 24 KC wynika domniemanie bezprawności działania, a zatem broniący się przed zarzutem naruszenia cudzego dobra osobistego, bezprawność swego działania musi wykazać, nie zwalnia to jednak powoda z obowiązku udowodnienia, że to właśnie działanie pozwanego do naruszenia doprowadziło.
wyrok SN z 12 grudnia 2006 r. II CSK 280/06
1. Zgoda pokrzywdzonego wyłącza bezprawność zachowania się sprawcy narusze-nia dobra osobistego. Jest aktem woli stanowiącym wyraz świadomości uprawnionego co do przysługującego mu prawa wypowiedzenia się oraz zamiaru zamanifestowania na zewnątrz skorzystania z tego prawa. Nie musi się wyrażać przez zachowania dosłowne, może być dorozumiana w tym również przez brak sprzeciwu. Jednakże o braku sprzeciwu wyrażającego zgodę można mówić tylko wtedy, gdy istniała okazja do swobodnego wyrażenia sprzeciwu a mimo to uprawniony w tym zakresie jednoznacznie pozostał bezczynny. Okoliczności konkretnego stanu faktycznego powinny przesądzać o tym, czy bezczynność uprawnionego może być poczytana za jego zgodę. Bierne znoszenie stanu naruszenia dobra osobistego może być podyktowane wielu różnymi przyczynami (np. niewiedza uprawnionego co do możliwości sprzeciwu, brak umiejętności zareagowania, obawa przed skutkami wyrażenia sprzeciwu itp.). Bez upewnienia się o rzeczywistych przyczynach bezczynności uprawnionego oraz ewentualnie także i powodowanych nim racjach zawodne może się okazać wnioskowanie o wyrażaniu przez niego zgody na działania niekorzystne. Nie można przy tym tracić z pola widzenia, że zarówno zgoda jak i wyrażenie sprzeciwu pozostają w sferze uprawnień poszkodowanego, a nie jego obowiązków w związku z czym z postawy bezczynnej nie sposób czynić poszkodowanemu zarzutu.
2. Uszkodzenie ciała i wywołanie rozstroju zdrowia wiąże się niewątpliwie z negatywnymi przeżyciami natury psychicznej wynikającymi także z naruszenia poczucia własnej godności co jest domeną sfery ochrony dóbr osobistych. Jednakże w takim przypadku zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. tę sferę pochłania i wyklucza równoczesne stosowanie art. 448 k.c.
wyrok SN z 8 listopada 2006 r. III CSK 276/06
Dowodzenie istnienia podstawy do wyłączenia bezprawności, o której mowa w art. 24 k.c., poprzez wskazanie, iż miałyby istnieć okoliczności, które usprawiedliwiają noszenie dobra osobistego, jest bezzasadne, jeśli zachowanie się naruszającego dobra osobiste nie może być potraktowane jako ochrona czy obrona ważnego interesu środowiskowego, a tylko bardziej wartościowego.
wyrok SN z 6 października 2006 r. V CSK 151/06
1. Jeżeli naruszenie dobra osobistego następuje poprzez publikację prasową to ma-my z nim do czynienia tylko wtedy gdy u przeciętnego odbiorcy (czytelnika) tego ma-teriału zawarte w nim informacje naruszają określone dobro osobiste osoby, które ten odbiorca może zidentyfikować.
2. W sytuacji gdy osoba zainteresowana, o której mowa w art. 39 Prawa prasowego, nie wystąpiła do redaktora naczelnego o zamieszczenie sprostowania, nie może żądać zobowiązania go przez sąd do umieszczenia sprostowania.
wyrok SN z 21 września 2006 r. I CSK 118/06 OSNC 2007/5/77...
Członek partii politycznej, wobec której podniesiono zniesławiające zarzuty, może skutecznie domagać się ochrony swych dóbr osobistych, gdy wykaże, że zarzuty dotyczą także bezpośrednio jego osoby.
wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r. II CSK 96/06
Zgłoszenie sprzeciwu wobec kandydatury osoby aspirującej do pełnienia funkcji publicznej, z powołaniem się na fakty wysuwania pod adresem tej osoby zarzutów dotyczących jej dotychczasowej działalności społecznej, nie stanowi naruszenia dóbr osobistych adresata tych krytycznych wypowiedzi. Ubiegający się o funkcję publiczną musi liczyć się ze wzmożoną krytyką swojej kandydatury. Podyktowane jest to nie tylko względami rywalizacji, ale także potrzebą przejrzystości życia publicznego.
wyrok SN z 27 stycznia 2006 r. III CSK 89/05
1. Dopuszczalność rozpowszechniania wizerunku bez zezwolenia osoby na nim przedstawionej zależy od spełnienia dwóch przesłanek: po pierwsze, musi to być osoba powszechnie znana; po drugie, wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez tą osobę funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych i zawodowych.
2. Nie każda satyra lub karykatura pozostaje pod ochroną prawa, czyli - mówiąc ina-czej - stanowi działanie, w stosunku do którego ustawodawca wyłączył bezprawność. Satyra lub karykatura musi bowiem służyć celom, o jakim mowa w art. 41 prawa prasowego.
wyrok SN z 7 lipca 2005 r. V CK 868/04
1. Dobro osobiste osoby fizycznej może zostać naruszone całą treścią publikacji i jej sensem, a nie tylko konkretnymi sformułowaniami.
2. Możliwe jest naruszenie dobra osobistego treścią publikacji prasowej, z której wy-nikają jednoznaczne sugestie co do nagannego moralnie postępowania osoby wskazanej w tej publikacji z imienia i nazwiska. Nie wyłącza także bezprawności sam fakt powoływania w danym materiale prasowym cudzych wypowiedzi, nawet ze wskazaniem ich źródła. Taka konstrukcja publikacji nie zwalnia bowiem dziennikarza z dołożenia szczególnej staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiału prasowego; obowiązek wynikający z art. 12 ust. 1 Prawa prasowego nie zostaje wyłączony. Działanie dziennikarza w ramach dozwolonej krytyki służącej interesowi publicznemu prowadzi do wyłączenia bezprawności działania jedynie wówczas, gdy krytyka ma charakter rzeczowy i jest rzetelna.
wyrok SN z 18 marca 2005 r. II CK 564/04
Nie jest bezprawne, w rozumieniu art. 24 k.c., działanie naruszające cudze dobro osobiste, jeżeli stanowi wykonanie prawa do krytyki i informacji podjęte w obronie uzasadnionego interesu społecznego, zawiera fakty prawdziwe a wyrażona opinia ma podstawę w tych faktach i nie zawiera określeń obraźliwych ani wykraczających poza cel, jaki wypowiedź realizuje.
uchwała SN z 18 lutego 2005 r. III CZP 53/04 OSNC 2005/7-8/114...
Wykazanie przez dziennikarza, że przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów praso-wych działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu oraz wypełnił obowiązek zachowania szczególnej staranności i rzetelności, uchyla bezprawność działania dziennikarza.
Jeżeli zarzut okaże się nieprawdziwy, dziennikarz zobowiązany jest do jego odwoła-nia.
wyrok SN z 17 września 2004 r. V CK 69/04
Decydujące znaczenie dla oceny zasadności twierdzenia o naruszeniu dobra osobi-stego ma nie tyle subiektywne odczucie osoby żądającej ochrony prawnej, ale to, jaką reakcję wywołuje w społeczeństwie to naruszenie.
wyrok SN z 17 czerwca 2004 r. V CK 609/03
1. Rozpoznając sprawę w przedmiocie ochrony dóbr osobistych sąd powinien w pierwszej kolejności ustalić, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a dopiero w przypadku pozytywnej odpowiedzi ustalić, czy działanie pozwanego było bezprawne.
2. Dowód, że dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone, ciąży na osobie po-szukującej ochrony prawnej na podstawie art. 24 k.c. Natomiast na tym, kto podjął działanie zagrażające dobru osobistemu innej osoby lub naruszające to dobro, spo-czywa ciężar dowodu, że nie było ono bezprawne.
wyrok SN z 27 marca 2003 r. V CKN 4/01
1. Opublikowanie nierzetelnej, a taką jest informacja niesprawdzona bądź niezweryfikowana w warunkach dostępności wiarygodnego źródła, może bowiem oznaczać naruszenie dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c. chronionego zarówno na gruncie kodeksowym, jak i na podstawie prawa prasowego. Wzajemna relacja przepisów ustawy - Prawo prasowe i przepisów Kodeksu cywilnego regulujących ochronę dóbr osobistych oparta jest na kumulatywnym zbiegu przepisów. Możliwe jest zatem kumulatywne lub alternatywne stosowanie środków ochrony przewidzianych w przepisach obu tych ustaw, przy czym wybór należy do osoby zainteresowanej. Zapatrywanie to ma oparcie w brzmieniu art. 23 (in fine) i art. 24 § 3 k.c. oraz art. 37 Prawa prasowego.
2. Sens uregulowania zawartego w przepisie art. 31 pr. p. sprowadza się w głównej mierze do przyznania zainteresowanemu uprawnienia do wyrażenia swego stanowiska w razie braku akceptacji wobec treści publikacji prasowej.
wyrok SN z 7 listopada 2002 r. II CKN 1293/00 OSNC 2004/2/27...
Osobie, której dobra osobiste zostały naruszone publikacją prasową, przysługuje ochrona także wówczas, gdy autor publikacji dochował staranności i rzetelności przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów prasowych.
wyrok SN z 11 października 2001 r. II CKN 559/99 OSNC 2002/6/82...
Okoliczność, że przedmiotem opublikowania w prasie jest wywiad nie opatrzony komentarzem redakcyjnym, nie zwalnia wydawcy od odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych wypowiedzią osoby udzielającej wywiadu.
wyrok SN z 17 lipca 2008 r. II CSK 111/08
1. Burmistrz gminy jest jej organem, zatem podejmowane przez niego działania w ramach piastowanej funkcji przypisywane są gminie. Sposób działania organów gminy i jej służb ma znaczenie dla renomy i dobrego imienia. Jeżeli burmistrzowi przypisuje się nieprawdziwe działanie niekorzystne w skutkach dla budżetu gminy, to tym samym podważa się autorytet gminy i naraża ją na utratę zaufania społeczności samorządowej.
2. Okoliczność, że burmistrz sprawuje funkcję publiczną, rozszerza wprawdzie granice dopuszczalnej krytyki, czy to w obronie uzasadnionego interesu wspólnoty gminy czy też w ramach szeroko pojętego interesu społecznego, nie otwiera jednak drogi do bezkarnego naruszania dóbr osobistych.
wyrok SN z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 286/06
Posłużenie się przez osobę prawną w swojej nazwie nazwą innej osoby prawnej, stanowi naruszenie dobra tej drugiej osoby prawnej podlegającego ochronie na podstawie art. 43 w związku z art. 23 i 24 k.c.

ART. 448
wyrok SN z 24 września 2008 r. II CSK 126/08 Palestra 2008/11-12/309
Artykuł 448 k.c. ma zastosowanie także do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.
uchwała SN z 9 września 2008 r. III CZP 31/08
W razie naruszenia dobra osobistego kumulacja roszczeń przewidzianych w art. 448 k.c. jest dopuszczalna.
wyrok SN z 8 sierpnia 2007 r.  I CSK 165/07 OSNC-ZD 2008/3/66
Wysokość świadczenia przyznawanego na podstawie art. 448 k.c. ma charakter ocenny, dlatego przy jego określaniu sądy zachowują duży zakres swobody. Strona może skutecznie zakwestionować w skardze kasacyjnej wysokość zasądzonego świadczenia tylko wtedy, gdy jego nieproporcjonalność do wyrządzonej krzywdy jest wyraźna lub rażąca.
uchwała SN z 19 czerwca 2007 r. III CZP 54/07 OSNC-ZD 2008/2/36...
W razie naruszenia dobra osobistego dopuszczalna jest kumulacja roszczeń okre-ślonych w art. 448 k.c.

Konspekt II

I. CZYNNOŚCI PRAWNE
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2009r. III CZP 34/09
Umowa o dożywocie ukryta pod pozorną umową sprzedaży nieruchomości zawartą w formie aktu notarialnego jest nieważna, jeżeli istotne postanowienia umowy o dożywocie nie zostały objęte tą formą szczególną - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2009 r. III CZP 21/09            
1. Zgodnie z przyjętą na tle art. 65 k.c. kombinowaną metodą wykładni oświadczeń woli składanych innej osobie, pierwszeństwo ma znaczenie oświadczenia woli, jakie rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia. Jeżeli strony nie przyjmowały tego samego znaczenia, za prawnie wiążące należy uznać znaczenie ustalone według obiektywnego wzorca wykładni, czyli takie, jakie w świetle reguł wynikających z art. 65 § 2 k.c. powinien mu przypisać adresat. Chodzi przy tym o takie znaczenie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Zabiegi te nie obejmują obowiązku zwracania się do nadawcy o wyjaśnienie sensu złożonego oświadczenia woli, decydujący bowiem jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli.
2. Artykuł 89 k.c. nie określa konsekwencji zastrzeżenia w treści czynności prawnej warunku, mimo zakazu ze względu na właściwość tej czynności. W tej sytuacji oceny skutków naruszenia art. 89 k.c. należy dokonać na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. - - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2009 r. II CSK 614/08
Osoba trzecia nie może skutecznie podnieść zarzutu nieważności umowy zawartej przez spółkę z o.o., reprezentowaną przez odwołanego członka zarządu, który w chwili zawierania umowy był nadal wpisany do rejestru przedsiębiorców - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2008 r. III CZP 124/08        
Do zgody wymaganej przez art. 647[1 ]§ 2 i 3 k.c. nie stosuje się art. 63 § 2 k.c. Zgo-da ta może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 k.c.); niezależnie od tego zgodę uważa się za wyrażoną w razie ziszczenia się przesłanek określonych w art. 647[1 ]§ 2 zdanie drugie k.c. - wyrok SN z 20 stycznia 2009 r. II CSK 417/08
Do zgody wymaganej przez art. 647[1 ]§ 2 i 3 k.c. nie stosuje się art. 63 § 2 k.c. Zgo-da ta może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 k.c.); niezależnie od tego zgodę uważa się za wyrażoną w razie ziszczenia się przesłanek określonych w art. 647[1 ]§ 2 zdanie drugie k.c. - uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2008 r. III CZP 6/08 OSNC 2008/11/121
Reguły wykładni oświadczeń woli mogą być stosowane nie tylko do ustalania treści złożonych oświadczeń, lecz także do stwierdzenia, czy dane zachowania stanowią oświadczenie woli. - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2009 r. I CSK 401/08
1. Od rokowań należy odróżnić sytuację, w której strony osiągnęły porozumienie obejmujące co najmniej elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) i zamierzają jeszcze prowadzić pertraktacje co do dalszych szczegółów mającego powstać stosunku prawnego, ale w sposób wyraźny lub dorozumiany traktują osiągnięte już porozumienie jako zawartą umowę. Dalsze pertraktacje nie stanowią wówczas rokowań, a w tym zakresie, w jakim strony nie dojdą do porozumienia, treść stosunku prawnego będzie określana na podstawie art. 56 k.c.
2. W wypadku sporu dotyczącego zawarcia umowy w drodze rokowań konieczne jest ustalenie, jaką umowę strony chciały zawrzeć, jaki był zakres postanowień rokowanego stosunku zobowiązaniowego oraz jakie postanowienia były rzeczywiście przedmiotem rokowań i czy strony rzeczywiście doszły do porozumienia co do wszystkich objętych rokowaniami - a nie tylko co do istotnych - postanowień umowy. Nie dojdzie bowiem do zawarcia umowy w drodze rokowań w rozumieniu art. 72 k.c., jeżeli porozumienie stron obejmie jedynie przedmiotowo istotne elementy rokowanej umowy, a poza nim znajdą się inne kwestie, choćby nawet drugorzędne.
3. Okoliczność, że strony miały zamiar zawrzeć umowę na piśmie, nie stanowi wy-starczającego argumentu do przyjęcia, iż w ogóle nie doszło do zawarcia umowy, ponieważ forma umowy i ustalenie jej zawarcia lub niezawarcia ze względu na zgodną wolę (konsens) stron są dwoma różnymi kwestiami, podlegającymi odrębnej ocenie prawnej – wyrok Sądu najwyższego 23 lutego 2006 r. II CSK 126/05
1. Czynność prawna może być dokonana w sposób wyraźny lub dorozumiany. Moż-liwe jest zatem, poprzez dokonanie wzajemnych rozliczeń i kompensaty roszczeń, uzgodnienie, że umowa została wykonana.
2. Pojęcie czynności prawnej dokonanej per facta concludentia odnosi się tylko do formy (sposobu) wyrażenia woli, natomiast oświadczenie woli, również w takiej for-mie wyrażone, aby mogło wywołać skutki prawne, musi pochodzić od osoby, która takie oświadczenie może złożyć – wyrok Sądu Najwyższego z 8 listopada 2005. r. I CK 275/05
Uchwała walnego zgromadzenia spółdzielni w przedmiocie udzielania absolutorium członkom zarządu nie wywołuje skutków cywilnoprawnych. Ma ona charakter oświadczenia wiedzy opartego na uznaniu, a nie oświadczenia woli, zatem nie jest czynnością prawną. Następstwem uchwały może, ale nie musi być wywołanie dalszych następstw, polegających m.in. na odwołaniu członków zarządu, którym nie udzielono absolutorium. Z tych względów ocena uchwały o nieudzieleniu absolutorium w aspekcie przepisu art. 58 § 2 k.c. jest niedopuszczalna. Nie jest także możliwe odwoływanie się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) – wyrok Sądu Najwyższego z 26 marca 2002 r. III CKN 989/00
Uprawnienie do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części, przysługujące poprzedniemu właścicielowi lub jego spadkobiercy na podstawie art. 136 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.), nie może być przeniesione na osobę trzecią w drodze czynności prawnej – postanowienie Sądu Najwyższego z 27 lutego  2002 r. III CKN 520/00    OSNC 2003/2/26
Właściwie sformułowany zarzut kasacyjny kwestionujący wykładnię postanowień umowy powinien poza tymi postanowieniami wskazać naruszenie przepisów art. 56 i 65 kc. – wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2000 r. I CKN 808/98
Umowa przenosząca własność w celu wykonania zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości (art. 158 k.c.), zawarta w formie aktu notarialnego sporzą-dzonego przez notariusza zawieszonego w czynnościach zawodowych (art. 68 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158), jest nieważna - uchwała SN z 24 lutego 2009 r. III CZP 141/08
Bezpłatne nabycie przez spółdzielnie zakładowych budynków mieszkalnych wiąże się z obowiązkiem zabezpieczenia interesów lokatorów. Spółdzielnia, która sprzedaje zasiedlone lokale, nie dopełniając tego obowiązku, musi się liczyć z nieważnością umowy z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego - wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r. IV CSK 191/08
Umowa, na podstawie której wywłaszczona nieruchomość została wniesiona przez gminę jako wkład niepieniężny dla spółki, zawarta z naruszeniem art. 47 ust. 4 i art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), jest nieważna - wyrok SN z 21 lipca 2008 r. III CSK 19/08
1. Artykuł 10 ust. 5 ustawy z 2004 r. o ochronie przyrody zastrzega prawo pierwoku-pu na rzecz Skarbu Państwa tylko w razie sprzedaży nieruchomości położonych na terenie parku narodowego. Jako przepis szczególny, ograniczający prawo własności nieruchomości położonych w granicach takiego parku, musi on być wykładany ściśle. Nie można więc uznać za nieważną każdą umowę przenoszącą własność nieruchomości położonej na terenie parku narodowego.
2. Zamiar obejścia prawa nie musi być zawsze ustalony w drodze przesłuchania stron lub osób biorących udział w dokonywaniu czynności. Jeżeli z okoliczności w jakich czynności dokonano oraz z dokumentów towarzyszących jej dokonaniu wynika wysokie prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że zamiarem stron było obejście prawa, może to być dostateczna podstawa do zastosowania art. 58 § 1 k.c. - wyrok SN z 7 marca 2008 r. III CSK 317/07
Zawarta po dniu 31 grudnia 2001 r. umowa o zarządzanie nieruchomością - w rozu-mieniu art. 185 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nierucho-mościami (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) - przez osobę nie posiadającą licencji zawodowej zarządcy nieruchomości jest nieważna- uchwała Sądu Najwyższego z 17 lipca 2007 r. III CZP 69/07
Art. 58 § 3 k.c. stosuje się odpowiednio do uchwał wzruszalnych pod warunkiem, że zaskarżona część uchwały ma charakter autonomiczny i nie jest nierozerwalnie związana z innymi elementami kwestionowanej czynności prawnej. W razie, gdy zaskarżona część czynności prawnej stanowi jej istotny składnik i z okoliczności wynika, że strony nie powzięłyby uchwał bez zakwestionowanych postanowień, stosowanie tego przepisu byłoby niedopuszczalne - wyrok SN z 19 grudnia 2007 r. V CSK 350/07
Umowa przeniesienia własności części nieruchomości, objętej oddzielną księgą wieczystą, bez jednoczesnego podziału znajdującego się na niej budynku, jest nieważna- uchwała Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2007 r. III CZP 27/07    
1. "Sprzeciwianie się ustawie" (art. 58 par. 1 k.c.) należy odnosić nie tylko do literal-nie odczytywanych przepisów Kodeksu cywilnego, lecz także do zasad ogólnych, które leżą u podstaw systemu prawnego oraz norm prawnych, które można wywieść z ustawy.
2. Oświadczenia woli nie można pojmować jako fikcji prawnej, skutki prawne bowiem wywołuje tylko wola realnie powzięta i w pewien sposób wyrażona.- wyrok Sądu Najwyższego z 29 marca 2006 r. IV CK 411/05
Mające oparcie w ustawie (art. 118 § 1 Prawa upadłościowego) procedury przetar-gowe mają charakter przepisów iuris cogentis, przeto ich naruszenie powoduje nie-ważność czynności prawnych, chociażby skutek nieważności nie został w nich wy-raźnie zastrzeżony. Przepisy powyższe mają bowiem na celu ochronę interesu pu-blicznego, wyrażającego się w konieczności uruchomienia przetargów z zapewnie-niem szerokiego udziału oferentów - nabywców, z zachowaniem konkurencyjności, z umożliwieniem sprzedaży za godziwą cenę. W tej sytuacji ważna jest rzetelna, publiczna informacja o przetargu. Wymagań tych nie spełnia informacja niezgodna z rzeczywistym przedmiotem i zasadami przetargu, mogąca realnie eliminować potencjalnych nabywców.- wyrok Sądu Najwyższego z 31 marca 2006 r. V CSK 181/05    
Przepisy k.c. dotyczące przedawnienia roszczeń wobec firmy ubezpieczeniowej za-wierają normy bezwzględnie obowiązujące. Oznacza to, że ustalenia stron co do początku biegu terminu różniące się od regulacji k.c. są nieważne -    wyrok     Sądu Najwyższego z 3 marca 2006 r. II CSK 123/05
1. Ocena zamiaru stron odnośnie do przesłanek ich decyzji samego dokonania czynności prawnej w kontekście unormowania wynikającego z art. 58 § 3 in fine k.c. odnosi się do okoliczności istniejących na etapie poprzedzającym moment dokonania czynności prawnej. Dopiero w konsekwencji pozytywnego przesądzenia o tym, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność prawna (obejmująca swym zakresem także klauzulę salwatoryjną) zostałaby dokonana, możliwe staje się zadośćuczynienie woli stron wynikającej z treści klauzuli salwatoryjnej, a mianowicie, wiążące ukształtowanie treści nowych postanowień, które zastąpią prawnie nieskuteczne lub zawierające braki postanowienia składające się na treść czynności prawnej.
2. Jest kwestią ustaleń faktycznych niepodlegających kontroli kasacyjnej ustalenie tego, czy z okoliczności wynika, że bez dotkniętych nieważnością postanowień strony dokonałyby tej czynności prawnej. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy nieważnością dotknięte są essentialia negotii danej czynności prawnej, bo wówczas cała czynność prawna jest nieważna - wyrok Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2006 r. V CSK 81/05, glosa krytyczna: Szlęzak A. OSP 2007/7-8/88
Zastrzeżenie w umowie tzw. klauzuli salwatoryjnej nie wyłącza stosowania normy art. 58 § 3 in fine k.c., bowiem funkcje spełniane przez każdy z tych instrumentów nie są tożsame –wyrok Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2006 r. V CSK 81/05 OSP 2007/2/17
Zatrudnienie się i rzetelne wykonywanie umówionego zatrudnienia pracowniczego po to, ażeby uzyskać w ten sposób dopełnienie wymaganych warunków wcześniejszej emerytury - nie stanowi obejścia ustawy w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. - wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2006 r. I UK 105/05
Umowa najmu całej nieruchomości budynkowej, będącej przedmiotem zajęcia, mająca na celu obejście przepisów, które zabezpieczają prawa wierzyciela egzekwującego, jest nieważna – wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 2006 r. II CK 360/05
1. Zwolnienie leasingodawcy z obowiązku terminowego wydania przedmiotu leasingu leasingobiorcy należy uznać za sprzeczne z naturą umowy leasingu oraz z zasadami współżycia społecznego, również w stosunkach między osobami prowadzącymi w sposób zawodowy działalność gospodarczą (art. 3531 i 58 § 2 k.c.).
2. Sprzeczność postanowienia umowy leasingu, które wyłącza obowiązek termino-wego wydania przedmiotu leasingu, z naturą prawnego stosunku leasingu oraz za-sadami współżycia społecznego powoduje bezwzględną nieważność tego postano-wienia lub nawet całej umowy (art. 58 § 2 i 3 oraz art. 3531 k.c.) - wyrok Sądu Naj-wyższego z 8 grudnia 2005 r. II CK 297/05
Czynność prawna podjęta w celu przestępczym jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.) -wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2005 r. II CK 174/05 OSNC 2006/9/149
1. Uchwały organu Spółdzielni zmieniające statut są w istocie czynnościami prawnymi, które podlegają ocenie z punktu widzenia dyspozycji art. 58 k.c., pomimo ich wcześniejszego niezaskarżenia na podstawie art. 42 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego.
2. Przepis art. 38 § 1 pkt 10 Prawa spółdzielczego zawiera normę kompetencyjną, która nie uzasadnia nadużywania kompetencji do dokonywania zmian statutu z naruszeniem zasad współżycia społecznego - wyrok Sądu Najwyższego z 28 lipca 2005 r. V CK 26/05    
W umowie między Kasą Chorych (Narodowym Funduszem Zdrowia) i świadczenio-dawcą zastrzeżenie określające ilościowy limit świadczeń dotknięte jest nieważno-ścią w zakresie świadczeń niecierpiących zwłoki ze względu na zagrożenie życia albo zdrowia, jeżeli strony umowy nie ustaliły niezbędnych przedsięwzięć organizacyjnych, zapewniających udzielenie tych świadczeń. - wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 r. I CK 18/05 OSP 2006/6/70
1. Przepis art. 65 § 2 k.c. dopuszcza taką sytuację, w której właściwy sens umowy ustalony przy zastosowaniu wskazanych w nim dyrektyw będzie odbiegał od jej "ja-snego" znaczenia w świetle reguł językowych. Proces interpretacji umów może się zatem zakończyć ze względu na jej "jasny" sens dopiero wtedy, gdy treść umowy jest "jasna" po zastosowaniu kolejnych reguł wykładni.
2. Nie tylko rozwiązanie z mocą wsteczną za zgodą obu stron, ale i wypowiedzenie umowy z mocą wsteczną przez jedną ze stron uznać należy za sprzeczne z wynika-jącą z założeń kodeksu cywilnego naturą zobowiązania trwałego (art. 3531 k.c.) i nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.; ściśle rzecz biorąc, nieważna jest już sama klauzula zastrzegająca możliwość wypowiedzenia zobowiązania trwałego ze skut-kiem wstecznym. Zniesienie wykonanego w zakresie świadczenia ciągłego zobowiązania o charakterze trwałym mieści się więc w granicach zasady swobody umów tylko wtedy, gdy odnosi się do przyszłości.
3. Jeżeli strony nadają zawieranej umowie cechę wzajemności, to mają swobodę w kształtowaniu wynikającego z niej zobowiązania o tyle tylko, o ile ich postanowienia nie podważają zasady ekwiwalentności świadczeń z umowy wzajemnej – wyrok Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2005 r.    II CK 739/04    
Nieważne jest poręczenie obejmujące nieokreśloną grupę zobowiązań dłużnika głównego lub wszystkie zobowiązania dłużnika wobec wierzyciela (tzw. poręczenie ogólne; art. 58 § 1 k.c.)- wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 2005 r. V CK 827/04    
Przy gospodarowaniu mieniem publicznym, w szczególności przy sprzedaży nieru-chomości przez gminę jako podmiot władzy publicznej, musi być zachowana zasada jawności postępowania. Naruszenie tej zasady może powodować nieważność umowy (art. 35 i 39 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami - jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.). – wyrok Sądu Najwyższego z 11 maja 2005 r. III CK 562/04
Zakresy art. 388 i 58 k.c. mogą się krzyżować, zwłaszcza wówczas, gdy zastrzeżenie świadczenia rażąco niewspółmiernego w stosunku do własnego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego przez co narusza art. 3531 k.c. w związku z przekroczeniem granicy swobody umów. – wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2005 r. IV CK 444/04
1. Artykuł 425 k.s.h. wyłącza zastosowanie art. 58 § 1 i 2 k.c. w sprawie o stwierdze-nie nieważności uchwały walnego zgromadzenia wspólników sprzecznej z ustawą.
2. Walne zgromadzenie spółki akcyjnej uprawnione jest do odwołania członków rady nadzorczej wybranych grupami. – wyrok Sądu Najwyższego z 24 listopada 2004 r. II CK 210/04
1. Rozliczenie kosztów budowy jest według ustawy (art. 226 § 3 Pr. spółdz.) osta-teczne, co przesądza, że nie jest dopuszczalna jego późniejsza weryfikacja. Spół-dzielnia nie może dokonać ponownego, skutecznego wobec członka, rozliczenia tych kosztów (podobnie jak członek spółdzielni nie może domagać się późniejszej jego weryfikacji). Oświadczenie spółdzielni o pokryciu całości wkładu budowlanego, ustalonego na podstawie ostatecznego rozliczenia kosztów budowy, powoduje wygaśnięcie zobowiązania członka wynikającego z art. 208 § 1 Pr. spółdz. w zakresie wkładu.
Czynność prawna w postaci ostatecznego rozliczenia kosztów budowy może być dotknięta nieważnością z powody wady oświadczenia woli.
2. Powoływanie się na to, iż w rzeczywistości wkład budowlany nie pokrył całkowitych kosztów budowy, nie stanowi wystarczającego uzasadnienia zarzutu nieważności ostatecznego rozliczenia na podstawie art. 58 § 1 k.c. - wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2004 r. III CK 585/03
Uchwały organów spółdzielni rodzące skutki cywilno-prawne podlegają - jako czyn-ności prawne - odpowiednim przepisom zawartym w kodeksie cywilnym. Uchwały te nie mogą podobnie jak inne czynności prawne naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących, ich więc skuteczność podlega z tego punktu widzenia dyspozycjom art. 58 k.c. W takim wypadku członek spółdzielni może zatem wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności uchwały ze skutkiem ex tunc mimo nie zaskarżenia jej na podstawie art. 42 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego.-  wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 2004 r. V CK 443/03    
Postanowienie umowy, które ogranicza wolność działalności gospodarczej jednej ze stron, narusza zasady współżycia społecznego i jest nieważne (art. 58 § 2 k.c.) -    wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2004 r. II CK 354/03 OSNC 2005/5/91
Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni nabywcy, jeżeli umowa o przeniesienie własności nieruchomości była nieważna. – wyrok Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2002 r. III CKN 405/99 OSNC 2002/11/142
Reguły wykładni oświadczeń woli stosowane być mogą nie tylko do ustalania treści złożonych oświadczeń, lecz także do stwierdzenia, czy dane zachowania stanowią oświadczenie woli - wyrok SN z 14 listopada 2008 r. V CSK 174/08
Podpisanie i wydanie pożyczkodawcy weksla niezupełnego jest zachowaniem, które ujawnia w sposób dostateczny wolę wystawcy weksla upoważnienia osoby, której weksel wręcza do jego uzupełnienia (art. 60 k.c.). Przyjęcie weksla jest z kolei ujawnieniem woli zawarcia porozumienia wekslowego przez remitenta (wekslobiorcę). Porozumienie towarzyszące wręczeniu weksla upoważnia remitenta do wypełnienia weksla kwotą stanowiącą równowartość jego wierzytelności względem wystawcy - wyrok SN z 2 października 2008 r. II CSK 195/08
W każdym przypadku, kiedy strony czynności prawnej podają sprzeczne znaczenia swoich oświadczeń woli, sąd nie może uchylić się od wykładni tych oświadczeń z powołaniem się na jasne, jednoznaczne brzmienie pisemnej umowy - wyrok SN z 26 września 2008 r. V CSK 108/08
Wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnią jej wolę w sposób dostateczny, tylko wtedy, gdy ustawa nie stawia dalej idących wymagań dla oświadczenia woli dotyczącego danej czynności prawnej - wyrok SN z 23 lipca 2008 r. III CSK 87/08
1. Zgoda inwestora, o której mowa w art. 647[1 ]§ 2 k.c., ma znaczenie jedynie dla powstania jego odpowiedzialności na podstawie art. 647[1 ]§ 5 k.c., a jej brak nie wpływa na skuteczność umowy zawartej przez wykonawcę i podwykonawcę.
2. Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, rodząca jego solidarną odpowiedzialność z wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia na rzecz podwykonawcy, zawiera element gwarancyjny. Także z tego względu należy opowiedzieć się za możliwością jej złożenia przez inwestora już po zawarciu umowy przez wykonawcę i podwykonawcę - wyrok SN z 9 kwietnia 2008 r. V CSK 492/07
Rozpoczęcie wykonywania prac, objętych zawartą z naruszeniem ustawy o zamó-wieniach publicznych umową, nie może być uznane za dorozumiane potwierdzenie warunków tej umowy - wyrok SN z 22 lutego 2008 r. V CSK 404/07
Art. 61 k.c. nie wymaga aby adresat oświadczenia woli rzeczywiście zapoznał się z jego treścią. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Jed-nak sam wydruk kontrolny potwierdzający wysłanie faksu z potwierdzeniem odebrania go przez adresata, nie jest dowodem pewnym, lecz tylko dowodem prima facie, że odbiorca mógł zapoznać się z zawartym w jego treści oświadczeniem woli. Dowód pewny stanowi natomiast potwierdzona przez odbiorcę kopia faksu - wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08
Jeżeli uprawniony z ustawy do pierwokupu złoży oświadczenie o skorzystaniu z tego prawa, nie może tego oświadczenia odwołać po jego dojściu do zobowiązanego. Od tej chwili osoba trzecia, z którą zawarta była umowa sprzedaży nieruchomości pod warunkiem, zostaje zwolniona z zobowiązania wynikającego z tej umowy, nawet jeśli w okresie późniejszym okaże się, że oświadczenie uprawnionego było bezskuteczne - wyrok SN z 14 grudnia 2007 r. III CSK 181/07
Przesłanie treści oświadczenia woli faksem spełnia jedynie warunki uprawdopodob-nienia za pomocą pisma - wyrok SN z 23 listopada 2007 r. IV CSK 228/07
Zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z pod-wykonawcą (art. 647 § 1 k.c.) może być wyrażona w każdy sposób (art. 60 k.c.) bez konieczności przedstawiania inwestorowi umowy z podwykonawcą lub jej projektu z odpowiednią dokumentacją - wyrok SN z 20 czerwca 2007 r. II CSK 108/07
Uchwała walnego zgromadzenia wyrażająca zgodę na zbycie nieruchomości (art. 38 § 1 pkt 5 Prawa spółdzielczego), zmierza do wywołania skutku prawnego w sferze cywilnoprawnej, a zatem jest formą oświadczenia woli. Elementarny wymóg, jaki należy postawić takiej uchwale, stanowi określenie o jaką nieruchomość chodzi. Blankietowy sposób formułowania tej zgody jest niedopuszczalny, ponieważ można byłoby interpretować podjętą uchwałę, jako przyzwolenie na zbycie wszystkich, czy dowolnych nieruchomości należących do spółdzielni - wyrok SN z 28 marca 2007 r. II CSK 496/06
Podpisanie umowy nie jest czynnością techniczną, jest to bowiem potwierdzenie, że podpisująca umowę strona złożyła oświadczenie woli określonej treści. Upoważnienie do podpisania umowy zatem jest w istocie upoważnieniem do złożenia określonego oświadczenia woli – wyrok Sądu Najwyższego z 8 lutego 2007 r. I CSK 406/06    
1. Reguły wykładni oświadczeń woli należy stosować nie tylko do ustalenia treści złożonych oświadczeń woli, ale także do stwierdzenia, czy dane zachowania stron stanowią oświadczenia woli;
2. W razie naruszenia upoważnienia do uzupełnienia weksla in blanco przez wpisa-nie wyższej sumy od kwoty wierzytelności, dla której zabezpieczenia weksel in blan-co został wręczony, osoba na nim podpisana staje się zobowiązana wekslowo w granicach, w jakich tekst weksla jest zgodny z upoważnieniem – wyrok Sądu Naj-wyższego z 22 czerwca 2006 r. V CSK 70/06    
.Umowa o dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków może być zawarta przez czynności dorozumiane.- wyrok Sądu Najwyższego z 5 kwietnia 2006 r. I CSK 149/05
1. "Sprzeciwianie się ustawie" (art. 58 par. 1 k.c.) należy odnosić nie tylko do literal-nie odczytywanych przepisów Kodeksu cywilnego, lecz także do zasad ogólnych, które leżą u podstaw systemu prawnego oraz norm prawnych, które można wywieść z ustawy.
2. Oświadczenia woli nie można pojmować jako fikcji prawnej, skutki prawne bowiem wywołuje tylko wola realnie powzięta i w pewien sposób wyrażona -   wyrok Sądu Najwyższego z 29 marca 2006 r. IV CK 411/05    
Milczenie w myśl art. 60 k.c. może być uznane za przejaw oświadczenia woli wyrażającego zgodę w takiej sytuacji, w której osoba nie zaprzeczająca mogła i powinna zająć merytoryczne stanowisko w danej kwestii – wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2006 r. I CSK 63/05    
Oświadczenie woli ubezpieczyciela, stanowiące składnik umowy ubezpieczenia, nie zostało zastrzeżone w Kodeksie cywilnym w formie polisy pod rygorem nieważności (art. 73 k.c.). W związku z tym do tego oświadczenia woli mają zastosowanie przepisy ogólne prawa cywilnego, według których wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (oświadczenie woli) - art. 60 k.c. Zatem, również gdy polisa nie została wystawiona, dopuszczalne jest wykazywanie, że umowa ubezpieczeniowa została zawarta i w jakim czasie. Obowiązują tu wprawdzie zastrzeżenia przewidziane w art. 74 § 1 i 2 k.c., oraz nie sposób wyczerpująco wymienić działań i zaniechań zakładu ubezpieczeń, które mogłyby w konkretnych okolicznościach zaświadczyć o wyrażeniu akceptacji wobec wniosku o ubezpieczenie, ale w każdym razie niedoręczenie ubezpieczającemu polisy nie przesądza o niezawarciu umowy ubezpieczenia -wyrok    Sądu Najwyższego z 25 maja 2005 r. I CK 744/04    
Oświadczenie zawierające promesę kreowania określonego stosunku prawnego można uznać za oświadczenie woli w rozumieniu art. 60 k.c. Złożenie takiego oświadczenia beneficjantowi skutecznie wiązało przyrzekającego wobec beneficjentki przyrzeczenia (art. 61 k.c.) – wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2005 r. II CK 369/04    
Zawarcie umowy odnowienia, a więc wykazanie istnienia wszystkich niezbędnych przesłanek odnowienia, musi udowodnić osoba, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Zamiaru stron zawarcia umowy odnowienia nie można domniemywać, musi on być dostatecznie uzewnętrzniony (art. 60 k.c.)- wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 2004 r. IV CK 95/03
Nie ma przeszkód żeby oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania złożone zostało w sposób konkludentny – wyrok Sądu Najwyższego 21 stycznia 2004 r.    IV CK 356/02
Nie jest uprawnione stanowisko wykluczające możliwość zastosowania tzw. dorę-czenia zastępczego do składania oświadczeń woli w sferze prawa materialnego- wyrok    Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2004 r. II CK 358/02
 Oświadczenie woli w postaci elektronicznej dokonywane on line zostaje złożone z chwilą jego przejścia do systemu informatycznego prowadzonego i kontrolowanego przez odbiorcę, to jest w momencie przyjęcia oświadczenia przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych. –postanowienie Sądu Najwyższego z 10 grudnia 2003 r. V CZ 127/03    OSNC 2005/1/12
Zgodnie z art. 63 § 1 k.c., czynność prawna dokonana bez wymaganej przez ustawę zgody osoby trzeciej jest tzw. czynnością niezupełną. Zamierzone przez podejmują-cego taką czynność skutki prawne nie powstają, lecz ulegają zawieszeniu do czasu wyrażenia zgody na dokonanie czynności przez uprawnioną osobę trzecią (bezsku-teczność zawieszona). Stan ten ustaje dopiero po odmowie wyrażenia zgody lub upływie terminu do jej udzielenia. Odmowa zgody powoduje skutek w postaci bez-względnej nieważności czynności ex tunc. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadcze-nia ma moc wsteczną (art. 63 § 1 zdanie drugie k.c.). Dopóki potwierdzenie umowy jest możliwe, dopóty powoływanie się na jej nieważność jest przedwczesne - wyrok SN z 29 maja 2007 r. V CSK 69/07
Decyzja Urzędu Dzielnicy Warszawa Śródmieście z dnia 25 października 1990 r. o Artykuł 125 § 1 k.c. nie ma zastosowania do orzeczeń, o których mowa w art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. - postanow. SN z 20 kwietnia 2006 r. III CSK 37/06 OSNC 2007/2/29
sprzedaży lokalu mieszkalnego wywołała bezpośrednio w sferze prawa cywilnego skutki prawne. Decyzja ta stanowiła źródło roszczenia cywilnoprawnego wyrażającego się w możności żądania zawarcia umowy sprzedaży zgodnie z jej treścią (art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 § k.p.c.).- wyrok Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2006 r. I CSK 43/06
Powództwo o ukształtowanie różni się w stosunku do powództwa o ustalenie tym, że powód nie potrzebuje wykazywać swego interesu prawnego, jaki ma we wniesieniu powództwa, wystarczy tu legitymacja powoda wynikająca z przepisów prawa materialnego lub także z przepisów prawa procesowego, gdy chodzi o powództwa zmierzające do ukształtowania nowej sytuacji procesowej. – wyrok Sądu Najwyższego z 8 listopada 2005 r. I CK 157/05
Przedmiotem roszczenia z art. 64 k.c. może być jedynie żądanie złożenia określone-go oświadczenia woli, a nie wykonanie czynności faktycznych (technicznych). Niewykonanie przez gminę obowiązku, o którym mowa w art. 31 ustawy z 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków rodzi roszczenie uprawnionego o zobowiązanie jej do złożenia odpowiedniego oświadczenia woli w tym przedmiocie. – wyrok Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2004 r. III CK 158/03
Jeśli tekst umowy jest niejasny, to usunięcie wątpliwości wymaga zastosowania obowiązujących zasad wykładni postanowień umowy z zastosowaniem wszystkich reguł przewidzianych w art. 65 § 2 k.c., a więc zbadania zarówno zamiaru stron, jak i celu umowy na podstawie wskazanych przez strony dowodów. wyrok SN z 10 lipca 2008 r. III CSK 65/08
Przy wykładni woli stron ujętej w umowie pisemnej sens oświadczeń ustala się przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu, a podstawowe znaczenie przypada językowym regułom znaczeniowym. Wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje się zarazem z uwzględnieniem całego kontekstu oraz związków treściowych występujących między postanowieniami zawartymi w tekście, a zatem nie można przyjąć takiego znaczenia interpretowanego zwrotu, które pozostawałoby w sprzeczności z pozostałymi składnikami wypowiedzi zawartymi w tekście umowy - wyrok Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2009 r. IV CSK 558/08
Wykładnia umowy nie może pomijać treści zwerbalizowanej na piśmie, użyte bowiem (napisane) sformułowania i pojęcia, a także sama systematyka i struktura aktu umowy, są jednym z istotnych wykładników woli stron, pozwalają ją poznać i ocenić. Jest więc jasne, że wykładnia umowy nie może prowadzić do stwierdzeń w sposób oczywisty sprzecznych z jej treścią. Przez zgodny zamiar stron w świetle art. 65 § 2 k.c. trzeba rozumieć uzgodnienie istotnych okoliczności bądź w samej umowie, bądź poza nią (np. w rokowaniach). Jeżeli strony już uprzednio pozostawały w takich samych stosunkach prawnych, należy mieć na uwadze ponadto takie znaczenie niezbyt jasnych sformułowań umowy, jakie było przy ich stosowaniu w poprzednich stosunkach prawnych między stronami - wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2008 r. I CSK 250/08
Wykładając oświadczenie woli zawarte w umowie należy brać pod uwagę treść wszystkich jej postanowień, a nie jedynie fragmentu niejasnego oraz dążyć do nadania jej racjonalnego sensu, zgodnego z celem umowy i interesami stron. Przy takiej ocenie istotne są nie tylko okoliczności zawarcia umowy, lecz również zachowanie stron już po jej zawarciu oraz sposób wykonania przez nie umowy, który może jednoznacznie przesądzać, co było wolą stron, niejasno wyrażoną w tekście umowy - wyrok SN z 26 listopada 2008 r. III CSK 163/08
Reguły wykładni oświadczeń woli stosowane być mogą nie tylko do ustalania treści złożonych oświadczeń, lecz także do stwierdzenia, czy dane zachowania stanowią oświadczenie woli - wyrok SN z 14 listopada 2008 r. V CSK 174/08
1. Art. 247 k.p.c. nie wyłącza w żaden sposób dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron, zmierzającego do wykładni oświadczenia woli zawartego w dokumencie obejmującym czynność prawną.
2. W każdym przypadku, kiedy strony czynności prawnej podają sprzeczne znacze-nia swoich oświadczeń woli, sąd nie może uchylić się od wykładni tych oświadczeń z powołaniem się na jasne, jednoznaczne brzmienie pisemnej umowy - wyrok SN z 26 września 2008 r. V CSK 108/08
Tekst umowy interpretowany według reguł językowych stanowi podstawę do przypi-sania mu takiego sensu, jaki ma na gruncie danego języka. Strona umowy powinna rozumieć tekst umowy zgodnie z zasadami składniowymi i znaczeniowymi języka, w którym ten dokument został sporządzony. Jest to tylko jednak domniemanie, które nie wiąże bezwzględnie. Strony mogą inaczej rozumieć określony fragment tekstu umowy, albo jedna ze stron miała dostateczne podstawy aby przypisać mu różne - od powszechnego - znaczenie. Wówczas taki stan w toku interpretacji oświadczeń woli należy uwzględnić. Interpretując umowę na podstawie reguł językowych należy brać pod uwagę nie tylko kontrowersyjny fragment tekstu, ale jednocześnie uwzględnić inne związane z nim postanowienia umowy, czyli tzw. kontekst językowy - wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r. IV CSK 159/08
Prawidłowa, pełna i wszechstronna wykładnia umowy nie może pomijać treści zwerbalizowanej na piśmie, bowiem sformułowania i pojęcia, a także sama semantyka i struktura aktu umowy są jednym z istotnych wykładników woli stron, pozwalają ją poznać i ocenić. Wykładnia umowy nie może prowadzić do stwierdzeń w sposób sprzeczny z jej treścią. Istotnie, gramatyczne dyrektywy wykładni mają swój walor poznawczy, ale przede wszystkim wówczas, gdy treść kontraktu jest jednoznaczna, pozwalająca na odtworzenie woli kontrahentów według reguł znaczeniowych. Jeśli jednak tekst umowy jest niejasny, konieczne staje się usunięcie wątpliwości przy zastosowaniu obowiązujących zasad wykładni umowy według reguł przewidzianych w art. 65 § 2 k.c.- wyrok SN z 18 marca 2008 r. II CSK 336/07
W procesie interpretacji dokumentu podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym, z tym że wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje się z uwzględnieniem kontekstu, w tym związków treściowych występujących między zawartym w tekście postanowieniami. Uwzględnieniu podlegają również okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone, jeżeli dokument obejmuje takie informacje, a także cel oświadczenia woli wskazany w tekście lub zrekonstruowany na podstawie zawartych w nim postanowień - wyrok SN z 7 marca 2008 r. II CSK 348/06
Nie można przyjąć takiego znaczenia interpretowanego zwrotu, który pozostawałby w sprzeczności z pozostałymi składnikami wypowiedzi. Kłóciłoby się to bowiem z założeniem o racjonalnym działaniu uczestników obrotu prawnego - wyrok SN z 31 stycznia 2008 r. II CSK 406/07
Reguły wykładni oświadczeń woli stron, wynikające z art. 65 k.c. odnoszą się także do umów zawartych w formie aktu notarialnego i dla określenia zgodnej woli stron wymagają przede wszystkim analizy tekstu całej umowy, a nie jedynie jej wybranego fragmentu - wyrok SN z 29 stycznia 2008 r. IV CSK 416/07
W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawar-cie umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie przedwstępnej. W razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami wynikającymi z przepisów dyspozycyjnych, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów, dokonując wykładni umowy przedwstępnej zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 65 k.c. W wyniku tych zabiegów sądu orzeczenie zastępujące umowę przyrzeczoną może nie pokrywać się ściśle z treścią poszczególnych postanowień umowy przedwstępnej - wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 414/07
1. Odbiorca oświadczenia woli może skutecznie powołać się na sens przez siebie rozumiany tylko wtedy, gdy każdy uczestnik obrotu znajdujący się w podobnej sytu-acji, a w szczególności dysponujący takim samym zakresem wiedzy o oświadczeniu i okolicznościach jego złożenia, zrozumiałby tak samo jego znaczenie. Decyduje zatem wtedy normatywny i zindywidualizowany punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością wymaganą w obrocie (art. 355 k.c. stosowany w drodze analogii), a w stosunkach profesjonalnych z uwzględnieniem zawodowego charakteru działalności, dokonuje interpretacji zmierzającej do odtworzenia treści myślowych składającego oświadczenie woli.
2. Interpretując umowę na podstawie reguł językowych, należy brać pod uwagę nie tylko kontrowersyjny fragment tekstu, ale jednocześnie uwzględnić inne związane z nim postanowienia umowy, czyli tzw. kontekst językowy - wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CSK 261/07
Jeśli okaże się, że strony umowy rozbieżnie pojmują treść złożonego oświadczenia woli, należy ustalić znaczenie tego oświadczenia według wzorca obiektywnego, co oznacza przypisanie mu znaczenia, jakie mógł z niego wyinterpretować starannie działający adresat tego oświadczenia, przy uwzględnieniu okoliczności, w jakich zostało złożone, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów - wyrok SN z 19 września 2007 r. II CSK 189/07
W myśl art. 65 § 2 k.c. w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. To rozłożenie akcentów oznacza, że argumenty językowe (gramatyczne) mają znaczenie drugorzędne i ustępują argumentom odnoszącym się do woli stron, ich zamiaru i celu. Mimo to prawidłowa, pełna i wszechstronna wykładnia umowy, nie może pomijać treści zwerbalizowanej na piśmie, bowiem napisane sformułowania i pojęcia, a także sama semantyka i struktura aktu umowy, są jednym z istotnych wykładników woli stron, pozwalają ją poznać i ocenić. Jest więc jasne, że wykładnia umowy nie może prowadzić do stwierdzeń w sposób sprzeczny z jej treścią. Istotnie, gramatyczne dyrektywy wykładni mają swój walor poznawczy, ale przede wszystkim wówczas, gdy treść kontraktu jest jednoznaczna, pozwalająca na odtworzenie woli kontrahentów według reguł znaczeniowych. Jeśli jednak tekst umowy jest niejasny, konieczne staje się usunięcie wątpliwości przy zastosowaniu obowiązujących zasad wykładni umowy według reguł przewidzianych w art. 65 § 2 k.c. - wyrok SN z 5 kwietnia 2007 r. II CSK 546/06
Na tle przepisu art. 65 k.c. przyjęta została tzw. kombinowana metoda wykładni oświadczeń woli. Metoda ta przyznaje pierwszeństwo - w wypadku oświadczeń woli składanych innej osobie - temu znaczeniu oświadczenia woli, które rzeczywiście nadały mu obie strony w chwili jego złożenia (subiektywny wzorzec wykładni). Podstawą tego pierwszeństwa jest zawarty w art. 65 § 2 k.c. nakaz badania raczej, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierania się na dosłownym jej brzmieniu.- wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2007 r. II CSK 489/06
Umowa ubezpieczenia jak i stanowiące jej integralną część ogólne warunki umów podlegają wykładni według reguł określonych w art. 65 § 2 k.c., a co za tym idzie właściwą podstawę zarzutu błędnego - w rozumieniu tej umowy - przyjęcia przez Sądy orzekające pojęcia wypadku ubezpieczeniowego stanowi naruszenie tego przepisu.- wyrok Sądu Najwyższego z 7 marca 2007 r. II CSK 475/06
Prawidłowa, pełna i wszechstronna wykładnia umowy nie może pomijać treści zwerbalizowanej na piśmie, napisane bowiem sformułowania i pojęcia, a także sama semantyka i struktura aktu umowy, są jednym z istotnych wykładników woli stron, pozwalają ją poznać i ocenić. Jest więc jasne, że wykładnia umowy nie może prowadzić do stwierdzeń w sposób oczywiście sprzeczny z jej treścią. Istotnie, gramatyczne dyrektywy wykładni mają swój walor poznawczy, ale przede wszystkim wówczas, gdy tekst kontraktu jest jednoznaczny, pozwalający na odtworzenie woli kontrahentów według reguł znaczeniowych. Jeśli jednak tekst umowy jest niejasny, konieczne staje się usunięcie wątpliwości przy zastosowaniu obowiązujących zasad wykładni umowy według reguł przewidzianych w art. 65 § 2 k.c. wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2007 r. II CSK 427/06
1. Jeśli z decyzji administracyjnej wyprowadza się treści składające się na oświad-czenie woli w rozumieniu prawa cywilnego, to do ustalenia rzeczywistego kształtu tego oświadczenia stosuje się odpowiednio art. 65 k.c. - wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 2006 r. I CSK 272/06
1. Ustalenie treści oświadczenia woli należy do ustaleń faktycznych. Wykładnia oświadczenia woli natomiast to zagadnienie prawne. Odbywa się na podstawie art. 65 k.c. i podlega kontroli kasacyjnej, gdyż błędy w tym zakresie stanowią naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną ich wykładnię.
2. Tekst umowy interpretowany według reguł językowych stanowi podstawę do przy-pisania mu takiego sensu jaki ma na gruncie danego języka. Strona umowy powinna go rozumieć zgodnie z zasadami składniowymi i znaczeniowymi języka, w którym ten dokument został sporządzony. Jest to tylko jednak domniemanie, które nie wiąże bezwzględnie. Strony mogą inaczej rozumieć określony fragment tekstu umowy, albo jedna ze stron miała dostateczne podstawy aby przypisać mu różne - od powszechnego - znaczenie. Wówczas taki stan w toku interpretacji oświadczeń woli należy uwzględnić. Interpretując umowę na podstawie reguł językowych należy brać pod uwagę nie tylko kontrowersyjny fragment tekstu, ale jednocześnie uwzględnić inne związane z nim postanowienia umowy, czyli tzw. kontekst językowy.- wyrok Sądu Najwyższego z 22 marca 2006 r. III CSK 30/06
Sąd ocenia i "kwalifikuje" czynność prawną na podstawie zgodnego zamiaru stron i celu umowy, a nie jej nazwy. Rozbieżność "nazwy" z treścią umowy może prowadzić do jej odmiennej kwalifikacji prawnej, a nie do jej nieważności bezwzględnej z powodu pozorności.- wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2006 r. V CSK 129/05
Art. 65 k.c. przewiduje badanie zgodnego zamiaru stron i celu umowy jako elementu podlegającego rozważeniu przy ustalaniu treści złożonych przez strony oświadczeń woli. Przepis ten nie znajduje zastosowania, gdy istota sporu w tym się wyraża, że strony różnie określają cel umowy w związku z czym cel ten jest elementem treści oświadczeń woli stron, a nie przesłanką pozwalającą tę treść ustalić.- wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2005 r. IV CK 448/04    
Stosunki cywilnoprawne pomiędzy uczestnikami przetargu nawiązują się już z chwilą złożenia ofert. Czynność ta stanowi jednocześnie przyjęcie oferty zawarcia tzw. "umowy przetargowej" określającej reguły dojścia do umowy ostatecznej - postanow. Sądu Najwyższego z 15 czerwca 2007 r. II CZ 37/07   
1. Warunki aukcji, o których mowa w art. 70[1 ]§ 2 i 3 k.c. to niewątpliwie nie zdarze-nia przyszłe i niepewne w rozumieniu art. 89 k.c.
2. W wyniku udzielenia przybicia umowa nie dochodzi do skutku, jeżeli jej ważność zależy od spełnienia szczególnych wymagań np. zachowania formy aktu notarialnego. W takim wypadku zarówno organizator aukcji, jak i licytant, którego oferta została wybrana mogą przed sądem dochodzić zawarcia umowy (art. 70[2 ]§ 3 k.c.). W wyniku zakończenia przetargu (przybicia) między wyłonionym nabywcą a organizatorem aukcji powstaje bowiem swoiste wzajemne zobowiązanie do zawarcia umowy w przepisanej formie - wyrok Sądu Najwyższego z 22 lutego 2007 r. III CSK 308/06
Uczestnikowi pisemnego przetargu publicznego, którego oferta nabycia udziałów Skarbu Państwa w spółce z o.o. została wybrana w wyniku przeprowadzenia tego przetargu na podstawie art. 33 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o ko-mercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. Nr 118, poz. 561 ze zm.), w związku z art. 703 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 25 września 2003 r., przysługiwało roszczenie o zawarcie umowy.- uchwała Sądu Najwyższego z 27 lipca 2006 r. III CZP 55/06 OSNC 2007/5/68
Istota rokowań w rozumieniu art. 72 k.c. (obecnie negocjacji - art. 72 § 1 k.c.) polega na prowadzeniu pertraktacji w celu uzgodnienia woli zawarcia konkretnej umowy. Pertraktacje mogą obejmować rozmaite kwestie, mające różne znaczenia dla przy-szłego stosunku prawnego. Istotne jest zatem określenie, w którym momencie do-chodzi do zawarcia umowy. W grę wchodzą co najmniej dwa rozwiązania: umowa zostaje zawarta, gdy strony porozumieją się co do istotnych elementów czynności prawnej oraz umowa zostaje zawarta, gdy strony porozumieją się co do wszystkich postanowień objętych przedmiotem rokowań. Z art. 72 k.c. (także z art. 72 § 1 k.c.) wynika, że ustawodawca przyjął drugie z powyższych rozwiązań - umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań.- wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r. II CSK 126/05
Istotną przesłanką zawarcia umowy w drodze negocjacji jest to, aby treść uzgodnio-nych postanowień obejmowała przynajmniej minimum treści zawieranej umowy, tj. tzw. elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii). Składnikiem przedmiotowo istotnym umowy sprzedaży jest cena.
2. Błędne jest uznanie faktury za wyraz woli sprzedawcy w toczących się negocja-cjach co do wysokości ceny, ponieważ stanowi ona jedynie dokument rozliczeniowy umożliwiający wykonanie wcześniej zawartej umowy.- wyrok Sądu Najwyższego z 20 października 2005 r. II CK 7/05

    
1. Zasadniczo podpis powinien wyrażać co najmniej nazwisko. Nie jest konieczne, aby było to nazwisko w pełnym brzmieniu, gdyż dopuszczalne jest jego skrócenie, nie musi ono być także w pełni czytelne. Podpis powinien jednak składać się z liter i umożliwiać identyfikację autora, a także stwarzać możliwość porównania oraz usta-lenia, czy został złożony w formie zwykle przezeń używanej; podpis więc powinien wykazywać cechy indywidualne i powtarzalne.
2. Przy najłagodniejszym traktowaniu przesłanek uznania konkretnego znaku pisar-skiego za podpis, motywowanym charakterem czynności (oświadczenie ostatniej woli składane przed notariuszem), nie można odstąpić od minimum, jakim jest to, by znak pisarski umożliwiał identyfikację osoby, od której pochodzi, przynajmniej według takich kryteriów, jak cechy indywidualne i powtarzalne. Chociaż podpis nie musi być sporządzony czytelnie, to powinien odzwierciedlać cechy charakterystyczne dla osoby, która go składa i tym samym - wskazywać na tę osobę.
3. Umiejętność nakreślenia znaku graficznego nie jest tożsama z umiejętnością podpisania się. - postanow. Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2009 r. IV CSK 78/09
Przesłanie treści oświadczenia woli faksem spełnia jedynie warunki uprawdopodob-nienia za pomocą pisma. - wyrok Sądu Najwyższego z 23 listopada 2007 r. IV CSK 228/07 OSNC-ZD 2008/3/88
1. Przepis art. 876 § 2 k.c. określa wyłącznie wymóg zachowania formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności dla złożenia oświadczenia przez poręczycie-la.
2. Ani przepis art. 876 § 2 k.c., ani przepis art. 78 § 1 k.c. nie przewidują wymogu oddzielnego, a więc w istocie dwukrotnego, złożenia podpisu pod dokumentem przez osobę fizyczną i to nawet wówczas, jeśli równocześnie działa ona niejako w "podwójnym charakterze", tj. jako poręczyciel oraz jako jednoosobowy organ lub członek organu kolegialnego osoby prawnej.
3. O tym, czy podpisujący własnoręcznie dokument złożył oświadczenie o udzieleniu poręczenia, świadczy wyłącznie treść złożonego oświadczenia woli znajdującego się w części dokumentu poprzedzającej złożony w nim podpis, a nie zamieszczenie przy podpisie wzmianki wskazującej, w jakim charakterze działa osoba, która podpis złożyła. - wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2006 r. I CSK 327/06
1. Przez umieszczenie "jakiejkolwiek wzmianki" w myśl art. 81 § 2 pkt 2 k.c. należy rozumieć także datę pobrania opłaty skarbowej i jej skasowania przez organ pań-stwowy na dokumencie.
2. Jeżeli w sytuacji określonej w art. 678 § 2 k.c., forma pisemna z datą pewną zosta-ła zastrzeżona do wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum), data pewna może być uzyskana w sposób określony w art. 81 § 2 k.c. Istotne jest jedynie to, aby uzyskanie daty pewnej w taki sposób nastąpiło przed zbyciem rzeczy najętej (wydzierżawionej).- wyrok Sądu Najwyższego z 5 lutego 2009 r. I CSK 325/08
Do oceny prawidłowości czynności procesowych nie mają zastosowania przepisy dotyczące formy oraz treści oświadczeń woli (art. 60 i nast. k.c.) – postanowienie SN z 21 listopada 2006 r. III CZ 78/06 OSNC 2007/5/78
.Okoliczność, że strony miały zamiar zawrzeć umowę na piśmie, nie stanowi wystar-czającego argumentu do przyjęcia, iż w ogóle nie doszło do zawarcia umowy, ponieważ forma umowy i ustalenie jej zawarcia lub niezawarcia ze względu na zgodną wolę (konsens) stron są dwoma różnymi kwestiami, podlegającymi odrębnej ocenie prawnej – wyrok SN z 23 lutego 2006 r. II CSK 126/05
Forma pisemna nie jest formą szczególną, a odstąpienie od umowy nie wymaga formy szczególnej nawet wówczas, gdy dla samej umowy kwalifikowana forma pisemna jest wymagana - wyrok SN z 13 stycznia 2005 r. IV CK 430/04   
Choć uchwały walnego zgromadzenia wspólników spółki z o.o. powinny mieć formę pisemną, to wymóg ten nie stanowi warunku ich ważności – wyrok SN z 13 kwietnia 2004 r. IV CK 686/04 M.Prawn. 2005/9/418
Zastrzeżenie prawa pierwokupu nieruchomości nie wymaga formy aktu notarialnego – wyrok SN z 21 listopada 2003 r. V CK 53/03
Umowa o roboty budowlane, zawarta przez jednostkę sektora publicznego po prze-prowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, pozostaje umową, o której mowa w art. 647 i nast. k.c. Zmianie ulega natomiast rygor, pod jakim zastrzeżona jest forma tej umowy, gdyż zamiast wymaganej w art. 648 § 1 k.c. w zw. z art. 74 § 1 k.c. formy pisemnej ad probationem, znajduje zastosowanie forma pisemna ad solemnitatem z art. 74 u.z.p. (ob. art. 139 ust. 2 pr.z.p.) – wyrok SN z 5 grudnia 2006 r. II CSK 327/06
Niezachowanie pisemnej formy oświadczenia pacjenta wyrażającego zgodę na za-bieg operacyjny (art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943) nie powoduje nie-ważności zgody. Skutki niezachowania wymaganej formy określa art. 74 k.c. – wyrok SN z 11 kwietnia 2006 r. I CSK 191/05 OSNC 2007/1/18
Oświadczenie woli ubezpieczyciela, stanowiące składnik umowy ubezpieczenia, nie zostało zastrzeżone w Kodeksie cywilnym w formie polisy pod rygorem nieważności (art. 73 k.c.). W związku z tym do tego oświadczenia woli mają zastosowanie przepisy ogólne prawa cywilnego, według których wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny (oświadczenie woli) - art. 60 k.c. Zatem, również gdy polisa nie została wystawiona, dopuszczalne jest wykazywanie, że umowa ubezpieczeniowa została zawarta i w jakim czasie. Obowiązują tu wprawdzie zastrzeżenia przewidziane w art. 74 § 1 i 2 k.c., oraz nie sposób wyczerpująco wymienić działań i zaniechań zakładu ubezpieczeń, które mogłyby w konkretnych okolicznościach zaświadczyć o wyrażeniu akceptacji wobec wniosku o ubezpieczenie, ale w każdym razie niedoręczenie ubezpieczającemu polisy nie przesądza o niezawarciu umowy ubezpieczenia. -   wyrok SN z 25 maja 2005 r. I CK 744/04
Początkiem dowodu na piśmie, czyli dokumentem wykazującym, iż czynność została dokonana, może być każdy dokument, którego treść bezpośrednio lub pośrednio wskazuje na fakt dokonania czynności. Nie jest konieczne, aby pismo to pochodziło od strony, przeciwko której taki dowód będzie prowadzony, ani też aby było podpisane przez jedną ze stron. Może to być dokument prywatny albo urzędowy, wystarczy list, dowód wpłaty, wycinek prasowy, wydruk komputerowy, telefaksowy, telegram itp. – wyrok SN z 29 września 2004 r. II CK 527/03       
Odwołanie poręczenia udzielonego na piśmie (art. 876 § 2 k.c.) powinno być stwier-dzone pismem (art. 77 k.c.), ze skutkami określonymi w art. 74 k.c. W zasadzie więc nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania odwołania poręczenia (art. 74 § 1 k.c.). Jednakże przeprowadzenie wy-mienionych dowodów jest dopuszczalne w okolicznościach wskazanych w art. 74 § 2 k.c. - wyrok    SN z 26 czerwca 2001 r. III CKN 326/00
Przy zastrzeżeniu formy pisemnej ad probationem przepis art. 246 k.p.c., w kwestii dopuszczalności dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron, odsyła (poza przypadkiem zagubienia lub zniszczenia dokumentu) do kodeksu cywilnego. Art. 246 k.p.c. nie stanowi zatem samodzielnej, wystarczającej podstawy do oceny, czy dopuszczalne było w danej sprawie przeprowadzenie dowodu ze świadków lub przesłuchania stron na fakt dokonania czynności, dla której przewidziana jest forma pisemna dla celów dowodowych, gdyż ocenę tę można prawidłowo przeprowadzić jedynie przy uwzględnieniu przesłanek określonych w art. 74 k.c. - wyrok    SN z 7 lutego 2001 r. V CKN 204/00
Warunek formy pisemnej dla celów dowodowych dotyczy wykonania zobowiązania, jeżeli jest ono czynnością prawną. Wykonanie zobowiązania poprzez faktyczne uiszczenie ceny gotówką nie jest stanem, który podlega ocenie z punktu widzenia zasad określonych w art. 74 i art. 75 k.c. – wyrok SN z 13 września 2000 r. II CKN 325/00
Strona, która zgłaszała wniosek dowodowy, nie może w wypadku jego uwzględnienia powoływać się na ograniczenie dopuszczalności tego dowodu, przewidziane w art. 74 k.c. – wyrok SN z 29 marca 2000 r. I CKN 562/98 OSNC 2000/9/174
Z mocy art. 77 § 1 k.c. wymóg zachowania określonej formy zawarcia umowy może określać zarówno ustawa, jak i wola stron. Fakt, że strony przewidziały formę pisem-ną w celu zawarcia tej umowy, ma ten skutek, że zmiana tej umowy wymaga zgodnie z art. 77 § 1 k.c. zachowania tej samej formy, a więc formy pisemnej – wyrok SN z 18 lutego 2005 r.    V CK 469/04   
Złożenie przez strony przy pomocy faksu oświadczenia woli o zmianie zawartej na piśmie umowy spełnia wymogi art. 77 k.c., jeśli dotyczyło umowy, dla ważności której ustawa nie wymaga formy pisemnej – wyrok SN z 6 listopada 2002 r. I CKN 1158/00
Zmiana umowy, której ważność zależy od zachowania formy pisemnej (art. 73 § 1 k.c.), może być - pod rygorem nieważności tej zmiany - dokonana tylko w formie pi-semnej – wyrok SN z 17 maja 2002 r. I CKN 827/00   
 Datą pewną umowy o przeniesienie prawa z rejestracji znaku towarowego jest data złożenia pisemnego oświadczenia woli stron potwierdzona przez notariusza (art. 15 ust. 2 ustawy o znakach towarowych w zw. z art. 81 § 1 k.c. w zw. z art. 96 pkt 3i art. 99 § 1 pr. o not. – wyrok SN z 19 listopada 2003 r. V CK 455/02

II. WADY OŚWIADCZEŃ WOLI
1. Stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości.
2. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być ro-zumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania – wyrok SN z 7 lutego 2006 r. IV CSK 7/05
Po przyjęciu przez dłużnika pokwitowania, na którym wierzyciel zarachował wpłatę - przypadającą według wskazania dłużnika na poczet należności głównej - na zaległe należności uboczne, wyłączona jest możliwość zmiany sposobu jej zarachowania przez wierzyciela, przez zaliczenie wpłaty na poczet należności głównej. Wierzyciel może natomiast uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia z powołaniem się na przepisy o wadach oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.) – wyrok SN z 24 czerwca 2005 r. V CK 806/04
1. Wyrażenie zgody na zawarcie ugody, a więc i na zakończenie postępowania są-dowego, może być jako czynność procesowa odwołana z przyczyn uzasadnionych aż do chwili uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania. Ze względu na swój materialnoprawny charakter ugoda podlega natomiast przepisom o wadach oświadczenia woli (art. 82-88 k.c.), przy uwzględnieniu przepisów szczegól-nych (art. 918 k.c.), umożliwiających uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia.
2. Przyczyny wadliwości oświadczenia woli strony zawierającej ugodę muszą być wyraźnie udokumentowane – postanowienie SN z 14 czerwca 2005 r. V CK 691/04   
Uchylenie się od skutków materialnoprawnych ugody sądowej po prawomocnym zakończeniu procesu następuje na drodze powództwa o ustalenie nieważności ugody (art. 189 k.p.c.). W procesie takim strona może wskazywać na wady oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.), bądź wykazywać - z powołaniem się na przepisy prawa materialnego - że ugoda jako czynność prawna jest nieważna z przyczyn wskazanych w art. 58 k.c. – wyrok SN z 16 kwietnia 2002 r. V CKN 953/00
Skoro powódka na uzasadnienie podstawy roszczenia określonego w pozwie jako żądanie stwierdzenia, że umowy zawarte z pozwanymi nie wywołują żadnych skut-ków prawnych, powołała okoliczności jednoznacznie wskazujące na oparcie żądania na przepisie art. 82 k.c., a przepis ten jako jedyny skutek zaistnienia takich okoliczności przewiduje nieważność z mocy prawa czynności prawnej, to nie mogło budzić wątpliwości, że powódka żąda ustalenia nieważności umów wskazanych w pozwie – wyrok SN z 9 kwietnia 2002 r. III CKN 971/00
Okoliczność, że pisemne oświadczenie stanowi dokument prywatny w rozumieniu art. 245 k.p.c., nie przesądza, że dokument ten stanowi bezwzględnie wiążący do-wód złożenia oświadczenia w nim zawartego (oświadczenia pozwanej o zapłacie ceny przez powódkę). Fakt działania przez pozwaną w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli był wystarczającą okolicznością do uznania, że złożone przez nią oświadczenie pozbawione jest wartości dowodowej (art. 233 § 1 k.p.c.) –wyrok SN z 27 czerwca 2000 r. I CKN 288/00
Pozornymi są nie wszystkie oświadczenia woli ujawnione na zewnątrz (a więc czynność prawna pozorna), a tylko te, których nie da się pogodzić z postanowieniami ukrytymi. W konsekwencji na tle art. 83 § 1 k.c. nie mamy do czynienia z dwiema czynnościami prawnymi, lecz z jedną czynnością połączoną - postanow. SN 2006.10.25 III CSK 214/06
Pozorność czynności prawnej polega m.in. na tym, że strony przejawiają zamiar np. zbycia prawa, podejmując - w razie potrzeby - pewne czynności, mimo że w rzeczy-wistości ich wolą jest wyeliminowanie skutków dokonywanej czynności prawnej. Dokonanie czynności w formie aktu notarialnego nie wyklucza jej pozorności - wyrok SN z 11 maja 2007 r. I CSK 70/07   
Ta sama czynność prawna nie może być równocześnie kwalifikowana jako pozorna (art. 83 § 1 k.c.) i mająca na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 k.c.).- wyrok SN z 29 marca 2006 r. II PK 163/05 OSNP 2007/5-6/71
Cywilnoprawną sankcją stwierdzenia pozorności oświadczenia woli przewidzianą w art. 83 § 1 zd. 1 k.c. jest bezwzględna nieważność czynności prawnej, a ma ona za-stosowanie do wszystkich oświadczeń woli niezależnie od tego, od kogo pochodzą. Dlatego zastosowanie tej sankcji na żądanie strony w oddzielnym procesie, jak rów-nież obowiązek wzięcia pod uwagę przez sąd bezwzględnej nieważności czynności prawnej w każdej sprawie, w której mają znaczenie skutki tej czynności, nie może być samo w sobie uznane za naruszenie prawa do wolności wyznania, o którym mowa w art. 9 ust. 1 i 2 Konwencji o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.- wyrok    SN z 3 marca 2006 r. II CK 428/05
Sąd ocenia i "kwalifikuje" czynność prawną na podstawie zgodnego zamiaru stron i celu umowy, a nie jej nazwy. Rozbieżność "nazwy" z treścią umowy może prowadzić do jej odmiennej kwalifikacji prawnej, a nie do jej nieważności bezwzględnej z powodu pozorności – wyrok SN z 17 lutego 2006 r. V CSK 129/05   
Umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 k.c.), jeżeli przy składa-niu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako praco-dawca nie będzie korzystać z jej pracy – wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r. II UK 321/04 OSNP 2006/11-12/190
Umowa o pracę, w której strony ustaliły niższe wynagrodzenie za pracę od rzeczywi-ście wypłacanego, jest nieważna jako pozorna (art. 83 § 1 k.c.). Ukryta pod nią umo-wa o pracę jest nieważna tylko w części, w której wyłącza obowiązek zapłaty podatku i składek na ubezpieczenie społeczne (art. 58 § 3 w związku z art. 83 § 1 zdanie drugie k.c.) - wyrok    SN z 6 października 2004 r.   IPK 545/03 OSNP 2005/24/388
Oświadczenie woli złożone jest dla pozoru wtedy, gdy z góry powziętym zamiarem stron jest brak woli wywołania skutków prawnych, przy jednoczesnej chęci wprowa-dzenia innych osób (lub organów) w błąd co do dokonania określonej czynności prawnej. Strony udają więc, że dokonują jakiejś czynności prawnej, a pozorność ma miejsce wtedy, gdy pod pozorowaną czynnością prawną nic się nie kryje, jak i wtedy, gdy czynność pozorna ma na celu ukrycie innej rzeczywistej i zamierzonej czynności prawnej - wyrok SN z 12 lipca 2002 r. V CKN 1547/00
Ukryta pod pozorną darowizną umowa sprzedaży nieruchomości nie czyni zadość wymaganiu formy aktu notarialnego (art. 158 zdanie pierwsze k.c.) dla umowy sprzedaży także wtedy, gdy w formie tej nastąpiła pozorna darowizna. Umowa taka jest zawsze nieważna (art. 73 § 2 zdanie pierwsze k.c.).- wyrok SN z 12 października 2001 r. V CKN 631/00 OSNC 2002/7-8/91
Jeżeli transfer pieniędzy został dokonany ze środków banku na skutek awarii syste-mu komputerowego, to nie ma znaczenia, czy czynność tę potwierdził dłużnik osoby, na której rachunek zostały przelane pieniądze. Jeżeli opisane przesunięcie majątkowe było wadliwe, bowiem stanowiąca je czynność prawna była nieważna, jako dokonana w warunkach błędu istotnego (art. 84 § 1 k.c.), to potwierdzenie jej w trybie art. 103 k.c. nie zniosło sankcji nieważności, która w razie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli, obowiązuje od chwili dokonania czynności – wyrok SN z 15 lutego 2006 r. IV CSK 17/05
Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego – postanowienie SN z 30 czerwca 2005 r. IV CK 799/04 OSNC 2006/5/94
Poręczyciel nie może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli z powodu błędu wywołanego podstępnie przez dłużnika co do jego wypłacalności w dacie poręczenia. Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter zobiektywizowany i jest oparta na zasadzie ryzyka. Poręczyciel gwarantuje mianowicie kredytodawcy - własnym majątkiem - wypłacalność kredytobiorcy – wyrok SN z 18 lutego 2005 r. V CK 474/04
Oświadczenie woli zbywcy potwierdzające pokrycie kosztów budowy domu potwier-dza nie tylko zdarzenie faktyczne (uiszczenie wkładu budowlanego), ale również wygaśnięcie zobowiązania członka spółdzielni wynikającego z art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego. Jak każde oświadczenie woli może ono być dotknięte wadami, bądź w wyjątkowych wypadkach nieważne z mocy art. 58 § 1 lub 2 k.c., jednakże niewystarczającym uzasadnieniem nieważności byłby zarzut, iż w rzeczywistości wkład nie pokrył całkowitych kosztów budowy przypadających na tego członka, a rozliczenie okazało się nieostateczne. Przemawiają za tym wymagania bezpieczeństwa obrotu stanowiące motyw składania przez spółdzielnię oświadczenia woli o wygaśnięciu zobowiązania członka.- wyrok    SN z 24 marca 2004 r. I CK 505/03
Uznanie długu może występować w formie tzw. uznania właściwego i uznania nie-właściwego. Pierwsza forma uznania stanowi nieuregulowaną odrębną umowę ustalającą co do zasady i zakresu istnienie albo nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego. Uznanie niewłaściwe jest natomiast określane jako przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu. Przepisy o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli mogą mieć zastosowanie tylko do tzw. uznania właściwego, gdyż druga z wymienionych form uznania nie jest oświadczeniem woli – wyrok SN z 23 marca 2004 r. V CK 346/03
Błąd jest wadą oświadczenia woli powodującą względną nieważność czynności prawnej, czyli jej wzruszalność; możliwość uchylenia się od skutków wadliwego oświadczenia woli jest prawem podmiotowym kształtującym. Uprawniony może sko-rzystać z tego prawa i doprowadzić do nieważności umowy jako całości, nie może natomiast uchylić się jedynie od niektórych postanowień umowy z zamiarem pozo-stawienia w mocy pozostałych. Działający pod wpływem błędu nie może skutecznie dążyć do doprowadzenia przez takie oświadczenie do obowiązywania czynności prawnej takiej treści, jakiej życzyłby sobie, gdyby błędu nie popełnił – wyrok SN z 19 listopada 2003 r. V CK 477/02
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie pod wpływem błędu może zostać złożone przez przedstawiciela. Zakazu działania w takim wypadku przez przedstawiciela nie przewiduje ustawa, ani też uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli nie jest czynnością prawną, z właściwości której wynikałby taki zakaz - wyrok SN z 24 kwietnia 2002 r. IV CKN 998/00   
Pracownica, która nie wiedząc, że jest w ciąży, złożyła oświadczenie woli zmierzają-ce do rozwiązania umowy o pracę może się uchylić od skutków tego oświadczenia niezależnie od tego, czy błąd został wywołany przez pracodawcę, czy wiedział on o błędzie lub mógł go z łatwością zauważyć. – wyrok SN z 19 marca 2002 r. I PKN 156/01 OSNP 2004/5/78
Błąd w znaczeniu wady oświadczenia woli określany jest jako błąd postrzegania ("widzenia"), w odróżnieniu od błędu przewidywania i wnioskowania, które należą do sfery motywacyjnej podmiotu dokonującego czynności prawnej i tworzą pobudkę, pod wpływem której wyrażone zostało oświadczenie woli uznane następnie przez oświadczającego za "błąd", gdy okazało się, że oświadczenie nie osiągnęło zamierzonego i przewidywanego celu – wyrok SN z 5 grudnia 2000 r. IV CKN 179/00   
Hipotezą art. 84 § 1 k.c. objęte jest pozostawanie pod wpływem błędu w momencie składania oświadczenia woli a nie wprowadzenie się dopiero w tym momencie w stan fałszywego wyobrażenia. Przesądza o tym sformułowanie w art. 84 § 1 k.c. "w razie błędu", co należy tłumaczyć "w razie istnienia błędu". Obojętne są zatem czas, miejsce i inne okoliczności, w wyniku których strona nabiera określonego przekonania, byleby spełniona była przesłanka trwania w tym przekonaniu w chwili składania oświadczenia woli. W konkretnej sytuacji mogą to być czas i miejsce zbieżne z podejmowaniem czynności prawnej, ale zbieżność tego rodzaju nie jest w art. 84 § 1 k.c. wymagana. W przypadku umowy sprzedaży nieruchomości kupujący zwykle posiada wiedzę o przedmiocie umowy na długo przed tym, gdy staje do czynności notarialnej. O wywołaniu u niego błędu przez stronę sprzedającą należy więc mówić w odniesieniu do każdego zachowania się sprzedającego, które było przyczyną fałszywego przekonania kupującego – wyrok SN z 9 czerwca 2006 r. IV CSK 169/05
Kodeks cywilny nie zawiera definicji podstępu, o którym mowa w art. 86 k.c., dlatego należy kierować się potocznym znaczeniem tego pojęcia. Powszechnie przyjmuje się, że działanie podstępne polega na świadomym wywołaniu u drugiej osoby mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy po to, aby skłonić ją do dokonania określonej czynności prawnej. Działanie podstępne jest zawsze naganne z punktu widzenia ocen etycznych, gdyż zakłóca w niedopuszczalny sposób proces decyzyjny innej osoby, doprowadzając tę osobę na podstawie zasugerowanych jej fałszywych przesłanek rozumowania do dokonania określonej czynności prawnej. Rodzaj użytych środków, gradacja winy czy złej woli osoby działającej podstępnie nie mają w tym wypadku doniosłości prawnej, liczy się tylko samo wprowadzenie w błąd, będące bezprawiem cywilnym. Ujemna etycznie ocena każdego podstępu stała się motywem surowego potraktowania przez prawo cywilne skutków wywołanego nim błędu, dlatego uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem podstępu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej - wyrok    SN z 9 września 2004 r. II CK 498/03
Poręczyciel wekslowy może uchylić się od skutków prawnych udzielonego poręcze-nia, jeśli działanie remitenta nosi cechy podstępu – wyrok SN z 10 października 2000 r. V CKN 98/00 OSNC 2001/6/88
Aby przyjąć, że zachodzi podstęp prawnie istotny muszą być spełnione kumulatywnie dwie przesłanki, a mianowicie:
a) podstępne, a więc celowe i umyślne działanie autora podstępu skierowane na wywołanie błędu u innej osoby,
b) złożenie przez tę osobę, pod wpływem błędu oświadczenia woli. Charakter same-go błędu nie ma decydującego znaczenia.- wyrok SN z 23 marca 2000 r.    II CKN 805/98
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem bez-prawnej groźby drugiej strony może nastąpić w formie oświadczenia woli złożonego tej osobie. Oznacza to, że oświadczenie ma być skierowane do tej osoby, ona ma być jej adresatem. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa skierowane do orga-nów ścigania nie tylko nie ma charakteru oświadczenia woli, ale też nie można innej osoby uznać za adresata tej czynności – wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 86/05
Skuteczność uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej zależy od ustalenia momentu, w którym ustała obawa przed spełnieniem gróźb – wyrok SN z 5 sierpnia 2005 r. II CK 26/05
Bezprawność groźby (art. 87 k.c.) polega na sprzecznym z prawem działaniu grożą-cego lub wykorzystaniu działania formalnie zgodnego z prawem do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie przysługuje – wyrok SN z 19 marca 2002 r.    I CKN 1134/99 OSNC 2003/3/36
Ustawowy spadkobierca może zawrzeć umowę ze swoim przyszłym spadkodawcą o zrzeczeniu się dziedziczenia. Ustalenie konsekwencji oświadczenia o uchyleniu się od skutków takiej umowy, jako złożonej np. pod wpływem błędu lub podstępu, należy do sądu przed którym toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
Możliwość skorzystania z uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia zależy wyłącznie od decyzji składającego to oświadczenie, druga strona nie może przeszkodzić powstaniu skutków uchylenia, ani też zapobiec unieważnieniu czynności prawnej. Jeżeli jednak druga strona trwa przy stanowisku, że uchylenie się jest bezpodstawne, wówczas możliwe jest rozstrzygnięcie przez sąd, czy było ono uzasadnione. Rozstrzygnięcie sądu ma charakter deklaratywny i może nastąpić zarówno w oddzielnym postępowaniu (w sprawie o stwierdzenie nieważności czynności prawnej w wyniku uchylenia się od skutków oświadczenia woli) jak i w każdym postępowaniu, w którym skuteczność oświadczenia woli ma znaczenie dla rozstrzygnięcia o zgłoszonym w nim żądaniu. Przedmiotem oceny sądu jest zasadność i podstawy uchylenia się od skutków oświadczenia woli. W razie sporu sąd bada, czy spełnione zostały przesłanki błędu prawnie doniosłego i czy uchylenie się od skutków oświadczenia woli nastąpiło w sposób prawem przewidziany - postanowienie SN z 12 października 2005 r. III CK 48/05   
Przyjmując dotychczasowe i utrwalone poglądy na temat istoty błędu jako różnicy między stanem wyobrażanym przez składającego oświadczenie woli a stanem rze-czywistym, opartym w dziedzinie błędu co do prawa: na wykładni i praktyce stosowa-nia prawa, przez wykrycie błędu należy rozumieć zniesienie tej różnicy. Dla osiągnięcia tego stanu konieczne jest rozpoznanie stanu rzeczywistego i zmianę dotychczasowego wyobrażenia. Powzięcie informacji o istnieniu rozbieżności rozpoczyna dopiero proces poznawczy zmierzający do ustalenia, czego dotyczą różnice i jaki jest stan rzeczywisty. Ponieważ wykrycie błędu jest chwilą miarodajną dla podjęcia decyzji odnośnie do uchylenia się od jego skutków, przy błędzie co do prawa konieczne jest ich poznanie w takim przynajmniej zakresie, aby składający oświadczenie był w stanie ocenić istotność błędu.
3. Podobieństwo skutków upływu czasu, bez zacierania oczywistej różnicy między terminami przedawnienia i prekluzji, pozwala przyjąć, że błądzący według art. 84 § 1 i art. 88 § 2 k.c. z chwilą powzięcia uzasadnionego podejrzenia wystąpienia istotnego błędu nie może własną bezczynnością przedłużać termin do uchylenia się od skutków swego oświadczenia woli - wyrok    SN z 6 czerwca 2003 r. IV CK 274/02

Konspekt III
I. PRZEDSTAWICIELSTWO
1. Nie można wykluczyć zastosowania art. 108 k.c. w sytuacji, w której dochodzi do czynności prawnej pomiędzy dwoma jednoosobowymi spółkami z o.o., których jedy-nym wspólnikiem jest ta sama osoba fizyczna, reprezentowanymi przez tego samego wspólnika, będącego zarazem jedynym członkiem zarządu obu spółek. W takiej sytuacji łatwo może dojść do kolizji interesów spółek i ewentualnych wierzycieli, a dokonywane czynności prawne mogą pozostać poza jakąkolwiek kontrolą.
2. Nie ma podstaw, aby rozciągać stosowanie art. 108 k.c. na każdą sytuację, w któ-rej w składzie organów reprezentujących spółki pojawia się ta sama osoba fizyczna - wyrok SN z 24 lipca 2009 r. II CSK 41/09
Pełnomocnictwo niegasnące ze śmiercią mocodawcy umocowuje do działania w imieniu spadkobierców zmarłego mocodawcy. Nie ma zastosowania art. 1036 k.c. do nieważnego rozporządzenia przez spadkobiercę udziałem w przedmiocie należącym do spadku. Zastrzeżenie na podstawie art. 101 § 1 k.c. nieodwołalności pełnomocnictwa nie wyklucza odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę z ważnych powodów. wyrok SN z 24 stycznia 2008 r. I CSK 362/07
Legitymowanie się przez osoby zawierające umowę kredytową pełnomocnictwami udzielonymi przez centralę banku oraz powszechna praktyka wskazywania w umo-wach, dla celów organizacyjno-księgowych, oddziału banku, w którym dokonywana jest czynność prawna, potwierdzają uprawnienie do zawarcia umowy kredytowej przez pracowników oddziału takiego banku z osobą trzecią. wyrok SN z 14 lutego 2008 r. II CSK 501/07   
Uprawnienie do potwierdzenia czynności prawnej przez osobę, w której imieniu do-konał jej rzekomy pełnomocnik, przechodzi na spadkobierców, chyba że dotyczy czynności prawnej ściśle związanej z osobą zmarłego. wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 394/07
1. Do czynności prawnych dokonanych z naruszeniem przepisów o właściwości i zakresie reprezentacji Skarbu Państwa stosuje się odpowiednio art. 103 § 1 i 2 k.c.
2. Zgoda Rady Ministrów, przewidziana w art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.), powinna być wyrażona najpóźniej w chwili przyjęcia przez Ministra Skarbu Państwa oferty nabycia akcji na podstawie tego przepisu. wyrok SN z 5 lipca 2007 r. II CSK 162/07 OSNC 2008/11/130
Artykuł 108 k.c. może mieć zastosowanie przez analogię do czynności prawnych podejmowanych przez zarząd fundacji. wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CNP 41/07
Podpisanie umowy nie jest czynnością techniczną, jest to bowiem potwierdzenie, że podpisująca umowę strona złożyła oświadczenie woli określonej treści. Upoważnienie do podpisania umowy zatem jest w istocie upoważnieniem do złożenia określonego oświadczenia woli. – wyrok SN z 8 lutego 2007 r. I CSK 406/06
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, uprawniony umową spółki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony pełnomocnikiem do poszczególnych czynności.- uchwała SN z 23 sierpnia 2006 r.
III CZP 68/06 OSNC 2007/6/82
Nielegalne wprowadzenie pojazdu na polski obszar celny przez pełnomocnika jest równoznaczne z takim wprowadzeniem pojazdu przez właściciela, w rozumieniu § 9 ust. 1 pkt 9 o.w.u. autocasco.- wyrok SN z 11 stycznia 2006 r. II CSK 62/05
Sytuacja, w której umowa zostaje podpisana przez określony podmiot przy użyciu nazwiska innej osoby, nie jest działaniem w imieniu osoby, której nazwiska użyto. Nie mogą zatem znaleźć zastosowania ani art. 103 ani art. 95 § 2 k.c.- wyrok SN z 7 października 2005 r. IV CK 128/05   
1. Udzielenie pełnomocnictwa łącznego nie wyklucza udzielenia równoległego bądź późniejszego pełnomocnictwa samodzielnego z innym lub podobnym zakresem umocowania. Samodzielne jednak pełnomocnictwo do dokonania konkretnych czynności prawnych musi wynikać z upoważnienia udzielonego przez uprawniony organ. Pełnomocnictwo może być udzielone w sposób wyraźny, można też uznać, że dopuszczalne jest udzielenie pełnomocnictwa w sposób dorozumiany.
Za szczególny wypadek dorozumianego pełnomocnictwa uznać należy umocowanie płynące z przydzielenia kompetencji wynikających ze struktury osoby prawnej dla osób zajmujących się określonymi sprawami w określonej jednostce strukturalnej tej osoby prawnej.
2. Zatrudnienie w strukturze osoby prawnej pracownika na określonym stanowisku (np. przedstawiciel handlowy) wiąże się z udzielonym - w sposób wyraźny lub nawet tylko dorozumiany - umocowaniem do dokonywania określonych czynności prawnych w imieniu pracodawcy. Tego rodzaju pełnomocnictwo musi być odróżnione od upoważnienia do wykonywania czynności faktycznych, które nie jest równoznaczne z pełnomocnictwem do czynności prawnych. Cechą charakterystyczną działań podejmowanych przez pracowników, którym przez fakt zatrudnienia na określonym stanowisku w strukturze osoby prawnej przyznaje się upoważnienie do dokonywania w ramach ich kompetencji czynności prawnych z osobami trzecimi, jest powtarzalność tych działań.
3. Zawierający umowę z osobą nieumocowaną do reprezentowania osoby prawnej nie może dla uzasadnienia odpowiedzialności tej osoby prawnej powołać się na art. 429 lub art. 430 k.c. Nie może więc dochodzić naprawienia szkody od tej osoby prawnej, lecz od osoby, z którą zawarł umowę. – wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 46/01
Jeżeli zakład pracy powierza swojemu pracownikowi stanowisko, z którym wiąże się prowadzenie rokowań i składanie ofert, których wymiana może doprowadzić do za-warcia umowy, to należy uznać, że jest on upoważniony do składania oświadczeń woli w imieniu tego zakładu, w sprawach objętych jego zakresem czynności. Przepis art. 97 k.c. odnosi się do wszystkich osób, które mają faktyczną możliwość dokonywania czynności prawnych w obiektach przedsiębiorstwa i ma zastosowanie zawsze, gdy przedsiębiorstwo nie poinformowało w sposób wyraźny swoich klientów o tym, że konkretne osoby czynne w jego lokalu nie są umocowane do zawierania umów. - wyrok SN z 5 grudnia 2003 r. IV CK 286/02
Artykuł 97 k.c. może mieć zastosowanie do osób podpisujących w imieniu banku umowę kredytową.- wyrok SN z 14 maja 2002 r. V CKN 1031/00 OSNC 2003/5/66
Zapis na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. – postanowienie SN z 25 sierpnia 2004 r. IV CK 144/04
1. Przepis art. 8 Prawa wekslowego ma zastosowanie także wobec osób występują-cych w charakterze organu osoby prawnej, które złożyły swe podpisy na wekslu w celu zaciągnięcia przez tę osobę prawną zobowiązania wekslowego. Na tej podsta-wie osoba, która złożyła podpis na wekslu jako organ osoby prawnej nie będąc do tego umocowana, sama odpowiada zgodnie z treścią złożonego oświadczenia woli.
2. Ochroną przewidzianą w art. 8 Prawa wekslowego nie jest objęty kontrahent rze-komego przedstawiciela, który wiedział o braku umocowania. Jest to rozwiązanie analogiczne do przyjętego w art. 39 § 1 i art. 103 § 3 k.c. Ponieważ stwierdzenie tej okoliczności faktycznej wywołuje skutki korzystne dla osoby, która bez umocowania podpisała weksel, zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na tej osobie - wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 48/08
Umowa poręczenia, w której poręczyciela reprezentował pełnomocnik, zawarta z przekroczeniem określonej kwotowo granicy umocowania, w razie odmowy jej po-twierdzenia, jest w całości nieważna (art. 103 § 1 i 2 k.c.).- uchwała SN z 14 marca 2006 r. III CZP 7/06 OSNC 2007/1/7
Wyraźne wskazanie przez główną księgową stowarzyszenia przy podpisie funkcji w nim sprawowanej pozwala przyjąć, że nie występowała ona w charakterze organu stowarzyszenia, ponieważ główny księgowy nie należy do jego władz statutowych. W związku z tym zakwalifikowanie roli głównej księgowej jako fałszywego organu stowarzyszenia było nietrafne, gdyż za taki organ się nie podawała.- wyrok SN z 23 lutego 2006 r. I CSK 18/05
Uznanie oświadczenia autora za potwierdzenie zawartej przez falsus prokuratora umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych (art. 103 § 1 k.c.) wymagałoby nie tylko ustalenia, w oparciu o treść pisma, że autor wie o umowie w tym przedmio-cie zawartej przez fałszywego pełnomocnika, lecz przede wszystkim, że potwierdza wszystkie jej essentialia negotii. Zgodnie z art. 41 § 2 w zw. z art. 50 oraz art. 67 § 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) zarówno umowa przeniesienia majątkowych praw autorskich, jak i umowa licencyjna, obejmują pola eksploatacji wyraźnie w nich określone, co oznacza, że określenie pól eksploatacji, w rozumieniu art. 50 Prawa autorskiego, stanowi essentialia negotii takiej umowy. – wyrok SN z 23 września 2004 r. III CK 400/03
Stan świadomości strony zawierającej umowę co do wygaśnięcia umocowania udzielonego pełnomocnikowi drugiej strony nie stanowi jedynej przesłanki oceny ważności umowy. Treść art. 105 k.c. nie budzi wątpliwości, że tzw. dobra wiara drugiej strony polegająca na niewiedzy, iż pełnomocnictwo wygasło, nie jest wystarczająca do przyjęcia ważności umowy; wymagane jest ponadto wykazanie, że nie było można łatwo dowiedzieć się o wygaśnięciu pełnomocnictwa. Jednocześnie żadna z powyższych przesłanek nie została uwarunkowana stanem wiedzy prawniczej osoby, której art. 105 k.c. dotyczy, co do okoliczności, z powodu których umocowanie wygasa. Jedną z naczelnych reguł prawnych jest, że nieznajomość prawa nie stanowi okoliczności, na którą można się powoływać w celu usprawiedliwienia niepodjęcia działań, od których norma prawna uzależnia określony skutek.- wyrok SN z 15 maja 2002 r. II CKN 723/00
Artykuł 108 k.c. może mieć zastosowanie przez analogię do czynności prawnych podejmowanych przez zarząd fundacji - wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CNP 41/07
Art. 210 KSH jednoznacznie określa podmioty uprawnione do reprezentacji spółki w umowach zawieranych z członkami jej zarządu, są to rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Umowa zawarta między osobami będącymi jednocześnie wspólnikami spółki cywilnej oraz wspólnikami spółki z o.o. i członkami jej zarządu jako tzw. "czynność z samym sobą" jest nieważna.- wyrok SN z 18 sierpnia 2005 r. V CK 103/05
Spółka z o.o. ma prawo udzielić prokury łącznej, a następnie ustanowić jednego z prokurentów, będącego jej pracownikiem, pełnomocnikiem do samodzielnego reprezentowania jej w postępowaniu sądowym - wyrok SN z 15 listopada 2006 r. V CSK 252/06
Prokura jest ważna, mimo że nie została wpisana do rejestru sądowego. Wpis do rejestru ma jednak istotne znaczenie z punktu widzenia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego i to z dwóch powodów. Po pierwsze, łączy się z nim domniemanie ważności udzielenia prokury, wynikające z art. 17 us. 1 u.K.R.S. Po drugie, prokurent uzyskuje możliwość skutecznego wylegitymowania się odpisem lub wyciągiem z rejestru sądowego. Dotyczy to zarówno udziału prokurenta w obrocie gospodarczym, jak i w postępowaniu przed sądem, prokurent powinien bowiem przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy odpis lub wyciąg z rejestru sądowego, który zastępuje wymagane od pełnomocnika - zgodnie z art. 89 § 1 k.p.c. - pełnomocnictwo procesowe - wyrok SN z 20 października 2005 r. II CK 120/05

II. WARUNEK
Artykuł 89 k.c. nie określa konsekwencji zastrzeżenia w treści czynności prawnej warunku, mimo zakazu ze względu na właściwość tej czynności. W tej sytuacji oceny skutków naruszenia art. 89 k.c. należy dokonać na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. - wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 614/08
W umowie najmu lub dzierżawy istnieje możliwość zastrzeżenia warunku rozwiązującego albo zawieszającego. Taka umowa, oczywiście, pozostaje umową najmu (dzierżawy), dlatego nie ma żadnych powodów, aby wynikające z niej prawo nie mogło być wpisane do księgi wieczystej na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 k.w.h. - postanow. SN z 16 stycznia 2009 r. III CSK 233/08
1. Termin "roszczenie warunkowe" w art. 19 ust. 3 u.k.w.h. oznacza takie prawo podmiotowe (uprawnienie), którego powstanie zależy od zajścia w przyszłości okre-ślonego, niepewnego zdarzenia. Hipoteza normy wynikającej z tego przepisu obej-muje uprawnienia zastrzeżone pod warunkiem zawieszającym, tzn. takim, którego nadejście powoduje powstanie określonych skutków prawnych.
2. Każde zdarzenie, które jest "przyszłe i niepewne", może według treści art. 89 k.c. stanowić warunek. W szczególności dotyczy to wykonania bądź niewykonania zobowiązania przez dłużnika.
3. Roszczenie o zwrotne przewłaszczenie jest "roszczeniem warunkowym" w rozu-mieniu art. 19 ust. 3 u.k.w.h. Chwila zaspokojenia wierzyciela, najdalej w uzgodnionej przez strony dacie spełnienia świadczenia, stanowi zarazem termin wymagalności roszczenia o zwrotne przewłaszczenie, skoro bowiem umarza się zabezpieczona wierzytelność, to dochodzi do ziszczenia się warunku zawieszającego, a dalsze trwanie zabezpieczenia staje się bezprzedmiotowe. Wpis zatem w księdze wieczystej roszczenia o zwrotne przewłaszczenie nie będzie podlegał wykreśleniu z księgi wieczystej przed terminem wykonania zabezpieczonego zobowiązania. - postanow. SN z 26 września 2007 r. IV CSK 118/07   
Nie ma przeszkód do zastrzeżenia w umowie warunku połączonego z terminem. Posłużenie się tego rodzaju konstrukcją oznacza uzależnienie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego, jeżeli nastąpi ono w określonym terminie. Powiązanie warunku zawieszającego z terminem ma takie znaczenie, że jeżeli warunek ziści się po upływie oznaczonego terminu, skutek czynności nie powstaje – wyrok SN z 20 września 2007 r. II CSK 241/07       
Jako warunek nie może być kwalifikowane takie zdarzenie prawne, które stanowi treść czynności prawnej i objęte jest wyłącznie wolą stron.- wyrok SN z 24 czerwca 2005 r.     V CK 799/04
Jako warunek nie może być kwalifikowane zastrzeżenie umowne, uzależniające powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego, którego spełnienie zależy od woli stron, stanowiące przy tym treść czynności prawnej.- wyrok    SN z 10 czerwca 2005 r. II CK 712/04
Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem. – wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 293/03 OSNC 2005/3/51
Do kategorii warunku nie da się zaliczyć określonej treści zastrzeżenia umownego, w tym wypadku zainstalowania przez ubezpieczonego dodatkowego zabezpieczenia samochodu, co pozostawałoby w całkowitej zależności od jego woli, a nie od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Odmienne rozumienie takiego zastrzeżenia prowadziłoby do paradoksu. Należałoby bowiem wtedy przyjąć, że umowa sprowadza dla ubezpieczonego odmienne skutki do chwili zastrzeżonego zainstalowania urządzenia i w okresie późniejszym. – wyrok SN z 19 lutego 2004 r. IV CK 69/03
Zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, uzależniające powstanie lub usta-nie skutków czynności prawnej od zdarzenia przyszłego, którego ziszczenie się zależy od woli stron nie może być kwalifikowane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c.- wyrok SN z 10 kwietnia 2003 r. III CKN 1335/00
Określona w art. 3531 k.c. swoboda umów oznacza, że strony zawierające umowę mogą jej treść kształtować według swego uznania, jednak jej treść lub cel nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku prawnego, ustawą lub zasadami współżycia spo-łecznego. Swoboda umów nie może sięgać tak daleko, by naruszała przepisy o cha-rakterze iuris cogentis. Nie można też w jej treści zawierać jako warunku takiego zastrzeżenia, które nie może być uznane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c. i od jego ziszczenia się uzależniać skutku prawnego w postaci odstąpienia od umowy.- wyrok SN z 5 czerwca 2002 r. II CKN 701/00
Przepis art. 93 § 1 k.c. nie dopuszcza jednostronnego zwolnienia się dłużnika z zo-bowiązania przez doprowadzenie do ziszczenia się warunku. Przepis ten ma jednak zastosowanie w razie działania z zamiarem kierunkowym. – wyrok SN z 1 lutego  2006 r. V CSK 86/05 OSP 2007/2/13
Przewłaszczenie nieruchomości na kredytodawcę wraz z jego zobowiązaniem się do przeniesienia własności tej nieruchomości na kredytobiorcę w razie terminowej spłaty kredytu, nie narusza art. 157 § 1 w związku z art. 58 § 1 i art. 94 k.c. wyrok SN z 8 marca 2002 r. III CKN 748/00 OSNC 2003/3/33   

Konspekt IV
I. PRZEDAWNIENIE
1. Interesu prawnego po stronie powoda nie wyłącza fakt, iż uległy przedawnieniu dochodzone w sprawie wierzytelności. Skutkiem upływu terminu przedawnienia nie jest bowiem wygaśnięcie roszczenia, ale jedynie możność uchylenia się od jego zaspokojenia przez dłużnika, chyba że zrzeka się on korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.).
2. W sprawach o świadczenie dłużnik dopóty ma interes prawny w ustaleniu rozmiaru swego obowiązku, dopóki nie został przez wierzyciela pozwany o świadczenie – wyrok SN z 5 lutego 2009 r. I CSK 332/08
Złożenie oświadczenia o uznaniu długu po upływie biegu terminu przedawnienia nie powoduje przerwania tego przedawnienia, ale może być oceniane w świetle postanowień art. 117 § 2 zd. II k.c. jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia – wyrok SN z 21 listopada 2008 r. V CSK 164/08
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przeciwko któremu wie-rzyciel spółki występuje z roszczeniem przewidzianym w art. 299 k.s.h., nie może bronić się zarzutem przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym wy-stawionym przeciwko spółce - uchwała SN z 19 listopada 2008 r. III CZP 94/08
Nawet najbardziej uzasadnione roszczenia muszą zostać oddalone, jeśli strona znacznie uchybiła terminowi do wszczęcia postępowania mającego na celu ich realizację. wyrok SN z 12 września 2007 r. I CSK 213/07
Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia z tytułu wpłat dokonanych na podstawie art. 14a ust. 3 ustawy z 1993 r. o podatku od towarów i usług nie jest roszczeniem związanym z prowadzeniem działalności gospodarczej – wyrok SN z 3 października 2008 r. I CSK 155/08
Roszczenia banku z umowy kredytu odnawialnego udzielonego w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym przedawniają się w terminie trzech lat (art. 118 k.c.) – wyrok SN z 2 października 2008 r. II CSK 212/08.
1. Przedawnienie roszczenia głównego odnosi skutek wobec wspólników spółki jawnej.
2. Wytoczenie powództwa przeciwko wspólnikom spółki jawnej nie przerywa biegu przedawnienia wobec spółki – wyrok SN z 9 lipca 2008 r. V CSK 72/08
Skuteczność zarzutu przedawnienia nie jest związana z poprawnym powołaniem przepisu prawa materialnego decydującego o terminie przedawnienia roszczenia objętego sporem. Samo podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczające dla konieczności jego rozpoznania i nakazuje rozważenie przez sąd, jaki jest termin przedawnienia określonego roszczenia. Należy natomiast podkreślić, że możliwość zastosowania art. 751 k.c. nie dotyczy wszystkich roszczeń, do których stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Zatem stwierdzenie, że roszczenia dochodzone przez stronę powodową podlegają przedawnieniu na podstawie art. 751 ust. 1 k.c., wymaga oceny, czy roszczenia te dotyczą czynności, które strona powodowa pełni stale lub też czy wykonuje je w zakresie działalności przedsiębiorstwa. – wyrok SN z 22 lutego 2007 r. IV CSK 1/07
1. Obowiązek zapłaty przewoźnego jest inną czynnością związaną z umową przewozu w rozumieniu art. 794 § 1 k.c. Roszczenie, którego źródłem jest uchybienie przez spedytora obowiązkowi zapłaty przewoźnego jest roszczeniem z umowy spedycji i podlega ono przedawnieniu w terminie określonym w art. 803 § 1 k.c.
2. Art. 803 k.c. nie reguluje na zasadach przepisu szczególnego rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia wskazanego wyżej roszczenia odszkodowawczego. Zasad-nym jest zatem odwołanie się do regulacji ogólnej z art. 120 § 1 k.c. i przyjęcie, że roszczenie odszkodowawcze dającego zlecenia podlegało przedawnieniu z upływem roku od dnia, w którym spedytor powinien uiścić należność za wykonaną usługę przewozową - wyrok SN z 16 września 2009 r. I CSK 522/08
1. W okolicznościach, o których mowa w art. 120 § 1 zd. 2 k.c., datę początku biegu przedawnienia określa się przez dodanie do daty zawarcia umowy najkrótszego cza-su, jaki w konkretnych okolicznościach był potrzebny wierzycielowi dla dokonania wezwania dłużnika do wykonania zobowiązania, oraz czasu, jaki jest potrzebny dłużnikowi, działającemu z należytą starannością, aby mógł spełnić świadczenie wykonując to zobowiązanie.
2. Przy ocenie przedawnienia roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia wzajemnego wynikającego z umowy uznanej za nieważną należy uwzględnić zachowanie stron zmierzające do wykonania zobowiązań wzajemnych i dopóki ten stan respektują trudno mówić o wymagalności roszczeń - wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 625/08
Co do zasady, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym rosz-czenie stało się wymagalne. Niekiedy jednak może dojść do sytuacji, gdy bieg termi-nu przedawnienia rozpoczyna się zanim nastąpi wymagalność roszczenia. Sytuacja taka ma miejsce jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, wówczas bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie – wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 625/08
Stosownie do art. 803 § 1 k.c. roszczenia z tytułu umowy spedycji przedawniają się z upływem roku. Kategoryczne brzmienie przepisu nakazuje przyjąć, że termin ten obowiązuje w stosunku do wszystkich roszczeń wynikających z umowy spedycji, co jest zresztą zgodne z generalnym założeniem ustawodawcy, aby rozliczenie z tej umowy następowało w miarę szybko.
Określenie "we wszystkich innych przypadkach", o którym mowa w art. 803 § 2 k.c., odnosi się tylko do sytuacji, w których zlecenie zostało co prawda wykonane, ale niewłaściwie np. opłata przewoźnego została uiszczona tylko częściowo. Oznacza to, że hipoteza art. 803 § 2 in fine k.c. nie obejmuje wymagalności roszczeń w przypadku zaniechania wykonania "wszystkich innych" obowiązków z umowy spedycji. Brak regulacji szczególnej tej materii powoduje, że w grę wejdą zasady ogólne dotyczące wymagalności, ustanowione w art. 120 § 1 k.c. Kierując się nimi trzeba stwierdzić, że roszczenia o odszkodowanie z powodu niewykonania zlecenia objętego umową spedycji przedawniają się w terminie rocznym, licząc od dnia, w którym zlecenie powinno być wykonane – wyrok SN z 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 22/08
1. Czym innym jest przedawnienie roszczenia ze stosunku podstawowego a czym innym przedawnienie wekslowe. Obie instytucje różnią się istotnie między innymi, co do początku biegu przedawnienia. Termin przedawnienia roszczenia ze stosunku podstawowego, zgodnie z regułą art. 120 k.c., rozpoczyna bieg od dnia, w którym świadczenie ze stosunku podstawowego stało się wymagalne. Początek biegu terminu przedawnienia roszczenia z weksla własnego skierowanego przeciwko wystawcy weksla własnego, zgodnie z art. 70 w związku z art. 103 i 104 prawa wekslowego, liczy się od dnia płatności weksla. Tę samą zasadę stosuje się do weksli in blanco. Przedawnienie praw z weksla in blanco nie rozpoczyna biegu do czasu jego wypełnienia. Przedawnienie roszczenia z weksla wręczonego bez wypełnienia daty płatności i bez zastrzeżeń co do tej daty, rozpoczyna się z dniem płatności wpisanym na wekslu przez wierzyciela wekslowego.
2. Treścią upoważnienia zawartego w deklaracji wekslowej towarzyszącej wystawie-niu weksla in blanco, wręczanego dla zabezpieczenia określonego roszczenia, jest objęte uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu. Odnosi się to również do przypadków użycia w deklaracji wekslowej zwrotu przewidującego możliwość wypełnienia weksla w każdym czasie oraz opatrzenia go datą płatności według uznania wierzyciela – wyrok SN z 14 lutego 2008 r. II CSK 522/07
Art. 646 k.c. określa samodzielnie początek biegu terminu przedawnienia wszystkich roszczeń z tytułu umowy o dzieło, wiążąc go z oddaniem dzieła. Jest, zatem przepisem szczególnym w stosunku do art. 120 k.c. – wyrok SN z 6 lutego 2008 r. II CSK 421/07
Ustawodawca w art. 442 § 1 k.c. ustanowił wprawdzie termin przedawnienia, biegnący a tempore scientiae, ale ograniczył go bezwzględnym terminem biegnącym a tempore facti (art. 442 § 1 zd. 2 k.c.), a ponadto konstrukcja przepisów o przedawnieniu roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych jest zasadniczo różna od normy ogólnej przyjętej w art. 120 § 1 k.c., ponieważ odrywa się do wymagalności roszczenia. Dlatego nie może być w drodze analogii stosowana do roszczeń odszkodowawczych ex contractu.
Artykuł 120 § 1 zd. 2 k.c. wiąże stan wymagalności z możliwością podjęcia czynności przez uprawnionego, co w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego oznaczałoby również datę niewykonania lub nienależytego wykonania umowy – wyrok SN z 18 stycznia 2008 r. V CSK 367/07
Zarzut przedawnienia roszczenia może być złożony przez pozwanego także w po-stępowaniu apelacyjnym.- wyrok SN z 19 sierpnia 2004 r. V CK 38/04 
Postanowienie sędziego-komisarza wydane na podstawie art. 161 § 2 pr. upadł., jest objęte dyspozycją art. 125 k.c. – wyrok SN z 4 kwietnia 2008 r. V CSK 38/04
Artykuł 125 § 1 k.c. nie ma zastosowania do orzeczeń, o których mowa w art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. – postanowienie SN z 20 kwietnia 2006 r. III CSK 37/06
1. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia jest jednostronną czynnością prawną, która wywołuje skutki prawne ex nunc. Jest to wykonanie prawa kształtującego. Jeśli zrzeczenie się zarzutu przedawnienia jest oświadczeniem woli, to należy do niego stosować wszelkie reguły dotyczące składania oświadczeń woli. Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia wywołuje zatem skutki prawne, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, iż mogła zapoznać się z jego treścią. Wprawdzie zrzeczenie zarzutu przedawnienia jest jednostronnym oświadczeniem woli, to jednak może ono stanowić element składowy ugody.
2. Tylko wówczas można przyjąć dorozumiane oświadczenie woli dłużnika o zrze-czeniu się zarzutu przedawnienia, gdy jego zamiar zrzeczenia się zarzutu przedaw-nienia wynika w sposób niewątpliwy z towarzyszących temu oświadczeniu okoliczności. Takie okoliczności to np. pertraktacje dłużnika z wierzycielem na temat rozłożenia długu na raty, zawarcie umowy nowacyjnej, zawarcie ugody sądowej lub pozasądowej.- wyrok SN z 21 lipca 2004 r. V CK 620/03
Możliwość zrzeczenia się przez dłużnika korzystania z przedawnienia jest jego uprawnieniem osobistym. Jeżeli więc dłużnik skorzystał z tego uprawnienia, to osoba trzecia nie może skutecznie kwestionować zrzeczenia się przez niego korzystania z przedawnienia.- wyrok SN z 16 maja 2003 r. I CKN 372/01
Do zastosowania trzyletniego terminu przedawnienia nie jest wymagane, aby obie strony stosunku prawnego, z którego wywodzi się roszczenie majątkowe, prowadziły działalność gospodarczą. Wystarczy, że działalność gospodarczą prowadzi tylko strona dochodząca roszczenia, które wiąże się z tą działalnością. wyrok SN z 2 kwietnia 2008 r. III CSK 302/07
Roszczenia, które przedsiębiorca wywodzi z bezskutecznego ubiegania się o nabycie akcji spółki akcyjnej, jeżeli nabycie tych akcji miało służyć prowadzonej działalności gospodarczej, są roszczeniami związanymi z prowadzeniem tej działalności. wyrok SN z 31 stycznia 2008 r. II CSK 417/07
Roszczenie o wynagrodzenie wynikające z umowy o rejestrację i utrzymanie domeny internetowej przedawnia się po upływie terminów przewidzianych w art. 118 k.c. uchwała SN z 22 listopada 2007 r. III CZP 109/07 OSNC 2008/11/128
Jeżeli roszczenie powstało w 1989 r., a jego przedawnienie było dłuższe niż przewi-duje to art. 118 k.c. po nowelizacji z dnia 1 października 1990 r., to rozwiązanie za-gadnień związanych z przedawnieniem takiego roszczenia zawiera art. XXXV ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny - wyrok SN z 25 maja 2007 r. I CSK 84/07
Termin przedawnienia roszczenia banku wobec osoby nie będącej przedsiębiorcą wynosi trzy lata.- wyrok SN z 30 stycznia 2007 r. IV CSK 356/06
Założenie, zgodnie z którym zastrzeżona w umowie o dzieło kara umowna przedaw-nia się na podstawie art. 646 k.c. należy uznać za trafne tylko w przypadkach, gdy kara umowna została przewidziana jako zryczałtowane odszkodowanie (względnie rekompensata innego rodzaju za niewykonanie obowiązków należących do istoty umowy o dzieło, z których roszczenie może powstać w związku z oddaniem dzieła, to jest - za niewykonanie dzieła, wykonanie wadliwe albo z opóźnieniem, nie zwrócenie zamawiającemu materiałów, nieodebranie dzieła (art. 633, 635, 636, 637 § 2, 643 w zw. z art. 471 k.c.). Tylko w takich przypadkach możliwe jest ustalenie początku wymagalności roszczeń odszkodowawczych z umowy o dzieło pod kątem oceny, czy upłynął 2-letni termin z art. 646 k.c. Wymaga bowiem podkreślenia, że art. 646 k.c. reguluje nie tylko termin przedawnienia, ale także początek biegu tego terminu, określając go na dzień oddania dzieła, względnie dzień, w którym zgodnie z umową dzieło miało być oddane.
Roszczenie o sui generis karę umowną zastrzeżoną na wypadek wypowiedzenia umowy o dzieło zawartej na czas oznaczony nie stanowi roszczenia wynikającego z umowy o dzieło w rozumieniu art. 646 k.c. i podlega przedawnieniu na podstawie art. 118 k.c. – wyrok SN z 20 października 2006 r. IV CSK 178/06
Dopiero ogłoszenie upadłości stanowi zdarzenie powodujące powstanie przysługującego syndykowi masy upadłości roszczenia o zwrot tego, co w wyniku bezskutecznej względnie czynności prawnej ubyło z majątku upadłego lub do tego majątku nie weszło. Przedawnienie takiego roszczenia nie może biec przed jego powstaniem - wyrok SN z 22 czerwca 2007 r. V CSK 106/07
Roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko samoistnemu posiadaczowi w złej wierze może być dochodzone odrębnie, niezależnie od roszczenia windykacyjnego lub negatoryjnego i podlega ocenie pod kątem przedawnienia na podstawie art. 118 k.c. stosowanego łącznie z art. 229 k.c. Oznacza to, że roszczenie powyższe przedawnia się z upływem 10 lat, począwszy od dnia, w którym uprawniony mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości. – wyrok SN z 24 lutego 2006 r. II CSK 139/05
Treścią uprawnienia do uzupełnienia weksla in blanco jest objęte jedynie uzupełnienie weksla przed upływem terminu przedawnienia roszczenia podlegającego zabezpieczeniu.- wyrok SN z 15 lutego 2006 r. IV CSK 15/05
Roszczenie zakładu ubezpieczeń przeciwko kierującemu pojazdem mechanicznym, oparte na podstawie § 33 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów (Dz. U. Nr 96, poz. 475 ze zm.), ulega przedawnieniu w terminie wskazanym w art. 118 in fine k.c. - uchwała SN z 10 listopada 2005 r. III CZP 83/05 OSNC 2006/9/147
1. Odsetki za opóźnienie traktować należy jako świadczenie okresowe w rozumieniu art. 118 k.c., a z upływem trzyletniego terminu przedawnienia, w tym przepisie usta-nowionego, przedawniają się wszystkie roszczenia o odsetki za opóźnienie, zarówno wykazujące związek z prowadzeniem działalności gospodarczej, jak i związku takiego nie wykazujące. Wymieniony w art. 118 k.c. trzyletni termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe może być uchylony przez przepis szczególny jedynie wtedy, gdy treść takiego przepisu wyraźnie wskazuje, że przewidziany w nim termin dotyczy roszczeń okresowych.
2. W przypadku, gdy roszczenie główne wygasło na skutek jego zapłaty przed upły-wem terminu przedawnienia, do przedawnienia roszczeń o odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego stosuje się ustanowiony przez art. 118 k.c. dla roszczeń o świadczenia okresowe trzyletni termin przedawnienia także wtedy, gdy termin przedawnienia roszczenia głównego już upłynął.- wyrok SN z 9 czerwca 2005 r. III CK 619/04
Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia głównego. Pogląd ten dotyczy sytuacji, kiedy roszczenie główne uległo przedawnieniu, nie znajduje natomiast zastosowania do takich stanów, w których roszczenie o świadczenie główne wygasło przed upływem terminu przedawnienia na przykład na skutek wykonania. Tutaj na czoło wysuwa się nie upływ terminu przedawnienia roszczenia głównego, lecz następujące przed upływem terminu przedawnienia zdarzenie powodujące wygaśnięcie roszczenia głównego. Wspomniane zdarzenie potwierdza, że roszczenie to istniało i tym samym daje podstawę do uznania, że pozostałe w mocy roszczenia uboczne uległy z chwilą tego zdarzenia niejako przekształceniu w roszczenia samodzielne. W związku z tym przedawnienie ich powinno być odtąd rozpatrywane całkowicie samodzielnie.- wyrok SN z 24 maja 2005 r. V CK 655/04
Określenia terminu przedawnienia roszczenia o odsetki należy poszukiwać w tej części art. 118 k.c., która odnosi się do roszczeń o świadczenia okresowe jednolicie dla odsetek umownych i za opóźnienie. – wyrok SN z 17 lutego 2005 r. IV CK 579/04
Przepisy art. 750 i 751 k.c. nie zawierają szczególnych unormowań odnoszących się do przedawnienia świadczeń okresowych wynikających z umowy podobnej do umowy zlecenia, zatem zastosowanie ma w tym zakresie art. 118 k.c., przewidujący trzyletni termin przedawnienia.- wyrok SN z 16 lutego 2005 r. IV CK 526/04
Roszczenie wspólnika spółki cywilnej o wypłatę zysku należy uznać za roszczenie z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej, które przedawnia się z upływem trzech lat.- wyrok SN z 2 lutego 2005 r. IV CK 461/04
Ustanowiony w art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczeń o świadczenia okresowe stosuje się do roszczeń o odsetki za opóźnienie także wtedy, gdy roszczenie główne ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 554 k.c. Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się jednak najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego. uchwała 7 sędziów SN z 26 stycznia 2005 r. III CZP 42/04 OSNC 2005/9/149
Termin przedawnienia roszczenia banku wobec osoby niebędącej przedsiębiorcą wynosi trzy lata. Złożenie przez bank wniosku o wszczęcie egzekucji przerywa bieg przedawnienia. Do oceny skutków prawnych wniosku o wszczęcie egzekucji w razie jej umorzenia na podstawie art. 823 k.p.c. stosuje się odpowiednio art. 182 § 2 k.p.c.- wyrok SN z 10 października 2003 r. II CK 113/02 OSP 2004/11/141
1. Roszczenie nabyte przez poręczyciela na podstawie przepisu art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przedawnia się w terminie przewidzianym dla przedawnienia roszczenia wierzy-ciela wobec dłużnika głównego.
2. Dochodzenie przez Skarb Państwa roszczenia cywilnoprawnego w drodze niedo-puszczalnej egzekucji administracyjnej nie przerywa biegu przedawnienia tego roszczenia.- uchwała SN z 17 lipca 2003 r. III CZP 43/03 OSNC 2004/10/151
Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, z którym występuje przedsię-biorca, podlega trzyletniemu przedawnieniu przewidzianemu w art. 118 k.c., jeżeli powstaje ono w związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą.- wyrok SN z 16 lipca 2003 r. V CK 24/02 OSNC 2004/10/157
1. Zakaz określony w art. 119 k.c. wyłącza możliwość umawiania się co do innego okresu przedawnienia, niż to wynika z ustawy. Zakaz ten nie dotyczy natomiast wy-magalności roszczenia, od której zgodnie z art. 120 § 1 k.c. zależy rozpoczęcie biegu przedawnienia.
2. W ramach swobody kontraktowej wynikającej z art. 3531 k.c. strony mogą zmody-fikować łączący je stosunek prawny także poprzez jednostronne ustępstwa wierzy-ciela. Modyfikacja zobowiązania dłużnika, polegająca na odroczeniu wymagalności świadczenia pieniężnego i rozłożeniu go na raty, nie sprzeciwia się właściwości sto-sunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.- wyrok SN z 16 lutego 2005 r. IV CK 502/04
Termin płatności świadczenia wyznacza końcowy moment, do którego dłużnik nie popada w opóźnienie względnie zwłokę. Jeśli chodzi o zobowiązanie terminowe, to regułą jest początkowa zbieżność wymagalności i terminu płatności. Jeśli zatem roszczenie nie stało się jeszcze wymagalne, to dokonane w ramach swobody kon-traktowej stron przedłużenie lub skrócenie terminu płatności jest oczywiście dozwo-lone. Natomiast przedłużenie lub skrócenie terminu płatności dokonane po dniu, w którym roszczenie stało się wymagalne, nie ma żadnego wpływu na jego wymagal-ność. Odmienne stanowisko prowadziłoby do obejścia zakazu wynikającego z art. 119 k.c.- wyrok SN z 12 marca 2002 r. IV CKN 862/00
Roszczenie o zapłatę kary umownej za zwłokę w terminowym usunięciu wady przedmiotu umowy o roboty budowlane staje się wymagalne w pierwszym dniu po upływie terminu do usunięcia wady (art. 120 § 1 w związku z art. 471 k.c.).- wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r. II CSK 90/06 OSNC 2007/6/92
Wymagalność roszczenia należy łączyć z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego dłużnikowi spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, a dzień tak rozumianej wymagalności może być utożsamiany z terminem spełnienia świadczenia także w zakresie zobowiązań bezterminowych. Wezwanie dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania bezterminowego nie jest przejawem możliwości żądania świadczenia, lecz postawieniem tego świadczenia w stan wymagalności. Zarówno zatem wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c.- wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CSK 17/05
1. Nie ma podstaw, aby pojęcie siły wyższej w rozumieniu art. 121 pkt 4 k.c. ograni-czać do formalnej odmowy dostępu poszkodowanego do sądu.
2. Stwierdzenie, że uwarunkowania polityczne istniejące do 1989 r. nie stanowiły siły wyższej, nie może być zaaprobowane bez istotnego zastrzeżenia, że indywidualna sytuacja pokrzywdzonego poddanego przemożnemu naciskowi zewnętrznemu, któremu nie był w stanie się przeciwstawić, może być oceniona jako pozbawienie go prawa do sądu stanowiące postać siły wyższej w rozumieniu art. 121 pkt 4 k.c. - mimo że nie miało miejsca zawieszenie wymiaru sprawiedliwości.- wyrok SN z 4 września 2003 r. IV CKN 420/01
Wniesienie aktu oskarżenia a także wniosku o zastosowanie środka karnego przewidzianego w art. 46 § 1 k.k. nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia z tytułu odszkodowania za szkodę wyrządzoną przestępstwem, natomiast skutek taki wywiera wytoczenie powództwa adhezyjnego nawet, gdy pozostawione zostanie bez rozpoznania bądź nastąpi odmowa jego przyjęcia - wyrok SN z 11 marca 2008 r. II CSK 456/07
Biegu przedawnienia nie przerywa złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji, gdy wniosek zostaje następnie zwrócony. Stosownie do art. 130 § 2 k.p.c., mającego od-powiednie zastosowanie do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (art. 13 § 2 k.p.c.), pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków - tak procesowych, jak i materialnoprawnych - jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem, a tym samym nie przerywa biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) - wyrok SN z 23 stycznia 2008 r. V CSK 386/07
Pozew jako czynność, o której mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przerywa przedawnie-nie tylko wtedy, gdy został wniesiony skutecznie, to znaczy przez osobę, której przy-sługuje czynna legitymacja materialnoprawna, a stroną przeciwną jest osoba mająca bierną legitymację materialnoprawne - wyrok SN z 11 stycznia 2008 r. II CSK 288/06
Wniesienie pozwu z żądaniem zapłaty zachowku przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek nawet jeżeli ostatecznie żądana kwota zachowku okaże się wyższa od sformułowanej w pozwie - wyrok SN z 17 kwietnia 2009 r. III CSK 298/08
1. Wytoczenie powództwa przeciwko poręczycielowi nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia przeciwko dłużnikowi wierzytelności zabezpieczonej poręczeniem.
2. Ze względu na niezależny bieg terminów przedawnienia roszczeń w stosunku do dłużnika głównego i w stosunku do poręczyciela możliwa jest sytuacja, że roszczenie główne ulegnie przedawnieniu wcześniej niż roszczenie w stosunku do poręczyciela, albo że uległoby ono przedawnieniu, gdyby nie podjęte przez dłużnika głównego działania polegające na uznaniu roszczenia lub zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia. W każdym z tych wypadków poręczyciel jest uprawniony do zgłoszenia zarzutu przedawnienia, także wówczas, gdy termin przedawnienia upłynął po wytoczeniu przez wierzyciela powództwa przeciwko poręczycielowi - wyrok SN z 4 grudnia 2008 r. I CSK 212/08
Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda - uchwała SN z 19 października 2007 r. III CZP 58/07 OSNC 2008/5/44.
1. O tym, czy czynność procesowa przerywa czy nie bieg przedawnienia decydują przesłanki art. 123 § 1 pkt 1 k.c., regulującego przerwę biegu przedawnienia i okre-ślającego, jakie czynności procesowe bieg ten przerywają. Czynność procesowa wtedy przerywa bieg przedawnienia, gdy można ją uznać za "przedsięwziętą bezpo-średnio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia". Poza tą przesłanką, wskazany przepis nie zawiera żadnych dodatko-wych warunków. W szczególności nie wymaga, by czynność ta miała charakter czynności procesowej ofensywnej a nie obronnej albo żeby wiązała się z większym czy mniejszym ryzykiem procesowym lub trudnościami w realizacji roszczenia. W świetle przesłanek art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie ma znaczenia, czy czynność procesowa podjęta "bezpośrednio w celu" realizacji roszczenia, wywołuje procesowy skutek taki jak wytoczenie powództwa, czy tylko zarzutu procesowego, nie ma też znaczenia, czy Sąd orzeknie w wyroku o zgłoszonym roszczeniu. Konieczne jest tylko to, by przedsięwzięcie przez wierzyciela określonej czynności procesowej obiektywnie mogło doprowadzić do skutku określonego w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i by w tym celu czynność ta została przez wierzyciela podjęta. Nie musi to być jednak jej cel jedyny. Istotne jest zatem tylko zgłoszenie roszczenia w określonym celu (jego realizacji) przed właściwym organem, w prawem przewidzianej formie i obiektywna skutecz-ność tej czynności, to jest jej zdolność do wywołania skutku w postaci realizacji roszczenia.
2. Zarzut potrącenia zgłoszony w procesie jest więc, w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu zrealizowania zgłoszonej do potrącenia wierzytelności i obiektywnie może do takiego skutku doprowadzić. Prze-rywa zatem bieg przedawnienia.- wyrok SN z 4 października 2006 r. II CSK 202/06
Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia objętego tym zarzutem.- wyrok SN z 26 maja 2006 r. V CSK 105/06
Uznanie niewłaściwe jest tylko uzewnętrznieniem stanu świadomości dłużnika, z którym ustawa łączy skutek w postaci przerwania biegu terminu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.) - wyrok SN z 15 listopada 2007 r. II CSK 347/07
Bieg terminu przedawnienia przerywa czynność (...) przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Czynność ta (wystąpienie z powództwem) musi być kierowana przeciwko osobie ponoszącej odpowiedzialność, a nie przeciwko jakiejkolwiek osobie. Nie sposób inaczej rozumieć ustawowego określenia "...przedsięwzięta bezpośrednio w celu...". Skierowanie pozwu przeciwko jednemu z ewentualnych podmiotów ponoszących odpowiedzialność solidarną nie przerywa biegu przedawnienia w stosunku do pozostałych dłużników solidarnych.- wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r. IV CK 3/06   
Wszczęcie postępowania przed sądem polubownym przerywa bieg przedawnienia roszczenia wynikającego ze sprawy przed nim prowadzonej w przypadku, gdy zapis na sąd polubowny był skuteczny. Natomiast, jeśli postępowanie takie było prowadzone bez zgodnego z prawem zapisu, termin przedawnienia biegnie nieprzerwanie.- wyrok SN z 18 lutego 2005 r. V CK 467/04
Uznanie roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. wymaga wyraźnego oświad-czenia woli lub też innego jednoznacznego zachowania się dłużnika wobec wierzy-ciela, z którego wynika, że dłużnik uznaje roszczenie za istniejące. Za wystarczające uznaje się tzw. uznanie niewłaściwe, stanowiące jedynie oświadczenie wiedzy, jakim może być tzw. uzgodnienie salda. Niewątpliwie jednak takie oświadczenie wiedzy, czyli zewnętrznie wyrażone przeświadczenie o istnieniu roszczenia, może wywołać skutek określony w art. 123 § 1 pkt 2 k.c. dopiero wówczas, gdy jednoznacznie potwierdza istnienie skonkretyzowanego długu. Bieg przedawnienia uznanego roszczenia przerywa się tylko w granicach określonych uznaniem. – wyrok SN z 16 lutego 2005 r. IV CK 492/04
Wskazanie w załączniku do podania o otwarcie postępowania układowego wierzytelności, może być traktowane jako jej uznanie, a nie jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia.- wyrok    SN z 15 października 2004 r. II CK 68/04
Wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, w którym określono wierzytelność będącą przedmiotem roszczenia, przerywa bieg tego roszczenia.- wyrok SN z 6 października 2004 r. I CK 71/04
1. Artykuł 1007 § 1 k.c. wyłącza stosowanie art. 120 § 1 k.c. do określenia początku biegu przedawnienia roszczenia o zachowek.
2. Zgłoszenie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku przez uprawnionego do zachowku zarzutu nieważności testamentu przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia o zachowek.- wyrok SN z 24 czerwca 2004 r. III CK 127/03 OSNC 2005/6/110
Uznanie długu może występować w formie tzw. uznania właściwego i uznania nie-właściwego. Pierwsza forma uznania stanowi nieuregulowaną odrębną umowę ustalającą co do zasady i zakresu istnienie albo nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego. Uznanie niewłaściwe jest natomiast określane jako przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu. Przepisy o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli mogą mieć zastosowanie tylko do tzw. uznania właściwego, gdyż druga z wymienionych form uznania nie jest oświadczeniem woli. – wyrok SN z 23 marca 2004 r. V CK 346/03   
Artykuł 125 § 1 k.c. nie ma zastosowania do orzeczeń, o których mowa w art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. – postanowienie SN z 20 kwietnia 2006 r. III CSK 37/06    OSNC 2007/2/29
II. ZOBOWIĄZANIA ART. 353 I NAST.
1. Tym różni się świadczenie okresowe od jednorazowego, spełnianego sukcesywnie lub ratalnie, że wpłacane okresowo kwoty nie są zaliczane na poczet jednego świadczenia.
2. Świadczenie z tytułu stosunku najmu, polegające na płaceniu czynszu to wiele świadczeń okresowych, z których każde wymagalne jest w innym terminie, w innym też terminie ulega przedawnieniu. W rezultacie, każde z tych świadczeń stanowi odrębny dług, chociaż jest to dług tego samego rodzaju. Dłużnik może zatem przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług (czynsz najmu za jaki okres) chce zaspokoić. To zaś, co przypada na poczet tego długu (za konkretnie wskazany okres), wierzyciel może zarachować na związane z tym konkretnym świadczeniem należności uboczne. Na tym właśnie polega zastosowanie art. 451 § 1 k.c. przy świadczeniach okresowych - wyrok SN z 7 stycznia 2009 r. II CSK 409/08
1. W sytuacji, w której zarówno usługodawca, jak i usługobiorcy stanowili jednostki budżetowe Skarbu Państwa, w związku z wykonaniem tych usług nie powstał cywil-noprawny stosunek zobowiązaniowy, a jedynie rozliczenia pomiędzy jednostkami organizacyjnymi Skarbu Państwa, regulowane prawem budżetowym. Niezbędnym warunkiem powstania stosunku zobowiązaniowego jest bowiem, jak wynika z art. 353 § 1 k.c., istnienie co najmniej dwóch podmiotów zdolnych zaciągać zobowiązania i nabywać prawa, a więc wyposażonych w zdolność prawną - wyrok SN z 27 października III CK 420/03
Bank odpowiada za szkody wynikające z przesłania pieniędzy na nieprawidłowo podany rachunek, niezgodny z określeniem nazwy podmiotu wskazanego w poleceniu przelewu – wyrok SN z 17 grudnia 2008 r. I CSK 205/08
Przy wykonywaniu zobowiązań umownych mają znaczenie tylko takie zwyczaje, które zostały już ukształtowane w odniesieniu do pewnej kategorii stosunków obligacyjnych i są powszechnie znanym oraz aprobowanym sposobem postępowania – wyrok SN z 8 sierpnia 2008 r. V CSK 87/08
Użytego w art. 455 k.c. terminu "niezwłocznie" nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym, termin "niezwłocznie" oznacza bowiem termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i art. 355 k.c.- II CSK 293/06 wyrok SN z 13 grudnia 2006 r.
Spełnienie świadczenia pieniężnego w nominalnej wysokości nie zawsze stanowi właściwe wykonanie zobowiązania (art. 354 k.c.). Mimo braku ze strony wierzyciela zastrzeżenia waloryzacji świadczenia lub potraktowania go jako częściowego, przy-jęcie przezeń świadczenia nominalnego będzie oznaczać wykonanie zobowiązania tylko wówczas, gdy dokonane zostało w okolicznościach uzasadniających ocenę, że świadomie - a więc z uwzględnieniem wszystkich aspektów faktycznych i prawnych - ocenia on skutki dokonywanej przez dłużnika czynności - wyrok SN z 22 grudnia 2000 r. II CKN 358/00
Art. 354 § 2 k.c. obowiązkiem współdziałania - przy wykonywaniu zobowiązania - w równym stopniu obciąża wierzyciela co i dłużnika, a w doktrynie i judykaturze przyj-muje się jednakowe kryteria przy ocenie - wymaganej w tym zakresie - powinności każdego z nich. Wykładnia art. 355 k.c. nie może abstrahować od ustaleń faktycz-nych i zakładać hipotetyczne dane - wyrok SN z 22 listopada 2000 r. II CKN 315/00
1. Pojęcie "rażącego niedbalstwa" zawarte w przepisie art. 827 § 1 k.c. nie może być traktowane za równoznaczne z pojęciem "należytej staranności", o jakim mowa w art. 355 k.c. Gdyby pojęcia te były znaczeniowo tożsame, art. 827 § 1 k.c. wyłączałby odpowiedzialność ubezpieczyciela nie w przypadku rażącego niedbalstwa, ale w przypadku działania poszkodowanego bez zachowania należytej staranności.
2. "Rażące niedbalstwo" to coś więcej niż brak zachowania zwykłej staranności w działaniu (a w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej ocenianej przy uwzględnieniu podwyższonego miernika). Wykładnia tego pojęcia powinna zatem uwzględniać kwalifikowaną postać braku zwykłej lub podwyższonej staranności w przewidywaniu skutków działania. Chodzi tu o takie zachowanie, które graniczy z umyślnością - wyrok SN z 29 stycznia 2009 r. V CSK 291/08
Przepis art. 355 k.c. wyraźnie kładzie akcent na rodzaj stosunków, przez co należy rozumieć rodzaj przedsięwziętej aktywności. Uwzględniając rodzaj działalności należy jednak zważyć, że chodzi o miarę staranności powszechnie przyjętą, do pewnego stopnia obiektywną, wynikającą z nakazów sztuki, umiejętności lub techniki, którą można w konkretnym przypadku ustalić w oparciu o uchwytne mierniki staranności. Ocena stopnia staranności nie może być dowolna, musi poddawać się weryfikacji. Wyższa miara staranności będzie wymagana przy wszelkich czynnościach wymagających znajomości zasad sztuki lub umiejętności - wyrok SN z 21 września 2007 r. V CSK 178/07
O stopniu niedbalstwa świadczy stopień staranności, jakiego w danych okoliczno-ściach można wymagać od sprawcy; niezachowanie podstawowych, elementarnych zasad ostrożności, które są oczywiste dla większości rozsądnie myślących ludzi stanowi o niedbalstwie rażącym. Poziom ww. elementarności i oczywistości wyznaczają okoliczności konkretnego stanu faktycznego, związane m.in. z osobą sprawcy, ale przede wszystkim zdarzenia obiektywne, w wyniku, których powstała szkoda - wyrok SN z 10 sierpnia 2007 r. II CSK 170/07
Na ocenę uchybień z zakresie zabezpieczenia przewożonych pieniędzy, jako rażą-cego niedbalstwa w świetle obowiązków ubezpieczającego wynikających z umowy, ma wpływ okoliczność, że prowadził on działalność gospodarczą, polegającą na przewozie gotówki ze sklepów do banku. W takiej sytuacji należytą staranność okre-śla się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności; jest to ocena staranności surowsza od staranności ogólnie wymaganej (art. 355 § 1 i § 2 k.c.). W istotę działalności gospodarczej wkomponowane jest bowiem wymaganie posiadania niezbędnej wiedzy fachowej, obejmującej nie tylko czysto formalne kwalifikacje, ale także doświadczenie wynikające z praktyki zawodowej oraz ustalone zwyczajowo standardy wymagań - wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 100/05    .
1. By ocenić, czy dopuszczono się rażącego niedbalstwa, w pierwszej kolejności należy ustalić, czy określone zachowanie może być oceniane jako zwykłe niedbalstwo w rozumieniu art. 355 § 1 k.c. Dopiero przesądzenie tej kwestii czyni aktualnym dokonywanie oceny, czy niedbalstwo to oceniać można jako rażące.
2. Przepis art. 827 § 1 k.c. modyfikuje ogólną zasadę wynikającą z art. 355 § 1 k.c. przesuwając granice wymaganej od ubezpieczającego staranności dla uniknięcia szkody i stanowi, że dopiero rażące niedbalstwo powoduje, iż odszkodowanie się nie należy. Zatem przesądzenie, że powódka ponosi winę za spowodowanie pożaru swego mieszkania, nie daje jeszcze podstaw do odmowy wypłaty odszkodowania przez zakład ubezpieczeń, koniecznym jest przypisanie kwalifikowanej formy winy - wyrok SN z 11 maja 2005 r. III CK 522/04
Adwokat i radca prawny odpowiadają za szkody wyrządzone mocodawcy wskutek własnych zaniedbań i błędów prowadzących do przegrania sprawy, której wynik był-by korzystny dla tej strony, gdyby pełnomocnik zachował należytą staranność. Mocodawca może żądać odszkodowania, a sąd orzekający w sprawie powinien ocenić należytą staranność wymaganą od adwokata i radcy przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru ich działalności - wyrok SN z 2 grudnia 2004 r. V CK 297/04 M.Prawn. 2005/1/9
1. Przypisanie określonej osobie niedbalstwa uznaje się za uzasadnione wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności. Przez rażące niedbalstwo rozu-mie się natomiast niezachowanie minimalnych (elementarnych) zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu pewnej osobie winy w tej postaci decyduje więc zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej - wyrok SN z 10 marca 2004 r. IV CK 151/03
Należyta staranność spedytora w rozumieniu art. 355 k.c. w zw. z art. 799 k.c. jest zachowana, jeśli wykaże, że powierzył określone usługi przewozowe przewoźnikowi, którego profesjonalizm i jakość świadczonych usług budziła zaufanie.
Nie można wymagać od spedytora, aby przy każdej przesyłce przeznaczonej do przewozu sprawdzał, czy profesjonalny przewoźnik zastosował właściwy środek transportu - wyrok SN z 27 stycznia 2004 r. II CK 389/02 OSNC 2005/2/38
Przepis art. 355 § 1 k.c. stawia dłużnikowi wymaganie wykonywania zobowiązania z należytą starannością, to jest starannością ogólnie wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Wzorzec należytej staranności ma charakter obiektywny. Jego zastosowanie w praktyce polega najpierw na dokonaniu wyboru modelu, ustalającego optymalny w danych warunkach sposób postępowania, odpowiednio skonkretyzowanego i aprobowanego społecznie, a następnie na porównaniu zachowania się dłużnika z takim wzorcem postępowania. O tym, czy na tle konkretnych okoliczności można osobie zobowiązanej postawić zarzut braku należytej staranności w dopełnieniu obowiązków, decyduje nie tylko niezgodność jego postępowania z modelem, lecz także uwarunkowana doświadczeniem życiowym możliwość i powinność przewidywania odpowiednich następstw zachowania. Miernik postępowania dłużnika, którego istota tkwi w zaniechaniu dołożenia staranności, nie może być formułowany na poziomie obowiązków nie dających się wyegzekwować, oderwanych od doświadczeń i konkretnych okoliczności - wyrok SN z 23 października 2003 r. V CK 311/02
Staranność należyta, a więc oczekiwana w stosunkach danego rodzaju, nie jest "pochodną" obowiązku wynikającego z ustawy; innymi słowy - brak ustawowego obowiązku sprawdzania przez stronę umowy wpisu lub wzmianki o wpisie w księdze wieczystej nie oznacza, że zaniechanie takiego sprawdzenia pozostaje bez wpływu na ocenę zachowania przez stronę należytej staranności - wyrok SN z 17 września 2003 r. II CK 10/02
Zarzut naruszenia przepisu art. 355 § 2 k.c. może być podnoszony dopiero wówczas, gdy doszło do niewykonania lub nienależytego wykonania przez dłużnika obowiązków kontraktowych wynikających z umowy. Oznacza to, że powinien pojawić się przede wszystkim stan niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania obciążającego dłużnika i wynikającego z umowy, a dopiero wówczas można by dokonywać oceny tego stanu przy konstruowaniu odpowiedniego wzorca staranności dłużnika - wyrok SN z 19 grudnia 2002 r. II CKN 1067/00
Należyta staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności go-spodarczej, którą określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działal-ności, nie oznacza staranności wyjątkowej, lecz dostosowanej do działającej osoby, przedmiotu, jakiego działanie dotyczy, oraz okoliczności w jakich działanie to nastę-puje - wyrok SN z 25 września 2002 r. I CKN 971/00   
Strona, ustanawiając adwokata pełnomocnikiem i uiszczając opłaty za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości, ma prawo spodziewać się i wymagać, by czynności te - a wśród nich wniesienie kasacji - wykonane zostały z pełną znajomością obowiązujących przepisów - postanow. SN z 14 sierpnia 1997 r. II CZ 88/97 OSNC 1998/3/40
Komisanta - w warunkach określonych w art. 770 zd. 2 k.c. - obowiązuje należyta staranność określona rodzajem prowadzonej działalności gospodarczej (art. 355 § 2 k.c.). Prowadzenie komisowej sprzedaży samochodów używanych oznacza, że ko-misant musi liczyć się ze zjawiskiem wprowadzania do obrotu pojazdów kradzionych i dlatego obowiązany jest dokładnie sprawdzać numery identyfikacyjne oraz dokumenty pojazdu przyjętego do sprzedaży. - wyrok SN z 24 czerwca 1997 r. II CKN 224/97 OSNC 1998/1/8
O tym, czy świadczenie niepieniężne przewidziane w umowie o roboty budowlane jest podzielne, czy niepodzielne, w rozumieniu art. 491 § 2 w związku z art. 379 § 2 k.c., decydują przede wszystkim postanowienia umowy interpretowane zgodnie z art. 65 § 2 k.c.- wyrok SN z 4 czerwca 2009 r. III CSK 337/08
Odstąpienie od umowy może działać ze skutkiem ex nunc tylko wtedy, gdy świad-czenie wykonawcy robót budowlanych ma charakter podzielny w rozumieniu art. 379 § 2 k.c., co należy ocenić przez pryzmat regulacji zawartej w art. 647 k.c. oraz treści regulacji zawartej w samej umowie. Istotne jest także samo zachowanie się strony składającej oświadczenie o odstąpieniu od umowy, a mianowicie czy wola strony dotyczyła wszystkich robót, czy tylko tej części robót, które nie zostały wykonane – wyrok SN z 5 listopada  2008 r. I CSK 198/08
Świadczenie wykonawcy wynikające z umowy o roboty budowlane jest podzielne (art. 379 § 2 k.c.).- IV CK 172/03 wyrok SN z 19 marca 2004 r. OSNC 2005/3/56
1. Ustawową definicję świadczenia podzielnego zawiera art. 379 § 2 k.c. Z definicji tej wynika, że podzielność świadczenia zachodzi wówczas, gdy przy jego spełnianiu częściami, występują kumulatywnie dwie przesłanki. Po pierwsze, zachowany musi być bez istotnej zmiany przedmiot świadczenia, co oznacza, że poszczególne części muszą mieć wszystkie istotne właściwości całego świadczenia. Po drugie, wartość świadczenia nie może ulec istotnej zmianie.
2. Charakter podzielny ma z istotny swojej świadczenie pieniężne oraz z reguły świadczenie rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Świadczenie rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest zawsze niepodzielne. Bez względu na to, czy chodzi o umowę o roboty budowlane czy umowę o dzieło, wykonywanie oczyszczalni nie może być uznane za świadczenie podzielne. Podzielenie tego przedmiotu na poszczególne elementy spowoduje bowiem istotną zmianę jego właściwości - IV CKN 821/00 wyrok SN z 14 marca 2002 r.
Odbiór częściowy i zapłata części wynagrodzenia za roboty budowlane nie rozlicza stron umowy tej części robót ze skutkiem wygaśnięcia w tej części ich zobowiązań i nie pozbawia możliwości całościowego rozliczenia robót po oddaniu całości obiektu przez wykonawcę i przyjęciu przez inwestora. Przyjęcie w umowie określonego w art. 654 k.c. sposobu częściowego rozliczenia robót nie powoduje zmiany zobowiązań stron tej umowy, przedmiotem zobowiązania wykonawcy jest nadal oddanie całości obiektu, a nie jego poszczególnych części. Natomiast przedmiotem zobowiązania inwestora (generalnego wykonawcy) jest odebranie całego obiektu, jego całościowe rozliczenie i zapłata całego umówionego wynagrodzenia. Końcowe (po wykonaniu częściowym i etapowym) rozliczenie robót budowlanych może obejmować już odebrane i rozliczone prace, a inwestor oraz wykonawca mogą przy tym rozliczeniu korygować swoje stanowisko co do już dokonanych rozliczeń częściowych - Wyrok SN z 26 kwietnia 2007 r. III CSK 366/06

Konspekt V
I. ZASADA SWOBODY UMÓW
Z wyrażonej w art. 353[1 ]k.c. zasady swobody umów wynika przyzwolenie na fak-tyczną nierówność stron umowy. Nie ekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga, więc co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowa-dzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być, bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji - IV CSK 478/07 wyrok SN z 18 marca 2008 r.
1. Przystąpienie do długu na mocy porozumienia stron stanowi umowę, której skut-kiem jest przekształcenie podmiotowe w zobowiązaniu, polegające na powiększeniu grona dłużników w wyniku wstąpienia nowego podmiotu w pasywną stronę stosunku obligacyjnego, obok dotychczasowego dłużnika. Wskutek przystąpienia do długu nie powstaje nowy stosunek zobowiązaniowy między wierzycielem a przystępującym, który przystępuje do takiego długu, jaki obciąża dłużnika, i dług ten staje się jego własnym długiem.
2. Przystąpienie do długu określonego w umowie restrukturyzującej kredyt bankowy (dług), która wcześniej została rozwiązana w wyniku wypowiedzenia dokonanego przez Bank, jest bezskuteczne - wyrok SN z 23 września 2004 r. III CK 398/03
Ponieważ umowa franchisingu jest umową odpłatną i ekwiwalentną, franchisobiorca nie ma podstaw prawnych do żądania zwrotu, po rozwiązaniu umowy, opłat poniesionych za korzystanie z firmy kontrahenta - wyrok SN z 7 marca 2007 r. I CSK 348/06 M.Prawn. 2007/7/340
Rozwiązanie z mocą wsteczną umowy stanowiącej źródło stosunku zobowiązanio-wego o charakterze trwałym jest sprzeczne z naturą tego zobowiązania - wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 484/06
Nie jest generalnie wykluczone stosowanie zasady swobody kontraktowej przez strony zmierzające do zawarcia umowy przewozu, to jednak wynikiem takiej modyfikacji, dokonanej w granicach określonych art. 3531 k.c., nie może być uznanie za umowę przewozu takiego kontraktu, w którym kontrahentem przewoźnika nie jest nadawca (wysyłający przesyłkę). Modyfikacja stosunku prawnego przewozu jest co do zasady możliwa, jednak po uprzednim pozytywnym przesądzeniu, że przedmiotem takiej modyfikacji jest umowa, która może zostać zakwalifikowana jako umowa przewozu. - wyrok SN z 25 stycznia 2007 r. V CSK 420/06 
Przed wejściem w życie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących klauzul abuzyw-nych (art. 3851 do 3853 kc) do umów zawartych i niewykonanych do 1.VII.2000 r. podstawę badania ich zgodności z dobrymi obyczajami stanowiły przepisy art. 58 § 2 kc oraz art. 3531 kc.- wyrok SA w Warszawie z 14 listopada 2006 r. I ACa 520/06 Apel.-W-wa 2007/3/28 
Dopuszczalne jest zawarcie umowy gwarancji obejmującej inne ryzyko niż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, granice tego ryzyka powinny być jednak sprecyzowane w umowie (art. 3531 k.c.) - wyrok SN z 9 listopada 2006 r. IV CSK 208/06 OSNC 2007/7-8/122
1. Zwolnienie leasingodawcy z obowiązku terminowego wydania przedmiotu leasingu leasingobiorcy należy uznać za sprzeczne z naturą umowy leasingu oraz z zasadami współżycia społecznego, również w stosunkach między osobami prowadzącymi w sposób zawodowy działalność gospodarczą (art. 3531 i 58 § 2 k.c.).
2. Sprzeczność postanowienia umowy leasingu, które wyłącza obowiązek termino-wego wydania przedmiotu leasingu, z naturą prawnego stosunku leasingu oraz za-sadami współżycia społecznego powoduje bezwzględną nieważność tego postano-wienia lub nawet całej umowy (art. 58 § 2 i 3 oraz art. 3531 k.c.) - wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. II CK 297/05.
1. Zasada swobody umów pozwala stronom na ułożenie stosunku umownego przez nawiązanie do wcześniejszej umowy przedwstępnej, której termin zawarcia umowy przyrzeczonej już minął.
2. Swoboda kontraktowania w zakresie dotyczącym określenia zadatku nie może iść tak daleko, aby wchłonąć i zastąpić inne zastrzeżenia umowne przewidziane w pra-wie zobowiązaniowym, takie jak prawo do odstąpienia od umowy (art. 395 k.c.) czy kara umowna (art. 483 k.c.) - wyrok SN z 24 listopada 2005 r. III CK 182/05.
W ugodzie strony mogą określić miejsce spełnienia świadczenia (art. 3531 i 454 § 1 k.c.) - wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 94/05
Występująca w praktyce zakładów ubezpieczeń tendencja ustalania wysokiej sumy ubezpieczenia (a zatem i składki) w wysokości nieodpowiadającej wartości ubezpie-czonej rzeczy nie jest argumentem do odstąpienia od ogólnej reguły wyrażonej w art. 6 k.c. Taka praktyka wiąże się w istocie z naruszeniem ekwiwalentności świadczeń i do jej korekty - gdy znacząca różnica jest wynikiem nadużycia przez zakład ubezpieczeń silniejszej pozycji kontraktowej - mogą służyć inne instrumenty prawne (np. art. 3531 k.c. i 58 k.c., art. 388 k.c.)- postanow. SN z 22 lipca 2005 r. III CZP 49/05.
 W okresie przed wejściem w życie przepisów art. 7091 - art. 70918 k.c. dopuszczalne było umieszczenie w umowach leasingu klauzuli, zgodnie z którą leasingodawca po rozwiązaniu umowy leasingu w wyniku niezapłacenia przez leasingobiorcę kilku rat leasingowych mógł żądać zapłaty odszkodowania w wysokości pozostałych rat okresowych przewidzianych w umowie - wyrok SN z 13 lipca 2005 r. I CK 67/05 Pr.Bankowe 2005/12/8
1. Nie tylko rozwiązanie z mocą wsteczną za zgodą obu stron, ale i wypowiedzenie umowy z mocą wsteczną przez jedną ze stron uznać należy za sprzeczne z wynika-jącą z założeń kodeksu cywilnego naturą zobowiązania trwałego (art. 3531 k.c.) i nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.; ściśle rzecz biorąc, nieważna jest już sama klauzula zastrzegająca możliwość wypowiedzenia zobowiązania trwałego ze skut-kiem wstecznym. Zniesienie wykonanego w zakresie świadczenia ciągłego zobowiązania o charakterze trwałym mieści się więc w granicach zasady swobody umów tylko wtedy, gdy odnosi się do przyszłości.
2. Jeżeli strony nadają zawieranej umowie cechę wzajemności, to mają swobodę w kształtowaniu wynikającego z niej zobowiązania o tyle tylko, o ile ich postanowienia nie podważają zasady ekwiwalentności świadczeń z umowy wzajemnej - wyrok SN z 23 czerwca 2005 r. II CK 739/04
1. Postanowienie umowy zastrzegające rażąco wygórowane odsetki jest nieważne, jednakże tylko w takiej części, w jakiej - w okolicznościach sprawy - zasady współży-cia społecznego ograniczają zasadę swobody umów (art. 3531 k.c. w zw. z art. 58 § 2 i 3 k.c.).
2. Zakresy art. 388 i 58 k.c. mogą się krzyżować, zwłaszcza wówczas, gdy zastrze-żenie świadczenia rażąco niewspółmiernego w stosunku do własnego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego przez co narusza art. 3531 k.c. w związku z przekroczeniem granicy swobody umów - wyrok SN z 13 stycznia 2005 r. IV CK 444/04
W stanie prawnym obowiązującym przed wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego przepisów dotyczących leasingu (art. 7091 i dalsze k.c.), tzw. umowy leasingu, kwali-fikowane były jako umowy zobowiązaniowe, nienazwane dwustronnie zobowiązujące, wzajemne. Zgodnie z art. 3531 k.c. strony zawierając taką umowę mogły ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku lub zasadom współżycia społecznego. W myśl ogólnej zasady miały do nich zastosowanie, w drodze analogii, przepisy dotyczące umów nazwanych, do których umowy leasingu były najbardziej zbliżone, lub których elementy zawierały, z uwzględnieniem celu i funkcji społecznej umowy leasingu, jako umowy nienazwanej, charakteryzujących ją jako pewną całość - wyrok SN z 27 października 2004 r. III CK 414/03
Umowa zwana w praktyce obrotu umową deweloperską, jest umową nienazwaną, o charakterze mieszanym, powstałą w wyniku specjalnego połączenia czynności realizowanych w ramach budowlanego procesu inwestycyjnego, z docelowym zamiarem przekazania inwestycji (budynku, lokalu) drugiej stronie umowy. Na umowę tę składają się elementy treści różnych umów nazwanych, tworzących jednolitą całość, z zachowaniem jednak przez tę umowę cech oryginalności w stosunku do ustawowych typów umów, których elementy zawiera. Umowa taka ma charakter umowy właściwej, a nie przedwstępnej. - wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. IV CK 521/03
Strony zawierające umowę mogą zawrzeć jedną z tzw. umów nazwanych lub też ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego. Jednakże należy pamiętać o tym, że przy rozstrzyganiu sporów dotyczących umów nietypowych, sąd musi dokładnie badać ich cechy oraz ustalić, na czym dokładnie polegają w danym przypadku świadczenia stron. Od wyniku zakwalifikowania umowy zależy bowiem ustalenie terminu przedawnienia zobowiązania - wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. V CK 379/03 M.Prawn. 2004/11/486
Zasada swobody kontraktowania nie może naruszać ustawy antymonopolowej. Za-sada swobody umów doznaje bowiem ograniczenia m.in. w takim zakresie, w jakim przewidują to przepisy ustawy antymonopolowej - wyrok SN z 13 listopada 2002 r. I CKN 1469/00
W ramach art. 3531 k.c.  strony mają do wyboru trzy możliwości: przyjęcie bez jakich-kolwiek modyfikacji określonego typu umowy uregulowanej normatywnie, zawarcie umowy nazwanej z jednoczesnym wprowadzeniem do niej pewnych odmienności, w tym również połączenie cech kilku umów nazwanych (tzw. umowy mieszane) lub zawarcie umowy nienazwanej, której treść ukształtują według swego uznania (oczywiście z zachowaniem ograniczeń wynikających z art. art. 3531 k.c.) - wyrok SN z 6 listopada 2002 r. I CKN 1144/00
Ocenie dokonywanej z uwzględnieniem kryteriów określonych w art. 3531 k.c. podlega także cel umowy - wyrok SN z 26 marca 2002 r. III CKN 801/00 OSNC 2003/3/41
II. WYZYSK
Zarzut naruszenia art. 388 k.c. przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-wanie musi być uznany za chybiony, w warunkach, gdy sąd w ramach niekwestionowanej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, nie ustalił okoliczności, od których zaistnienia zależy
zakwalifikowanie konkretnej sytuacji, jako mającej znamiona wyzysku - wyrok SN z 26 kwietnia  2007 r. II CSK 24/07
1. Przymusowe położenie występuje, gdy strona znajduje się w takich warunkach materialnych, osobistych lub rodzinnych, które zmuszają do zawarcia umowy nawet bez ekwiwalentności świadczeń (za wszelką cenę) oraz nie pozwalają na swobodne pertraktacje.
2. Stan niedołęstwa należy rozumieć jako bezradność, niemożliwość przezwycięże-nia przeszkód na skutek braku sił fizycznych lub psychicznych, a niedoświadczenie jako brak ogólnego doświadczenia życiowego, bądź jako brak doświadczenia w określonego rodzaju przedsięwzięciach - wyrok SN z 27 września 2005 r. V CK 191/05
Zaryzykowanie podjęcia samemu dalszej działalności w ramach spółki w związku z odejściem drugiego wspólnika nie wyczerpuje pojęcia "przymusowe położenie" w rozumieniu art. 388 k.c. - wyrok SN z 9 listopada 2004 r. IV CK 172/04
1. Udanie się do lombardu ze świadomością konieczności przyjęcia zaproponowa-nych warunków świadczy o przymusowym położeniu w rozumieniu art. 388 kc.
2. Przy ocenie wartości świadczeń spełnionych w wykonaniu umowy dotkniętej wyzyskiem nie należy kierować się uznaniem samych stron, lecz - jako ekwiwalentną (art. 497 § 2 kc) - brać pod uwagę obiektywną wartość świadczeń - wyrok SA w Białymstoku z 27 października 2004 r. I ACa 530/04  OSAB 2005/1/28
Świadomość, że nieruchomość może zostać wywłaszczona i wówczas własność może zostać odjęta na warunkach ekonomicznych gorszych, niż w razie podjęcia decyzji o sprzedaży, nie stanowi rodzaju presji, czy braku swobody, który uniemożliwiałby lub utrudniał podjęcie racjonalnej decyzji, jak również nie są to okoliczności określone przez ustawodawcę w art. 388 k.c. jako "przymusowe położenie" - wyrok SN z 24 października 2003 r. III CK 31/02
Nie zachodzi wyzysk w sytuacji, gdy akcje spółki sprzedane po cenie nominalnej odpowiadającej cenie rynkowej w dacie sprzedaży następnie osiągnęły wartość w rażącym stopniu przewyższającą cenę nabycia - wyrok SA w Gdańsku z 29 czerwca 2000 r. I ACa 251/00  OSA 2002/3/21
I. Możliwość zastosowania art. 388 § 1 k.c. zależy od spełnienia dwóch obiektywnych przesłanek, a mianowicie rażącej dysproporcji wzajemnych świadczeń i przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia wyzyskanego oraz jednej przesłanki subiektywnej, polegającej na świadomym wykorzystaniu we własnym interesie wyzyskanego.
II. O rażącej dysproporcji między świadczeniami decyduje moment zawarcia umowy i późniejsze zmiany zaszłe po jej zawarciu nie mają znaczenia, o ile nie były możliwe do przewidzenia dla drugiej strony i świadomie przez nią wykorzystane - wyrok SA w Katowicach z 10 stycznia 1995 r. I ACr 839/94 OSA 1997/7-8/46
Przymusowe położenie oznacza znajdowanie się strony w takich warunkach mate-rialnych, osobistych lub rodzinnych, które zmuszają ją do zawarcia danej umowy za wszelką cenę lub nie pozwalają na swobodne uzgodnienie poszczególnych posta-nowień umownych - wyrok SN z 28 stycznia 1974 r. I CR 819/73
III. REBUS SIC STANTIBUS
1. Jeżeli Sąd Apelacyjny uznaje, że żądanie ukształtowania stosunku prawnego, którego dotyczy spór, nie może nastąpić w sposób wskazany przez powoda, mimo iż wystąpiły przesłanki przemawiające za ingerencją w treść tego stosunku - jego obo-wiązkiem jest samodzielne określenie właściwego zakresu koniecznych zmian. Za-niechanie realizacji tej powinności stanowi naruszenie art. 357[1] k.c. przez jego niezastosowanie, a ponadto naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., przez ich błędną wykładnię, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie.
2. Zastosowanie przewidzianej w art. 321 § 1 k.p.c. zasady, że sąd nie może wyro-kować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie, jako odnoszącej się do propozycji zmodyfikowania umowy sprecyzowanej w pozwie, prowadziłoby do wniosku, że powództwo może być tylko uwzględnione lub oddalone. W rezultacie uregulowana w art. 357[1] k.c. klauzula rebus sic stantibus byłaby instrumentem niesprawnym, pozbawionym rzeczywistej zdolności kształtowania prawidłowego i sprawiedliwego sposobu realizacji umów w wypadku nadzwyczajnej zmiany okoliczności. - IV CSK 385/08 wyrok SN z 14 stycznia 2009 r.
Nie można z góry wyłączyć dopuszczalności sądowej modyfikacji treści stosunku prawnego wynikającego z umowy ubezpieczenia na podstawie art. 357[1 ]k.c. z uwzględnieniem wymienionych w tym przepisie przesłanek. Trzeba też uznać, że dopuszczalność modyfikacji sumy gwarancyjnej stanowi jeden z elementów mechanizmu normatywnego, którego zadaniem jest zapewnienie realnej ochrony poszkodowanego. - III CZP 140/07 postanow. SN z 30 stycznia 2008 r.
1. Zasadnicze i zaskakujące zmiany stawek celnych i podatkowych mogą być kwalifikowane jako nadzwyczajna zmiana stosunków. Zmiana stanu prawnego (w tym - zasadnicza zmiana w zakresie stawek podatkowych w okresie trwania stosunku obligacyjnego) mają z reguły cechy zdarzenia nadzwyczajnego, o charakterze powszechnym, niezależnym od woli strony i nie mieszczą się w typowym ryzyku kontraktowym stron. Zmiana taka w zasadniczy sposób może wpływać na sytuację prawną stron, w tym, np. na sytuację wykonawcy robót budowlanych w związku z cenotwórczym charakterem podatku VAT.
2. Subiektywną przesłankę zastosowania art. 357[1] k.c. w postaci nieprzewidywal-ności należy odnosić do gospodarczych następstw nadzwyczajnej zmiany stosun-ków. - III CSK 202/07 wyrok SN z 17 stycznia 2008 r.
Art. 357[1] k.c. nie należy do unormowań regulujących odpowiedzialność odszkodo-wawczą. Normalny związek przyczynowy, określony w art. 361 § 1 k.c., pełni funkcję przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyznacza również granice tej od-powiedzialności. Na gruncie art. 357[1] k.c. dokonywanie tego rodzaju zabiegu nie jest uzasadnione, co wynika z natury instytucji uregulowanej w tym przepisie. Skoro zmiana stosunków obiektywnie powoduje nadmierne trudności lub groźbę rażącej straty, to ocena normalności tego skutku nie powinna mieć znaczenia. Nie ma więc dostatecznych argumentów przemawiających za przyjęciem, iż zastosowanie do oceny omawianego związku przyczynowego ma art. 361 § 1 k.c. -  III CSK 172/07 wyrok SN z 7 grudnia 2007 r.
Nieprzewidywana przez stronę umowy zmiana stanu prawnego może stanowić zda-rzenie wywołujące nadzwyczajną zmianę stosunków w rozumieniu art. 357[1] k.c., jeżeli wpływa na sytuację obu lub jednej ze stron, utrudniając ją do tego stopnia, że spełnienie przewidzianego w umowie świadczenia jest połączone z nadmiernymi trudnościami lub grozi rażącą stratą. - I CK 3/07 wyrok SN z 20 lipca 2007 r. OSNC-ZD 2008/3/65
1. Artykuł 76 ust. 1 u.z.p. nie stanowi podstawy do żądania zmiany umowy zawartej w sprawie zamówienia publicznego, a rola sądu w zakresie jego stosowania sprowadza się do oceny dopuszczalności zmian umowy wprowadzonych dobrowolnie przez strony lub też do oceny dopuszczalności przymusowej modyfikacji umowy zawartej w sprawie zamówienia publicznego w trybie orzeczenia sądowego na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, które z mocy art. 72 ust. 1 u.z.p. mają zastosowanie do tych umów w zakresie nieuregulowanym przez ustawę o zamówieniach publicznych.
2. Artykuł 76 ust. 1 u.z.p. ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim w szcze-gólny sposób w odniesieniu do art. 357[1 ]k.c. określa dopuszczalność, niekorzystnej dla zamawiającego, zmiany umowy zawartej w sprawie zamówienia publicznego.
3. Zmiana stanu prawnego, jako zdarzenie zewnętrzne, niezależne - od najczęściej - rozbieżnej woli stron, kiedy jest niemożliwa do przewidzenia przez nie w chwili za-warcia umowy, co do zakresu i kształtu przyjętych zmian, jeżeli wpływa istotnie na sytuację nie tylko dłużnika, ale i wierzyciela, powinna być traktowana, jako nadzwy-czajna zmiana stosunków w rozumieniu art. 357[1 ]k.c. W te ramy wpisuje się także zasadnicza, zaskakująca zmiana stawek podatkowych. - III CSK 452/06 wyrok SN z 16 maja 2007 r.
Zmiana ustroju gospodarczego, która nastąpiła po 1990 r., może być uznana za "nadzwyczajną zmianę stosunków" w rozumieniu art. 3571 k.c. - wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r. III CK 594/04 OSP 2006/12/143
Powoływanie się na klauzulę rebus sic stantibus jest wyłączone, jeżeli mamy do czynienia jednocześnie z zobowiązaniem pieniężnym sensu stricto oraz zmianą stosunków dotyczącą siły nabywczej pieniądza. - wyrok SN z 25 lutego 2004 r. II CK 493/02
Przesłankami żądania obniżki czynszu na podstawie przepisu art. 700 k.c. są nie tylko niezwykłe wypadki (zdarzenia nadzwyczajne), zwłaszcza klęski żywiołowe (tak poprzednio art. 411 k.z.), lecz wszelkie okoliczności, za które dzierżawca nie ponosi odpowiedzialności i które nie dotyczą jego osoby, jeżeli wskutek tych okoliczności zwykły przychód przedmiotu dzierżawy uległ znacznemu zmniejszeniu. Stosowanie art. 700 k.c. wiąże się ze zmianami stosunków, które mieszczą się w granicach zwy-kłego ryzyka gospodarczego. Odmiennie natomiast kształtują się przesłanki żądania obniżenia czynszu na podstawie art. 3571 k.c., który dotyczy nadzwyczajnej zmiany stosunków, a więc takich, które wykraczają poza granice zwykłego ryzyka i były nie-przewidywalne w momencie zawierania umowy. - wyrok SN z 13 lutego 2004 r. IV CK 22/03
Jeżeli umowa została w całości wykonana, to jej rozwiązanie nie jest możliwe na podstawie art. 3571 § 1 k.c. - wyrok SN z 9 kwietnia 2003 r. I CKN 255/01
1. Po zmianie Kodeksu cywilnego, dokonanej ustawą z dnia 28 lipca 1990 r., można na podstawie art. 3571 k.c. żądać rozwiązania tej umowy, jeżeli nadzwyczajna zmia-na stosunków nastąpiła po tym dniu.
2. Skoro dopiero z dniem skreślenia § 2 art. 3571 k.c. weszła w rachubę możliwość zażądania modyfikacji zobowiązania przez stronę prowadzącą przedsiębiorstwo i skoro jednocześnie skreślenie to nie miało mocy wstecznej, a nadzwyczajna zmiana stosunków nastąpiła przed tym dniem, to dla oceny prawnej powstałej sytuacji i jej następstw nie można stosować ustawy nowej. - wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r. I CKN 224/01
Przepis art. 3571 k.c. może być podstawą wystąpienia z roszczeniem w drodze po-wództwa, lub wniesienia pozwu wzajemnego. - wyrok SN z 21 czerwca 2001 r. IV CKN 385/00
Żądanie, o którym mowa w art. 3571 k.c., pozwany może zgłosić jedynie w pozwie wzajemnym. -- uchwała SN z 27 marca 2001 r. III CZP 54/00 OSNC 2001/10/145
IV. ZASADA WALUTOWOŚCI I NOMINALIZMU
Zasada walutowości, o której mowa w art. 358 § 1 k.c., nie stanowi przeszkody do wyrażenia kwoty odszkodowania w walucie obcej zarówno w pozwie wniesionym przez niemiecką spółkę kapitałową, jak i w wyroku uwzględniającym powództwo. - uchwała SN z 20 kwietnia 2005 r. III CZP 1/05 OSNC 2006/3/42
1. Artykuł 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282) w drodze wyjątku od art. 358 k.c. dopuszcza bez żadnych ograniczeń wysta-wianie w Polsce weksli opiewających na walutę inną niż krajowa. Ograniczenia w tym względzie mogą jednak wynikać z przepisów prawa dewizowego.
2. Zasądzone świadczenie wyrażone w walucie narodowej zastąpionej przez euro podlega przeliczeniu na euro zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 maja 2001 r. o skutkach wprowadzenia w niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej wspólnej waluty euro (Dz. U. Nr 63, poz. 640 ze zm.). - wyrok SN z 11 lutego 2005 r. III CK 304/04 OSNC 2006/1/13
W sytuacji gdy strona domaga się zasądzenia świadczenia w walucie obcej, zasą-dzenie równowartości takiego świadczenia w złotych polskich, bez zmiany stanowi-ska strony co do rodzaju waluty w jakiej świadczenie powinno zostać zasądzone, jest orzekaniem, wbrew art. 321 § 1 k.p.c., o świadczeniu którego strona w ogóle nie dochodziła. Od woli strony zależy bowiem w jakiej postaci żąda ona zasądzenia świadczenia na swoją rzecz. Sąd nie ma podstaw, aby samodzielnie zmienić rodzaj żądanego przez stronę świadczenia. - wyrok SN z 23 lipca 2004 r. III CK 339/03
Zasada nominalizmu nie może przesądzać o konieczności spełnienia świadczenia w takiej walucie, w jakiej zostało ono określone. - wyrok SN z 20 kwietnia 2004 r. V CK 428/03
Zobowiązanie, którego przedmiotem jest świadczenie sumy pieniężnej wyrażonej w walucie obcej, może być wykonane w złotych polskich. - wyrok SN z 15 kwietnia 2003 r. V CKN 101/01 M.Prawn. 2006/10/542
V. WALORYZACJA SĄDOWA
Zawarta w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 kwietnia 2007 r., SK 49/05, motywacja niezgodności art. 12 ust. 1 ustawy z 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny z Konstytucją wyraźnie sugeruje możliwość waloryzacji świadczeń pieniężnych także z powodu utraty ich wartości wskutek oddziaływania przepisów powoływanego dekretu oraz ustawy o zmianie systemu pieniężnego. Dokonywanie waloryzacji w tym zakresie pozostawałoby jednak w zdecydowanej sprzeczności z zajętym w omawianym wyroku stanowiskiem o nieodwracalności skutków oddziaływania wspomnianych przepisów, a ta, tkwiąca w tym wyroku sprzeczność, mogłaby być źródłem bardzo poważnych trudności przy rozstrzyganiu przez sądy o waloryzacji świadczeń pieniężnych na żądanie właścicieli przedwojennych obligacji. - I CSK 331/08 wyrok SN z 5 lutego 2009 r.
Zwrot świadczeń na podstawie art. 494 k.c. nie zawiera w sobie mechanizmu umoż-liwiającego weryfikację wysokości spełnionych a następnie zwracanych świadczeń. W ramach tego instrumentu nie jest możliwa modyfikacja wysokości świadczeń po-nad lub poniżej ich wartości nominalnej wynikającej z umowy. Przedstawiony pogląd nie wyklucza weryfikacji wysokości zwracanych świadczeń wskutek zastosowania innych instrumentów prawnych. Takie świadczenia mogą podlegać waloryzacji sądowej, w razie spełnienia przesłanek z art. 358[1 ]§ 3 k.c., niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku zwrotu może skutkować powstaniem obowiązku naprawienia szkody poniesionej wskutek tego przez kontrahenta - wyrok SN z 22 stycznia 2009 r. III CSK 267/08
Zasądzenie świadczenia pieniężnego w sumie nominalnej, w sytuacji gdy przedmiotem żądania pozwu jest zasądzenie świadczenia w zwaloryzowanej wysokości (art. 358[1 ]§ 3 k.c.), a brak jest przesłanek do zwaloryzowania świadczenia, nie stanowi orzeczenia co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem (art. 321 § 1 k.p.c.). - uchwała SN z 2 kwietnia 2008 r. III CZP 23/08
W razie zastrzeżenia przez strony, że pożyczona suma stanowi równowartość okre-ślonej kwoty w innej walucie (art. 358[1 ]§ 2 k.c.), kwotę podlegającą zwrotowi ustala się według kursu walutowego z dnia wymagalności roszczenia o zwrot pożyczki. - wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r. I CSK 4/07 OSNC 2008/3/40
Waloryzacja sądowa, przewidziana w art. 358[1 ]§ 3 k.c. dotyczy zobowiązań pie-niężnych sensu stricto. Nie zaliczają się do nich zobowiązania z natury niepieniężne, ze świadczeniem pieniężnym, do których z zasady przynależą zobowiązania z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Jednakże, jeżeli przedmiotem nienależnego świadczenia była od początku określona suma pieniężna, dopuszczalna - co do zasady - jest jego sądowa waloryzacja. - wyrok SN z 30 stycznia 2007 r. IV CSK 360/06
Tak jak nie można przy sądowej waloryzacji świadczenia ubezpieczyciela z umowy zaopatrzenia dzieci ograniczyć się do porównania z uiszczoną składką ubezpiecze-nia i średnim miesięcznym wynagrodzeniem z chwili zawarcia umowy i chwili orzekania samej jedynie kwotowo określonej sumy ubezpieczenia - tj. bez uwzględnienia przewidzianych w umowie od początku corocznych jej podwyżek - tak też nie można, dokonując tego porównania, mieć na względzie świadczenia ubezpieczyciela podwyższonego przez strony po zawarciu umowy bez dodatkowej składki z powodu wyższej inflacji. Podwyżka ta stanowiła już waloryzację. - wyrok SN z 15 czerwca 2005 r. IV CK 790/04
W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego. Strony umowy mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości, np. ceny złota - art. 3581 § 2 KC. Jednak ustalenie wzrostu sumy ubezpieczenia o 28% rocznie nie jest waloryzacją w rozumieniu art. 3581  § 2 KC. - wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r. II CK 599/04 M.Prawn. 2005/10/47
Deprecjacja składki określonej umową ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci może wpłynąć na wysokość waloryzowanego świadczenia należnego uprawnionemu, jeżeli zakład ubezpieczeń wykaże, że podjął starania o podwyższenie składki w okresie, gdy istniał obowiązek jej zapłaty przez ubezpieczającego. - uchwała SN z 4 marca 2005 r. III CZP 91/04 OSNC 2006/2/23
1. Przyjęcie świadczenia (świadczeń rentowych) od dłużnika (ubezpieczyciela) bez odpowiedniego zastrzeżenia odnośnie do wysokości przyjmowanego świadczenia, ma ten skutek, że spełnione zobowiązanie wygasa i nie może już być objęte walory-zacją sądową na podstawie art. 3581 § 3 k.c. Wykluczone jest bowiem waloryzowa-nie zobowiązań pieniężnych już wykonanych przez dłużnika. Wspomniane zastrze-żenia mogą wystąpić w każdej formie (art. 60 k.c.). W każdym razie na powodzie spoczywałby ciężar dowodu dokonania omawianego zastrzeżenia (art. 6 k.c.).
2. Indywidualny charakter waloryzacji świadczenia pieniężnego przesądza o wyborze indywidualnych mierników waloryzacji. - wyrok SN z 28 stycznia 2004 r. IV CK 425/02
Świadczenie w zwaloryzowanej wysokości należy się od daty prawomocności wyroku waloryzacyjnego. Za chwilę wymagalności należy uznać więc datę uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego zwaloryzowane świadczenie. Tak więc w razie opóźnienia w spełnieniu świadczenia wierzyciel może domagać się odsetek od kwoty zwaloryzowanej od momentu jej wymagalności. - wyrok SN z 21 stycznia 2004 r. IV CK 358/02 M.Prawn. 2006/10/542
1. Z przepisu art. 3581§ 3 k.c. wynika, że przy korygowaniu skutków zmiany siły na-bywczej pieniądza obowiązkiem sądu jest uwzględnienie dwóch kryteriów, a miano-wicie: interesów stron i zasad współżycia społecznego. Przy "przeliczaniu" dłużnych sum trzeba w związku z tym wystrzegać się wszelkiego schematyzmu.
2. Przepis art. 3581 § 3 k.c. ma na uwadze interesy obu stron stosunku zobowiąza-niowego, co sprawia, że słuszny interes skarżącego może być uwzględniony tylko do granic kolizji z interesem strony pozwanej. - wyrok SN z 13 listopada 2003 r. V CK 201/02
1. Treść art. 3581 § 3 k.c. nie zawiera wyłączenia możliwości waloryzacji w stosunku do świadczeń wyrażonych w walucie obcej.
2. Wyrok zasądzający świadczenie, które zostało zwaloryzowane, ma charakter kształtujący. Odsetki zatem należą się w konsekwencji od daty wydania wyroku uwzględniającego powództwo, co uzasadnia okoliczność, że do momentu wydania wyroku waloryzacyjnego nie można mówić, iż dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem objętego nim świadczenia. Inaczej jest jednak wtedy, gdy wyrok zasą-dzający świadczenie zwaloryzowane potwierdza waloryzację dokonaną przez wie-rzyciela, co do wysokości świadczenia, bo właśnie w tej wysokości zasądza tę należ-ność. W takiej sytuacji dłużnik pozostaje w opóźnieniu od chwili wezwania o zapłatę. - wyrok SN z 18 czerwca 2003 r. II CK 227/02
1. Celem waloryzacji sądowej, przewidzianej w art. 3581 § 3 k.c., jest przywrócenie - przynajmniej w przybliżeniu - początkowej wartości długu, jednakże powołany przepis wyklucza możliwość mechanicznego przerachowania świadczenia pieniężnego z uwzględnieniem jednego, oznaczonego miernika waloryzacyjnego.
2. Ponieważ ocena przesłanek waloryzacji pozostawiona została sędziowskiemu uznaniu, zarzut zaniżenia zwaloryzowanego świadczenia może być w postępowaniu kasacyjnym skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza kryteria określone w art. 3581 § 3 k.c. W ramach kontroli kasacyjnej bowiem nie jest możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. - wyrok SN z 27 września 2002 r. IV CKN 1318/00
Przepis art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733) nie wyłącza możliwości stosowania art. 3581 § 3 k.c. w zakresie waloryzacji wierzytelności o zwrot kaucji wpłaconej przez najemcę przed dniem 12 listopada 1994 r. - uchwała SN z 26 września 2002 r. III CZP 58/02 OSNC 2003/9/117
Celem waloryzacji nie jest przywrócenie wartości ekonomicznej pierwotnego świad-czenia zakładu ubezpieczeń, tylko zmiana wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Interes uprawnionego w rozumieniu przepisu art. 3581 § 3 k.c. nie jest tożsamy z jego potrzebami materialnymi (kosztem utrzymania), gdyż na zakładzie ubezpieczeń nigdy nie spoczywał obowiązek ich pokrycia. Obejmuje on jedynie prawo wierzyciela do zaspokojenia świadczeniem w wysokości odpowiadającej treści zobowiązania bez naruszenia interesu dłużnika. Skutki zmiany siły nabywczej pieniądza nie mogą dotyczyć tylko jednej strony zobowiązania. - wyrok SN z 27 lutego 2002 r. III CKN 1210/00
1. Waloryzacja należności głównej nie wyłącza żądania zasądzenia odsetek. Wyso-kość odsetek ustawowych należnych w danym okresie powinno się uwzględniać jako jeden z elementów podlegających ocenie Sądu przy zastosowaniu art. 3581 § 3 k.c.
2. Do momentu wydania wyroku waloryzacyjnego ze względu na jego konstytutywny charakter nie można przyjmować, aby dłużnik pozostawał w opóźnieniu ze spełnieniem objętego nim świadczenia, co jest, stosownie do art. 481 k.c., ustawową przyczyną płatności odsetek. Wierzyciel zatem nie może żądać odsetek od świadczenia przed ukształtowaniem jego treści przez sąd w wyroku, gdyż do tego czasu dłużnik nie mógł popaść w opóźnienie. - wyrok SN z 25 lipca 2001 r. I CKN 127/01
1. Wysokość nominalnej renty miesięcznej, określonej w umowie ubezpieczenia renty odroczonej oraz natychmiast płatnej, a także wysokość nominalnej sumy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci, mogą być zmieniane na podstawie art. 3581 § 3 k.c.
2. Zmiana dokonana przez sąd na podstawie art. 3581 § 3 k.c. nie może polegać na ustaleniu tego świadczenia w postaci ułamka lub procentu innego świadczenia okresowego (np. średniej emerytury pracowniczej); taka konstrukcja zakłada bowiem stałą waloryzację na przyszłość, czego nie przewiduje art. 3581 § 3 k.c. - wyrok SN z 5 grudnia 2000 r. IV CKN 184/00
1. Nominalne sumy składek uiszczonych ubezpieczycielowi w ramach umowy ubezpieczenia rent odroczonych mogą być waloryzowane na podstawie art. 3581 § 3 k.c.
2. Ujemne skutki spadku wartości pieniądza nie mogą obciążać tylko jednej strony zawartej umowy. Stąd sądy orzekające, dokonując przerachowania świadczenia pieniężnego, powinny uwzględniać interesy obu stron umowy. Niezbędne jest jednak także dokonanie oceny konkretnej sytuacji, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego. - wyrok SN z 17 maja 2000 r. I CKN 720/98
Skoro waloryzacja ma charakter indywidualny, to i jej mierniki podlegają indywidualizacji. Jest przy tym poza sporem, że rozłożenie na strony ryzyka skutków inflacji nie zawsze musi być równomierne. Rozłożenie to nie może jednak prowadzić do wzbogacenia jednej strony kosztem drugiej. - wyrok SN z 28 kwietnia 2000 r. II CKN 525/00
Odsetki ustawowe miały charakter waloryzacyjny niewątpliwie do chwili wejścia w życie przepisu art. 3581§ 3 kc, tj. do dnia 1 października 1990 r. Po tej dacie można ewentualnie mówić o częściowo waloryzacyjnym charakterze odsetek ustawowych, a później nawet o pozbawieniu ich tego charakteru. - wyrok SN z 22 kwietnia 1997 r. III CKN 36/96
 Sformułowanie wyroku zmieniającego wysokość świadczenia pieniężnego (art. 3581 § 3 k.c.), w zakresie nawiązującym do poprzedniego, zapadłego orzeczenia, powinno w sposób nie budzący wątpliwości wskazywać zasądzoną poprzednim orzeczeniem kwotę, która została podwyższona wyrokiem wydanym na powołanej podstawie. - wyrok SN z 20 października 1995 r. II CRN 145/95 OSNC 1996/2/30
Artykuł 3581 § 3 k.c. nie znajduje zastosowania do opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste (także za okres do dnia 8 grudnia 1994 r.). -  uchwała SN z 25 sierpnia 1995 r. III CZP 96/95 OSNC 1995/12/173
Istotny spadek siły nabywczej pieniądza, o którym mowa w art. 3581 § 3 k.c., może uzasadnić zmianę wysokości renty odszkodowawczej wyłącznie na podstawie prze-pisu art. 907 § 2 k.c. - uchwała SN z 20 kwietnia 1994 r. III CZP 58/94 OSNC 1994/11/207
VI. ODSETKI
Strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację odsetek kapitałowych i za opóźnienie należnych wierzycielowi, jak i ustanie obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienie ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c. - I CSK 187/08     wyrok SN z 17 października 2008 r.
Nabywca wierzytelności kredytowej na podstawie cesji (art. 509 k.c.), którego obcią-ża dowód wykazania zmiennej stopy procentowej umownych odsetek za opóźnienie dłużnika (kredytobiorcy), mógłby powoływać się przynajmniej na ustawową stopę odsetek za opóźnienie, przewidzianą w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 359 par. 3 k.c. Kwestionowanie istnienia wierzytelności oznacza jednocześnie kwestionowanie jej wysokości. - wyrok SN z 8 maja 2008 r. V CSK 562/07

Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia głównego. Pogląd ten dotyczy sytuacji, kiedy roszczenie główne uległo przedawnieniu, nie znajduje natomiast zastosowania do takich stanów, w których roszczenie o świadczenie główne wygasło przed upływem terminu przedawnienia na przykład na skutek wykonania. Tutaj na czoło wysuwa się nie upływ terminu przedawnienia roszczenia głównego, lecz następujące przed upływem terminu przedawnienia zdarzenie powodujące wygaśnięcie roszczenia głównego. Wspomniane zdarzenie potwierdza, że roszczenie to istniało i tym samym daje podstawę do uznania, że pozostałe w mocy roszczenia uboczne uległy z chwilą tego zdarzenia niejako przekształceniu w roszczenia samodzielne. W związku z tym przedawnienie ich powinno być odtąd rozpatrywane całkowicie samodzielnie.- wyrok SN z 2 maja 2005 r. V CK 655/04 
1. Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej nie mającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
2. Postanowienia umów zastrzegające nadmierne odsetki nie stają się nieważne w całości, a jedynie co do nadwyżki. Nadwyżkę zaś, stosownie do treści art. 359 § 2 k.c. stanowią odsetki przerastające wysokość odsetek ustawowych. Nieważność po-stanowienia umowy w przedmiocie wysokości odsetek wywołuje bowiem taki skutek, jak gdyby wysokość ta nie była w inny sposób oznaczona. Dotyczy to zarówno wynagrodzenia za wskazany w umowie okres korzystania z pożyczonych pieniędzy jak i odszkodowania z tytułu opóźnienia zwrotu tych pieniędzy. - wyrok SN z 23 czerwca 2005 r. II CK 742/04
Roszczenie o odsetki, kapitalizowane kwartalnie zgodnie z umową lokaty terminowej, staje się wymagalne następnego dnia po upływie każdego kwartału w okresie związania umową. - wyrok SN z 11 lipca 2002 r. IV CKN 1219/00 OSNC 2003/11/152
1. Termin kwartalnego poboru odsetek w regulaminie lokat terminowych jest termi-nem zastrzeżonym na korzyść wierzyciela (właściciela depozytu); jest on uprawniony do dokonania wyboru, kiedy zażąda wypłaty odsetek.
2. Nie znajduje uzasadnienia prawnego twierdzenie, że terminem rozporządzenia odsetkami od lokat terminowych jest data, w której odsetki powinny być dopisane do stanu konta. - wyrok SN z 26 września 2001 r. IV CKN 496/00 OSP 2002/9/122
1) Odsetki przyznane na podstawie art. 212 § 3 kc od spłaty zasądzonej w sprawie działowej mają mieszany, podwójny charakter: odsetek tzw. kredytowych i odsetek za opóźnienie. Mają być oznaczone w wysokości odpowiadającej wysokości odsetek ustawowych, ale i wtedy nie zmieniają swego charakteru.
 2) Odsetki ustawowe miały charakter waloryzacyjny niewątpliwie do chwili wejścia w życie przepisu art. 3581 § 3 kc, tj. do dnia 1 października 1990 r. Po tej dacie można ewentualnie mówić o częściowo waloryzacyjnym charakterze odsetek ustawowych, a później nawet o pozbawieniu ich tego charakteru. - wyrok SN z 22 kwietnia 1997 r. III CKN 36/96
Roszczenie o odsetki staje się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia. - uchwała SN z 5 kwietnia 1991 r.  III CZP 21/91 OSNC 1991/10-12/121
VII. DAMNUM EMERGENS I LUCRUM CESSANS
wyrok SN z 7 maja 2009 r. IV CSK 16/09
O zakresie skutków wypadku ubezpieczeniowego, objętych odszkodowaniem należnym od ubezpieczyciela, rozstrzyga w świetle poszczególnych regulacji ubezpieczenia mienia w zasadzie bezpośredniość tych skutków, a nie ich ocena, według przyjętego w art. 361 § 1 k.c. kryterium normalności następstw.
I CSK 238/08 wyrok SN z 4 grudnia 2008 r.
Okoliczność, iż nieruchomość podlegałaby wywłaszczeniu, nie przerywa normalnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem z naruszeniem prawa decyzji o odmowie przyznania prawa własności czasowej gruntu (art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy) a szkodą w postaci utraty własności budynku stanowiącego część składową tego gruntu.
uchwała SN z 5 grudnia 2008 r. III CZP 123/08
Szkoda w postaci utraconych korzyści z tytułu czynszu najmu, będąca następstwem wydania decyzji administracyjnej, której nieważność następnie stwierdzono, powstaje w chwili niemożności uzyskania czynszu w terminie płatności.
uchwała SN z 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08
Pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także wymagalne zobowiąza-nie poszkodowanego wobec osoby trzeciej.
wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 19/08
Wykazanie szkody w postaci lucrum cessans z natury rzeczy ma charakter hipote-tyczny. Nie sprzeciwia się to przyjęciu, że szkoda rzeczywiście powstała, jeżeli zo-stanie udowodnione tak duże prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści majątkowej przez poszkodowanego, że rozsądnie rzecz oceniając można stwierdzić, iż poszkodowany na pewno uzyskałby korzyść, gdyby nie wystąpiło zdarzenie, w związku z którym ten skutek był niemożliwy.
wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 18/08
1. Szkoda w postaci lucrum cessans nie powstaje równocześnie ze zdarzeniem wy-rządzającym szkodę, lecz jest jego późniejszym następstwem.
2. Jeżeli zdarzenie, za które pozwany ponosi odpowiedzialność, stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie bezpośrednio wywołało szkodę, to nie można wykluczyć odpowiedzialności pozwanego za szkodę w ramach normalnego związku przyczynowego.
3. Konieczność badania "normalności" związku przyczynowego, a więc przesłanki odpowiedzialności z art. 361 § 1 k.c., wstępuje tylko wówczas, gdy między badanymi zjawiskami w ogóle istnieje obiektywny związek przyczynowy.
4. Przy istnieniu kilku współprzyczyny szkody, gdy ścisłe ich rozdzielenie nie jest możliwe, konieczna jest ich ocena z punktu widzenia zasad art. 361 § 1 k.c., w świe-tle których wystarczy ustalenie z dużym stopniem prawdopodobieństwa, jaki był wpływ każdej z nich na powstanie szkody.
5. Utracone korzyści można wykazać także w oparciu o takie wskaźniki, jak: chłon-ność rynku, popyt na produkty poszkodowanego oraz dotychczasowe kontrakty z kontrahentami.
wyrok SN z 28 maja 2008 r. II CSK 35/08
Kwestia, czy, będąca skutkiem spadku cen na rynku, obniżka wartości rzeczy ozna-czonej gatunkowo która, zaistniała po odstąpieniu sprzedającego na podstawie art. 491 § 1 k.c. od umowy sprzedaży, pozostaje w normalnym związku przyczynowym z niewykonaniem umowy przez kupującego, zależy od konkretnych okoliczności sprawy, w tym od typowego lub nadzwyczajnego charakteru zjawiska spadku cen na rynku danego towaru i możliwości przewidywania tego zjawiska przy uwzględnieniu profesjonalnego lub niezawodowego uprawiania określonej działalności przez strony umowy sprzedaży.

wyrok SN z 7 maja 2008 r. II CSK 660/07
Dla związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 k.c. pomiędzy niezgodnym z pra-wem zaniechaniem wydania postanowienia zabezpieczającego w ustawowym terminie a powstaniem szkody istotne jest czy w przypadku zachowania terminu określonego w art. 732 § 2 k.c. zbycie nieruchomości przez dłużnika pozbawiłoby powoda możliwości zaspokojenia się ze zbytej nieruchomości. Nie można natomiast uzależniać odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417 § 1 k.c. od wniesienia przez wierzyciela skargi pauliańskiej, jest to bowiem uprawnienie, z którego wierzyciel może ale nie ma obowiązku korzystać. Podobnie braku po stronie wierzyciela bliżej nieokreślonych czynności zmierzających do ustalenia gdzie dłużnik mógł ulokować uzyskane ze sprzedaży nieruchomości środki pieniężne, nie można łączyć ze związkiem przyczynowym w rozumieniu art. 361 k.c. pomiędzy bezprawnym zaniechaniem funkcjonariusza państwowego a powstaniem szkody.
wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 515/07
1. W sytuacji ustalania wysokości utraconych korzyści, porównanie stanu majątku hipotetycznego i rzeczywistego musi dotyczyć całości majątku poszkodowanego.
2. Stan wymagalności roszczenia o odszkodowanie z mocy art. 455 k.c. powstaje dopiero z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty. Nie oznacza to jednak, że poszko-dowany dochodzący odszkodowania jest w gorszej sytuacji, a nierzetelny dłużnik ma pozycję uprzywilejowaną, ponieważ nie otrzyma odsetek za okres od powstania szkody do czasu otrzymania wezwania do zapłaty odszkodowania. W wypadku, kie-dy szkoda nastąpiła z powodu niewypłacenia wynagrodzenia o określonym terminie spełnienia, odsetki za opóźnienie wierzyciel może ująć w kwocie żądanego odszko-dowania.
wyrok SN z 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 5/08
Za normalne następstwo danego zdarzenia uważa się taki skutek, który zazwyczaj, w zwykłym porządku rzeczy jest konsekwencją tego zdarzenia. W sytuacjach granicznych rozstrzygające znaczenie będzie mieć sędziowskie poczucie prawne.
wyrok SN z 19 marca 2008 r. V CSK 491/07
Nie wyłącza normalności w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. okoliczność, że mimo iden-tycznych warunków zdarzenia określone następstwo nie zawsze występuje, ani też jego statystyczna rzadkość. Normalne następstwo nie musi oznaczać skutku ko-niecznego.
wyrok SN z 15 lutego 2008 r. I CSK 359/07
Związek przyczynowy jest konieczną przesłanką powstania odpowiedzialności, a zatem brak przyczynowości powoduje, że nawet ewentualna ocena zachowania strony pozwanej, jako bezprawnego i zawinionego nie mogłaby doprowadzić do uznania jej odpowiedzialności za szkodę.
wyrok SN z 24 sierpnia 2007 r. V CSK 174/07
Od szkody w postaci lucrum cessans należy odróżnić pojawiające się w języku prawniczym pojęcie szkody ewentualnej, przez którą należy rozumieć utratę szansy uzyskania pewnej korzyści majątkowej (np. szansy wygrania na loterii). Różnica wyraża się w tym, że w wypadku lucrum cessans hipoteza utraty korzyści graniczy z pewnością, w wypadku szkody ewentualnej prawdopodobieństwo utraty korzyści jest zdecydowanie mniejsze. Szkoda ewentualna nie podlega naprawieniu.
wyrok SN z 9 marca 2007 r. V CSK 452/06
Szkoda w majątku osoby dotkniętej egzekucją wdrożoną na podstawie wystawionego bezprawnie bankowego tytułu wykonawczego pozostaje w normalnym, adekwatnym związku przyczynowym z wystawieniem tego tytułu. W razie bezprawnego i zawinionego wystawienia takiego tytułu przez bank, wszczęcie na jego podstawie postępowania egzekucyjnego należy zakwalifikować jako delikt banku.
wyrok SN z 25 stycznia 2007 r. V CSK 423/06
1. Artykuł 361 § 2 k.c. określa zakres podlegającej naprawieniu szkody, będącej przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej, natomiast art. 415 i art. 416 stano-wią podstawę prawną deliktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, której jedną z niezbędnych przesłanek jest wystąpienie szkody. Przedmioty regulacji art. 361 § 2 k.c. i art. 415 oraz art. 416 k.c. nie są więc tożsame.
2. "Szkoda" nie jest pojęciem, którego normatywną definicję zawiera art. 361 k.c., a jest to pojęcie w istocie o charakterze doktrynalnym. Wymieniony przepis wskazuje wprost jedynie na zakres szkody podlegającej naprawieniu, nie będąc źródłem jury-dycznej definicji samego pojęcia "szkoda".
3. Pojęciem szkody nie można obejmować takiego uszczerbku, który jest skutkiem celowych i świadomych czynności poszkodowanego, choćby były one niezgodne z zasadami racjonalnego działania. Uchybienie tym ostatnim zasadom przy zawieraniu umów także przez osobę prawną może być zdarzeniem wyrządzającym szkodę tej osobie, ale będącą następstwem zachowania się członków działającego za nią własnego organu, a nie spowodowaną zachowaniem się jej kontrahenta umownego. Zawarcie umowy niezgodnej z zasadami racjonalnego działania nie może być generalnie traktowane jako przejaw bezprawnego zachowania się kontrahenta umownego.

wyrok SN z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 318/06
Konsekwencje wadliwości normatywnej muszą być po stronie poszkodowanego na tyle skonkretyzowane, aby można było ustalić istnienie adekwatnego związku przy-czynowego (art. 361 § 1 k.c.). Jeżeli niezgodna z prawem norma ogranicza możli-wość realizacji prawa podmiotowego uprawnionego, to dopiero podjęta przezeń przynajmniej próba zrealizowania tego prawa, uniemożliwiona przez działanie normy niezgodnej z Konstytucją, może dawać podstawę do ustalenia normalnego związku przyczynowego. Nie daje natomiast takiej podstawy sama potencjalna możliwość niezrealizowania prawa, jeżeli w ogóle nie podjęto próby jego realizacji. Jeśli nawet uprawniony byłby w stanie przeprowadzić dowód tego, że wadliwa norma prawna uniemożliwia realizację przysługującego jemu i innym uprawnionym prawa i na skutek tego pozbawia go korzyści majątkowej, to taka szkoda ma charakter szkody nawet nie hipotetycznej, a jedynie ewentualnej i w świetle art. 361 § 2 k.c. nie podlega naprawieniu.
wyrok SN z 29 listopada 2006 r. II CSK 259/06   
Ustalenie szkody w postaci utraconych korzyści ma ze swej natury charakter hipote-tyczny. Dlatego też akcentuje się konieczność wykazania realności tej postaci szkody z takim prawdopodobieństwem, które uzasadnia przyjęcie wniosku, że utrata korzyści rzeczywiście nastąpiła. Nie ulega przy tym wątpliwości, że podstawą skutecznego domagania się odszkodowania z tytułu utraconych korzyści, podobnie jak w przypadku szkody w postaci damnum emergens, jest wykazanie przez wierzyciela istnienia pomiędzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez dłużnika umowy a szkodą normalnego związku przyczynowego, określonego w art. 361 § 1 k.c. Tak rozumiany związek przyczynowy zachodzi wówczas, gdy w danym układzie stosunków i warunków oraz w zwyczajnym biegu rzeczy, bez szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda jest typowym następstwem określonego rodzaju zdarzeń. Ciężar wykazania wskazanych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej - zgodnie z ogólną regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. - spoczywa na stronie dochodzącej odszkodowania.
wyrok SN z 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 118/06
Przyczynienie się poszkodowanego jest jedynie warunkiem miarkowania odszkodo-wania, a jego konsekwencją jest jedynie powinność badania przez sąd okoliczności decydujących o tym, czy zmniejszenie odszkodowania powinno w ogóle nastąpić. Zachowanie się małoletniego poszkodowanego, stanowiące odrębną, konkurencyjną współprzyczynę szkody w stosunku do zdarzenia przypisywanego osobie ponoszącej odpowiedzialność za szkodę na zasadzie ryzyka, podlega ocenie w kategoriach przyczynienia się także wtedy, gdy poszkodowanemu z powodu wieku win przypisać nie można.
wyrok SN z 28 lutego 2006 r. III CSK 135/05
1. Stosownie do art. 361 § 1 k.c. adekwatne są "normalne" następstwa działania lub zaniechania, z których szkoda wynikła. Normalnymi następstwami zdarzenia, z któ-rego wynikła szkoda, są następstwa, jakie tego rodzaju zdarzenie jest w ogóle w sta-nie wywołać i w zwyczajnym biegu rzeczy, a nie tylko na skutek szczególnego zbiegu okoliczności, z reguły je wywołuje. Natomiast anormalne jest następstwo, gdy doszło do niego z powodu zdarzenia niezwykłego, nienormalnego, niemieszczącego się w granicach doświadczenia życiowego na skutek nadzwyczajnego zbiegu okoliczności, którego przeciętnie nie bierze się w rachubę. Nie wyłącza normalności w rozumieniu tego przepisu okoliczność, że mimo identycznych warunków zdarzenia określone następstwo nie zawsze występuje, ani też jego statystyczna rzadkość. Sformułowanie "normalne następstwo" nie musi oznaczać skutku koniecznego.
2. W granicach normalnego, zwykłego przebiegu zdarzeń odpowiedzialność za szkodę może powodować nie tylko przyczyna bezpośrednio ją wywołująca, lecz także dalsza, pośrednia, chyba że jej następstwa pozostają w tak luźnym związku przyczynowym, iż ich uwzględnienie wykraczałoby poza normalną prawidłowość zjawisk, ocenianą według wskazanych uprzednio kryteriów doświadczenia życiowego i aktualnego stanu wiedzy.
wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. III CK 298/05
1. Związek przyczynowy jest kategorią obiektywną i należy go pojmować jako obiek-tywne powiązanie ze sobą zjawiska nazwanego "przyczyną" ze zjawiskiem określo-nym jako "skutek". Ustawodawca wprowadzając w art. 361 § 1 k.c. dla potrzeb od-powiedzialności cywilnej ograniczenie odpowiedzialności tylko za normalne (typowe, występujące zazwyczaj) następstwa działania lub zaniechania, z których szkoda wynikła, nie wprowadza pojęcia związku przyczynowego w rozumieniu prawnym, odmiennego od istniejącego w rzeczywistości. Ogranicza tylko odpowiedzialność do wskazanych w przepisie normalnych (adekwatnych) następstw. Istnienie związku przyczynowego jako zjawiska obiektywnego jest determinowane określonymi okolicznościami faktycznymi konkretnej sprawy i dlatego istnienie związku przyczynowego bada się w okolicznościach faktycznych określonej sprawy.
2. Koncepcja adekwatnego związku przyczynowego przyjmuje, iż następstwa nor-malne badanej przyczyny nie muszą stanowić jej skutków czasowo "bezpośrednich". Obowiązek odszkodowawczy powstaje zarówno w przypadku prostych powiązań kauzalnych, jak i bardziej złożonych, w których relacje kauzalne są wieloczłonowe.

wyrok SN z 14 października 2005 r. III CK 101/05   
Przepis art. 361 § 2 k.c. w części dotyczącej utraconych korzyści wymaga przyjęcia hipotetycznego przebiegu zdarzeń i ustalenia wysokiego prawdopodobieństwa utraty korzyści. Ustawodawca nie wskazał bliższych kryteriów budowania tych hipotez, pozostawiając je wiedzy i doświadczeniu życiowemu składu orzekającego, stosowanym odpowiednio do okoliczności sprawy.
wyrok SN z 13 października 2005 r. I CK 185/05 OSNC 2006/7-8/133
Dobrowolne naprawienie przez osobę trzecią na własny koszt uszkodzonego w wy-padku samochodu w zasadzie nie podlega zaliczeniu na poczet odszkodowania należnego w związku z wypadkiem.
wyrok SN z 15 czerwca 2005 r. IV CK 731/04
Majątkiem spółki z o.o. jest jej mienie oraz wszystko to, co zgodnie z art. 551  k.c. wchodzi w skład przedsiębiorstwa. Majątkiem spółki są więc nie tylko rzeczy stano-wiące jej własność, lecz także rzeczy, do których przysługują jej inne prawa, a także przedmioty niebędące rzeczami np. wierzytelności.
Pojęcie praw majątkowych należy rozumieć szeroko, w jego zakres wchodzi także posiadanie jako stan prowadzący do nabycia prawa przez zasiedzenie. W świetle tak szeroko rozumianego mienia i majątku spółki trzeba uznać, że szkoda w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. może polegać także na pozbawieniu spółki rzeczy, które nie były jej własnością, ale które stanowiły jej majątek w wyżej wskazanym rozumieniu.
wyrok SN z 24 maja 2005 r. V CK 654/04
Nawet pośredni związek przyczynowy między wadliwym działaniem lub zaniecha-niem a szkodą może uzasadniać odpowiedzialność za szkodę.
wyrok SN z 26 stycznia 2005 r. V CK 426/04
Wykazanie szkody w postaci lucrum cessans z natury rzeczy ma charakter hipote-tyczny. Nie sprzeciwia się to przyjęciu, że szkoda rzeczywiście powstała, jeżeli zo-stanie udowodnione tak duże prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści majątkowej przez poszkodowanego, że rozsądnie rzecz oceniając można stwierdzić, iż poszkodowany na pewno uzyskałby korzyść, gdyby nie wystąpiło zdarzenie, w związku z którym ten skutek był niemożliwy.
wyrok SN z 14 grudnia 2004 r. II CK 249/04 
1. Ocena, czy skutek jest normalny, powinna być oparta na całokształcie okoliczności sprawy oraz wynikać z zasad doświadczenia życiowego i zasad wiedzy naukowej, specjalnej.
2. Istnienie współprzyczyn wyrządzenia szkody nie wyklucza możliwości ich warto-ściowania z punktu widzenia adekwatnego związku przyczynowego.
3. Adekwatność związku przyczynowego nie jest wyłączona w przypadku wystąpie-nia związku przyczynowego wieloczynnikowego (wieloczłonowego) w którym między poszczególnymi ogniwami zachodzi zależność przyczynowa adekwatna. Związek przyczynowy może występować jako normalny również w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. Jeżeli w procesie odszkodowawczym powoływane są dwie przyczyny powstania szkody, sąd nie powinien ograniczyć się tylko do rozważenia alternatywnego ich występowania, ale ocenić także możliwość tak zwanej kumulacji przyczyn, a także ich zróżnicowanie w ewentualnym łańcuchu przyczynowym na przyczyny bezpośrednie i pośrednie.
4. Okoliczność, czy poszkodowany nie dość "intensywnie" poszukiwał pracy, czy jego starania w tym przedmiocie były niewystarczające, należy ocenić nie w kategoriach braku adekwatnego związku przyczynowego, lecz w płaszczyźnie przyczynienia się poszkodowanego do zwiększenia szkody (art. 362 k.c.).
wyrok SN z 5 listopada 2004 r. II CK 494/03 Biul.SN 2005/3/11
Jeżeli uszkodzony pojazd nadaje się do naprawy w postaci wmontowania do niego nowej części zamiennej, to koszty najmu przez poszkodowanego tzw. samochodu zastępczego obejmować mogą tylko okres konieczny i niezbędny do naprawy pojaz-du (art. 361 § 1 k.c.).
wyrok SN z  września 2004 r. IV CK 672/03
1. Za normalne następstwo zniszczenia pojazdu służącego poszkodowanemu do prowadzenia działalności gospodarczej należy uznać konieczność czasowego wynajęcia pojazdu zastępczego w celu kontynuowania tej działalności w okresie, gdy szkoda nie została jeszcze naprawiona.
Postulat pełnego odszkodowania przemawia więc za przyjęciem stanowiska o po-trzebie zwrotu przez ubezpieczyciela tzw. wydatków koniecznych, potrzebnych na czasowe używanie zastępczego środka komunikacji w związku z niemożliwością korzystania z niego wskutek zniszczenia, z tym że tylko za okres między dniem zniszczenia a dniem w którym poszkodowany może nabyć analogiczny pojazd, nie dłuższy jednak niż za czas do zapłaty odszkodowania.
2. Okoliczność, iż koszty wynajęcia pojazdu zastępczego przekroczyły cenę nowego samochodu, nie może automatycznie przesądzać o istnieniu przyczynienia się po-szkodowanego do powiększenia rozmiaru szkody.


wyrok SN z 18 czerwca 2004 r. II CK 369/03   
1. Jest rzeczą obojętną, czy skutek nastąpił bezpośrednio ze zdarzenia, które go wywołało, czy też dopiero za pośrednictwem innych zdarzeń. Związek przyczynowy może występować zatem jako normalny również w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. Czy następstwo jest normalne lub anormalne, de-cyduje ocena oparta na okolicznościach obiektywnych przy pomocy zasad doświad-czenia życiowego i w razie potrzeby wiadomości specjalistycznych. Nie wyłącza normalności fakt, że czasem następstwo mimo identycznych warunków zdarzenia nie następuje; tak samo fakt, że następstwo jest statystycznie rzadkim przypadkiem. Natomiast anormalne jest następstwo, gdy do niego doszło tylko skutek nadzwyczajnego zbiegu okoliczności, którego przeciętnie nikt nie bierze w rachubę. Dla istnienia normalnego związku przyczynowego wystarcza więc ustalenie, że konkretny skutek danego działania lub zaniechania nie jest zjawiskiem tak odosobnionym i tak wyjątkowym, iż nie mieści się w granicach zwykłego powiązania między przyczyną i skutkiem.
2. Ocena, czy następstwo jest normalne, czy anormalne nie jest zależna od tego, czy odpowiedzialny za szkodę przewidywał je albo mógł lub powinien je był przewidzieć. Jest to bowiem kwestia subiektywna, mogąca mieć znaczenie tylko z punktu widzenia winy, a nie związku przyczynowego.
wyrok SN z 20 maja 2004 r. IV CK 395/03
Istota regulacji art. 361 § 1 k.c. pozwala na przyjęcie odpowiedzialności sprawcy szkody na podstawie art. 415 k.c. tylko za typowe, a więc normalne skutki jego zawi-nionych zachowań, a nie za wszelkie możliwe ich następstwa, które w ciągu zdarzeń dają się nawet połączyć w jeden łańcuch przyczynowo-skutkowy. Za adekwatne, typowe następstwo określonego zachowania można więc uznać występowanie tylko takiego skutku, który daje się przewidzieć w zwykłym porządku rzeczy, a więc takiego, który - przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego - jest charakterystyczny dla danej przyczyny, jako normalny rezultat określonego zachowania, w tym także zawinionego deliktu.
wyrok SN z 30 października 2003 r. IV CK 151/02
1. Sam fakt pozbawienia wolności i podporządkowania osoby osadzonej rygorom regulaminu dalece ograniczającym swobodę zachowania się i decydowania o wła-snym losie nakłada na organy zakładów karnych szczególny obowiązek stworzenia takiego systemu organizacji kontroli i nadzoru, który zapewni osobom osadzonym całkowite bezpieczeństwo pobytu w zakładzie, a w szczególności ochronę ich życia i zdrowia.
2. Wadliwa organizacja kontroli zachowania osadzonych, a więc tym bardziej zanie-chanie sprawowania należytej ich kontroli, wystarcza dla przyjęcia istnienia związku przyczynowego między takim zachowaniem funkcjonariuszy pozwanego a szkodą poniesioną przez osobę osadzoną w zakładzie karnym.
wyrok SN z 24 września 2003 r. I CK 143/03 OSNC 2004/11/179
Skarb Państwa może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za niezgodne z prawem unormowanie zawarte w ustawie, które nakłada na osobę prawną obowiązek świadczeń nie będących daniną publiczną, jeżeli ich spełnienie powoduje stratę w rozumieniu art. 361 § 2 k.c.
wyrok SN z 12 września 2003 r. I CK 51/02
Zapłata należności podatkowej nie może być, co jest oczywiste, uznana za szkodę w rozumieniu art. 361 k.c. Inaczej rzecz się przedstawia, gdy podatek zostaje naliczony błędnie. Kwota wyegzekwowana ponad należny podatek nie jest już publicznoprawną daniną, lecz może stanowić szkodę, której naprawienia można domagać się przed sądem powszechnym.
uchwała SN z 13 czerwca 2003 r. III CZP 32/03 OSNC 2004/4/51
Odszkodowanie przysługujące od ubezpieczyciela odpowiedzialności cywilnej za uszkodzenie pojazdu mechanicznego obejmuje niezbędne i ekonomicznie uzasad-nione koszty naprawy pojazdu, ustalone według cen występujących na lokalnym rynku.
wyrok SN z 11 czerwca 2003 r. V CKN 308/01
1. Jeżeli właściciel uszkodzonego samochodu żąda przywrócenia stanu poprzedniego poprzez naprawę samochodu, sprawca szkody nie może mu narzucić innej formy odszkodowania, w szczególności polegającej na tym, by poszkodowany poddał kasacji uszkodzony pojazd i poprzestał na odszkodowaniu w postaci różnicy między wartością pojazdu przed wypadkiem a ceną tzw. pozostałości. Tylko w przypadku, gdyby remont samochodu okazał się niemożliwy, albo pociągał za sobą nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ograniczałoby się takiej formy odszkodowania.
2. Z uwagi na kompensacyjny charakter odszkodowania naprawa samochodu przez poszkodowanego nie może być źródłem jego wzbogacenia. Jeżeli więc poszkodo-wany wybrał restytucję, a skutkiem naprawy nastąpił wzrost wartości samochodu, to świadczenie ubezpieczyciela obejmuje pełny koszt naprawy pomniejszony o wzrost wartości samochodu.
wyrok SN z 18 marca 2003 r. IV CKN 1916/00
Okoliczność, że koszty wynajęcia samochodu zastępczego przekroczyły cenę nowe-go samochodu, nie może automatycznie przesądzać o istnieniu przyczynienia się poszkodowanego.
wyrok SN z 11 lutego 2003 r. I CKN 6/01 Pr.Bankowe 2003/6/15
Utrata zdolności kredytowej nie jest szkodą w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.
wyrok SN z 1 grudnia 2002 r. I CKN 1386/00
1. Zarówno pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów, jak i obecnie odmowa lekarza wykonania w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej zabiegu operacyjnego, którego celowość stwierdzono, nie może być dowolną decyzją tego lekarza, a wymaga istnienia poważnych powodów stwierdzonych stosownymi konsultacjami oraz szczegółowego uzasadnienia w dokumentacji medycznej.
2. W razie odmowy wykonania zabiegu leczniczego szkodę pacjenta stanowi nie tylko pogorszenie jego stanu zdrowia, lecz również utrzymywanie się rozstroju zdrowia, jeśli w wyniku zabiegu mógł on zostać wyeliminowany.
wyrok SN z 27 listopada 2002 r. I CKN 1215/00 OSP 2004/1/3
1. Między decyzją administracyjną odmawiającą przyznania dotychczasowemu wła-ścicielowi nieruchomości zabudowanej prawa własności czasowej (później wieczy-stego użytkowania) do gruntu wydaną na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 paź-dziernika 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 ze zm.) a sprzedażą przez Skarb Państwa najemcom zajmo-wanych przez nich w budynku lokali zachodzi związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.
2. Ustalenie wysokości szkody, jaką w związku z tą sprzedażą poniósł pierwotny właściciel, powinno uwzględniać ograniczenia prawne, którym podlegałaby przedmiotowa nieruchomość, gdyby nie doszło do jej bezprawnego przejęcia przez państwo w 1945 r. - od wprowadzenia publicznej gospodarki lokalami w 1945 r. do dnia orzekania.
wyrok SN z 15 listopada 2002 r. V CKN 1325/00
Straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. mogą też polegać na powstaniu nowych zobo-wiązań lub zwiększeniu się już istniejących.
wyrok SN z 23 października 2002 r. II CKN 1185/00
Przy istnieniu kilku współprzyczyn szkody, z reguły ścisłe ich rozdzielenie nie jest możliwe, dlatego w świetle art. 361 § 1 k.c. wystarczy ustalenie z dużym stopniem prawdopodobieństwa, jaki był wpływ każdej z nich na powstanie szkody.   
wyrok SN z 20 lutego 2002 r. V CKN 908/00
1. Odszkodowanie za szkodę poniesioną w wyniku uszkodzenia pojazdu mechanicznego, należącego do poszkodowanego nie będącego podatnikiem podatku VAT, ustalone według cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy pojazdu, obejmuje mieszczący się w tych cenach podatek VAT.
2. Koszty wynagrodzenia pełnomocnika poszkodowanego, poniesione w postępowaniu przedsądowym, nie mieszczą się w odszkodowaniu należnym poszkodowanemu w kolizji drogowej, gdy podstawą odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, zawarta ze sprawcą szkody.
uchwała SN z 12 października 2001 r. III CZP 57/01 OSNC 2002/5/57
Odszkodowanie za uszkodzenie samochodu może obejmować oprócz kosztów jego naprawy także zapłatę sumy pieniężnej, odpowiadającej różnicy między wartością tego samochodu przed uszkodzeniem i po naprawie.

VIII. PRZYCZYNIENIE SIĘ POSZKODOWANEGO
wyrok SN z 24 września 2009 r. IV CSK 207/09
I. Ustalenie, że przyczyną szkody było zachowanie małoletniego, który ukończył 13 lat, lecz winy mu przypisać nie można, nie wyłącza odpowiedzialności prowadzącego zakład na podstawie art. 435 k.c.
II. W wyroku wstępnym sąd nie orzeka o przyczynieniu się poszkodowanego.
IV CSK 228/08 wyrok SN z 29 października 2008 r.
Przyczynieniem się poszkodowanego do powstania szkody jest każde jego zacho-wanie pozostające w normalnym związku przyczynowym ze szkodą, za którą ponosi odpowiedzialność inna osoba.
Takie czynniki jak podstawa odpowiedzialności sprawcy szkody, stopień winy obu stron, wina lub nieprawidłowość zachowania poszkodowanego, stanowią przesłanki oceny, czy i w jakim stopniu uzasadnione jest zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody.
wyrok SA w Poznaniu z 14 maja 2008 r. I ACa 191/08
Zmiarkowanie odszkodowania w proporcji nieco mniejszej niżby to wynikało ze stopnia przyczynienia się poszkodowanego nie jest sprzeczne z art. 362 k.c., który wprawdzie stopień winy obu stron przyjmuje jako najważniejszą z przesłanek obniżenia odszkodowania, lecz wskazuje, że istotne są także inne okoliczności. Taką okolicznością są m.in. tragiczne dla poszkodowanego następstwa wypadku.
wyrok SN z 2 sierpnia 2006 r. I UK 50/06 M.P.Pr. 2007/2/100
Okoliczności wskazujące na bierność powoda skutkującą zmniejszeniem szans na znalezienie pracy nie mogą być w żadnym razie potraktowane jako świadczące o przyczynieniu się powoda do powstania lub zwiększenia szkody w rozumieniu art. 362 KC. Powód wykazując małą aktywność w zwiększeniu swoich szans na podjęcie pracy, nie zwiększył rozmiarów szkody, gdyż nie spowodował powiększenia niezdolności do podjęcia pracy.
wyrok SN z 4 lutego 2005 r. I CK 567/04
Stan emocji funkcjonariusza państwowego, związany ze sposobem zachowania się strony postępowania administracyjnego nie może usprawiedliwiać wadliwości decyzji administracyjnej i stanowić okoliczności, która mogłaby zostać oceniona jako działanie poszkodowanego przyczyniające się do powstania lub zwiększenia szkody w rozumieniu art. 362 k.c.
wyrok SN z 8 lipca 2004 r. IV CK 522/03 OSNC 2005/7-8/131
Przepis art. 362 k.c. nie może stanowić samoistnej podstawy zmniejszenia kary umownej; zmniejszenie takie może nastąpić na podstawie art. 484 § 2 k.c.
wyrok SN z 23 czerwca 1999 r. I CKN 57/98 OSNC 2000/1/13
Do odszkodowania przysługującego ubezpieczającemu z tytułu umowy ubezpieczenia przepis art. 362 k.c. nie ma zastosowania.
wyrok SN z 15 kwietnia 1999 r. I CKN 1012/97 OSP 2001/1/2
Zgodnie z art. 362 k.c. obowiązek naprawienia szkody ulega zmniejszenia "stosow-nie do okoliczności", a stopień winy, i to obu stron, może mieścić się w zespole tych okoliczności jedynie wówczas, gdy sprawca szkody ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy.
wyrok SN z 13 października 1998 r. II UKN 259/98 OSNP 1999/21/698
Nie można przypisać poszkodowanemu zawinionego przyczynienia się do powstania szkody bez ustalenia podstaw odpowiedzialności sprawcy szkody (art. 362 w związku z art. 415 i 435 § 1 in fine KC). 
wyrok SN z 15 października 1997 r. III CKN 211/97 OSNC 1998/3/46
Stosowanie art. 362 k.c. nie może zostać wyłączone wobec profesjonalistów.
wyrok SN z 18 marca 1997 r. I CKU 25/97 Prok.i Pr. 1997/10/32
Skoro uczestnikami wypadku komunikacyjnego było dwoje małoletnich dzieci - po-wód liczący 7 lat i jego siostra licząca 11 lat - dzieciom tym winy przypisać nie można (art. 426 k.c.). W sprawie zatem będzie miała zastosowanie aktualna także pod rządem kodeksu cywilnego zasada prawna uchwalona przez skład siedmiu sędziów SN, objęta uchwałą z dnia 11 stycznia 1960 r. - I CO 40/59 (OSN 1960, z. IV, poz. 92), której teza ma następujące brzmienie: "Okoliczność, że wyłączną przyczyną powstania szkody, o jakiej mowa w art. 152-153 k.z. (obecnie art. 435-436 k.c.), jest zachowanie się poszkodowanego, któremu ze względu na wiek winy przypisać nie można, nie zwalnia od odpowiedzialności przewidzianej w tych przepisach, uzasadnia jednak zmniejszenie wysokości odszkodowania na podstawie art. 158 § 2 k.z. (obecnie art. 326 k.c.)."

wyrok SN z 13 lutego 1997 r. I CKN 82/96 Wokanda 1997/7/3
Samo porównanie przyczynienia się poszkodowanego z przyczynami szkody obcią-żającymi osobę sprawcy nie pozwala na uznanie wysnutej z tego porównania skali za wyłączne kryterium zmiarkowania należnego poszkodowanemu odszkodowania. Miarkowanie odszkodowania powinno bowiem następować "stosownie do okoliczności" (art. 362 kc).
wyrok SN z 1 marca 1985 r. I CR 27/85 OSP 1989/5/115
 Zachowanie małoletniego poniżej lat trzynastu wyrządzające mu szkodę może, sto-sownie do art. 362 k.c., uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby odpowiedzialnej na zasadzie winy, gdy wina ta jest nieumyślna, a poszkodowany zdawał sobie sprawę, że takie jego zachowanie jest niewłaściwe i może szkodę spowodować.
wyrok SN z 16 marca 1983 r. I CR 33/83 OSNC 1983/12/196
Osoba zobowiązana według przepisów o czynach niedozwolonych do naprawienia szkody, poniesionej przez małoletnie dziecko, nie może na podstawie art. 362 k.c. żądać zmniejszenia swego obowiązku odszkodowawczego wobec tego dziecka na tej podstawie, że szkoda pozostaje w związku przyczynowym również z zawinieniem rodziców poszkodowanego, wyrażającym się w braku należytego nadzoru.
IX. ART. 363
wyrok SN z16 kwietnia 2009 r. I CSK 524/08
W razie ustalenia odszkodowania, zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 363 § 2 k.c., według cen z chwili wyrokowania, należy się ono w tej wysokości, gdy ceny te były wyższe od występujących wcześniej, dopiero od tej chwili. Dopiero zatem od tej chwili można mówić o opóźnieniu się dłużnika w zapłacie odszkodowania ustalonego według tych cen i w konsekwencji dopiero od tej chwili można zasądzić od niego odsetki za opóźnienie. Jeżeli odszkodowanie ustalone według cen z chwili wyrokowania jest wyższe od odszkodowania należnego we wcześniejszym terminie płatności i żądanych od niego odsetek za okres od tego terminu do chwili wyrokowania, zasądzenie, oprócz odsetek za opóźnienie od daty wyrokowania, żądanych uprzednio odsetek prowadziłoby do kompensaty uszczerbku pokrytego już przez kwotę odszkodowania ustalonego zgodnie z zasadą przewidzianą w art. 363 § 2 k.c. Odsetki za opóźnienie i odszkodowanie na zasadach ogólnych, pełniąc takie same funkcje, mogą się jedynie uzupełniać.
wyrok SN z 30 września 2009 r. V CSK 250/09
Jeżeli powód dochodzi zapłaty określonej kwoty tytułem odszkodowania z odsetkami za opóźnienie od danego dnia, wcześniejszego aniżeli dzień wyrokowania, a w toku postępowania okazało się, jaka część tej kwoty istotnie należała się powodowi od tego dnia, to odsetki za opóźnienie w zapłacie należnej kwoty powinny być zasądzone od daty żądania, zważywszy, że strona pozwana nie twierdzi nawet, iż odszkodowanie zostało ustalone z uwzględnieniem cen obowiązujących w dniu wyrokowania.
wyrok SN z 24 maja 2007 r. II CSK 52/07
Artykuł 363 § 2 k.c. pozwala brać pod uwagę ceny bądź to z daty wyrządzenia szko-dy albo też późniejszej. Odstępstwo to uzależnione jest od wystąpienia szczególnych okoliczności, co wyraża dążenie, by zasądzone odszkodowanie zrekompensowało poszkodowanemu stratę, ale i jednocześnie nie prowadziło do jego nieuzasadnionego wzbogacenia.
postanowienie SN z 12 stycznia 2006 r. III CZP 76/05   
Koszt naprawy uszkodzonego w wypadku komunikacyjnym pojazdu, nieprzewyższający jego wartości sprzed wypadku, nie jest nadmierny w rozumieniu art. 363 § 1 k.c.
wyrok SN z 4 lutego 2005 r. I CK 569/04
1. Kodeks nie zawiera wskazówek, co do zakwalifikowania określonej okoliczności jako szczególną w rozumieniu art. 363 § 2 k.c., jednak uzasadnione jest stanowisko, że okoliczności takie zachodzą, jeżeli przyjęcie ceny z daty ustalenia odszkodowania powodowałoby albo pokrzywdzenie albo bezpodstawne wzbogacenie poszkodowanego. Przy rozstrzyganiu tego rodzaju spraw konieczne jest zachowanie daleko idącej elastyczności oraz unikanie wszelkiej szablonowości.
2. Odszkodowanie obliczone wg cen z daty jego ustalenia, którą jest z reguły data orzekania, staje się wymagalne dopiero z datą wyrokowania i dopiero od niej dłużnik pozostaje w opóźnieniu uzasadniającym zapłatę odsetek.
wyrok SN z 20 września 2004 r. IV CK 612/03   
Poszkodowany ma prawo żądać odszkodowania w formie świadczenia określonej kwoty pieniędzy, nie domagając się jednocześnie przywrócenia stanu poprzedniego. Jeśli jednak wybiera taki model dochodzenia swoich praw, nie może skutecznie w trakcie postępowania sądowego zmienić roszczenia i zażądać restytucji.
wyrok SN z 18 listopada 2003 r. II CK 235/02 M.Prawn. 2006/2/91
Wierzycielowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczone od daty wymagalności roszczenia (art. 481 § 1 KC). Ta reguła może jednak doznać ograniczenia w przypadku ustalenia odszkodowania według cen z daty orzekania o nim lub z innej daty niebędącej datą wymagalności roszczenia. Ograniczenie to wynika z treści art. 363 § 2 KC i z waloryzacyjnej funkcji odsetek.

wyrok SN z 22 października 2003 r. II CK 146/02
1. Dłużnik popada w opóźnienie, jeśli nie spełnia świadczenia pieniężnego w termi-nie, w którym stało się ono wymagalne, także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia.
2. Prawidłowe rozstrzygnięcie o należnym odszkodowaniu i odsetkach wymaga ustalenia daty wymagalności roszczenia (przy uwzględnieniu art. 455 k.c.), daty właściwej dla określenia wysokości odszkodowania (przy uwzględnieniu art. 363 § 2 k.c.) oraz daty, od której wierzycielowi należą się odsetki (przy uwzględnieniu zasady wynikającej z art. 481 § 1 k.c.).
wyrok SN z 7 sierpnia 2003 r. IV CKN 372/01
1. Zasądzenie odszkodowania według cen z chwili wyrokowania może uzasadniać przyznanie odsetek od tej daty. Przewidziana w art. 363 § 2 k.c. zasada zasądzania odszkodowania według cen z daty ustalenia odszkodowania nie wyłącza w tej materii innych rozwiązań.
2. Roszczenie o odsetki za opóźnienie jest oparte na podstawie faktycznej i prawnej, odrębnej od podstawy należności głównej, dlatego odsetki za opóźnienie z powodu nieterminowej zapłaty świadczenia głównego bezpośrednio nie wpływają na ekwiwalentność świadczeń. Świadczenie uzyskane w wyniku realizacji roszczenia o odsetki za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.) nie powiększa wartości należności głównej i tym samym wprost jej nie waloryzuje. Z tego względu trafna jest konkluzja, że waloryzacja nawet należności głównej nie wyłącza żądania zasądzenia odsetek.
3. Jeżeli dłużnik nie płaci odszkodowania w terminie, wierzyciel nie ma możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego. Doznany przez niego z tego względu uszczerbek powinien być pokryty przez przyznanie mu odsetek za opóźnienie. Innymi słowy, odszkodowanie w rozmiarze, w jakim ono należy się wie-rzycielowi w terminie, w którym ma je zapłacić, powinno być w zasadzie oprocento-wane od tego dnia.
wyrok SN z 7 sierpnia 2003 r. IV CKN 387/01
1. Szkoda powstaje zwykle w chwili wypadku komunikacyjnego i podlega naprawie-niu według zasad określonych w art. 363 § 2 k.c. Obowiązek naprawienia szkody przez wypłatę odpowiedniej sumy pieniężnej powstaje z chwilą wyrządzenia szkody i nie jest uzależniony od tego, czy poszkodowany dokonał naprawy rzeczy i czy w ogóle zamierza ją naprawiać.
2. Wysokość odszkodowania powinna być ustalona według poziomu cen części zamiennych i usług koniecznych do wykonania naprawy z daty ustalania odszkodowania. Skoro zaś, stosownie do postanowień art. 1 ust. 2 ustawy z 1982 r. o cenach, cena towaru lub usługi opodatkowanej podatkiem VAT obejmuje wielkość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą nabywca obowiązany jest zapłacić sprzedawcy za towar lub usługę wraz z kwotą należnego podatku od towarów i usług, to miernikiem wysokości szkody ustalonej według cen kosztów naprawy jest tak właśnie określona cena naprawy pojazdów. Jest to zatem cena części zamiennych i usług obejmująca podatek VAT.
3. Ubezpieczyciel zobowiązany jest, poza zwrotem uzasadnionych okolicznościami zdarzenia kosztów mających na celu zapobieżenie zwiększeniu szkody, pokryć nie-zbędne koszty obrony sądowej przeciw roszczeniu osoby trzeciej. Inne koszty obro-ny, w tym także koszty wynagrodzenia pełnomocnika poszkodowanego w postępo-waniu przedsądowym, nie są objęte zakresem odszkodowania należnego od zakładu ubezpieczeń.
wyrok SN z 11 czerwca 2003 r. V CKN 308/01
1. Jeżeli właściciel uszkodzonego samochodu żąda przywrócenia stanu poprzedniego poprzez naprawę samochodu, sprawca szkody nie może mu narzucić innej formy odszkodowania, w szczególności polegającej na tym, by poszkodowany poddał kasacji uszkodzony pojazd i poprzestał na odszkodowaniu w postaci różnicy między wartością pojazdu przed wypadkiem a ceną tzw. pozostałości. Tylko w przypadku, gdyby remont samochodu okazał się niemożliwy, albo pociągał za sobą nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ograniczałoby się takiej formy odszkodowania.
2. Z uwagi na kompensacyjny charakter odszkodowania naprawa samochodu przez poszkodowanego nie może być źródłem jego wzbogacenia. Jeżeli więc poszkodo-wany wybrał restytucję, a skutkiem naprawy nastąpił wzrost wartości samochodu, to świadczenie ubezpieczyciela obejmuje pełny koszt naprawy pomniejszony o wzrost wartości samochodu.
wyrok SN z 29 maja 2000 r. III CKN 823/98
Skoro odszkodowanie wyliczone zostało według cen z daty jego ustalenia, tj. prak-tycznie wyrokowania (art. 455 i 363 § 2 k.c.), to odsetki należą się dopiero od tej daty, a nie od daty wcześniejszej, np. doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, albowiem przyznana kwota odszkodowania uwzględnia zmianę cen w okresie od zaistnienia szkody do daty ustalania odszkodowania, a odsetki spełniają funkcję waloryzacyjną.

Konspekt VI
I. ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE
wyrok SN z 11 grudnia 2008.12 r. II CSK 272/08
1. Wspólna, solidarna odpowiedzialność za tę samą szkodę może wynikać z różnych zachowań osób odpowiedzialnych, niezależnie od tego, czy ze sobą współdziałały, czy też każda działała samodzielnie (por. art. 368 k.c.). Podstawa prawna odpowiedzialności tych osób może być różna, ale obowiązek naprawienia szkody jest wspólny i to wystarczy do występowania w jednej sprawie w roli pozwanych.
2. Współuczestnictwo stron zobowiązania solidarnego może mieć podwójnie mate-rialny charakter, kiedy poza wspólnym obowiązkiem oparte jest na tej samej podsta-wie faktycznej i prawnej. W ramach tej samej, solidarnej odpowiedzialności za szko-dy wyrządzone czynem niedozwolonym, przykładem podwójnie materialnego charakteru solidarnej odpowiedzialności odszkodowawczej jest odpowiedzialność kilku osób wspólnie wyrządzających szkodę. Aby doszło do "wspólnego" wyrządzenia szkody konieczne jest współdziałanie tych osób, które może przybrać różną postać. Ten rodzaj współuczestnictwa solidarnej odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym opartej na tej samej podstawie faktycznej objęty jest także zakresem art. 441 k.c.
3. Nie do zaakceptowania jest przyjęcie tak szerokiego zastosowania art. 378 § 2 k.p.c., które nakazywałoby sądowi odwoławczemu w każdym przypadku jednakowe traktowanie zarówno współuczestników, którzy wyrok zaskarżyli jak i tych, którzy te-go nie uczynili.
4. Zróżnicowana sytuacja materialno-prawna współuczestników ponoszących odpo-wiedzialność na podstawie art. 441 k.c. może prowadzić do różnych rozstrzygnięć wobec każdego ze współuczestników. Nie do zaakceptowania, naruszającego auto-rytet wymiaru sprawiedliwości, będzie natomiast dopuszczenie do różnych rozstrzy-gnięć wobec osób pozostających w tej samej materialno-prawnej sytuacji. Takim przypadkom ma zapobiec art. 378 § 2 k.p.c., kiedy postępowanie toczy się przed są-dem drugiej instancji, a niekorzystny dla współpozwanych wyrok zaskarżył tylko je-den z nich.
uchwała SN z 7 grudnia 2007 r. III CZP 121/07 OSNC 2008/12/137...
Odpowiedzialność gminy za szkodę wynikłą z zajmowania lokalu bez tytułu prawnego przez osobę uprawnioną z mocy wyroku do lokalu socjalnego oraz tej osoby jest odpowiedzialnością in solidum.
wyrok SN z 8 maja 2008 r. V CSK 573/07
Przepis art. 35 par. 1 k.s.h. ma charakter przepisu szczególnego wobec unormowa-nia z art. 372 k.c.
wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r. IV CK 3/06
Skierowanie pozwu przeciwko jednemu z ewentualnych podmiotów ponoszących odpowiedzialność solidarną nie przerywa biegu przedawnienia w stosunku do pozostałych dłużników solidarnych.
wyrok SN z 7 lipca 2005 r. V KC 8/05 Pr.Bankowe 2007/3/9
Między dłużnikiem hipotecznym (rzeczowym) nie będącym dłużnikiem osobistym a dłużnikiem osobistym nawiązuje się stosunek solidarności nieprawidłowej (in soli-dum) ze skutkami przewidzianymi w art. 366 par. 1 k.c.
wyrok SN z 12 października 2001 r. V CKN 500/00 OSNC 2002/7-8/90
1. Osoba, która przystąpiła do długu, odpowiada z dotychczasowym dłużnikiem soli-darnie, chociażby taki charakter jej zobowiązania nie został umownie wyraźnie za-strzeżony.
2. Roszczenie przewidziane w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. powstaje z chwilą speł-nienia przez dłużnika świadczenia w zakresie przenoszącym tę część, która ciąży na nim zgodnie z treścią stosunku wewnętrznego między współdłużnikami.
wyrok SN z 6 grudnia 2000 r. III CKN 1352/00
Według art. 366 § 1 kc odpowiedzialność solidarna dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna. Wybór ten jest uprawnieniem wierzyciela (powoda). W wymiarze procesowym pozwanie kilku dłużników solidarnych rodzi postać współuczestnictwa zwanego materialnym (art. 72 § 1 pkt 1 kpc). Skoro powódka pozwała tylko jednego z takich dłużników, to nie ma mechanizmów procesowych, które by pozwalały na dopozwanie, wbrew jej woli, także pozostałych dłużników solidarnych.

II. IN SOLIDUM
wyrok SN z 6 marca 1997 r. I CKU 78/96
Odpowiedzialność dłużnika osobistego z tytułu zaciągniętego kredytu i odpowiedzialność dłużnika rzeczowego, którego nieruchomość została obciążona hipoteką dla zabezpieczenia wierzytelności kredytodawcy jest odpowiedzialnością in solidum (do której stosuje się odpowiednio przepisy o solidarności) z tym ograniczeniem, że egzekucja prowadzona w stosunku do dłużnika rzeczowego może być skierowana wyłącznie do obciążonej hipoteką nieruchomości, co powinno znaleźć wyraz w wyroku.
wyrok    SN z 14 sierpnia 1997 r. II CKU 78/97 Prok.i Pr. 1998/2/30
Odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) występuje wówczas, gdy wierzyciel może dochodzić swego roszczenia od kilku osób, lecz na podstawie od-rębnych stosunków prawnych, jakie go łączą z poszczególnymi podmiotami.
Do przypadków odpowiedzialności in solidum stosuje się w drodze analogii przepisy o zobowiązaniach solidarnych. W takich sytuacjach wierzyciel może jednym pozwem wystąpić przeciwko niektórym lub wszystkim dłużnikom odpowiedzialnym in solidum, a w razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników, zobowiązanie wygasa w stosunku do pozostałych dłużników.
Wymieniona zasada odpowiedzialności dłużników musi bezwzględnie wynikać z treści sentencji wyroku. W przeciwnym wypadku wierzyciel mógłby egzekwować całą zasądzoną kwotę od każdego dłużnika z osobna.
wyrok SA w Katowicach z 20 czerwca 1995 r. I ACr 285/95 OSA 1996/10/51
Za zobowiązania spółki cywilnej jej wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie. Umowa zawarta między wspólnikiem takiej spółki w zakresie przejęcia lub zwolnienia z od-powiedzialności majątkowej za zobowiązania spółki wywiera skutki prawne jedynie między byłymi wspólnikami (np. w zakresie regresu). Nie powoduje natomiast żad-nych skutków prawnych w stosunku do osób trzecich.
wyrok SN z 18 listopada 2004 r. I CK 235/04 Biul.SN 2005/3/12
Stwierdzenie w akcie notarialnym, że koszty tego aktu ponosi jedna ze stron umowy nie zwalnia drugiej strony z solidarnej odpowiedzialności z tytułu należnego notariuszowi wynagrodzenia chyba, że z konkretnych okoliczności wynika, iż powyższe stwierdzenie wyraża wolę notariusza i zwalniającego dłużnika (art. 508 w zw. z art. 373 k.c. i art. 89 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. prawo o notariacie - jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.).

uchwała SN z 22 sierpnia 2007 r. III CZP 75/07
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, odpowiedzialny solidarnie wraz z pozostałymi członkami zarządu za jej zobowiązania (art. 299 § k.s.h.), który jest wierzycielem spółki z tytułu udzielonej pożyczki, może na podstawie art. 376 k.c., według zasad przewidzianych w tym przepisie, żądać od każdego z pozostałych członków zarządu zwrotu odpowiedniej części wierzytelności.
uchwała SN z 17 lipca 2007 r. III CZP 66/07
Stosowanie art. 376 k.c. przez analogię jest wyłączone, gdy jeden ze współdłużników in solidum odpowiada z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, a drugi - z tytułu czynu niedozwolonego.
wyrok SN z 18 maja 2004 r. IV CK 361/03   
Brak ustawowego uregulowania kwestii wielości osób zobowiązanych wobec tego samego wierzyciela, który może uzyskać tylko jedno odszkodowanie, gdy tytuły od-powiedzialności są różne, nie stoi na przeszkodzie uznaniu - przy uwzględnieniu natury konkretnych stosunków prawnych - że pomiędzy zobowiązanymi powstaje więź prawna, będąca źródłem uprawnień i obowiązków w tym stosunku wewnętrznym. Za dopuszczoną przez naukę prawa i orzecznictwo Sądu Najwyższego formułę charakteryzującą opisany stan rzeczy przyjąć można odpowiedzialność in solidum. Jako dominujący, przy istnieniu odmiennych stanowisk, można ocenić pogląd o dopuszczalności stosowania do tej odpowiedzialności w drodze analogii niektórych przepisów o solidarności, w tym przepisów regulujących roszczenia regresowe pomiędzy zobowiązanymi, powstałe w wyniku spełnienia świadczenia przez jednego z nich. Jeżeli więc możliwe okaże się takie właśnie zakwalifikowanie konkretnego stosunku pomiędzy zobowiązanymi, z których jeden spełnił świadczenie, zwalniając tym samym drugiego z zobowiązania wobec wierzyciela, dopuścić należy rozliczenie w tym stosunku wewnętrznym pomiędzy dłużnikami; rozliczenie to przybierze formę rosz-czenia regresowego - zwrotu tego, co zostało świadczone. Wobec braku normy dają-cej podstawę takiego świadczenia wprost, należy jej poszukiwać w drodze analogii.
wyrok SN z 25 listopada 2003 r. II CK 280/02
1. Skoro Skarb Państwa spłacił dług własny a nie cudzy, to nie mógł nabyć spłaconej wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty. Nie mógł zatem żądać skutecznie od innego podmiotu na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zwrotu kwoty pieniężnej wypłaconej wierzycielowi.
2. Skarb Państwa po spełnieniu świadczenia obciążającego go, jako dłużnika soli-darnego, ma roszczenie regresowe tylko w stosunku do współdłużnika solidarnego (art. 376 § 1 k.c.).
wyrok SN z 28 października 2003 r. I CK 201/02
1. Spółka cywilna nie jest podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz jest wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników.
2. Za zobowiązania powstałe w okresie przed przystąpieniem wspólnika do spółki wspólnik taki odpowiada na zewnątrz solidarnie z pozostałymi wspólnikami, bowiem ustawa nie różnicuje ich odpowiedzialności ze względu na chwilę powstania długu. Okoliczność, że wspólnik zaspokoił dług powstały w okresie, gdy nie był wspólnikiem spółki będzie miała znaczenie tylko przy rozliczeniach ze wspólnikami, którzy pozostawali w spółce w czasie powstania zobowiązania.
wyrok SN z 12 października 2001 r. V CKN 500/00 OSNC 2002/7-8/90
Roszczenie przewidziane w art. 376 § 1 zdanie drugie k.c. powstaje z chwilą spełnienia przez dłużnika świadczenia w zakresie przenoszącym tę część, która ciąży na nim zgodnie z treścią stosunku wewnętrznego między współdłużnikami.
wyrok SN z 22 grudnia 1997 r. III CKU 87/97 Prok.i Pr. 1998/6/26
Zgodnie z art. 881 k.c. poręczyciele ponoszą wobec wierzyciela taką odpowiedzial-ność, jak współdłużnicy solidarni, bez względu na to, czy poręczyli wspólnie, czy każdy z osobna.
Przy współporęczeniu sytuacja prawna współporęczycieli jest, w braku odmiennej umowy, taka sama jak współdłużników solidarnych, co oznacza, że również stosunki pomiędzy poręczycielami są normowane przez przepisy o solidarności. W takiej sytuacji istnieją dwa zobowiązania solidarne, dłużnika głównego z poręczycielami i między współporęczycielami.
Z unormowania tego wynika, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to poręczycielowi, który uiścił dług w całości lub w części przewyższającej jego obciążenie, przysługuje w stosunku do pozostałych poręczycieli prawo regresu według przepisów o solidarności (art. 376 § 1 k.c.), niezależnie od regresu w stosunku do dłużnika głównego, obejmującego całość zaspokojonej wierzytelności z mocy art. 518 § 1 k.c. z tytułu wstąpienia w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 26 sierpnia 1969 r., II CR 429/69 (OSNCP 1970, z. 5, poz. 93).
wyrok SN z 29 listopada 2001 r. V CKN 477/00 OSNC 2002/7-8/103
Osoba trzecia, która na podstawie wydanego przeciwko niej wyroku spłaciła wierzy-ciela, może w procesie regresowym domagać się zwrotu kosztów procesu poniesio-nych przez nią w sprawie, w której ten wyrok był wydany, a także zwrotu uiszczonych odsetek.
III. WZORCE UMÓW
wyrok SN z 16 marca 2007 r. III CSK 388/06
1. Zatwierdzona przez Prezesa URE taryfa cen energii stanowi wzorzec umowny w rozumieniu art. 384 k.c., którym strony są związane.
2. Jeżeli nowa taryfa wchodzi w życie w trakcie obowiązywania umowy o dostawę energii, o tym od kiedy wiąże strony decydują przede wszystkim postanowienia umowy.
3. W świetle uregulowań art. 47 Prawa energetycznego oraz charakteru prawnego aktu zatwierdzenia taryfy cen energii przez Prezesa URE stanowiącego konstytutywną decyzję administracyjną, nie podlega ocenie sądu powszechnego wysokość cen zatwierdzonych w taryfie ani przesłanki i podstawy, na jakich oparto decyzję o ich zatwierdzeniu, jak również data jej podjęcia.
wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r. I CSK 27/07
1. Stosując przy wykładni wzorców umownych ze względu na ich funkcję standaryzacyjną metodę obiektywną, za miarodajny uznaje się sens dostępny dla typowego adresata wzorca. Doniosłość możliwości poznawczych typowego adresata dla określenia wiążącego znaczenia postanowień konsumenckiego wzorca umownego podkreśla zawarty w art. 385 § 2 k.c. nakaz tłumaczenia niejednoznacznych postanowień wzorca na korzyść konsumenta.
2. Uznanie za niedozwoloną klauzuli zezwalającej na wypełnienie weksla in blanco na kwotę niespłaconego długu wraz z oprocentowaniem z tytułu określonej umowy oznaczałoby całkowite zakwestionowanie posługiwania się wekslem w celu zabez-pieczenia wierzytelności wobec konsumentów, a zatem nawet posługiwanie się nim w taki sposób, który przewiduje art. 9 ustawy z 2001 r. o kredycie konsumenckim zakazujący przyjęcia od konsumenta pod sankcją odszkodowawczą weksla bez klauzuli "nie na zlecenie" skutkującej wyłączeniem stosowania ograniczeń w podnoszeniu zarzutów przez dłużników wekslowych wobec posiadacza weksla będącego osobą trzecią (zob. art. 11 ust. 2 Pr. weksl. w związku z art. 513 k.c.).
wyrok SN z 20 czerwca 2006 r. III SK 7/06 OSNP 2007/13-14/207
1. Obligatoryjne postanowienia umowy o kredyt konsumencki (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Dz.U. Nr 100, poz. 1081 ze zm.) po-winny być w umowie uzgodnione wyraźnie, wyczerpująco i bezpośrednio, a nie przez odesłanie do informacji zawartych we wzorcach umownych, regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych.
2. Konsument ma prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego w warunkach globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości ofert na rynku, które nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami, a niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i zbiorowy interes konsumentów.
3. Zakazane jest posługiwanie się w obrocie prawnym postanowieniami wzorów umów wpisanych do rejestru jako niedozwolone przez wszystkich i przeciwko wszystkim kontrahentom występującym w stosunkach prawnych określonego rodzaju.
wyrok SN z 7 lipca 2005 r. V CK 855/04
1. Taryfa ustalona przez przedsiębiorstwo energetyczne stanowi wzorzec umowny. Kwalifikacji tej nie można natomiast uznać za okoliczność zawsze przesądzającą o stosowaniu cywilnoprawnych przepisów określających przesłanki związania takim wzorcem, a w szczególności przyjmować, że wchodzi on w życie z upływem terminu wypowiedzenia umowy, czy też z chwilą prawidłowego zakomunikowania go drugiej stronie. Przepis art. 3841 k.c., określający przesłanki związania drugiej strony treścią wzorca, nie może bowiem znajdować zastosowania w sytuacji, w której tożsama przedmiotowo materia uregulowana została odmiennie w przepisach szczególnych, którymi niewątpliwie są normy objęte treścią art. 47 Prawa energetycznego.
2. Ustawowy obowiązek przedsiębiorstwa energetycznego poddania się procedurze wprowadzania taryfy zgodnie z wymogami art. 47 Prawa energetycznego jest obo-wiązkiem o charakterze publicznoprawnym, przesądzającym zarazem o terminie stosowania nowych stawek taryfowych zatwierdzonej taryfy, a w każdym razie zakazującym stosowania stawek wyższych.
wyrok SN z 13 kwietnia 2005 r. IV CK 663/04
Normy zawarte w regulaminie bankowym nie mogą być zaliczone do norm po-wszechnie obowiązującego prawa, tworzenie którego należy do wyłącznej kompe-tencji konstytucyjnych organów państwa. Regulaminy zawierają normy indywidualne i konkretne, tworzone "prywatnie", które swoją moc wiążącą uzyskują jedynie na podstawie zgodnej woli obu stron.
wyrok SN z 17 lutego 2005 r. I CK 509/04
Zmiana wzorca umowy rachunku bankowego w zakresie stawek prowizji i opłat wy-maga doręczenia posiadaczowi rachunku co najmniej zmienionych postanowień wzorca. Bank nie może takim przypadku poprzestać na wywieszeniu wzorca umowy w oddziale banku lub umożliwieniu posiadaczowi rachunku uzyskania stosownej informacji za pośrednictwem telefonu.

wyrok s.okik z 24 marca 2004 r. XVII Ama 29/03 Wokanda 2005/3/49
Wiążący konsumenta wzorzec umowy sprzedaży energii elektrycznej powinien być doręczony konsumentowi przy zawarciu umowy (art. 384 § 2 kc). Niedopełnienie przez przedsiębiorstwo energetyczne wspomnianego obowiązku, a odesłanie kon-sumenta do postanowień taryfy, stanowi przejaw nadużycia pozycji dominującej.
wyrok SN z 19 lutego 2004 r. IV CK 69/03
1. Ogólne warunki ubezpieczenia pojazdów od utraty, zniszczenia lub uszkodzenia auto-casco, ustanowione na podstawie upoważnienia ustawowego, należą do kate-gorii tzw. kwalifikowanych wzorców nienormatywnych, co sprawia, że należy je wy-kładać stosując kryteria właściwe dla interpretacji norm prawa stanowionego.
wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. IV CKN 1616/00 Glosa 2003/11/29
Taryfa dla paliw lub energii, o której mowa w art. 3 pkt 17 Prawa energetycznego, stanowi wzorzec umowny podlegający przepisom cywilnoprawnym dotyczącym umów. Wzorzec ten wchodzi w życie z upływem terminu wypowiedzenia, nie zaś z chwilą prawidłowego zakomunikowania go drugiej stronie.
wyrok SN z 5 kwietnia 2002 r.  II CKN 933/99
Zastrzeżenie w regulaminie bankowym - stanowiącym o treści umowy zawieranej z bankiem o udzielenie kredytu bądź pożyczki albo o treści umowy o prowadzeniu rachunku bankowego (oszczędnościowego bądź lokat terminowych) - uprawnienia do zmiany przez bank w czasie trwania umowy wysokości stopy oprocentowania bez wypowiedzenia umowy, wymaga dla swej skuteczności określenia konkretnych okoliczności, od jakich zmiana ta jest uzależniona.
wyrok SN z 31 maja 2001 r. V CKN 247/00
Ogólne warunki umów są tzw. wzorcem kwalifikowanym i wiążą strony dlatego, że stały się składnikiem umowy ubezpieczeniowej przez odwołanie się do nich. Nie mają one natomiast charakteru normatywnego, nie są źródłem prawa materialnego, wobec czego naruszenie ich postanowień nie może stanowić podstawy kasacyjnej określonej w art. 3931 pkt 1 k.p.c.
wyrok SN z 15 maja 2001 r. I CKN 974/00   
Postanowienia ogólnych warunków umów wydawanych przez ubezpieczycieli nie mają charakteru normatywnego, wiążą tylko strony umowy ubezpieczenia i to tylko o tyle, o ile ich warunki zostały przez strony do umowy ubezpieczenia włączone; owu nie stanowią zatem prawa materialnego, a ich naruszenie mieści się w podstawie przewidzianej w art. 3931 pkt 1 k.p.c. tylko wówczas, jeśli naruszenie polegać ma na błędnej wykładni oświadczeń woli stron. Wówczas jednak zarzut naruszenia prawa materialnego odnosić się może do przepisów regulujących ocenę woli stron, nie zaś do postanowień ogólnych warunków umów.
wyrok SN z 6 maja 1998 r. II CKN 731/97
Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia tworzą reżim prawny (umowny) pomiędzy kontrahentami umowy ubezpieczenia, tak więc powoływanie się na naru-szenie postanowienia, które statuuje obowiązek ubezpieczonego, posiada walor prawny naruszenia obowiązku wynikającego z art. 354 par. 1 kc (wykonanie zobo-wiązania zgodnie z jego treścią).
wyrok SN z 7 stycznia 1997 r. I CKN 36/96 OSNC 1997/5/57
Przewidziane w ogólnych warunkach ubezpieczenia auto-casco wymaganie, aby pojazd był zabezpieczony w sposób przewidziany w jego konstrukcji, należy odnieść tylko do sytuacji, gdy został on opuszczony przez kierowcę i pasażerów.
uchwała SN (7 sędziów) z 22 maja 1991 r. III CZP 15/91 OSNC 1992/1/1
Umieszczenie w regulaminie bankowym, dotyczącym warunków prowadzenia ra-chunku bankowego, postanowień uprawniających bank do jednostronnej zmiany treści tego regulaminu, a tym samym warunków umów rachunku bankowego - nie jest prawnie skuteczne. Zmiana treści umowy rachunku bankowego wymaga wypowiedzenia.
wyrok SN z 10 listopada 2005 r. III CK 173/05 OSNC 2006/9/151
Do taryf zatwierdzonych przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki nie można sto-sować wprost art. 3841 k.c.
wyrok SN z 11 kwietnia 2003 r. V CK 38/02
Jeżeli strony pozostają w stosunku zobowiązaniowym o charakterze ciągłym, a w zakresie ceny dostarczanej i pobieranej energii cieplnej umowa podlega zmianom w zależności od treści taryfy określającej jednakowe warunki dla wszystkich odbiorców, to taryfa taka przybiera postać kwalifikowanego wzorca. Strony poddały się temu wzorcowi, wskazując w umowie taryfę jako podstawę rozliczeń. Każda nowa taryfa wiąże zatem drugą stronę, o ile ta nie skorzystała z uprawnienia określonego w art. 385 § 3 k.c. Sam opór przed spełnianiem świadczeń w nowej wysokości nie może być rozumiany jako wypowiedzenie umowy.
wyrok SN z 18 grudnia 2002 r. IV CKN 1616/00 OSNC 2004/4/54
Zmiana stosunku prawnego o charakterze ciągłym przez związanie stron umowy wzorcem wydanym w czasie jej trwania (art. 385 § 3 k.c., obecnie art. 3841 k.c.) na-stępuje dopiero z chwilą bezskutecznego upływu okresu wypowiedzenia, chyba że umowa zawiera odmienne uregulowania albo gdy po zakomunikowaniu wzorca strony postanowiły inaczej.
wyrok SN z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 307/06
Ubezpieczyciel ma obowiązek jasnego i jednoznacznego formułowania ogólnych warunków ubezpieczenia oraz pozostałych dokumentów koniecznych przy zawarciu umowy i ponosi konsekwencje wszelkich uchybień w tym zakresie, a dla zwolnienia go od odpowiedzialności nie wystarczy stwierdzenie, że przedstawił o.w.u. ubezpieczającemu, który mógł się z nimi zapoznać, jeżeli dokumenty te zawierały uregulowania niejasne, wieloznaczne, mylące i obiektywnie niezrozumiałe dla przeciętnego adresata.
wyrok SN z 26 stycznia 2006 r. V CSK 90/05
Konsument ma prawo nie wiedzieć, jakie warunki zabezpieczenia będą z punktu widzenia zakładu ubezpieczeń "należyte", skoro zakład ubezpieczeń ich nie precyzuje, chociażby przez wskazanie, że dokumenty powinny być wyniesione poza pojazd. Skoro tak, to należy zastosować normę art. 385 § 2 k.c. i rozstrzygnąć nasuwające się wątpliwości na korzyść konsumenta.
wyrok SN z 24 marca 2004 r. I CK 471/03
1. Dyrektywa zawarta w przepisie art. 65 § 2 k.c. dotyczy tylko wykładni i nie można przy jej wykorzystaniu zmieniać treści umowy.
2. Ogólne warunki ubezpieczenia powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały, a postanowienia zawierające sformułowania niejednoznaczne interpretuje się na korzyść ubezpieczonego.
wyrok SN z 10 grudnia 2003 r. V CK 35/03 M.Prawn. 2006/3/149
Postanowienia OWU sformułowane niejednoznacznie, interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego uposażonego, lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.
wyrok SN z 10 grudnia 2003 r. V CK 35/03
W razie niejasności czy wątpliwości co do poszczególnych postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia, należy interpretować na korzyść ubezpieczonego. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest obciążanie ubezpieczonych negatywnymi konsekwencjami wadliwej i niedbałej ich redakcji.
wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1337/00
Przepis art. 385 § 2 k.c. dotyczy niejednoznacznych postanowień wzorca umownego, tj. stanu w którym nazwom można przypisać różne desygnaty a nakazom i zakazom różne zachowania. Nie można natomiast wyprowadzać z niego niemożliwego do spełnienia zakazu używania w treści umów pojęć nieostrych wymagających wypełniania treścią.
IV. KONTROLA WZORCA UMOWY
I CSK 70/08 wyrok SN z 3 października 2008 r.
Kontrola wzorca umownego w trybie art. 47936 k.p.c. ma, jak wskazuje się trafnie w doktrynie, charakter abstrakcyjny i dotyczy wyłącznie treści postanowień zawartych w kwestionowanym wzorcu.


III SK 19/07 wyrok SN z 11 października 2007 r.
1. Postępowanie w sprawie abstrakcyjnej kontroli klauzul używanych we wzorcach umownych ma na celu wyeliminowanie pewnych postanowień wzorców, a nie postanowień umów. Nie oznacza zatem, iż stosowanie określonych sformułowań lub unormowań jest w ogóle wyłączone w obrocie cywilnoprawnym. Niedozwolone jest jedynie posługiwanie się nimi we wzorcach umów, zaś legalność ich stosowania w konkretnej umowie może być badana w trybie kontroli incydentalnej, z uwzględnieniem postanowień całej umowy, rozkładu praw i obowiązków stron, ryzyka, jakie ponoszą, itp.
2. Fakt umieszczenia konkretnego postanowienia w załączniku, o którym mowa w art. 3 ust. 3 nie przesądza, iż postanowienie to jest nieuczciwym postanowieniem umownym w rozumieniu art. 3 dyrektywy 93/13 oraz przepisów implementujących, ani że tylko te postanowienia, które zostały wymienione w tym załączniku lub przepisach krajowych implementujących dyrektywę 93/13, mogą zostać uznane za nieuczciwe. Kwalifikacja określonego postanowienia umowy jak i wzorca umów jako nieuczciwego i tym samym niedozwolonego wymaga dokonania oceny (analizy) wzorca z punktu widzenia występowania ogólnych przesłanek z art. 385[1] k.c. oraz art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13.
wyrok SN z 26 września 2007 r. IV CSK 122/07
Członek spółdzielni mieszkaniowej, któremu przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, jest konsumentem w rozumieniu art. 385[1] pkt 3 k.c.
wyrok SN z 19 marca 2007 r. III SK 21/06 OSNP 2008/11-12/181
Przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca umownego określające zasa-dy odpowiedzialności finansowej konsumenta w przypadku wcześniejszego wypo-wiedzenia umowy, ale zasady tej odpowiedzialności muszą pozostawać w związku z kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy.
uchwała SN z 29 czerwca 2007 r. III CZP 62/07
Postanowienie umowy ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci ustalające coroczny wskaźnik wzrostu nominalnej sumy ubezpieczenia i jednocześnie zastrzegające możliwość zmiany ustalonego wskaźnika, nie może być uznane za niedozwolone tylko w części dotyczącej zmiany określonego wskaźnika wzrostu (art. 3851 § 1 i 2 k.c.).
wyrok SN z 7 grudnia 2006 r. III CSK 266/06
Art. 3851 § 1 k.c., zawierający klauzulę generalną dotyczącą niedozwolonych posta-nowień umownych, odnosi się do wszelkich umów konsumenckich, niezależnie od tego, czy przy ich zawieraniu przedsiębiorca posługiwał się wzorcem umowy. Nie ulega zatem wątpliwości, że przepis ten znajduje zastosowanie również w umowach ubezpieczenia. Jest także poza sporem, że w ramach sądowej kontroli umów musi być dokonana ocena, czy określone postanowienie umowne zawiera cechy postanowienia niedozwolonego, to jest - nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem - kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Z reguły też taka ocena dokonywana jest in concreto, w sporze między konsumentem a przedsiębiorcą.
wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CK 297/05
1. W sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone rzecznik konsumentów działa w interesie publicznym i z tego względu przysługuje mu czynna legitymacja procesowa o charakterze pierwotnym, której nie wywodzi z legitymacji innych podmiotów (art. 47938 § 2 k.p.c.).
2. Postanowienie wzorca umownego, naruszające art. 3853 k.c., który typizuje niedozwolone klauzule umowne, jednocześnie narusza art. 3851 k.c., który pojęcie klauzuli niedozwolonej określa.
wyrok SN z 13 lipca 2005 r. I CK 832/04 Pr.Bankowe 2006/3/8
W rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. "rażące naruszenie interesów konsumenta" oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określo-nym stosunku obligacyjnym, natomiast "działanie wbrew dobrym obyczajom" w za-kresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontrak-tową tego stosunku. Obie, wskazane w tym przepisie, formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta.
wyrok SN z 6 października 2004 r. I CK 162/04 M.Prawn. 2004/21/966
Za niedozwolony należy uznać wzorzec umowy rachunku bankowego, który po jej podpisaniu pozwala bankowi na sprawdzanie sytuacji finansowej klienta, w tym na zasięganie informacji u pracodawcy. Takie postanowienia wzorca naruszają interesy majątkowe i osobiste konsumentów.
wyrok SN z 6 października 2004 r. I CK 162/04
Postanowienie regulaminu rachunków bankowych, stwierdzające, że umowa rachunku bankowego zostanie zawarta po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku przez bank i podpisaniu umowy przez bank, pomimo, że została już podpisana przez obie strony i z jej treści wynika fakt jej zawarcia, stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.
wyrok SN z 6 kwietnia 2004 r. I CK 472/03 Pr.Bankowe 2004/11/21
Obowiązek uiszczenia przez posiadacza rachunku bankowego prowizji i opłat zwią-zanych z prowadzeniem rachunku bankowego (art. 54 ust. 2 prawa bankowego) nie stanowią "głównych świadczeń stron", o których mowa w art. 3851 § 1 k.c.
wyrok SA w Warszawie z 30 marca 2004 r. VI Aca 772/03 OSA 2005/6/26
Postanowienie przewidujące prawo banku do pobrania opłaty za zastrzeżenie karty, która została zagubiona, skradziona lub unieważniona, nie narusza zasady ekwiwa-lentności świadczeń i nie może być traktowane jako przejaw naruszenia dobrych obyczajów i rażącego pokrzywdzenia interesów konsumentów.
wyrok SN z 9 października 2003 r. V CK 277/02 OSNC 2004/11/184
Postanowienia określające sposób ustalenia wartości pojazdu na podstawie notowań rynkowych (przy uwzględnieniu stanu technicznego, przebiegu i wyposażenia) - zamieszczone w ogólnych warunkach ubezpieczenia pojazdów lądowych od uszkodzeń i kradzieży - nie mogą być uznane za niedozwolone postanowienia umowne (art. 3851 k.c.), jeżeli w ten sposób ustala się wartość pojazdu zarówno przy zawieraniu umowy ubezpieczenia (dla określenia sumy ubezpieczeniowej), jak i przy ustaleniu wysokości odszkodowania.
wyrok SA w Warszawie z 27 lutego 2003 r. I Aca 834/02 M.Prawn. 2007/14/801
Kontrola wzorca dokonywana w trybie postępowania w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone (abuzywne), jest kontrolą abstrakcyjną, co oznacza, że dokonuje się jej niezależnie od tego, czy wzorzec był czy nie, zastosowany w jakiejś konkretnej umowie. Jest ona odmienna od kontroli incydentalnych dokonywanych w oparciu o klauzulę generalną z art. 3851 § 1 KC lub przez kontrolę treści umowy zaczerpniętej z użycia klauzuli abuzywnej, wymienionej w art. 3853 KC.
wyrok s.antym. z 13 maja 2002 r. XVII Amc 39/01 M.Prawn. 2002/11/483
Pobieranie dodatkowej opłaty za każdorazową wypłatę z konta osobistego od klien-tów, którzy wnoszą comiesięczną opłatę za prowadzenie konta, stanowi niedozwolo-ną klauzulę umowną.
uchwała SN z 19 grudnia 2003 r. III CZP 95/03 OSNC 2005/2/25...
Powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479[43] w związku z art. 365 i 479[45 ]§ 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok.
uchwała SN z 13 lipca 2006 r. III SZP 3/06 – Stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawo-mocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do reje-stru, o którym mowa w art. 479[45] § 2 2 k.p.c. może być uznane w stosunku do in-nego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. 
uchwała SN z 10 października 2008 r. III CZP 80/08 Biul.SN 2008/10/6
Rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479[43] w związku z art. 365 k.p.c.) nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda - w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów - przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479[45 ]§ 2 k.p.c.
V. NIEWAŻNOŚĆ UMOWY O ŚWIADCZENIE NIEMOŻLIWE
IV CSK 81/09 wyrok SN z 12 sierpnia 2009 r.
1. W sytuacji, gdy przedmiotem umowy jest rozporządzenie nieistniejącym prawem, ale rozporządzenie to ze względu na wpisanie tego prawa do księgi wieczystej pro-wadzi do jego nabycia ze względu na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wie-czystych, nie można przyjąć, że zawarta została umowa o świadczenie niemożliwe. Świadczenie na podstawie takiej umowy, gdy rzecz będąca przedmiotem prawa, którego dotyczy umowa, fizycznie istnieje, jest możliwe. Taka umowa nie może więc być uznana za nieważną dlatego, że jest "umową o świadczenie niemożliwe" (art. 387 § 1 k.c.).
2. Niemożliwość świadczenia, powodująca według art. 387 § 1 k.c. nieważność umowy, musi zachodzić w chwili jej zawarcia (tzw. niemożliwość pierwotna), musi to być niemożliwość istniejąca obiektywnie i mieć charakter trwały. Obojętne jest, czy ma ona charakter faktyczny czy prawny.
3. Wprawdzie do powstania odrębnej własności lokalu stosownie do art. 7 ust. 2 u.w.l. niezbędny jest wpis do księgi wieczystej, ale rażące byłoby przyjęcie, że gdy nie ma podstawy do dokonania wpisu jego dokonanie, nawet gdy ma on charakter konstytutywny, powoduje skutek materialnoprawny w postaci powstania lub zmiany prawa.
II CSK 611/08 wyrok SN z 20 marca 2009 r.
Artykuł 387 § 1 k.c. reguluje tzw. niemożliwość pierwotną świadczenia, a więc nie-możliwość istniejącą w chwili zawarcia umowy. Jest to niemożliwość obiektywna, która polega na tym, że nie tylko konkretny dłużnik, ale również żadna inna osoba nie może spełnić świadczenia.
I CSK 239/08     wyrok SN z 8 stycznia 2009 r.
1. Możliwość zastosowania art. 387 § 2 k.c. jest zasadniczo dopuszczalna jedynie w wypadku rzeczywistej, obiektywnej niemożliwości świadczenia, czyli w wypadku, gdy świadczenia nie może spełnić ani dłużnik, ani żadna inna osoba.
2. W sytuacji gdy spełnienie świadczenia jest niedopuszczalne jako sprzeczne z ustawą, zastosowanie znajduje art. 58 § 1, a nie art. 387 § 2 k.c.
wyrok SA w Katowicach z 3 lutego 2005 r. I ACa 1342/04
Wynikający z art. 387 § 2 kc obowiązek naprawienia szkody obejmuje też utracone korzyści. Brak jest bowiem podstaw do ograniczenia ogólnej zasady, że szkoda po-winna być naprawiona w całości, a więc zarówno w zakresie straty, jak i utraconych korzyści, jak stanowi art. 361 § 2 kc, zwłaszcza że w art. 387 § 2 kc ustawodawca posłużył się pojęciem "szkoda", a nie węższym, jakim jest "strata".
wyrok SA w Katowicach z 21 stycznia 2005 r. I ACa 1313/04
Przepis art. 387 § 1 kc przewiduje nieważność umowy o świadczenie niemożliwe. Jest to zatem nieważność bezwzględna, wynikająca z mocy prawa. Niemożliwość świadczenia istniejąca w czasie zawierania umowy powoduje, że zawarta umowa nie wywołuje skutków prawnych odpowiadających treści zgodnie złożonych oświadczeń woli.
Nieważność umowy z powodu niemożliwości świadczenia eliminuje możliwość do-chodzenia kar umownych, określonych w treści tej umowy, a także innych roszczeń, o których umowa stanowiła.
wyrok SN z 8 maja 2002 r. III CKN 1015/99
Pojęcie niemożliwości świadczenia (niezależnie od tego, czy chodzi o niemożliwość pierwotną czy następczą) ma charakter obiektywny, co oznacza, że takiego świad-czenia nie może spełnić nie tylko dłużnik, ale żadna inna osoba. Chodzi tu o świad-czenie rzeczywiście niewykonalne.
wyrok SN z 30 listopada 2006 r. I CSK 272/06   
1. Jeśli z decyzji administracyjnej wyprowadza się treści składające się na oświad-czenie woli w rozumieniu prawa cywilnego, to do ustalenia rzeczywistego kształtu tego oświadczenia stosuje się odpowiednio art. 65 k.c.
2. Jednostka władzy publicznej zobowiązana jest w pierwszym rzędzie działać legal-nie (przestrzegać prawa). Stojąc przed wyborem, czy honorować uprawnienia wła-ścicielskie do nieruchomości pierwotnych jej właścicieli, czy dotrzymać zobowiązania z decyzji o przeznaczeniu lokalu na sprzedaż, dała prawidłowo pierwszeństwo prawu własności, jako silniejszemu. Tym samym jednak niemożliwym stało się dotrzymanie drugiego zobowiązania (niemożność prawna), skutkujące, zgodnie z art. 475 § 1 k.c., jego wygaśnięciem.
wyrok SN z 19 listopada 2003 r. V CK 471/02
1. Przepis art. 475 § 2 k.c. reguluje kwestię następczej niemożliwości świadczenia z przyczyn niezawinionych przez dłużnika. Skutki niemożliwości świadczenia z przy-czyn zawinionych przez dłużnika podlegają ocenie na podstawie art. 471 k.c., co uzasadnia przyznanie wierzycielowi roszczenia odszkodowawczego. Tym niemniej, także w tym wypadku zasadniczo dopuszcza się (w oparciu o argument a maiori ad minus z przepisu art. 475 § 2 k.c.) możliwość żądania wydania surogatów niezależnie od odszkodowania (z odpowiednim rozliczeniem).
2. Świadczenie polegające na złożeniu oświadczenia woli z zasady nie może być uznane za niemożliwe.
3. Brzmienie przepisu art. 390 § 1 k.c. nie daje podstaw do twierdzenia, że stanowi on wyjątek od ogólnej zasady z art. 361 k.c., zgodnie z którą - przy braku odmienne-go przepisu ustawy lub postanowienia umowy - naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wyłączenie z zakresu szkody utraconych korzyści musiałoby mieć wyraźne oparcie w przepisie, a w art. 390 § 1 k.c. wyłączenia takiego nie ma.
4. Jeżeli z przyczyn leżących po stronie dłużników wierzycieli zostali pozbawieni możliwości skutecznej realizacji świadczenia z umowy przedwstępnej o skutku sil-niejszym, to trudno byłoby zaakceptować rozwiązanie, które w takiej sytuacji miałoby prowadzić do ograniczenia uprawnień wierzyciela przez pozostawienie mu jedynie możliwości dochodzenia odszkodowania w granicach ujemnego interesu umowy i wykluczenia możliwości wejścia w miejsce roszczenia o spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania, roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania tego zobowiązania.
wyrok SN z 12 lutego 2003 r. I CKN 1470/00
W świetle art. 8 ust. 1 Prawa energetycznego o nieuzasadnionym wstrzymaniu przez dostawcę dostarczania paliwa gazowego można mówić jedynie wówczas, gdy temu podmiotowi można przypisać znamiona winy.

VI. NIEZAWINIONA NIEMOŻLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA (475)
wyrok SN z 9 lutego 2000 r. III CKN 598/98
Brak środków pieniężnych na realizację umowy kredytu nie oznacza niemożności świadczenia w rozumieniu art. 475 kc, a może co najwyżej powodować opóźnienie dłużnika w wykonaniu zobowiązania - ze wszystkimi konsekwencjami przewidzianymi w prawie cywilnym.
wyrok SN z 7 października 1986 r. III CRN 256/86 OSNC 1987/12/211
Nie można zasadnie mówić o niemożliwości świadczenia (art. 475 § 1 k.c.) wówczas, gdy tzw. nadzwyczajne trudności w realizacji zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym są wynikiem niewłaściwej organizacji produkcji lub działalności usługowej zobowiązanego.
VII. UMOWA GWARANCYJNA (391)
wyrok SA w Warszawie z 30 sierpnia 2005 r. I ACa 54/05 OSA 2006/7/26
Gwarancja jest samoistną odpowiedzialnością za nieosiągnięcie obiecanego i gwa-rantowanego rezultatu w postaci niezaciągnięcia zobowiązania lub niespełnienia świadczenia przez osobę trzecią. Nie ma ona charakteru akcesoryjnego, tylko losowy i rodzi pierwotną odpowiedzialność odszkodowawczą. Gwarant może się przy tym zwolnić z obowiązku naprawienia szkody przez spełnienie przyrzeczonego świadczenia ciążącego na dłużniku (upoważnienie przemienne - facultas alternativa).
wyrok SA w Warszawie z 23 marca 2005 r. VI ACa 312/04 Apel.-W-wa 2006/1/8
Gwarancja jest czynnością prawną jednostronnie zobowiązującą, ale o charakterze abstrakcyjnym i odpłatnym, chyba że strony inaczej postanowią.
wyrok SN z 8 kwietnia 1991 r. II CR 488/90
Umowa o spełnienie świadczenia przez osobę trzecią (art. 391 k.c.) jest umową re-zultatu. W konsekwencji niewykonanie przez wierzyciela gwarantowanego rezultatu rodzi odpowiedzialność dłużnika (przyrzekającego) za ewentualną szkodę wierzyciela. Dla powstania tej odpowiedzialności nie jest istotne, czy przyrzekający dołożył należytych starań zmierzających do spełnienia świadczenia przez osobę trzecią.
VIII. UMOWA O ZWOLNIENIE DŁUŻNIKA Z OBOWIĄZKU ŚWIAD-CZENIA (392)
IV CSK 558/08 wyrok SN z 23 kwietnia 2009 r.
1. Błędne jest utożsamianie umownego zwolnienia dłużnika z długu (zwolnienia od obowiązku świadczenia - art. 392 k.c.) z kumulatywnym przystąpieniem do długu możliwym do zastosowania w ramach swobody kontraktowej.
2. Tzw. kumulatywne przystąpienie do długu skutkuje tym, że osoba trzecia staje się dodatkowym dłużnikiem ponoszącym solidarną odpowiedzialność wraz z dłużnikiem głównym wobec wierzyciela.
wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 372/06
1. Nie istnieją ograniczenia co do możliwego kręgu dłużników, z którymi osoba trze-cia (gwarant) mógłby zawrzeć umowę określoną w art. 392 k.c. Dłużnikiem takim może być także poręczyciel (art. 876 k.c.), a więc dłużnik akcesoryjny odpowiadający wobec wierzyciela obok dłużnika głównego (art. 881 k.c.). Poręczyciel jest dłużnikiem osobistym i to niezależnie od tego, jak konstruuje się dług, za który ponosi odpowiedzialność (dług własny lub dług cudzy). Dopuszczalna jest zatem umowa, w której osobę trzecią (gwarant) zobowiązuje się wobec poręczyciela do tego, że wierzyciel nie będzie dochodził od niego spełnienia świadczenia. Takie podmiotowe ukształtowanie umowy o zwolnieniu dłużnika od obowiązku świadczenia możliwe byłoby także w razie nastąpienia skutków konwersji ustawowej, przewidzianej w art. 521 § 2 k.c.
2. Dobrowolność świadczenia oznacza taką sytuację, w której poręczyciel spełniłby świadczenie, nie będąc jeszcze zobowiązany do świadczenia, a więc wówczas, gdy roszczenie wierzyciela wobec niego nie stało się jeszcze wymagalne.
II CSK 372/06 wyrok SN z 15 lutego 2007 r.
Niewykonywanie przez osobę trzecią umowy o zwolnienie poręczyciela od obowiąz-ku świadczenia (art. 392 k.c.) może nastąpić wówczas, gdy poręczyciel, po otrzyma-niu zawiadomienia wierzyciela o opóźnieniu się dłużnika głównego (art. 880 k.c.), wykonał zobowiązanie wynikające z poręczenia.
wyrok SN z 19 listopada 2004 r. II CK 129/04 OSP 2006/2/19
Model sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia długu tym różni się od modelu nowacyjnej zmiany dłużnika, że w pierwszym z nich zmiana dłużnika nie narusza tożsamości dotychczasowego zobowiązania.
wyrok SA w Krakowie z 28 lutego 2001 r. I ACa 90/00 TPP 2003/1/105
I. W odróżnieniu od przejęcia długu, przystąpienie do długu nie jest czynnością roz-porządzającą; wprawdzie wierzyciel także w tym wypadku uzyskuje nowego dłużnika, ale nie następuje jednocześnie zwolnienie z długu dawnego dłużnika, który nadal ponosi odpowiedzialność względem wierzyciela na podstawie łączącego ich stosunku prawnego.
II. Przystąpienie do długu może nastąpić bądź w drodze umowy między przystępują-cym do długu i wierzycielem, bądź też w drodze umowy między pierwotnym dłużni-kiem a przystępującym do długu. Causa przystąpienia do długu wynika ze stosunku podstawowego łączącego strony tej czynności.
III. Przystąpienie do długu w drodze zawarcia umowy między pierwotnym dłużnikiem a przystępującym do długu spełnia cechy konstrukcyjne umowy na rzecz osoby trzeciej: przystępujący do długu zobowiązuje się względem pierwotnego dłużnika do spełnienia świadczenia na rzecz jego wierzyciela (tj. osoby trzeciej) i - w braku odmiennego postanowienia umowy - wierzyciel ten może żądać bezpośrednio od przystępującego do długu spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
I CSK 84/09 wyrok SN z 15 października 2009 r.
1. Dopuszczalna jest umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej.
2. Artykuł 719 k.c. dotyczy nakładów koniecznych i użytecznych.
IX. UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ (393)
wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 268/06 OSNC 2007/9/142
Przewidziane w art. 393 § 2 k.c. uprawnienie do odwołania zastrzeżenia spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej przysługuje zastrzegającemu.
wyrok SN z 29 marca 2006 r. IV CSK 112/05 Pr.Bankowe 2007/5/47
Jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności gwaranta w umowie gwarancji może być wymóg złożenia przez beneficjenta gwarancji żądania zapłaty o odpowiedniej treści i z odpowiednimi dokumentami w przewidzianym w umowie gwarancji czasie od powstania wypadku gwarancyjnego oraz w okresie ważności gwarancji.
wyrok SN z 31 marca 2005 r. V CK 309/04
Umowy międzynarodowe, zawierane przez państwa, nie mogą być kwalifikowane jednocześnie jako zwykłe stosunki cywilnoprawne podmiotów prawa cywilnego, zawierające prywatnoprawne zobowiązania ze świadczeniem na rzecz osoby trzeciej. Umowy międzynarodowe mogą przyznawać konkretne uprawnienia obywatelom państw je zawierających i wtedy stanowią źródło praw podmiotowych bez potrzeby odwoływania się do konstrukcji cywilnoprawnej umowy ze świadczeniem na rzecz osoby trzeciej.
wyrok SN z 28 listopada 2003 r. IV CK 206/02
1. Beneficjent umowy uregulowanej w art. 393 k.c. musi zostać w tej umowie wska-zany, a przynajmniej muszą zostać w umowie zawarte takie postanowienia, które pozwolą go zidentyfikować.
2. Wykładnia, na dokonanie której pozwala art. 65 § 2 k.c., ma za zadanie odnalezie-nie rzeczywistego celu umowy i zgodnej woli stron, niezależnie od zawartych w niej sformułowań. Oznacza to, że w skrajnych wypadkach może powstać sytuacja, w której odnaleziona w wyniku wykładni treść umowy pozostanie w sprzeczności z wyraźnym jej brzmieniem. Należy także zauważyć, że zamiar stron i cel umowy zwykle ustalany jest w innym czasie niż zawarcie takiej umowy.
wyrok SN z 7 maja 2003 r. IV CKN 101/01
Przy konstrukcji umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej w jej postaci właści-wej, osoba trzecia nabywa uprawnienie żądania od dłużnika, ażeby spełnił świad-czenie na jego rzecz. Z natury prawnej takiej umowy wynika, ze stanowi ona zastrzeżenie dodane do innego stosunku zobowiązaniowego, którego rola polega na przeadresowaniu świadczenia należnego wierzycielowi na osobę trzecią.
wyrok SN z 31 stycznia 2003 r. IV CKN 1716/00
Roszczenie usprawiedliwione przepisem art. 393 § 1 k.c. eliminuje możliwość dochodzenia roszczenia na podstawie art. 405 k.c.
wyrok SN z 9 stycznia 2003 r. I CK 329/02 OSNC 2004/4/56
Umowa, której przedmiotem jest wpłata przez klienta na rachunek bankowy adwokata określonej kwoty z zastrzeżeniem jej użycia przez adwokata na określony cel uzgodniony przez strony (tzw. depozyt adwokacki), może zawierać zastrzeżenie wypłaty na rzecz osoby trzeciej (art. 393 § 1 k.c.).
wyrok SN z 21 czerwca 2002 r. V CKN 1069/00 OSNC 2003/11/149
Wierzyciel zawierający umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej może skutecz-nie żądać spełnienia zastrzeżonego świadczenia.
wyrok SN z 19 lutego 2002 r. IV CKN 786/00
1. Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej - jak to wynika z art. 393 § 1 k.c. - stanowi szczególny rodzaj zobowiązania, w którym dłużnik ma spełnić świadczenie nie wobec wierzyciela, lecz wobec osoby nie będącej stroną tej umowy i nie biorącej w niej udziału. Z umowy takiej nie wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani też uprawnienia względem wierzyciela. Osoba ta ma natomiast odnieść określoną ko-rzyść majątkową wynikającą ze spełnienia przez dłużnika na jej rzecz świadczenia zastrzeżonego w umowie.
2. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie znajdują w zasadzie zastosowania w stosunkach wynikających z umowy.
wyrok SN z 10 stycznia 2002 r. II CKN 353/99
1. Ubezpieczonym z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest sam ubezpieczający, bądź wskazana przez niego inna osoba odpowiedzialna za wyrzą-dzone szkody osobom trzecim. Konstrukcja umowy oparta na przepisie art. 822 k.c., wyłącza zatem możliwość traktowania poszkodowanego jako ubezpieczonego, co nie oznacza wyłączenia możliwości zawarcia umowy z takim skutkiem w ogóle, tyle tylko, że podstawę jej mógłby stanowić przepis art. 808 § 1 w zw. z art. 393 k.c.
2. Roszczenie poszkodowanego wobec ubezpieczyciela, powołującego się na umo-wę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dłużnika z bezpośredniego stosunku zobowiązaniowego, wyznaczają granice odpowiedzialności ubezpieczyciela wobec ubezpieczonego.

wyrok SN z 5 lipca 2000 r. I CKN 711/00   
Z istoty umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej wynika, że osoba trzecia uzy-skuje samodzielne, własne uprawnienia do żądania od dłużnika przyrzekającego, aby spełnił na jej rzecz przyrzeczone świadczenie. Samodzielność jej uprawnienia weryfikuje fakt, że w razie spełnienia przez dłużnika świadczenia do rąk wierzyciela - nie ulega umorzeniu jego zobowiązanie do świadczenia na rzecz osoby trzeciej.
wyrok SN z 25 stycznia 2000 r. I CKN 331/98   
1. Umowa wymieniona w art. 808 § 1 k.c. może być umową ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej sensu stricto albo umową ubezpieczenia na cudzy rachunek.
2. Art. 808 k.c. stanowi lex specialis w stosunku do art. 393 k.c. w takim zakresie, w jakim dopuszcza zawarcie umowy ubezpieczenia na rzecz osoby nieoznaczonej. W pozostałym zakresie uregulowanie art. 808 k.c. nie odbiega od zasad określonych w art. 393 k.c. W związku z tym umowy na rzecz osoby trzeciej nie domniemywa się.
wyrok SN z 17 czerwca 1997 r. III RN 29/97 OSNP 1998/2/33
Strony umowy leasingu mogą się zobowiązać, iż leasingobiorca pokryje zobowiąza-nia podatkowe likwidowanego w drodze umowy leasingu przedsiębiorstwa.
wyrok SN z12 stycznia 1988 r. I CR 282/87 OSNC 1990/3/48
Zamieszczone w umowie kredytu bankowego postanowienie, że kredytobiorca po ukończeniu budowy domu jednorodzinnego przekaże do dyspozycji spółdzielni mieszkaniowej lokal własnościowy uprzednio mu przez tę spółdzielnię przydzielony, nie jest zastrzeżeniem świadczenia na rzecz osoby trzeciej, w rozumieniu art. 393 § 1 k.c., lecz warunkiem udzielenia kredytu o skutkach przewidzianych w umowie.

Konspekt VII
I. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

III CZP 102/09 uchwała SN z 26 listopada 2009 r.
Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia staje się wymagalne w terminie, w którym powinno być spełnione zgodnie z art. 455 k.c.
IV CSK 48/09 wyrok SN z 17 czerwca 2009 r.
Gdy darczyńca wskazuje konkretne cele na jakie ma zostać przeznaczona darowi-zna, inne wykorzystanie jej przez obdarowanego uprawnia darczyńcę do żądania zwrotu darowizny, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, jako świadczenia nienależnego.
IV CSK 523/08 wyrok SN z 7 maja 2009 r.
Zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami z tytułu nie-wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wyłączony.
III CZP 6/09 postanow. SN z 5 marca 2009 r.
Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany sto-sunek prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 k.c., zastosowanie znajdzie art. 405 k.c., bowiem przepisy art. 224-226 k.c. mają charakter szczególny wobec art. 405 k.c.
uchwała SN z 12 czerwca 2008 r. III CZP 55/08
Odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.
wyrok SN z 14 marca 2008 r. IV CSK 460/07
1. Niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem o zapłatę za wykonane roboty budowlane w ramach zawartej przez strony ważnej umowy. Powództwo oparte na podstawie określonej w art. 405 k.c. czy art. 410 § 1 k.c. nie może być pojmowane jako condictio generalissima, dające moż-liwość obejścia krótszych terminów przedawnienia roszczeń wynikających z innych podstaw.
2. Roszczenie o zwrot wartości materiałów wbudowanych w budynek zamawiającego w wykonaniu umowy o roboty budowlane nieważnej ze względu na naruszenie ustawy o zamówieniach publicznych jest roszczeniem o zwrot wartości nienależnego świadczenia (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.).
wyrok SN z 31 stycznia 2008 r. II CSK 417/07
Roszczenia, które przedsiębiorca wywodzi z bezskutecznego ubiegania się o nabycie akcji spółki akcyjnej, jeżeli nabycie tych akcji miało służyć prowadzonej działalności gospodarczej, są roszczeniami związanymi z prowadzeniem tej działalności.
wyrok SN z 7 listopada 2007 r. II CSK 344/07
Nawet w sytuacji, gdy umowa na podstawie której zostały wykonane roboty budowlane jest nieważna, od strony korzystającej z efektów przeprowadzonych prac sąd może zasądzić wynagrodzenie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
wyrok SN z 19 października 2007 r. I CSK 259/07
Wymóg wydania korzyści w naturze, gdy przedmiotem wzbogacenia są papiery war-tościowe, co do zasady polega na przeniesieniu na zubożonego praw inkorporowa-nych w tych papierach wartościowych. Oznacza to, że - co do zasady - ryzyko zmian wartości papieru wartościowego ponosi zubożony, podobnie jak ponosi on ryzyko zmian wartości rzeczy, która stanowiła przedmiot wzbogacenia. Wynika to z art. 409 in principio k.c. wykładanego z uwzględnieniem szczególnych cech papieru warto-ściowego, jako przedmiotu wzbogacenia. Inaczej wygląda jednak sytuacja, kiedy wzbogacony powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 in fine k.c.). Podmiot taki jest, bowiem zobowiązany do wydania akcji o wartości istniejącej w chwili wystąpienia powinności liczenia się z obowiązkiem zwrotu. Od tego, bowiem momentu ryzyko zmian wartości papieru wartościowego przechodzi na wzbogaconego. Taki wniosek uzasadnia cel uregulowania zawartego w art. 409 w związku z art. 405 k.c.

wyrok SN z 20 lipca 2007 r. I CSK 105/07   
Formuła użyta w art. 405 k.c., iż wzbogacenie ma nastąpić "kosztem" zubożonego, a nie jak to ujmował kodeks zobowiązań - "z majątku", stwarza podstawy do wniosku, że przesłanki związku między wzbogaceniem a zubożeniem nie należy rozumieć w duchu rygorystycznie pojmowanej "bezpośredniości" tego związku, a tym samym wykorzystywać w celu ograniczenia zobowiązania zwrotu wzbogacenia.
wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 272/06 M.Prawn. 2007/2/60
Podmiot, który został bezpodstawnie wzbogacony ma obowiązek zwrotu nienależnej korzyści.
wyrok SA w Warszawie z 26 września 2006 r. VI ACa 300/06 Apel.-W-wa 2007/3/22
Wniesienie powództwa o zapłatę kwoty z tytułu zwrotu przedmiotu pożyczki nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o zwrot takiej samej kwoty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
wyrok SN z 6 lipca 2006 r. III CSK 66/05
Niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem o wykonanie umowy w całości lub w części.
wyrok SN z 6 grudnia 2005 r. I CK 220/05
Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia obciąża wzbogaconego niezależnie od tego, w wyniku jakiego zdarzenia uzyskał korzyść majątkową. Może ona powstać w wyniku działania wzbogaconego, jak i nawet wbrew jego woli z jego dobrą lub złą wiarą. Może być także rezultatem czynności zubożonego, osób trze-cich, a nawet sił przyrody.
wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 91/05
1. Zawieranie umowy o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków z właści-cielem budynku wielolokalowego oznacza, że koszty tych usług obciążają ich odbiorcę.
2. Podstawę żądania wynagrodzenia za dostarczoną wodę i odprowadzone ścieki stanowią przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wartością wzbogacenia istnieją-cego w chwili wyrokowania jest wydatek, który skarżąca powinna ponieść tytułem wynagrodzenia za zużytą wodę i odprowadzone ścieki.
wyrok SN z 6 lipca 2005 r. III CK 9/05
W sytuacji gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, powstaje roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.
wyrok SN z 22 kwietnia 2005 r. II CK 599/04
Przepis art. 5 k.c. reguluje tzw. nadużycie prawa podmiotowego i nie może być sto-sowany w sytuacji, w której doszło do wzbogacenia z jednej strony i zubożenia z drugiej - bez podstawy prawnej. W tego rodzaju okolicznościach znajdują zastosowanie art. 405 i nast. k.c., a nie art. 5 k.c.
wyrok SN z 18 marca 2005 r. II CK 556/04
W świetle art. 321 § 1 k.p.c. niedopuszczalne jest zasądzenie określonego świad-czenia pieniężnego na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w sytuacji, gdy umowa pożyczki obejmująca to świadczenie jest nieważna.
wyrok SN z 25 marca 2004 r. II CK 89/03
1. Pożyczkodawcy nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przeciwko osobie, której pożyczkobiorca darował pożyczoną sumę, ponieważ podstawę prawną przysporzenia stanowi w tym przypadku umowa darowizny usprawiedliwiająca wzbogacenie, a tym samym czyniąca je zgodnym z porządkiem prawnym.
2. Nie zachodzi bezpodstawne wzbogacenie, jeżeli przejście korzyści z majątku zu-bożonego do majątku wzbogaconego następuje na podstawie umowy wzbogacone-go z osobą trzecią.
wyrok SN z 25 lutego 2004 r. I CK 212/03
1. Ograniczenia prawa własności biorącego zabezpieczenie, które wynikają z umowy zawartej z przewłaszczającym, nie odnoszą skutku wobec osób trzecich. Treść prawa własności samochodu wynika natomiast z przepisu art. 140 k.c.
2. Wykluczone jest konstruowanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wewnątrz umownych stosunków zobowiązaniowych. Zatem strona, której przysługuje wierzytelność wynikająca z umowy, może dochodzić od drugiej strony tylko tej wierzytelności. Dopuszczenie możliwości dochodzenia zamiast tej wierzytelności roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podważałoby sens szczegółowych unormowań stosunków obligacyjnych.
wyrok SN z 13 lutego 2004 r. IV CK 40/03
Zgodnie z art. 414 k.c., możliwy jest zbieg roszczeń z obu tych podstaw i jeśli do nie-go dojdzie, uprawniony powinien dokonać wyboru roszczenia albo z tytułu czynu niedozwolonego, albo z bezpodstawnego wzbogacenia. Nieprawidłowe zatem jest sformułowanie zarzutu kasacyjnego jako naruszenia art. 405 k.c. "w zbiegu" z art. 415 k.c., przepisy te bowiem nie pozostają ze sobą w zależności ani zbiegu.
postanow. SN z 8 listopada 2007 r. III CZP 95/07
W wypadku roszczeń odszkodowawczych, wobec jednoznacznego brzmienia art. 414 k.c., ujęcie zagadnienia prawnego jest niezrozumiałe i przesądza o odmowie podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy, wobec braku wymaganej przesłanki "po-ważnych wątpliwości".

wyrok SN z 14 stycznia 2004 r. I CK 42/03
1. Wskazanie przez powoda przepisów prawa materialnego, mających stanowić podstawę prawną orzeczenia, jakkolwiek niewymagane, nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu i wyniku sprawy, albowiem pośrednio określa także okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie pozwu.
2. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować, poza wyjątkiem wyni-kającym z art. 414 k.c., gdy brak innego środka prawnego umożliwiającego przywró-cenie równowagi majątkowej naruszonej bez prawnego uzasadnienia.

wyrok SN z 3 października 2003 r. III CKN 1313/00
Wobec niemożności waloryzacji świadczenia, o którym mowa w art. 405 k.c. na mocy art. 3581 § 1 k.c., gdyż nie jest ono świadczeniem pieniężnym, jedynym słusznym rozwiązaniem pozostaje przyjęcie daty wyrokowania, a więc aktualnego stanu wzbogacenia, co zresztą najlepiej odpowiada samej istocie tej instytucji.
wyrok SN z 18 września 2003 r. I CK 111/02
Wkład budowlany, jak wynika z art. 208 § 1 Prawa spółdzielczego, przeznaczony jest na sfinansowanie kosztów budowy danego lokalu. Spółdzielnia mogła nim dysponować dowolnie. Skoro zaliczki na wkład nie mogły być wykorzystane bezpośrednio po ich wniesieniu na sfinansowanie kosztów budowy wskutek opóźnienia się procesu inwestycyjnego, spółdzielnia mogła ulokować je w banku jako lokaty terminowe, ale zobowiązana jest wydać członkowi uzyskane korzyści, gdyż nakazuje to elementarna zasada uczciwości oraz art. 405 k.c.
wyrok SN z 16 lipca 2003 r. V CK 24/02 OSNC 2004/10/157
Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, z którym występuje przedsię-biorca, podlega trzyletniemu przedawnieniu przewidzianemu w art. 118 k.c., jeżeli powstaje ono w związku z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą.
wyrok SN z 19 marca 2002 r. IV CKN 892/00
Wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. War-tości te nie muszą być równe, a w wypadku nierówności niższa kwota określa war-tość bezpodstawnego wzbogacenia.

wyrok SN z 18 stycznia 2002 r. I CKN 810/99
Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mają w zasadzie charakter posiłkowy i mogą stanowić podstawę do odzyskania doznanego uszczerbku majątkowego tylko wówczas, gdy nie ma innego środka lub gdy inne środki połączone są z większymi trudnościami.
wyrok SN z 9 stycznia 2002 r. V CKN 641/00
Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia wynikają z treści art. 405 k.c. i obejmują uzyskanie korzyści majątkowej bez prawnej ku temu podstawy oraz uzyskanie takiej korzyści kosztem innej osoby. Nie ma innych warunków uznania, że nastąpiło bez-podstawne wzbogacenie. W szczególności nie należy do nich ani wiedza, ani też wola osoby wzbogaconej, wręcz odwrotnie, do bezpodstawnego wzbogacenia dojść może nawet wbrew woli osoby, na rzecz której przysporzenie nastąpiło.
wyrok SN z 9 sierpnia 2001 r. II CKN 33/99
Zbieg roszczeń przewidziany w art. 414 k.c. uprawnia do wyboru albo roszczenia przeciwko wzbogaconemu o wydanie korzyści majątkowej uzyskanej bez podstawy prawnej kosztem majątku uprawnionego (art. 405 k.c.), albo roszczenia przeciwko sprawcy czynu wyrządzającego szkodę (art. 415 k.c.), natomiast nie uprawnia do powoływania się na wybrane przesłanki odpowiedzialności właściwe każdemu z ww. rodzajów roszczeń.
wyrok SN z 16 maja 2000 r. IV CKN 32/00 OSNC 2000/12/222
Do rozliczeń majątkowych pomiędzy osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym (konkubinacie) mogą mieć zastosowanie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
wyrok SN z 17 kwietnia 2000 r. V CKN 32/00
1. W wypadku nierówności pomiędzy wielkością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego, niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia.
2. Odpowiedzialność wzbogaconego nie może wykraczać poza granice wzbogace-nia. Oczywiście nie oznacza to, by zwrotowi zawsze podlegała tylko kwota nominal-na, ale też właśnie dla zachowania takiej równowagi konieczne jest zastosowanie prawidłowej metody ustalenia kwoty podlegającej zwrotowi.
wyrok SN z 27 maja 1999 r. I PKN 78/99 OSNP 2000/18/682
Stosowanie art. 405 KC w związku z art. 409 KC nie może służyć obchodzeniu ogra-niczeń w zakresie pracowniczej odpowiedzialności materialnej wtedy, gdy bezpod-stawne wzbogacenie się pracownika ma jednocześnie cechy zawinionego wyrządzenia szkody pracodawcy. 

wyrok SN z 23 listopada 1998 r. II CKN 58/98
Dla zastosowania art. 405 kc znaczenie ma istnienie pewnego stanu obiektywnego w postaci wzbogacenia po jednej stronie i zubożenia po drugiej stronie.
wyrok SN z 14 lipca 1998 r. III CKN 578/97 OSNC 1999/3/49
Roszczenie o ochronę dziedziczenia (art. 1029 § 1 k.c.) nie wyłącza roszczenia rze-czywistego spadkobiercy, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, przeciwko rzekomemu spadkobiercy o zwrot korzyści uzyskanej ze sprzedaży przedmiotów spadkowych.
uchwała SN z 22 grudnia 1997 r. III CZP 57/97 OSNC 1998/5/74
Rozpoznanie żądania zasądzenia zwrotu należności opartego na przepisach o nie-należnym świadczeniu należy do drogi sądowej. 
wyrok SN z 7 listopada 1997 r. II CKN 424/97 OSNC 1998/5/77
W razie gdy odbiorca energii, w rezultacie praktyki monopolistycznej przedsiębior-stwa energetycznego, sfinansował budowę urządzeń, o których mowa w art. 49 k.c., może on dochodzić zwrotu poniesionych kosztów na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
wyrok SN z 9 października 1997 r. I CKN 263/97   
1. W wyniku uchylenia się Spółdzielni od skutków prawnych oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na przekształcenie, co wywołało skutek ex tunc, do przekształcenia lokatorskiego prawa do lokalu na własnościowe nie doszło, odpadła zatem podstawa prawna świadczenia, stało się ono świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 kc i powstał obowiązek jego zwrotu na zasadach art. 410 § 2 kc w związku z art. 405 i następne kc.
2. Skoro waloryzacji podlega wpłata dokonana w związku z wnioskiem o przekształ-cenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na własnościowe, do którego nie doszło, to sposób waloryzacji według aktualnej należności, jaką z tego tytułu musiałby wpłacić członek na wkład budowlany, jest prawidłowy i odpowiedni dla rodzaju i źródła zobowiązania.
wyrok SN z 11 września 1997 r. III CKN 162/97 OSNC 1998/2/31
1. Gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, nie może powstać roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, lecz jedynie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia na zasadach ogólnych (art. 405-409 k.c.).
2. Przy ocenie, czy miało miejsce świadczenie w ramach danego stosunku, rozstrzy-gające znaczenie powinien mieć punkt widzenia wierzyciela z tego stosunku: czy może on na podstawie rozpoznawalnych okoliczności uważać dane działanie za świadczenie.

wyrok SN z 18 lipca 1997 r. II CKN 289/97
1. Kodeks cywilny wyklucza zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W odniesieniu do zobowiązań wzajemnych wynika to jednoznacznie z art. 494 i 495 kc. W świetle tych przepisów w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wzajemnego wierzycielowi przysługuje albo roszczenie oparte na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu albo roszczenie oparte na przepisach o odpowiedzialności kontraktowej. Należy przyjąć, iż analogicznie sprawa przedstawia się w wypadkach niewykonania lub nienależytego wykonania innych zobowiązań.
2. Gdy ugoda obejmuje wszystkie wzajemne roszczenia stron, w razie wątpliwości należy przyjąć, że nie dotyczy ona tych roszczeń, które powstały dopiero po jej za-warciu.
wyrok SN z 10 sierpnia 2006 r. V CSK 237/06 Biul.SN 2006/11/17
Wzbogacenie podmiotu odpowiedzialnego za naruszenie prawa z rejestracji znaku towarowego (prawa ochronnego) polega na zaoszczędzeniu wydatków, które wzbo-gacony musiałby ponieść dla zapewnienia sobie możliwości korzystania z cudzego uprawnienia zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym i uznawanymi zasadami. W wypadku, gdy stan wzbogacenia polega na zaoszczędzeniu wydatków wyłączone jest w zasadzie zastosowanie art. 406 i 407 k.c.
wyrok SA w Poznaniu z 17 maja 2006 r. I ACa 1354/05
1. Uzyskujący korzyść w postaci kwoty pieniężnej na podstawie nieprawomocnego ale natychmiast wykonalnego orzeczenia sądu II instancji powinien się liczyć z obo-wiązkami zwrotu.
2. W art. 409 k.c. mowa jest o zużyciu lub utracie korzyści w taki sposób, że acci-piens nie jest już wzbogacony. Chodzi zatem tylko o takie sytuacje, kiedy zużycie lub utrata wzbogacenia nastąpiło bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu, czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego.
wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 272/03 OSNC 2005/3/50
W razie odpłatnego rozporządzenia korzyścią uzyskaną przez osobę trzecią, o której mowa w art. 527 i nast. k.c., przy ocenie zakresu jej zobowiązania wynikającego z art. 531 § 2 k.c. ma zastosowanie art. 409 k.c.
wyrok SN z 7 sierpnia 2001 r. I PKN 408/00 OSNP 2003/13/305
Pracownik ma prawo uważać, że świadczenie wypłacane przez pracodawcę posługującego się wyspecjalizowanymi służbami jest spełniane zasadnie i zgodnie z prawem, a więc nie musi liczyć się z obowiązkiem jego zwrotu (art. 409 KC).
wyrok SN z 10 grudnia 1998 r. I CKN 918/97
Ten, kto otrzymał pieniądze od innej osoby, które zakwalifikowane zostały jako nienależne świadczenie, i zużył je na spłacenie swego długu, wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, ale mimo to jego wzbogacenie trwa nadal. Przez zapłatę bowiem długu zmniejszyły się jego pasywa, tym samym więc nastąpił wzrost majątku.

wyrok SN z 21 marca 2007 r. I CSK 458/06
W Kodeksie cywilnym przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (a ściślej o nienależnym świadczeniu) stanowią prawną podstawę rozliczenia konsekwencji wykonanej umowy wadliwej, czy nieważnej. Ogólna formuła omawianej instytucji jest tak szeroka, że pozwala ją rozumieć jako ogólną zasadę, że nikt nie powinien się bogacić bezpodstawnie kosztem drugiego. Nie trzeba dowodzić, że jedną z funkcji norm prawnych, jako regulatora złożonych procesów społecznych i gospodarczych, jest między innymi taka reglamentacja życia gospodarczego aby możliwe było osiągnięcie pewnej równowagi i stabilności oraz zaufania w stosunkach majątkowych, aby oceniane przesunięcia wartości następowały w drodze zgodnej z uznawanymi zasadami. Niezdolność czy niemożność dochowania zasad przewidzianych w ustawie o zamówieniach publicznych, czy też niedoskonałość ustanowionych zasad nie może prowadzić do akceptacji przesunięć majątkowych, czy też uzyskania korzyści pozbawionych uzasadnienia ekonomicznego, czy też moralnego.
wyrok SA w Poznaniu z 6 czerwca 2006 r. I ACa 131/06
Jeżeli celem świadczenia w postaci przekazania pieniędzy na zakup mieszkania i jego wyposażenie było pozostawanie stron w nieformalnym związku partnerskim, to jego brak (utrudniający kontynuowanie związku) wskazuje na istnienie między stro-nami porozumienia woli odnoszącego się do podstawy tego świadczenia. Roszczenie znajduje w tym zakresie podstawy w treści art. 410 § 2 k.c.
wyrok SN z 12 stycznia 2006 r. II CK 342/05 OSNC 2006/10/170
Porozumienie stron, będące przesłanką żądania zwrotu świadczenia w związku z nieosiągnięciem zamierzonego celu, dotyczyć może tylko samej podstawy świadczenia, a nie jego ewentualnego zwrotu (art. 410 § 2 k.c.).
wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. V CK 461/03
1. Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Oznacza to, że termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez zubożonego.
2. Faktury, będące dokumentem rozliczeniowym z umowy, która była bezwzględnie nieważna, nie mogą stanowić wezwania do spełnienia świadczenia polegającego na zwrocie nienależnego świadczenia.
3. O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazo-wo okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art. 355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę formułowania zarzutu opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 § 1 k.c.
wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 293/03 OSNC 2005/3/51
1. Cena w zakresie obejmującym bezpodstawnie ustalony podatek od towarów i usług (VAT) jest świadczeniem nienależnym.
2. Przedmiotem odnowienia może być także zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia.
3. Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem.
wyrok SN z 23 maja 2003 r. III CKN 1211/00
Gdy świadczenie zostaje spełnione w wykonaniu orzeczenia sądu, owo orzeczenie stanowi podstawę prawną świadczenia, a ten, kto je spełnił, nie może skutecznie twierdzić, że nie był do świadczenia zobowiązany, że zobowiązanie to w chwili świadczenia nie istniało.
wyrok SN z 24 kwietnia 2003 r. I CKN 316/01 OSNC 2004/7-8/117
1. Roszczenie banku o zwrot kwoty wypłaconej w wykonaniu nieważnej gwarancji bankowej (art. 410 k.c.), jako związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, przedawnia się z upływem trzyletniego terminu (art. 118 k.c.).
2. Bieg przedawnienia roszczenia wynikającego z zobowiązania bezterminowego rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzy-ciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 455 k.c.), niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia.
wyrok SN z 17 stycznia 2002 r. III CKN 1500/00 OSNC 2002/11/140
Przesłanka "nieosiągnięcia zamierzonego celu świadczenia" (art. 410 § 2 k.c.) jest spełniona wtedy, gdy jego celem było otrzymanie świadczenia ekwiwalentnego, do spełnienia którego odbiorca nie był zobowiązany.
wyrok SN z 27 czerwca 2001 r. II CKN 602/00 OSNC 2002/2/28
 Umowa o przelew w celu inkasa wierzytelności przysługującej podmiotowi nie będącemu bankiem, w której strona przyjmująca zlecenie inkasa zobowiązała się do wyegzekwowania należności przy użyciu bankowego tytułu wykonawczego, jest nieważna, a świadczenie spełnione w wykonaniu tej umowy podlega zwrotowi.
wyrok SN z 22 marca 2001 r. V CKN 769/00 OSNC 2001/11/166
Roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia, mającego taki charakter już w chwili spełnienia, staje się wymagalne od tej chwili.
wyrok SN z 4 kwietnia 2000 r. V CKN 6/00 OSNC 2000/10/185
Zgoda nabywcy na pokrycie - w ramach ceny samochodu - niespłaconej części kre-dytu obciążającego poprzedniego właściciela, wyłącza możliwość skutecznego po-wołania się na fakt, że świadczenie to było nienależne lub że doszło w inny sposób do bezpodstawnego wzbogacenia.
wyrok SN z 26 stycznia 2000 r. III CKN 542/98
Świadczenie jest uznawane za nienależne wtedy, gdy: spełniający je w rzeczywisto-ści nie był do tego zobowiązany w ogóle lub wobec tej osoby, której świadczył, pod-stawa prawna wprawdzie istniała w chwili spełniania świadczenia, jednakże potem odpadła, zamierzony cel nie został osiągnięty lub też czynność prawna obowiązująca do świadczenia była i pozostała nieważna z różnych przyczyn.
wyrok SN z 25 września 1998 r. III CKN 616/97 OSNC 1999/4/71
Świadczenie objęte bankowym postępowaniem ugodowym, spełnione w czasie trwania tego postępowania (art. 410 § 2 k.c. i art. 34 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 18, poz. 82 ze zm.), jest świadczeniem nienależnym.
uchwała SN z 22 grudnia 1997 r. III CZP 59/97
Rozpoznanie żądania zasądzenia zwrotu należności, opartego na przepisach o nie-należnym świadczeniu, należy do drogi sądowej.
wyrok SA w Krakowie z 5 listopada 1997 r. I ACa 391/97 TPP 2003/1/129
I. Jeśli dłużnik nie wie o przelewie wierzytelności i - działając z upoważnienia zbywcy - spełnia świadczenie na rachunek nabywcy, to mimo przelewu wierzytelności świadczenie dłużnika należy oceniać jako świadczenie przekazanego (art. 9211 k.c.), które stanowi przysporzenie do majątku zbywcy jako przekazującego. W takim wypadku zbywca jako przekazujący dysponuje świadczeniem dłużnika na rachunek nabywcy, a dłużnik, realizując dyspozycję zbywcy, dokonuje zarazem przysporzenia do majątku zbywcy. Natomiast w wypadku zawiadomienia dłużnika o przelewie wierzytelności nie ma on już uzasadnionej podstawy do przypisywania zbywcy kompetencji do przekazania świadczenia, a w konsekwencji wykonania jego dyspozycji co do spełnienia świadczenia na rachunek osoby trzeciej.
II. Zobowiązania wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia (w tym obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia) są bezterminowe, a wobec tego opóźnienie w ich wykonaniu następuje dopiero wtedy, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Od tej chwili obciąża dłużnika obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie.
wyrok SN z 26 lutego 2004 r. V CK 220/03 OSNC 2005/3/49
Wierzyciel, który wyegzekwował świadczenie na podstawie nieprawomocnego, ale wykonalnego orzeczenia sądu drugiej instancji, powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu tego świadczenia.
wyrok SN z 27 czerwca 2002 r. IV CKN 1166/02 OSP 2004/7-8/96
Przepis art. 411 pkt 1 k.c. ma zastosowanie także wówczas, gdy z żądaniem zwrotu nienależnego świadczenia występuje osoba, która wiedziała o braku własnego zo-bowiązania wobec egzekwującego wierzyciela i nie podjęła żadnych przewidzianych prawem czynności, zmierzających do ograniczenia lub uniemożliwienia kontynuowania egzekucji.
wyrok SN z 26 września 2000 r. I PKN 42/00 OSNP 2002/8/188
Spełnienie przez pracodawcę nienależnego świadczenia w postaci wynagrodzenia za pracę podwyższonego bez podstawy prawnej, wypłaconego dyrektorowi general-nemu spółki handlowej, pełniącemu funkcję jednoosobowego jej zarządu, może czynić zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 KC w związku z art. 300 KP).
wyrok SN z 1 grudnia 1999 r. I CKN 203/98
Zwrotu nienależnego świadczenia może żądać każdy, kto spełnił świadczenie nie wiedząc, że do świadczenia nie był zobowiązany. Nie chodzi tu o kwalifikowaną postać wiedzy, ale usprawiedliwiony okolicznościami stanu faktycznego brak świadomości, że spełnienie świadczenia odpowiada obowiązkowi świadczenia.
wyrok SN z 18 listopada 1998 r. I PKN 437/98 OSNP 2000/1/15
Spełnianie przez dłużnika w drodze egzekucji świadczenia po dacie dowiedzenia się przez niego, że nie przysługuje ono wierzycielowi, może być poczytane w okolicznościach sprawy za przyzwolenie na dalsze egzekwowanie nienależnego świadczenia i uzasadniać zastosowanie art. 411 pkt 1 KC w związku z art. 300 KP.
wyrok SN z 12 grudnia 1997 r. III CKN 236/97 OSNC 1998/6/101
Wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamione z wymaganą przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia świadczenia.
wyrok SN z 10 października 2003 r. II CK 116/02
1. Nie ma podstaw, aby w sprawie o przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Pań-stwa na podstawie art. 412 k.c. pozbawiać pozwanego, który został skazany za sute-nerstwo, prawa do ścisłego ustalenia korzyści osiągniętej z uprawiania prostytucji przez inne osoby, gdy takie ustalenie nie miało znaczenia dla bytu przypisanego mu przestępstwa.
2. Art. 106 k.p.c. nie ma - zgodnie z jego treścią - zastosowania w razie wytoczenia powództwa przez prokuratora na podstawie art. 7 i art. 57 k.p.c.
uchwała SN z 20 marca 2003 r. III CZP 4/03 OSNC 2003/12/162
Orzeczeniu przez sąd przepadku na rzecz Skarbu Państwa towaru przywiezionego z naruszeniem zakazu wynikającego z rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie ustanowienia czasowego zakazu przewozu niektórych pojazdów samochodowych, nadwozi i podwozi do tych pojazdów (Dz. U. Nr 158, poz. 1053 ze zm.) nie stoi na przeszkodzie nieobowiązywanie tego zakazu w chwili orzekania.
wyrok SN z 10 lutego 2002 r. IV CK 459/02
1. Wybór, o jakim mowa w art. 414 k.c., przysługuje uprawnionemu, jeżeli zatem uprawniony tego wyboru dokonał, zgłaszając roszczenie odszkodowawcze z tytułu czynu niedozwolonego, to nie jest obowiązkiem sądu rozważanie, czy w okoliczno-ściach sprawy mogą być zastosowane także przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia. Czyn niedozwolony z reguły powoduje także wzbogacenie po stronie sprawcy, inne są jednak przesłanki i zakres odpowiedzialności, inne też okoliczności stanowią przedmiot dowodzenia.
2. Odebranie władztwa w trybie wykonywania przepisów dekretu o reformie rolnej nie wyklucza, w wyjątkowych wypadkach, udzielenia właścicielom lub ich następcom prawnym ochrony w procesie windykacyjnym, gdyby okazało się, że nieruchomość została odebrana wbrew przepisom dekretu lub nie została następnie rozdysponowana zgodnie z celami wymienionymi w art. 1 ust. 2 dekretu i po przejęciu przez Państwo nie stała się własnością innych osób fizycznych lub prawnych. Dopiero zatem rozdysponowanie nieruchomością na rzecz innych osób w taki sposób, że stały się właścicielami, spowodowało utratę roszczenia windykacyjnego, i dopiero od tej chwili stało się możliwe wystąpienie z roszczeniem odszkodowawczym.
wyrok SN z 10 kwietnia 2000 r. V CKN 21/00   
Przewidziany w art. 414 k.c. zbieg roszczeń oznacza, że uprawnionemu służy wybór roszczeń także wobec tego samego pozwanego, między roszczeniem o naprawienie szkody a roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia; z wyborem tym wiążą się określone konsekwencje co do przesłanek i zakresu odpowiedzialności.
wyrok SN z 14 grudnia 1983 r. IV CR 450/83 OSP 1984/12/250
W razie zbiegu roszczenia z czynu niedozwolonego z roszczeniem z tytułu bezpod-stawnego wzbogacenia (art. 414 k.c.), uprawnionemu służy wybór: albo roszczenia przeciwko sprawcy czynu wyrządzającego szkodę (art. 361-363 k.c.), albo roszcze-nia przeciwko wzbogaconemu o wydanie korzyści majątkowej uzyskanej bez pod-stawy prawnej kosztem jego majątku (art. 405-406 k.c.). Zaspokojenie jednego z tych roszczeń zwalnia drugiego dłużnika od obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela.
II. UMOWA PRZEDWSTĘPNA (389)
wyrok SN z 14 stycznia 2010 r. IV CSK 432/09
Umowa przedwstępna zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości może tworzyć stan zabezpieczenia wierzytelności uprawnionego z tej umowy wobec osoby trzeciej.
wyrok SN z 24 listopada 2009 r. V CSK 163/09
Pierwokup jest instytucja mającą zastosowanie do umowy sprzedaży nieruchomości osobie trzeciej o skutku zobowiązującym, a nie do zawartej przez strony umowy przedwstępnej sprzedaży.
Oznaczenie w umowie przedwstępnej przedmiotu umowy definitywnej nie musi być dokonane ściśle. Strony mogą w umowie, w granicach wyznaczonych unormowa-niem zawartym w art. 3531 k.c., określić tylko sposób ustalenia w przyszłości przed-miotu umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 15 października 2009 r. I CSK 84/09
Dopuszczalna jest umowa przedwstępna na rzecz osoby trzeciej.
wyrok SN z 8 lutego 2008 r. I CSK 328/07
Strony umowy przedwstępnej mogą dowolnie uregulować kwestie związane z ewentualnym zwrotem zadatku. W przypadku, gdy zrezygnują z tego uprawnienia, zawinione przez sprzedającego niesfinalizowanie umowy wiąże się z koniecznością zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.
wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 414/07
W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawar-cie umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie przedwstępnej. W razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami wynikającymi z przepisów dyspozycyjnych, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów, dokonując wykładni umowy przedwstępnej zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 65 k.c. W wyniku tych zabiegów sądu orzeczenie zastępujące umowę przyrzeczoną może nie pokrywać się ściśle z treścią poszczególnych postanowień umowy przedwstępnej.
wyrok SN z 8 lutego 2007 r. I CSK 420/06
1. Jeżeli określenie wysokości kosztów inwestycji determinujących istotne postano-wienie umowy przyrzeczonej, tj. udział w nieruchomości (wraz z częściami składo-wymi), pozostawiono jednej stronie umowy przedwstępnej, to rozwiązanie takie należy uznać za sprzeczne z naturą zawiązanego stosunku prawnego, zawierającego zobowiązanie do zbycia udziału w nieruchomości jako świadczenie wzajemne dokonywane causam solvendi (art. 3531 k.c.).
wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 296/06
Jeżeli prawidłowa - zgodna z dyrektywami podanymi w art. 65 k.c. - analiza i wykład-nia oświadczeń woli, składających się na treść umowy przedwstępnej, którą strony zawarły, wskazuje, że celem umowy było przeniesienie prawa użytkowania wieczy-stego gruntu oraz prawa własności posadowionych na tym gruncie domków campingowych, a cel ten mógł zostać zrealizowany tylko w przypadku przejęcia przez powoda długów pozwanej, opisanych w umowie, które zabezpieczone były hipotekami, to skoro strony umowy przedwstępnej nie wyznaczyły terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, przyjąć należało że poddały się regulacji ustawowej, wynikającej z art. 389 § 2 k.c. Oznacza to, że zarówno powód, jak i pozwana uprawnieni byli do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Uprawnienie powoda do wyznaczenia terminu zawarcia umowy przyrzeczonej powstać mogło tylko po wykonaniu przyjętych przez niego zobowiązań polegających na przejęciu długów pozwanej. Zobowiązania te powinny zostać spełnione przed upływem roku od zawarcia umowy przedwstępnej, skoro po upływie tego terminu nie można żądać zawarcia umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 16 grudnia 2005 r. III CK 344/05
1. Określony w umowie przedwstępnej termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie jest terminem końcowym, a jedynie terminem spełnienia świadczenia, którego upływ nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej. Przeciwnie, upływ tego terminu skutkuje wymagalnością roszczenia o zawarcie umowy, a konsekwencją tej wymagalności staje się rozpoczęcie biegu jednorocznego terminu przedawnienia, a także wynikającego z art. 390 § 2 k.c. roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej.
2. Przez uchylanie się od zawarcia umowy, będące przesłanką dochodzenia m.in. roszczenia o jej zawarcie, należy rozumieć tylko bezpodstawną odmowę zawarcia umowy przyrzeczonej. Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej, będące przejawem niewykonania umowy przedwstępnej, powinno więc być rozumiane jako świadome działanie lub zaniechanie, zmierzające do bezpodstawnego niezawarcia umowy przyrzeczonej, a przynajmniej godzenie się z takim skutkiem.
wyrok SN z 24 listopada 2005 r. III CK 182/05   
1. Zasada swobody umów pozwala stronom na ułożenie stosunku umownego przez nawiązanie do wcześniejszej umowy przedwstępnej, której termin zawarcia umowy przyrzeczonej już minął.
2. Swoboda kontraktowania w zakresie dotyczącym określenia zadatku nie może iść tak daleko, aby wchłonąć i zastąpić inne zastrzeżenia umowne przewidziane w pra-wie zobowiązaniowym, takie jak prawo do odstąpienia od umowy (art. 395 k.c.) czy kara umowna (art. 483 k.c.).
wyrok SN z 3 marca 2005 r. II CK 409/04 OSNC 2006/2/33
Uchylenie uchwały walnego zgromadzenia spółdzielni w przedmiocie zbycia nieru-chomości nie powoduje nieważności umowy przedwstępnej zobowiązującej spół-dzielnię do jej sprzedaży, zawartej przed uchyleniem uchwały.
wyrok SN z 29 października 2004 r. III CK 478/03
W przypadku umowy przedwstępnej, która została zawarta w drodze wydania decyzji przez gminę, w której zobowiązuje się ona do sprzedaży lokalu powódce za cenę ustaloną w tej decyzji oraz dorozumianego oświadczenia powódki, umowa przedwstępna sprzedaży lokalu nie została zawarta z zachowaniem formy notarialnej. W tej sytuacji powódce nie przysługuje więc roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży lokalu przez gminę za cenę ustaloną w decyzji o przydziale, lecz jedynie, jak wynika z art. 390 § 1 k.c., ma ona prawo żądania naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 26 sierpnia 2004 r. I CK 106/04 M.Prawn. 2004/18/822
Strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej nie może powoływać się na przedawnienie roszczenia z tytułu zawarcia umowy przedwstępnej, jeśli podejmowała w trakcie biegu terminu przedawnienia działania dotyczące danej sprawy, takie jak np. wyznaczenie terminu uzgodnienia warunków aktu notarialnego.
wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. IV CK 521/03
1. Zawarcie umowy o treści odpowiadającej art. 9 ust. 1 ustawy o własności lokali, która nie spełnia wymogów ustępu drugiego, oznacza jedynie, że omawiany przepis nie ma do niej zastosowania, a nie że jest ona nieważna; umowa taka jest ważna, jeżeli odpowiada przepisom Kodeksu cywilnego.
2. Umowa zwana w praktyce obrotu umową deweloperską, jest umową nienazwaną, o charakterze mieszanym, powstałą w wyniku specjalnego połączenia czynności realizowanych w ramach budowlanego procesu inwestycyjnego, z docelowym zamiarem przekazania inwestycji (budynku, lokalu) drugiej stronie umowy. Na umowę tę składają się elementy treści różnych umów nazwanych, tworzących jednolitą całość, z zachowaniem jednak przez tę umowę cech oryginalności w stosunku do ustawowych typów umów, których elementy zawiera. Umowa taka ma charakter umowy właściwej, a nie przedwstępnej.
3. W wypadku odpowiedzialności wynikającej z niewykonania zobowiązania obejmuje ona szkodę wyrażającą się w różnicy między aktualnym stanem majątku poszkodowanej a stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby zobowiązanie zostało wykonane. Dla przyjęcia związku przyczynowego wystarczające jest wykazanie, że w zwyczajnym toku rzeczy, bez szczególnego zbiegu okoliczności, szkoda jest typo-wym następstwem tego rodzaju zdarzenia. W okolicznościach sprawy były dosta-teczne podstawy do przyjęcia, że gdyby deweloper wywiązał się z umowy i poszko-dowana nabyła mieszkanie, to uzyskałaby składnik majątkowy o wartości znacznie przewyższającej wydatki poniesione w celu jego uzyskania. Pozbawienie poszkodo-wanej tej realnej możliwości powiększenia majątku było źródłem szkody i obowiązku jej naprawienia przez dewelopera.
wyrok SN z 22 czerwca 2004 r. IV CK 454/03
Z okoliczności, że umowa łącząca strony zawiera pewne postanowienia charaktery-styczne dla umowy przedwstępnej, nie można wysnuwać wniosku, zgodnie z którym oznacza to ograniczenie obowiązku naprawienia szkody wynikającej z niewykonania zobowiązania jedynie do tzw. ujemnego interesu umowy.
wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 212/03   
Jeżeli umowa przewiduje zobowiązanie dwóch osób do zawarcia z inną osobą umowy przyrzeczonej w terminie określonym w umowie przedwstępnej, jednak po uprzednim przez nią uiszczeniu ceny, to nieuiszczenie tej ceny zwalnia ich z powyższego obowiązku.
wyrok SN z 2 kwietnia 2004 r. III CK 537/02   
Brak podstaw, aby dwustronnie zobowiązującą umowę przedwstępną uznać za wzajemną w rozumieniu art. 487 § 2 k.c.
wyrok SN z 2 kwietnia 2004 r. III CK 417/02   
Przyczyną prawną zawarcia umowy przedwstępnej są przyszłe korzyści wynikające z umowy przyrzeczonej, a nie oczekiwanie na zobowiązanie się drugiej strony do zawarcia takiej umowy. Nawet więc gdy obie strony umowy przedwstępnej zobowiązują się do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej, ich świadczenia nie mają charakteru świadczeń wzajemnych w rozumieniu art. 487 § 2 k.c. Podstawą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z art. 390 k.c., co wprost wynika z tego przepisu, jest nieodstąpienie od umowy przedwstępnej, lecz sam fakt uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 9 lipca 2003 r. IV CKN 305/01 OSNC 2004/7-8/130
Tak zwana umowa deweloperska, na podstawie której zamawiający jest zobowiąza-ny do zapłaty całej należności za wybudowanie lokalu, ustanowienie jego odrębnej własności i przeniesienie jej na zamawiającego, nie jest umową przedwstępną (art. 389 k.c.).
wyrok SN z 26 czerwca 2003 r. V CKN 417/01
Przewidziane w art. 496 k.c. prawo zatrzymania powstaje w sytuacji, gdy skutkiem odstąpienia od umowy, które wynika z umowy wzajemnej, każdej ze stron zobowią-zania służy uprawnienie do zwrotu spełnionego świadczenia.
Umowa przedwstępna nie ma charakteru umowy wzajemnej, której swoistą cechą jest to, iż obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej (art. 487 § 2 k.c.), stanowiąc jego ekwiwalent w znaczeniu ekonomicznym. Świadczenie z umowy przedwstępnej polega bowiem na złożeniu w przyszłości odpowiedniego oświadczenia woli oraz podjęcia innych czynności koniecznych do zawarcia umowy przyrzeczonej i w przyjętym znaczeniu tego pojęcia, nie jest ekwiwalentne do zobowiązania drugiej strony.
wyrok SN z 7 maja 2003 r. IV CKN 113/01
Termin, o którym mowa w art. 389 k.c., nie jest terminem końcowym, a jedynie termi-nem spełnienia świadczenia. Upływ określonego w umowie przedwstępnej terminu nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 20 marca 2002 r. V CKN 948/00 OSP 2003/1/6
Uprawniony z umowy przedwstępnej, któremu zobowiązany do zbycia rzecz udo-stępnił do korzystania, jest dzierżycielem tej rzeczy.
wyrok SA w Warszawie z 28 lutego 2002 r. I ACa 942/01 OSA 2004/1/3
1. Umowa przedwstępna nakładała na każdą ze stron warunki co do dokonania przez nie określonych czynności, od spełnienia których uzależnione było zawarcie umowy przyrzeczonej w terminie określonym umową przedwstępną. Zarówno z przepisów prawnych dotyczących umowy przedwstępnej (art. 389 k.c. i art. 390 k.c.), ani też z treści umowy stron nie wynika, że wina bądź brak winy którejkolwiek ze stron w niemożności zrealizowania określonego w umowie przedwstępnej warunku miał wpływ na ocenę, czy warunek został w terminie zrealizowany, czy też nie.
2. Przelew wierzytelności z umowy przedwstępnej byłby dopuszczalny, ale w powią-zaniu z przejęciem długu, a więc z konsekwencjami wynikającymi z art. 510 k.c.
wyrok SN z 26 września 2001 r. IV CKN 461/00
1. Oznaczenie terminu jako niezbędnego elementu w treści umowy przedwstępnej ma na celu ograniczenie do określonych ram czasowych stanu niepewności co do istnienia stosunku prawnego. Nieograniczona w czasie niepewność co do związania umową budziłaby wątpliwości i niepewność przede wszystkim z punktu widzenia zasady ochrony bezpieczeństwa prawnego.
2. Stronie, która dąży do zawarcia umowy przyrzeczonej, przysługuje roszczenie odszkodowawcze wtedy, gdy strona zobowiązana "uchyla się" od zawarcia tej umowy. Jednakże przez uchylanie się od zawarcia umowy należy rozumieć tylko bezpodstawną odmowę.
wyrok SN z 5 września 2001 r. I CKN 214/99 OSNC 2002/5/65
Określenie terminu wymaganego w art. 389 k.c. może polegać na zobowiązaniu się strony do wykonania czynności koniecznych do zawarcia umowy przyrzeczonej, jeżeli istota i charakter tych czynności wskazują, że ich dokonanie jest niewątpliwe.
wyrok SN z 22 grudnia 2000 r. II CKN 353/00 OSNC 2001/9/128
Zastrzeżone w umowie przedwstępnej świadczenie strony na poczet umowy przyrzeczonej nie czyni drugiej strony uprawnioną do żądania spełnienia tego świadczenia.
wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. II CKN 707/98 OSP 2000/10/147
Jeżeli umowa przedwstępna spełnia warunki konieczne dla ważności umowy przy-rzeczonej, upływ określonego w niej terminu nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania do zawarcia umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 12 stycznia 2000 r. III CKN 508/98
1. Strony umowy przedwstępnej miały pełną świadomość, że przedmiot tej umowy nie był jeszcze wyodrębnioną geodezyjnie działką, gdyż w treści tej umowy wyraźnie stwierdziły, że działka zostanie dopiero "wydzielona". Skoro tak, to nie powinno ulegać wątpliwości, że podaną w umowie powierzchnię nieruchomości traktowały jako określoną w przybliżeniu i orientacyjnie, gdyż ostateczny jej obszar w sposób precyzyjne mógł być wskazany dopiero po dokonaniu geodezyjnego podziału.
2. Skoro strony w umowie przedwstępnej ustaliły essentialia negatii przyszłej umowy przeniesienia własności nieruchomości i umowa ta zawarta była w formie notarialnej, to mogą skutecznie dochodzić sądowego zawarcia umowy przyrzeczonej.

wyrok SN z 15 lipca 1998 r. II CKN 832/97 OSNC 1999/3/50
Umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości, zawarta w zwykłej formie pisemnej, nie stanowi uzasadnionej przyczyny zrzeczenia się odwołania pełnomocnictwa do zbycia tej nieruchomości osobie trzeciej (art. 101 § 1 k.c.), udzielonego przez właściciela nieruchomości drugiej stronie umowy przedwstępnej.
wyrok SN z 20 maja 1998 r. I CKN 683/97 OSP 1999/1/8
Nie stanowi zastrzeżenia warunku w znaczeniu wynikającym z art. 89 k.c. zawarte w przedwstępnej umowie sprzedaży nieruchomości oświadczenie stron umowy, uzależniające jej wejście w życie od zezwolenia na zakup tej nieruchomości przez radę nadzorczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będącą stroną umowy.
wyrok SN z 28 października 1997 r. I CKN 390/97   
Umowa sprzedaży wspólnego własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, za-warta przez jednego z małżonków, niewątpliwie stanowi czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym. To samo można powiedzieć o umo-wie przedwstępnej do sprzedaży wspólnego własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu - ale o tyle tylko, o ile wywiera ona skutek silniejszy, tj. czyni zadość wyma-ganiom ważności umowy przyrzeczonej. Natomiast trudno uznać za czynność prze-kraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym umowę przedwstępną do sprzedaży własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu, o skutku słabszym, z uwagi na ograniczoną sankcję w razie jej niewykonania.
III. UCHYLANIE SIĘ OD ZAWARCIA U. PRZYRZECZONEJ (390)
wyrok SN z 3 lutego 2010 r. II CSK 459/09
Wniesienie pozwu o wykonanie umowy przedwstępnej nie przerywa biegu przedawnienia co do roszczenia odszkodowawczego (art. 390 § 1 i 2 k.c.)
uchwała SN z 25 czerwca 2009 r. III CZP 39/09
W razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który od umowy nie odstąpił, może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a należne mu odszkodowani nie jest ograniczone do wartości zadatku lub jego podwójnej wysokości.
wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 414/07
W postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest realizacja roszczenia o zawar-cie umowy przyrzeczonej, sąd ustala treść tej umowy na podstawie odpowiednich postanowień zawartych w umowie przedwstępnej. W razie potrzeby uzupełnia ich treść postanowieniami wynikającymi z przepisów dyspozycyjnych, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów, dokonując wykładni umowy przedwstępnej zgodnie z zasadami przewidzianymi w art. 65 k.c. W wyniku tych zabiegów sądu orzeczenie zastępujące umowę przyrzeczoną może nie pokrywać się ściśle z treścią poszczególnych postanowień umowy przedwstępnej.
uchwała SN z 8 marca 2007 r. III CZP 3/07   
Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z umowy przyrzeczo-nej, która nie została zawarta, nie przedawnia się z upływem terminu rocznego okre-ślonego w art. 390 § 3 k.c.
wyrok SN z 5 grudnia 2006 r. II CSK 274/06   
1. Zarzucając w skardze kasacyjnej naruszenie prawa materialnego, nie można po-przestać jedynie na konkretyzacji podstawy poprzez wskazanie przepisu prawa, który został naruszony, lecz nadto należy zawsze określić, czy przepis ten został błędnie wyłożony lub niewłaściwie zastosowany.
2. Skoro art. 390 § 1 k.c., określający jedną z sankcji niewykonania umowy przed-wstępnej, statuuje szczególny rodzaj odpowiedzialności za niewykonanie zobowią-zania, to znajdują do niego zastosowanie przepisy Działu II w Tytule VII księgi trze-ciej Kodeksu, dotyczące skutków niewykonania zobowiązań. W szczególności należy wymienić art. 471 k.c., z którego, w związku z dyspozycją art. 390 § 1 k.c. wynika, że dłużnik z umowy przedwstępnej, który nie uczynił zadość obowiązkowi zawarcia umowy przedwstępnej, może zwolnić się od odpowiedzialności odszkodowawczej jedynie wówczas, gdy wykaże, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (scil. "uchylenie się" od zawarcia umowy przyrzeczonej) jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.
3. Przepis art. 390 § 1 k.c. nie przesądza w ogóle zasady odpowiedzialności za uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej. Nie jest więc konieczne, aby dłużnik wykazał się "złą wolą", rozmyślnie zwlekając z zawarciem umowy przedwstępnej czy też wprost odmawiając jej zawarcia i szkodząc w ten sposób interesowi wierzyciela. Wystarczy natomiast to, aby wbrew swojemu obowiązkowi zaniedbał on dokonania takich czynności prawnych lub faktycznych, które zawarcie umowy przyrzeczonej w ogóle czynią możliwym.
4. Wyrównaniu w granicach tzw. ujemnego interesu umowy nie podlegają korzyści, które kontrahent by osiągnął, gdyby umowa nie doszła do skutku. Chodzi jedynie o odszkodowanie w ramach tzw. ujemnego interesu umownego. Odszkodowanie to obejmuje straty wynikłe z niedojścia do skutku umowy między stronami, na które składają się koszty zawarcia umowy, wydatki związane z własnym świadczeniem, zbędne nakłady podjęte w związku z własnym świadczeniem, wyłączone są nato-miast nieuzyskane korzyści w postaci tych, które odpowiadały uzyskanym w razie dojścia do skutku umowy i jej wykonania.

uchwała SN z 21 listopada 2006 r. III CZP 102/06 OSNC 2007/7-8/104
Roszczenie o zwrot podwójnego zadatku wynikające z umowy przedwstępnej zawartej przed wejściem w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408), powstałe przed jej wejściem w życie, przedawnia się z upływem roku od dnia wejścia w życie tej ustawy (art. 390 § 3 k.c. w związku z art. XXXV pkt 2 p.w.k.c.).
wyrok SN z 11 stycznia 2006 r. III CK 357/05
1. Przepis art. 390 § 3 k.c. dotyczy wyłącznie przedawnienia roszczeń wynikających z § 1 i 2 tego artykułu. Roszczenie o zwrot zadatku nie jest ograniczone żadnym szczególnym terminem przedawnienia, wobec czego mają do niego zastosowanie ogólne zasady wynikające z art. 118 k.c.
2. Przepis art. 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Ze względu na dyspozytywny charakter tego przepisu strony umowy mogą przyjąć na siebie ryzyko jej niewykonania, niezależnie od okoliczności, i uregulować losy wręczonego zadatku inaczej, niż wynikałoby to z art. 394 § 3 k.c. Ochrona interesów stron wymaga jednak, aby odejście od reguły wyrażonej w art. 394 § 3 k.c. wynikało z wyraźnego sformułowania umowy.
wyrok SN z 10 listopada 2005 r. V CK 365/05
Jeżeli w dacie zawarcia przez pozwaną Spółdzielnię umowy z pozwanymi małżon-kami, powódce nie przysługiwało już roszczenie do pozwanej Spółdzielni o zawarcie umowy przyrzeczonej, to nie może ona żądać uznania za bezskuteczną umowy zawartej przez pozwanych.wyrok SN z 14 października 2005 r. III CK 103/05
Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej za-warcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej w zakresie tzw. ujemnego interesu umow-nego. Przyjmuje się, że pojęciem tym objęte są zarówno straty (damnum emergens), jak również utracone korzyści (lucrum cessans) - poniesione w związku z zawarciem umowy przedwstępnej.
wyrok  z 26 sierpnia 2004 r. SN I CK 106/04 M.Prawn. 2004/18/822
Strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej nie może powoływać się na przedawnienie roszczenia z tytułu zawarcia umowy przedwstępnej, jeśli podejmowała w trakcie biegu terminu przedawnienia działania dotyczące danej sprawy, takie jak np. wyznaczenie terminu uzgodnienia warunków aktu notarialnego.
wyrok SN z 22 czerwca 2004 r. IV CK 454/03
Z okoliczności, że umowa łącząca strony zawiera pewne postanowienia charaktery-styczne dla umowy przedwstępnej, nie można wysnuwać wniosku, zgodnie z którym oznacza to ograniczenie obowiązku naprawienia szkody wynikającej z niewykonania zobowiązania jedynie do tzw. ujemnego interesu umowy.
wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 212/03
Jeżeli umowa przewiduje zobowiązanie dwóch osób do zawarcia z inną osobą umowy przyrzeczonej w terminie określonym w umowie przedwstępnej, jednak po uprzednim przez nią uiszczeniu ceny, to nieuiszczenie tej ceny zwalnia ich z powyższego obowiązku.
wyrok SN z 2 kwietnia 2004 r. III CK 417/02   
Przyczyną prawną zawarcia umowy przedwstępnej są przyszłe korzyści wynikające z umowy przyrzeczonej, a nie oczekiwanie na zobowiązanie się drugiej strony do zawarcia takiej umowy. Nawet więc gdy obie strony umowy przedwstępnej zobowiązują się do złożenia oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej, ich świadczenia nie mają charakteru świadczeń wzajemnych w rozumieniu art. 487 § 2 k.c. Podstawą dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z art. 390 k.c., co wprost wynika z tego przepisu, jest nieodstąpienie od umowy przedwstępnej, lecz sam fakt uchylania się od zawarcia umowy przyrzeczonej.
wyrok SN z 19 listopada 2003 r. V CK 471/02
1. Przepis art. 475 § 2 k.c. reguluje kwestię następczej niemożliwości świadczenia z przyczyn niezawinionych przez dłużnika. Skutki niemożliwości świadczenia z przy-czyn zawinionych przez dłużnika podlegają ocenie na podstawie art. 471 k.c., co uzasadnia przyznanie wierzycielowi roszczenia odszkodowawczego. Tym niemniej, także w tym wypadku zasadniczo dopuszcza się (w oparciu o argument a maiori ad minus z przepisu art. 475 § 2 k.c.) możliwość żądania wydania surogatów niezależnie od odszkodowania (z odpowiednim rozliczeniem).
2. Świadczenie polegające na złożeniu oświadczenia woli z zasady nie może być uznane za niemożliwe.
3. Brzmienie przepisu art. 390 § 1 k.c. nie daje podstaw do twierdzenia, że stanowi on wyjątek od ogólnej zasady z art. 361 k.c., zgodnie z którą - przy braku odmienne-go przepisu ustawy lub postanowienia umowy - naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Wyłączenie z zakresu szkody utraconych korzyści musiałoby mieć wyraźne oparcie w przepisie, a w art. 390 § 1 k.c. wyłączenia takiego nie ma.
4. Jeżeli z przyczyn leżących po stronie dłużników wierzycieli zostali pozbawieni możliwości skutecznej realizacji świadczenia z umowy przedwstępnej o skutku sil-niejszym, to trudno byłoby zaakceptować rozwiązanie, które w takiej sytuacji miałoby prowadzić do ograniczenia uprawnień wierzyciela przez pozostawienie mu jedynie możliwości dochodzenia odszkodowania w granicach ujemnego interesu umowy i wykluczenia możliwości wejścia w miejsce roszczenia o spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania, roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania tego zobowiązania.
wyrok SN z 19 września 2002 r. II CKN 930/00
Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek strony do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje tylko to oświadczenie (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). Jeżeli zatem oświadczenie takie ma stanowić składnik umowy, jaka ma być zawarta pomiędzy stronami, do zawarcia tej umowy konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez drugą stronę z zachowaniem wymaganej formy. Od tej zasady występują jednak istotne wyjątki odnoszące się do zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 2 k.c.) oraz sytuacji, gdy sąd uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy całkowicie zgodnie z żądaniem pozwu. W takich przypadkach orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje tę umowę.
wyrok SN z 20 marca 2002 r. V CKN 948/00 OSP 2003/1/6
 Uprawniony z umowy przedwstępnej, któremu zobowiązany do zbycia rzecz udo-stępnił do korzystania, jest dzierżycielem tej rzeczy.
wyrok SN z 9 maja 2001 r. II CKN 440/00 OSNC 2001/12/185
Zrzeczenie się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie pozbawia możliwości dochodzenia przez stronę uprawnioną roszczenia odszkodowawczego (art. 390 § 3 k.c.).
IV. ZADATEK (394)
wyrok SN z 18 maja 2000 r. III CKN 245/00
1. Zadatek jest szczególną umowną sankcją za niewykonanie umowy.
2. Jego podstawową funkcją jest dyscyplinowanie stron w dotrzymaniu zawartej umowy, potwierdzonej zadatkiem. Skoro zatem w umowie przedwstępnej strona umowy przyjmując zadatek zobowiązała się do zawarcia umowy przyrzeczonej po upływie określonego terminu, a w tym czasie nie podjęła żadnych kroków w celu umożliwienia jej zawarcia, to trafny jest wniosek, iż ta zupełna bierność stanowi o zawinieniu, które uzasadnia żądanie drugiej strony zapłaty podwójnego zadatku (art. 394 § 1 kc).
wyrok SN z 14 grudnia 1999 r. II CKN 624/98 OSNC 2000/6/120
Zwłoka zobowiązanego z umowy przedwstępnej do zawarcia umowy przyrzeczonej może być uznana za niewykonanie umowy w rozumieniu art. 390 § 1 k.c.
wyrok SN z 5 czerwca 1997 r. I CKN 162/97 OSNC 1997/12/199
Dopuszczalne jest zawarcie umowy sprzedaży własnościowego spółdzielczego pra-wa do lokalu z zastrzeżeniem, że umowa ta będzie jedynie sprzedawcę zobowiązy-wać do przeniesienia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu na kupujące-go.

wyrok SN z 14 stycznia 2010 r. IV CSK 432/09
Porozumienie o zadatku może być skutecznie zawarte także w wyniku zaliczenia kwoty zadatku na poczet długu dłużnika osoby wręczającej zadatek (art. 394 § 1 k.c.).
wyrok SN z 8 lutego 2008 r. I CSK 328/07
1. Zadatek może być dany także po zawarciu umowy, w terminie uzgodnionym przez strony.
Z samego sformułowania art. 394 § 1 k.c. wynika wyraźnie, że przepis ten ma cha-rakter dyspozytywny. Nie jest więc wykluczone, aby strony ustaliły w umowie, że kwota mająca stanowić zadatek zostanie przekazana kontrahentowi w uzgodnionym terminie, już po zawarciu umowy w ten sposób, iż zostanie wpłacona na jego konto.
2. Strony umowy przedwstępnej mogą dowolnie uregulować kwestie związane z ewentualnym zwrotem zadatku. W przypadku, gdy zrezygnują z tego uprawnienia, zawinione przez sprzedającego niesfinalizowanie umowy wiąże się z koniecznością zwrotu zadatku w podwójnej wysokości.
wyrok SN z 7 marca 2007 r. II CSK 479/06
1. Kwota zapłacona dopiero po zawarciu umowy przedwstępnej sprzedaży nie może być uznana za zadatek w rozumieniu art. 394 § 3 k.c., a jedynie za świadczenie na poczet ceny sprzedaży. Wobec niedojścia do skutku umowy sprzedaży, kwota ta staje się świadczeniem nienależnym, zamierzony cel świadczenia nie został bowiem osiągnięty (art. 410 § 2 k.c.). Wierzyciel uzyskuje tym samym roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia.
2. Sąd drugiej instancji nie narusza art. 386 § 1 k.p.c., jeżeli uwzględni apelację i zmieni wyrok sądu pierwszej instancji na podstawie oceny, że apelacja jest uzasad-niona, niezależnie od twierdzenia strony, iż była bezzasadna.
wyrok SN z 30 maja 2006 r. IV CSK 66/06
1. W sytuacji niewykonania umowy przedwstępnej (niezawarcia umowy przyrzeczo-nej) nie mają zastosowania przepisy dotyczące niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych zawarte w dziale III księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Niezawarcie w terminie umowy przyrzeczonej rodzi, co do zasady, skutki zwłoki dłużnika określone ogólnie w art. 477 k.c. w zw. z art. 476 k.c., w tym między innymi prawo wierzyciela do żądania wykonania zobowiązania oraz roszczenia odszkodowawcze. Szczególne postanowienia w tym przedmiocie zawierają przepisy art. 390 § 1 i 2 k.c.
2. Zawarte w art. 394 k.c. określenie "niewykonanie umowy przez jedną ze stron" jest znaczeniowo zbliżone do występującego w art. 390 § 1 k.c. pojęcia "uchylania się" od zawarcia umowy przyrzeczonej strony zobowiązanej do jej zawarcia. Uchylaniem się od zawarcia umowy przyrzeczonej może być już sama nieuzasadniona zwłoka zobowiązanego. Niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może być następstwem "uchylenia się" od zawarcia umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 k.c.), przez które należy rozumieć także samą zwłokę zobowiązanego.
3. Zarówno w art. 390 § 1 k.c. jak i w art. 394 § 1 k.c. chodzi o zawinione przez stronę niewykonanie umowy przyrzeczonej, a oceny w tym przedmiocie należy dokonywać zgodnie z zasadami art. 471 k.c.
4. Strona, która uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej nie może dochodzić jej zawarcia, niezależnie od tego, kiedy druga strona odstąpiła od umowy.
wyrok SN z 21 maja 2005 r. V CK 577/04 PUG 2006/8/32
W ramach swobody kontraktowania (art. 3531 k.c.) dopuszczalne jest zastrzeżenie zadatku o wartości przekraczającej połowę całego świadczenia.
wyrok SN z 30 stycznia 2004 r. I CK 129/03
1. Przez danie sumy pieniężnej w świetle art. 394 k.c. należy rozumieć nie tylko za-płatę za pomocą wręczenia znaków pieniężnych, ale i zapłatę za pomocą pieniądza bezgotówkowego, następującą z chwilą uznania rachunku bankowego drugiej strony.
2. W przypadku wpłacenia przez jedną stronę drugiej pewnej kwoty pieniężnej po zawarciu umowy w związku z uzupełnieniem tej umowy o postanowienie przewidujące taką wpłatę wystarczają ogólne reguły interpretacji oświadczeń woli zawarte w art. 65 k.c. Stąd jednak, że w przypadku takim nie ma zastosowania szczególna reguła interpretacyjna wyrażona w art. 394 k.c., nie można wyciągać wniosku o niedopuszczalności nadania przez strony dodanej klauzuli takiego znaczenia, jakie określa art. 394 k.c. Możliwość powiązania przez strony z taką klauzulą identycznych skutków, jak przewidziane w art. 394 k.c., mieści się w granicach swobody umów (art. 353[1] k.c.).
wyrok SN z 22 kwietnia 2004 r. II CK 172/03   
1. Podstawą kasacji nie może być sprzeczność ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, co - w uproszczeniu - wyraża formuła, według której sąd kasacyj-ny jest sądem prawa a nie faktu. Strona może w kasacji jedynie pośrednio podważać prawidłowość ustaleń faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia, a to poprzez zarzucenie naruszenia przepisów postępowania, które były lub powinny być zastosowane przy przeprowadzaniu dowodów, a które to uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
2. Jedynie zadatek "dany przy zawarciu umowy" ma znaczenie określone w dalszej części przepisu art. 394 § 1 k.c. Kwota wręczona kontrahentowi po zawarciu umowy nie może być uznana za uiszczoną tytułem zadatku. Jednakże sama okoliczność wręczenia takiej kwoty po zawarciu umowy nie odbiera jej charakteru zadatku, jeżeli w umowie strony określiły taki jej charakter, a jedynie ustaliły późniejszy termin jej wręczenia.
3. Przyjęcie kwoty w znacznej wysokości nie jest okolicznością, która sama przez się upoważnia do uznania, że jest to zaliczka na poczet należnego im wynagrodzenia, a nie zadatek wywołujący skutki przewidziane w art. 394 § 1 k.c.
wyrok SN z 16 grudnia 2003 r. II CK 335/02 Rejent 2005/7-8/144
Jeśli w sprawie sprzedaży nieruchomości prowadzi się rokowania, to oznacza to, że strony chcą zawrzeć umowę na wynegocjowanych warunkach. Zabezpieczeniem jej zawarcia może być zadatek, który podlega zwrotowi na warunkach ustalonych przepisami kodeksu cywilnego.
wyrok SN z 17 czerwca 2003 r. III CKN 80/01 Biul.SN 2003/12/14
Niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 k.c. może także polegać na świad-czeniu rzeczy niewłaściwej jakości.
wyrok SN z 13 lutego 2002 r. IV CKN 672/00 OSNC 2003/1/10
W stosunkach z konsumentami przyjęcie przez sprzedawcę zadatku w znacznej wysokości nie upoważnia do traktowania tego zadatku jako zaliczki na poczet ceny.
wyrok SN z 23 lutego 2001 r. II CKN 314/99
W razie niewykonania zobowiązania zawarcia umowy przyrzeczonej na skutek oko-liczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, zadatek wręczony przy zawarciu umowy przedwstępnej powinien być zwrócony.
wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. II CKN 719/98
Wygaśnięcie obowiązku zapłaty dwukrotnej sumy zadatku, mimo niewykonania umowy, ustawodawca powiązał z każdą okolicznością skutkującą niewykonanie umowy, za którą żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności (art. 394 § 3 k.c.), a nie tylko z niemożliwością świadczenia (art. 475 § 1 k.c.).
wyrok SN z 7 października 1999 r. I CKN 262/98 OSNC 2000/4/71
Rozwiązanie przez strony umowy wzajemnej z mocą wsteczną powoduje, że to co sobie świadczyły podlega zwrotowi stosownie do art. 494 k.c., jeżeli strony nie posta-nowiły inaczej.
Kwota wręczona kontrahentowi po zawarciu umowy nie może być uznana za uisz-czoną tytułem zadatku.
wyrok SN z 29 stycznia 1997 r. I CKU 64/96
Należy mieć na uwadze, że art. 394 § 3 k.c. łączy przepadek zadatku lub obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej z sytuacją, w której niewykonanie umowy nastąpiło na skutek okoliczności, za które jedna ze stron ponosi odpowiedzialność. Przepis ten ma wprawdzie charakter dyspozytywny i strony umowy mogą przyjąć na siebie ryzyko jej niewykonania, niezależnie od okoliczności, ale powinno to wynikać z brzmienia odpowiednich postanowień umowy.
wyrok  z 27 września 1994 r. SN II CRN 84/94 OSP 1995/5/106
1. Data rozwiązania umowy przedwstępnej (art. 394 § 3 zdanie pierwsze k.c.) jest jednocześnie datą wymagalności roszczenia (art. 455 § 1 k.c.) o zwrot zadatku.
2. Wyrażenie kwoty zadatku w złotych (art. 358 § 1 k.c.) następuje w takiej sytuacji według kursu waluty obcej w tej dacie.
V. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA (395)
II CSK 215/08 wyrok SN z 10 października 2008 r. OSNC-ZD 2009/1/28...
Strony mogą wprowadzić do umowy przedwstępnej dodatkowe postanowienia, któ-rych niewykonanie uzasadnia skorzystanie z umownego prawa odstąpienia od tej umowy.
wyrok SN z 27 marca 2008 r. II CSK 477/07
Odstąpienie od umowy o roboty budowlane, tak jak na ogół we wszystkich innych przypadkach (z wyjątkami odnoszącymi się do umów stwarzających zobowiązania ciągłe), wywiera skutek ex tunc, to jest stwarza taki stan prawny jakby umowa nie została w ogóle zawarta.
wyrok SN z 23 stycznia 2008 r. V CSK 379/07
Przepis art. 395 § 2 k.c., który określa skutek wykonania prawa odstąpienia od umo-wy i obowiązki stron w razie odstąpienia, nie może być rozumiany jako ius cogens. Skoro strony, w zależności od ich woli, mogą zastrzec prawo odstąpienia od umowy, mogą też określić skutki odstąpienia (w szczególności, że ma ono skutek ex nunc) i wzajemne obowiązki w razie odstąpienia, inaczej niż przewiduje to art. 395 § 2 k.c., i to niezależnie od charakteru umowy i świadczeń, do których strony umowy były zo-bowiązane. Przepis art. 395 § 2 k.p.c. jest przepisem bezwzględnie obowiązującym tylko w tym znaczeniu, że jego zastosowanie wchodzi w grę wówczas, gdy strony nie postanowiły inaczej. W razie umownego zastrzeżenia odstąpienia od umowy regulacja zawarta w art. 491 § 2 k.p.c., jako dotycząca zakresu ustawowego prawa odstąpienia od umowy, także nie znajduje bezpośredniego zastosowania. Do regulacji tej art. 395 k.c. zresztą nie odsyła. Może ona być jedynie pomocna dla ustalenia zakresu umownego odstąpienia od umowy ze względu na charakter świadczenia obu stron wówczas, gdy zakresu tego strony nie określiły.
Strony umowy o roboty budowlane, zastrzegając prawo odstąpienia od umowy, mogą ustalić jego skutki i obowiązki stron w razie wykonania tego prawa inaczej niż przewiduje to art. 395 § 2 k.c.; w szczególności mogą ustalić, że odstąpienie od umowy ma skutek ex nunc.
wyrok SN z 8 lutego 2007 r. II PK 159/06
Zastrzeżenie dla pracodawcy prawa odstąpienia w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, bez określenia terminu wykonania tego prawa, jest nieważne (art. 395 § 1 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. i w związku z art. 300 k.p.).
wyrok SN z 25 stycznia 2007 r. V CSK 411/06
1. Zmiana, rozwiązanie lub odstąpienie od umowy zbycia udziałów w spółce z ogra-niczoną odpowiedzialnością, także dokonane przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustawy (Dz. U. Nr 49, poz. 408), wymagają pod rygorem nieważności dochowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 180 k.s.h. w zw. z art. 73 § 2 k.c. i art. 77 k.c.).
2. Jeśli od umowy odstępuje jedna ze stron, to tym samym nie może następnie od niej odstąpić druga strona tej umowy. "Odstąpienie" zaś przez obie strony jednocze-śnie jest równoznaczne ze zwykłym (tj. za obopólną zgodą) rozwiązaniem umowy.
3. Stosownie do treści art. 65 k.c. w braku możliwości posłużenia się wykładnią su-biektywną, odwołującą się wprost do woli stron (m.in. ze względu na sprzeczności pomiędzy treścią dokumentu a zeznaniami świadków), należy oprzeć się na tym, jak rozsądny odbiorca, w danych okolicznościach, rozumiałby znaczenie umowy w jej całokształcie.
wyrok SN z 24 listopada 2005 r. III CK 182/05
Swoboda kontraktowania w zakresie dotyczącym określenia zadatku nie może iść tak daleko, aby wchłonąć i zastąpić inne zastrzeżenia umowne przewidziane w prawie zobowiązaniowym, takie jak prawo do odstąpienia od umowy (art. 395 k.c.) czy kara umowna (art. 483 k.c.).
wyrok SN z 16 listopada 2005 r. V CK 350/05
Dopuszczalne jest zastrzeżenie na rzecz inwestora w umowie o roboty budowlane (art. 647 k.c.) uprawnienia do częściowego odstąpienia od tej umowy.
wyrok SN z 6 maja 2004 r. II CK 261/03
1. Jeżeli strony, umawiając się o wynagrodzenie ryczałtowe, ustaliły rozliczanie się z robót w formie faktur częściowych za każdy wyodrębniony przedmiot odbioru, płat-nych w terminie 14 dni od daty doręczenia, to ryczałtowy charakter wynagrodzenia nie stoi na przeszkodzie takiemu sposobowi rozliczeń.
2. Skoro kara umowna została zastrzeżona na wypadek zwłoki w wykonaniu tego konkretnego obowiązku inwestora, i zwłoka ta niewątpliwie nastąpiła, to ostateczne wykonanie zobowiązania w znacznej części, nie stanowi dodatkowej przesłanki zmniejszenia kary umownej.
3. Przesłanką umownego zastrzeżenia odstąpienia od umowy jest określenie termi-nu, w którym może to nastąpić, co stosuje się do każdego wypadku takiego zastrze-żenia, a więc także takiego, w którym odstąpienie od umowy uzależniono od zdarze-nia przyszłego (w tym niewykonania określonego obowiązku).
wyrok SN z 5 czerwca 2002 r. II CKN 701/00
Określona w art. 3531 k.c. swoboda umów oznacza, że strony zawierające umowę mogą jej treść kształtować według swego uznania, jednak jej treść lub cel nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku prawnego, ustawą lub zasadami współżycia spo-łecznego. Swoboda umów nie może sięgać tak daleko, by naruszała przepisy o cha-rakterze iuris cogentis. Nie można też w jej treści zawierać jako warunku takiego zastrzeżenia, które nie może być uznane jako warunek w rozumieniu art. 89 k.c. i od jego ziszczenia się uzależniać skutku prawnego w postaci odstąpienia od umowy.
wyrok SA w Warszawie z 15 września 1997 r. I ACa 534/97 Apel.-W-wa 1998/2/18
1. Odstąpienie od umowy stanowi prawo kształtujące, które realizowane jest przez oświadczenie złożone drugiej stronie umowy (art. 395 § 1 i art. 65 k.c.)
Jakkolwiek zgodnie z art. 60 k.c. dopuszczalne jest odstąpienie od umowy per facta concludentia, to zachowanie takie nie powinno pozostawiać wątpliwości co do zamiaru osoby dokonującej czynności prawnej.
2. W braku zmiany umowy stron i przepisu zwiększającego cenę usługi wykonywanej na podstawie umowy zawartej przed wejściem w życie ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług... o wartość VAT, nie istnieje podstawa dla żądania zwrotu tego świadczenia.
wyrok SN z 4 listopada 1982 r. II CR 407/82 OSNC 1983/7/97
Zawarta w ogłoszeniu o sprzedaży w drodze przetargu klauzula, w myśl której strona ogłaszająca przetarg zastrzega sobie prawo "unieważnienia" bezpośrednio po prze-targu jego wyników, nie stanowi umownego prawa odstąpienia od umowy w rozu-mieniu art. 395 § 1 k.c. Klauzula taka nie jest sprzeczna z ustawą, ale jej realizacja mogłaby być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, gdyby od-mowa zaakceptowania wyników przetargu była dowolna.

wyrok SN z 23 kwietnia 2004 r. I CK 550/03
W państwie gwarantującym własność i wolność działalności gospodarczej jednostka ma wiele możliwości zyskownego inwestowania legalnie osiągniętych środków, jednakże pewne sfery tej działalności zostają wyłączone spod reguły maksymalizacji zysku. Jeśli nawet ustawodawca nie zabrania wprost pobierania odstępnego za umożliwienie innym osobom uzyskania prawa do lokalu mieszkalnego, to nie usuwa ich spod oceny w świetle klauzul generalnych.
wyrok SN z 22 kwietnia 2004 r. I CK 547/03 M.Spół. 2005/3/67
Pobieranie odstępnego przez członka spółdzielni mieszkaniowej za rezygnację z ubiegania się o przydział określonego lokalu lub członkostwa - umożliwiających przyjęcie następnego członka spółdzielni - wymaga oceny pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego, zwłaszcza jeśli władze spółdzielni tolerują praktykę "zajmowania miejsca" w spółdzielni w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a nie zapewnienia sobie mieszkania.

Konspekt VIII
I. GENERALNA FORMUŁA DELIKTU (415)
uchwała SN Z 4 grudnia 2009 r. III CZP 97/09
Prawomocny wyrok oddalający powództwo o ustalenie na przyszłość odpowiedzial-ności pozwanego za skutki czynu niedozwolonego ze względu na upływ terminu przedawnienia określonego w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. wiąże sąd na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. w sprawie o naprawienie szkód ujawnionych po wejściu w życie art. 442[1] k.c.

uchwała SN z 7 października 2009 r. III CZP 68/09
Za szkodę wyrządzoną wykonaniem nieprawomocnego nakazu zapłaty zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, następnie uchylonego, wierzyciel nie ponosi odpowiedzialności na podst. art. 415 k.c., chyba że złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji i jego popieranie było zachowaniem zawinionym.
wyrok SN z 11 grudnia 2008 r. IV CSK 349/08
Bezprawność może mieć miejsce w takiej sytuacji, gdy stosunek między sprawcą a poszkodowanym jest tego rodzaju, że prawdopodobieństwo wyrządzenia szkody własnym działaniem lub zaniechaniem mieści się w granicach rozsądnej przewidy-walności.
wyrok SN z 24 września 2008 r. II CSK 200/08
Prowadzenie egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego orzeczenia sądowego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nie jest co do zasady działaniem bezprawnym.
wyrok SN z 9 maja 2008 r. III CSK 366/07
1. Notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnej. Jest to odpowiedzialność deliktowa.
2. Termin trzyletni nie może zakończyć swojego biegu później niż po upływie dziesięciu lat od chwili zaistnienia zdarzenia wyrządzającego szkodę. Bez znaczenia pozostaje, czy poszkodowany miał świadomość poniesienia szkody oraz czy znał osobę zobowiązaną do jej naprawienia.
wyrok SN z 7 maja 2008 r. II CSK 4/08
1. Dopiero czyn bezprawny może być oceniany w kategoriach czynu zawinionego w rozumieniu art. 415 k.c. Bezprawność czynu oznacza jego sprzeczność z obowiązu-jącym porządkiem prawnym. Winę można natomiast przypisać sprawcy czynu w sytuacji, w której istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania z punktu widzenia zarówno obiektywnego, jak i subiektywnego.
2. Samo wskazanie na fakt niedostosowania schodów prowadzących do piwnicy do potrzeb osób niepełnosprawnych nie wystarczy do uznania zachowania gminnego zakładu gospodarki mieszkaniowej (właściciela nieruchomości) za zawinione.
wyrok SN z 16 stycznia 2008 r. IV CSK 380/07
Bank ma powszechny i pozakontraktowy obowiązek zapewnienia posiadaczowi ra-chunku dostatecznego bezpieczeństwa jego środków pieniężnych znajdujących się na tym rachunku w sposób uniemożliwiający przestępczą działalność własnych pracowników. Zaniechanie tego obowiązku skutkuje odpowiedzialność banku na podstawie art. 415 k.c. za czyn własny.

wyrok SN z 19 grudnia 2007 r. V CSK 340/07
Zarówno wypłata na rzecz osoby nieuprawnionej, jak i dokonanie przelewu bez zle-cenia posiadacza rachunku świadczą nie tylko o nienależytym wykonaniu zobowią-zania przez bank, lecz także o naruszeniu przez pracowników banku ogólnego obo-wiązku należytej staranności wobec każdej osoby, z którą nawiązują kontakt w ra-mach swojej działalności zawodowej. Obowiązek ten wynika z charakteru działalno-ści oraz jej specyfiki związanej z dysponowaniem środkami pieniężnymi. Jego naru-szenie stanowi winę w rozumieniu art. 415 k.c. W związku z powyższym roszczenie posiadacza rachunku bankowego o naprawienie szkody przedawnia się nie w terminie określonym w art. 731 k.c., a tylko w art. 442 § 1 k.c. (obecnie art. 442[1]§ 1 k.c.).
wyrok SN z 9 marca 2007 r. V CSK 452/06
Szkoda w majątku osoby dotkniętej egzekucją wdrożoną na podstawie wystawionego bezprawnie bankowego tytułu wykonawczego pozostaje w normalnym, adekwatnym związku przyczynowym z wystawieniem tego tytułu. W razie bezprawnego i zawinionego wystawienia takiego tytułu przez bank, wszczęcie na jego podstawie postępowania egzekucyjnego należy zakwalifikować jako delikt banku.
wyrok SN z 7 marca 2007 r. II CSK 478/06   
1. W procesie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym między pozwanymi - osobami odpowiedzialnymi do naprawienia szkody nie zachodzi współuczestnictwo konieczne (art. 72 § 2 k.p.c.).
2. Do naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - inaczej niż np. w wypadku bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.) - jest zobowiązana osoba, która wyrządziła w majątku poszkodowanego szkodę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z jej działaniem lub zaniechaniem (art. 361 § 1 k.c.), bez względu na to, czy i jaką odniosła korzyść z wyrządzenia szkody.
wyrok SN z 1 grudnia 2006 r. I CSK 315/06 Biul.SN 2007/3/13
Naruszenie przez biegłego rewidenta zasad wykonywania tego zawodu, określonych ustawowo oraz w tzw. normach deontologicznych może być - w okolicznościach sprawy - uznane za czyn niedozwolony (ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości - Dz. U. Nr 121, poz. 591 ze zm. oraz ustawa z dnia 13 października 1994 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie - Dz. U. Nr 121, poz. 592).

wyrok SN z 22 czerwca 2006 r. V CSK 139/06
Skoro nie ma podstaw do twierdzenia, że powód uchybił obowiązkowi płacenia rat leasingowych, w konsekwencji nie ma podstaw do obciążania powoda karami umownymi, które zastrzeżone zostały tylko na wypadek wypowiedzenia umowy leasingu w związku z "zaleganiem przez leasingobiorcę z dwoma ratami opłaty leasingowej", ani też nie ma podstaw do złożenia wniosku o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu, jakim był akt notarialny, w którym powód poddał się dobrowolnie egzekucji w razie uchybienia terminom płatności rat leasingowych oraz w zakresie wspomnianych kar umownych, to uruchomienie przez pozwanego postępowania egzekucyjnego należy zakwalifikować jako czyn niedozwolony, którym pozwany wyrządził powodowi szkodę w wysokości wyegzekwowanej w tym postępowaniu egzekucyjnym sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości pozostałych rat leasingowych, kar umownych oraz kosztów postępowania sądowego i egzekucyjnego.
wyrok SA w Warszawie z 31 marca 2006 r. I ACa 973/05 Apel.-W-wa 2007/2/12
Zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną nawet wówczas, gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy.
uchwała SN z 22 lutego 2006 r. III CZP 8/06 OSNC 2006/7-8/123
Podmiot odpowiedzialny za bezprawne uniemożliwienie dokonania zabiegu przerwania ciąży, będącej następstwem gwałtu, którego sprawca nie został wykryty, ponosi koszty utrzymania dziecka w takim zakresie, w jakim matka dziecka sprawująca osobiste starania o jego utrzymanie i wychowanie nie jest w stanie zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb dziecka.
wyrok SN z 11 stycznia 2006 r. III CK 325/05   
Sądowa kontrola bankowych tytułów egzekucyjnych, dokonywana w postępowaniu klauzulowym, przeprowadzana jest w ograniczonym zakresie i nie może eliminować wszystkich wadliwości tych tytułów. Nie ma zatem przekonywających argumentów, które przemawiałyby za zwolnieniem banku z odpowiedzialności deliktowej za szkody wyrządzone przeprowadzeniem egzekucji na podstawie tytułu egzekucyjnego (zaopatrzonego w klauzulę wykonalności) wystawionego z zawinionym naruszeniem prawa. W procesie o naprawienie takiej szkody bank nie może skutecznie ekskulpować się zarzutem podnoszącym, że doznany przez dłużnika uszczerbek powstałby także w przypadku ściągnięcia należności na podstawie tytułu wykonawczego obejmującego prawidłowo wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny, a więc zaistnienia tzw. przyczyny rezerwowej, zapasowej.

wyrok SN z 20 maja 2005 r. III CK 661/04 OSNC 2006/4/73
Wadliwa obsługa rachunku bankowego polegająca na umożliwieniu lub tolerowaniu przestępczej działalności pracownika banku może stanowić czyn niedozwolony instytucji bankowej (art. 415 k.c.).
wyrok SA w Warszawie z 18 marca 2005 r. I ACa 784/04 PiM 2007/2/138
Wina funkcjonariusza ma miejsce nie tylko wówczas, gdy sam zabieg skutkujący powstaniem szkody, w rozumieniu art. 361 k.c., zawierał elementy zawinienia, ale także wówczas, jeżeli proces decyzyjny pacjenta poprzedzający wyrażenie przez niego zgody na zabieg został zakłócony poprzez zaniechanie przedstawienia ewentualnych komplikacji zabiegu skutkujących negatywnie dla życia lub zdrowia operowanego.
wyrok SN z 17 grudnia 2004 r. II CK 303/04 OSP 2005/11/131
Ciężar dowodu wykonania ustawowego obowiązku udzielenia pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji, poprzedzającej wyrażenie zgody na zabieg operacyjny (art. 31 ust. 1 w zw. z art. 34 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza, Dz. U. z 2002 r., Nr 21, poz. 204 ze zm.) spo-czywa na lekarzu. 
wyrok SN z 13 lutego 2004 r. IV CK 40/03
Przesłanką odpowiedzialności na podstawie przepisu art. 415 k.c. jest w pierwszej kolejności bezprawność działania lub zaniechania sprawcy, rozumiana jako naruszenie przepisów prawa lub zasad współżycia społecznego. Chodzi przy tym o naruszenie norm powszechnie obowiązujących, jako reguł postępowania wyznaczonych przez nakazy i zakazy wynikające z norm prawa pozytywnego w szczególności prawa cywilnego, karnego administracyjnego, bankowego itp. Normami takimi bez wątpienia nie są postanowienia umów łączących strony stosunku cywilnoprawnego. Nie są nimi także normy zawarte w regulaminach bankowych, które swoją moc wiążącą uzyskują jedynie na podstawie zgodnej woli stron, nie zaś w oparciu o akt normatywny wydany przez konstytucyjne organy państwa, uprawnione do tworzenia norm powszechnie obowiązujących.
wyrok SN z 29 października 2003 r. III CK 34/02 OSP 2005/4/54
Ryzyko, jakie bierze na siebie pacjent, wyrażając zgodę na zabieg operacyjny, obej-muje tylko zwykłe powikłania pooperacyjne. Nie można uznać, że taka zgoda obej-muje również komplikacje powstałe wskutek pomyłki lekarza.
wyrok SA w Lublinie z 2 października 2003 r. I ACa 369/03 PiM 2005/3/125
1. Nie poinformowanie pacjenta przez lekarzy o sposobie przeprowadzenia zabiegu gastroskopii i ewentualnych powikłaniach jest bezprawne (jako naruszające obowiązujące normy) i zawinione (jako celowe zatajenie informacji w obawie, że pacjent nie wyrazi zgody na zabieg ze względu na możliwość powikłań).
2. Wina lekarza przeprowadzającego zabieg "inwazyjny" wymagający zgody pacjenta może polegać na wykonaniu go niezgodnie z zasadami sztuki lekarskiej lub też przeprowadzeniu go bez uzyskania świadomej zgody chorego po rzetelnym poinformowaniu o "technicznej" stronie zabiegu i ewentualnym jego ryzyku.
wyrok SN z 26 września 2003 r. IV CK 32/02
Prawo cywilne nie definiuje pojęcia winy. Korzystając w tym zakresie z dorobku pra-wa karnego, przyjmuje się, że pojęcie to zawiera dwa elementy składowe: obiektyw-ny i subiektywny. Element obiektywny oznacza niezgodność zachowania się z obo-wiązującymi normami postępowania, a więc szeroko rozumianą bezprawność. Ele-ment subiektywny dotyczy stosunku woli i świadomości działającego do swojego czynu. Najkrócej rzecz ujmując, winę można przypisać podmiotowi prawa tylko wte-dy, kiedy istnieją podstawy do negatywnej oceny jego zachowania z punktu widzenia obu tych elementów (tzw. zarzucalność postępowania).
wyrok SN z 19 lutego 2003 r. V CKN 1681/00
Bezprawność w rozumieniu art. 415 k.c. obejmuje swoim zakresem naruszenie przepisów prawa pozytywnego oraz zasad współżycia społecznego, a bezprawność zaniechania występuje wówczas, gdy istniał nakaz działania (współdziałania), zakaz zaniechania, czy też zakaz sprowadzenia skutku, jaki przez zaniechanie może być sprowadzony.
wyrok SN z 11 grudnia 2002 r. I CKN 1386/00
1. Zarówno pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów, jak i obecnie odmowa lekarza wykonania w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej zabiegu operacyjnego, którego celowość stwierdzono, nie może być dowolną decyzją tego lekarza, a wymaga istnienia poważnych powodów stwierdzonych stosownymi konsultacjami oraz szczegółowego uzasadnienia w dokumentacji medycznej.
2. W razie odmowy wykonania zabiegu leczniczego szkodę pacjenta stanowi nie tylko pogorszenie jego stanu zdrowia, lecz również utrzymywanie się rozstroju zdrowia, jeśli w wyniku zabiegu mógł on zostać wyeliminowany.
uchwała SN z 5 grudnia 2002 r. III CZP 75/02 OSNC 2003/10/134
Zobowiązania z tytułu odpowiedzialności deliktowej powstałe w związku z działalnością szpitala klinicznego - jednostki budżetowej - pozostają zobowiązaniami Skarbu Państwa po przekształceniu tego szpitala w samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej w rozumieniu art. 35b ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm.).
wyrok SN z 27 listopada 2002 r. IV CKN 1297/00
Kontynuowanie posiadania po utracie tytułu prawnego samo w sobie nie jest delik-tem.
postanow. SN z 22 października 2002 r. III CZP 64/02 Prok.i Pr. 2003/7-8/37
Ingerencja w cudzą nieruchomość, polegająca na przeprowadzeniu gazociągu bez zezwolenia organu administracji, stanowi czyn niedozwolony.
wyrok SN z 12 lipca 2002 r. V CKN 1112/00
Wprowadzenie do obrotu niebezpiecznego towaru powodującego szkodę, stanowi czyn niedozwolony. Przepis art. 415 k.c. stanowił podstawę odpowiedzialności pro-ducenta w braku uregulowań szczególnych, które obecnie zawarte są w art. 4491-44911 k.c.
wyrok SN z 12 czerwca 2002 r. III CKN 694/00 Biul.SN 2003/1/10
1. Podstawowe obowiązki notariusza wypływają wprost z zasad porządku prawnego i wiążą go w jednakiej mierze zarówno względem jego klienta, jak i osoby trzeciej. Ustawa zobowiązuje notariusza do zachowania przy wykonywaniu tych obowiązków "szczególnej staranności" (art. 49 pr. not.). Naruszenie ich musi być wprawdzie zawinione (art. 415 k.c.), jednakże zważywszy na abstrakcyjną ocenę niedbalstwa (art. 355 § 1 k.c.) oraz zawodowy charakter działalności notariusza (art. 355 § 2 k.c.) sam fakt ich naruszenia przesądza z reguły o winie, co najmniej w postaci niedbalstwa.
2. Użyte w art. 81 pr. not. określenie "czynność notarialna sprzeczna z prawem" obejmuje również czynność ważną wprawdzie z punktu widzenia prawa, lecz narażającą stronę na niekorzystne dla niej skutki z uwagi na użyty język prawa w sposób budzący wątpliwości co do treści złożonego oświadczenia.
wyrok SA w Poznaniu z 9 maja 2002 r. ACa 221/02 PiM 2004/14/116
1. Szpital ma obowiązek szczegółowego powiadomienia pacjenta i członków jego najbliższej rodziny o konsekwencjach nosicielstwa wirusa choroby zakaźnej stwier-dzonej u pacjenta.
2. Zaniedbanie w wypełnieniu obowiązku powiadomienia o chorobie zakaźnej stanowi czyn niedozwolony w rozumieniu art. 415 i 417 1 k.c. i prowadzi do odpowiedzialności szpitala za powstałą stąd szkodę.
wyrok SN z 18 października 2001 r. IV CKN 231/01
W trakcie prawnego istnienia spółki cywilnej żaden z jej wspólników nie może dysponować jej majątkiem. Tym bardziej nie może tego czynić pełnomocnik. Przekroczenie pełnomocnictwa materialnoprawnego, stanowiące rodzaj bezprawia cywilnego, może mieć różną treść i przybierać różnorodne działania, bądź zaniechania. Niektóre z tych form mogą jednocześnie stanowić postać czynu niedozwolonego.
wyrok SN z 13 czerwca 2001 r. II CKN 507/00 OSP 2002/1/3
Kontrahent umowy zawartej z jednym z małżonków, który celowo nie żąda jej po-twierdzenia przez drugiego małżonka (art. 37 § 2 k.r.o.) i wyrządza tym szkodę oso-bie trzeciej, ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 415 k.c
II. SZKODA WYRZĄDZONA PRZEZ LEKARZA/ W SZPITALU
wyrok SN z 25 stycznia 2001 r. IV CKN 232/00
Strona twierdząca, że to lekarz naruszył przy wykonywaniu zabiegu obowiązek sta-ranności, obowiązana jest wykazać, że szkoda wyrządzona przez lekarza jest obiek-tywnie wynikiem naruszenia przez niego wymaganej staranności. Pomyślne prze-prowadzenie tego dowodu może stanowić podstawę do ustalenia niedbalstwa leka-rza, którego w takiej sytuacji procesowej obciąża przeprowadzenie przeciwdowodu stwierdzającego, że w tej (ustalonej) sytuacji nie było możliwe zachowanie większej staranności. Nie wymaga dowodzenia, że podstawowym obowiązkiem zakładu lecz-niczego jest zapewnienie odpowiedniego standardu świadczonych usług, a oprócz umiejętności i biegłości zawodowej także troski o chorego i staranności. Wina organizacyjna zakładu leczniczego może przejawiać się w zaniedbaniach w zakresie organizacji, bezpieczeństwa, higieny i opieki nad chorym. Ta wina musi być - w ramach odpowiedzialności deliktowej - udowodniona.
wyrok SN z 6 listopada 1998 r.  III CKN 4/98 PiM 1999/3/135
Przeprowadzenie dowodu istnienia związku przyczynowo-skutkowego między pobytem w szpitalu a późniejszym zachorowaniem na żółtaczkę jest zadaniem ogromnie trudnym, w grę bowiem wchodzą procesy biologiczne trudno uchwytne i nie poddające się obserwacji, dokumentacji itp. Z tej przyczyny w orzecznictwie przyjmuje się, że w braku dowodu pewnego - wystarczające jest ustalenie wysokiego, graniczącego z pewnością, stopnia prawdopodobieństwa, że zakażenie nastąpiło w szpitalu.
wyrok SN z 10 lipca 1998 r. I CKN 786/97 PiM 1999/3/133
Zakażenie powódki żółtaczką wszczepienną w szpitalu pozwanego wskazuje, że szpital nie zapewnił jej bezpieczeństwa pobytu. Jest to zaś rodzaj winy organizacyj-nej, którą przypisać należy temuż zakładowi. Obowiązek bowiem zapewnienia bez-pieczeństwa pobytu polega także na niezarażeniu pacjenta inną chorobą.
wyrok SA we Wrocławiu z 28 kwietnia 1998 r. I ACa 308/98 PiM 2002/12/147
W razie zakażenia pacjenta chorobą zakaźną, pozwany szpital chcąc się zwolnić od odpowiedzialności powinien przynajmniej wykazać, że istniało wysokie prawdopodobieństwo innego powstania szkody.

wyrok SN z 27 lutego 1998 r. II CKN 625/97 PiM 1999/3/130
W procesach "lekarskich" sąd może, po rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy, uznać za wystarczający wysoki stopień prawdopodobieństwa, nie wymagając od poszkodowanego ścisłego i pewnego udowodnienia, jaką drogą jego organizm został zainfekowany, taki bowiem dowód - ze względu na właściwości wchodzących w grę procesów biologicznych - często nie jest możliwy do przeprowadzenia. Przyjęcie takiej możności wyznacza zarazem "linię obrony" strony przeciwnej, zagrożonej koniecznością ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej. Obrona ta polega mianowicie na osłabianiu wspomnianego prawdopodobieństwa - przede wszystkim przez dowodzenie, że zaistniały inne prawdopodobne przyczyny infekcji, względnie, że konkretne warunki w jakich - według twierdzeń poszkodowanego - doszło do zarażenia, wykluczały taką możliwość.
wyrok SN z 28 maja 1997 r. III CKN 82/97 OSNC 1997/11/178
Niepodjęcie przez gminę działań koniecznych do usunięcia zagrożeń bezpieczeń-stwa dla ludzi może być uznane za czyn niedozwolony. Odpowiedzialności deliktowej gminy nie wyłącza okoliczność, że szkoda powstała w wyniku działania obywatela podjętego w celu usunięcia tych zagrożeń.
wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CSK 304/07
Dla przypisania odpowiedzialności osoby prawnej nie jest konieczne, aby szkoda była następstwem zawinionego zachowania wszystkich osób wchodzących w skład organu kolegialnego, wystarcza, że zawinione było działanie jednej z tych osób, jeśli działa ona w wykonywaniu funkcji tego organu.
III. 416, 424, 426, 427, 430
wyrok SN z 13 maja 2005 r. I CK 662/04
Spełniając zadania publiczne, a do takich należy opieka zdrowotna wykonywana ze środków publicznych, zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez organy administracji, nie stają się organami władzy, gdyż nie kształtują w drodze przymusu sytuacji prawnej pacjentów. Dlatego odpowiedzialność zakładu opieki zdrowotnej w reżimie deliktowym opiera się na przepisach art. 416 k.c., ewentualnie w związku z art. 429 i 430 k.c. Domagając się zasądzenia odszkodowania w deliktowym reżimie odpowiedzialności, poszkodowany nie może powoływać się na domniemanie winy, ponieważ przepisy odpowiedniego tytułu (VI) księgi trzeciej Kodeksu cywilnego takiego domniemania nie ustanawiają.

wyrok SN z 26 listopada 2004 r. V CK 253/04
Obowiązki Spółdzielni, jako właściciela budynku, w którym znajduje się winda, są szersze niż tylko "konserwacja" windy. Powinna ona czuwać nad stanem windy i w razie stwierdzenia jakiegokolwiek uszkodzenia powodującego zagrożenie w bez-piecznym jej używaniu nie tylko zawiadomić konserwatora o konieczności naprawy, ale nie dopuścić do używania windy. Jeżeli wygięcie zwieracza drzwi szybowych windy, uznane za przyczynę zatrzymania się windy, było wynikiem "chuligańskiego wybryku osoby trzeciej", to oczywiście za osobę, która dokonała tego czynu, pozwa-na Spółdzielnia nie ponosi odpowiedzialności. Jednakże jej powinnością było, poza podjęciem działań zmierzających do zapobieżenia tego rodzaju czynom, jak najszybsze stwierdzenie uszkodzenia windy i jeżeli zagrażało ono w bezpiecznym jej używaniu - niedopuszczenie do używania windy do czasu usunięcia uszkodzenia.
wyrok SN z 13 października 2004 r. III CK 245/04
Możliwa jest odpowiedzialność organów Spółdzielni za niepodjęcie odpowiednich czynności organizacyjnych ograniczających możliwość uzyskania przez nieupraw-nione osoby trzecie dostępu do dokumentów stanowiących dowody praw członkow-skich i związanych z nimi praw majątkowych.
wyrok SN z 8 listopada 2002 r. III CKN 2/01
W razie bezprawności i winy organu banku (art. 416 k.c.) lub jego podwładnych (art. 430 k.c.) wystawienie "tytułu wykonawczego" oraz zażądanie wszczęcia postępowa-nia egzekucyjnego na tej podstawie byłoby czynem niedozwolonym.
wyrok SN z 27 maja 1985 r. I CR 152/85 OSNC 1986/7-8/119
Posiadacz działający w obronie koniecznej może w razie potrzeby zaatakować osobę dokonującą zamachu i zastosować względem niej niezbędną przemoc, nawet jeżeli dobro chronione przez posiadacza przedstawia mniejszą wartość w porównaniu z dobrem zagrożonym zniszczeniem lub uszkodzeniem w obronie koniecznej.
wyrok SN z 18 kwietnia 2002 r. II CK 144/02
Przepis art. 424 k.c. przewiduje istnienie określonych przesłanek powstania stanu wyższej konieczności, wyłączającej odpowiedzialność odszkodowawczą sprawcy szkody. Przewidziany w omawianym przepisie stan zagrożenia winna stwarzać rzecz, a nie - działalność określonego przedsiębiorstwa.

wyrok SN z 22 maja 2002 r. I CKN 127/00   
Współczesny ruch, charakteryzujący się dużą prędkością w stosunku do warunków drogowych i okresowo znacznym jego natężeniem, wymaga wysokiej sprawności fizycznej i psychicznej kierujących. Dlatego używanie leku powodującego bóle i zawroty głowy, senność, osłabienie, a nawet zaburzenie widzenia i w pojedynczych wypadkach utratę przytomności (o czym mowa w ulotce) nie może być oceniane wg formalnego kryterium zakazu prowadzenia pojazdu lub jego braku. Nie można akceptować poglądu, który zwalnia kierującego od obowiązku zapoznania się z treścią dołączonej do leku informacji. Ewentualne zaniedbanie lekarza w zakresie ostrzegania pacjenta nie ekskulpuje tego ostatniego, ponieważ prowadząc auto na drodze publicznej musi on upewnić się, że nie stanowi zagrożenia dla innych osób.
wyrok SN z 13 lutego 2004 r. IV CK 269/02   
Z przepisu art. 426 k.c. nie wynika domniemanie prawne, że małoletni, który ukończył 13 lat, jest osobą dojrzałą w stopniu pozwalającym na ponoszenie winy. Jeśli zatem wina jest przesłanką odpowiedzialności małoletniego sprawcy szkody, konieczne jest ustalenie, czy w chwili wypadku był on dojrzały w stopniu pozwalającym na działanie z rozeznaniem. Nie przesądza o tym fakt uznania przez Sąd dla Nieletnich, że nieletni dopuścił się zarzucanego mu czynu, choć na równi z innymi okolicznościami może przemawiać za tym, że małoletni działał z rozeznaniem. W każdym jednak przypadku to na poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania tej okoliczności, podobnie jak wszystkich innych przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody na zasadach winy (art. 6 k.c.).
wyrok SN z 13 maja 2004 r. II UK 371/03 OSNP 2004/24/427
Szkoła odpowiada za szkodę wyrządzoną nauczycielowi wskutek zaniechania za-pewnienia bezpiecznych warunków pracy.
wyrok SA w Warszawie z 20 maja 1997 r. I ACr 41/97 Wokanda 1998/8/40
Nie można tylko na podstawie samego nagannego zachowania dzieci wnioskować o błędach wychowawczych, zaniedbaniach i winie w nadzorze ich rodziców. W przypadku bowiem odpowiedzialności rodziców na podstawie art. 415 kc, w sytuacji, gdy dzieci odpowiadają za własne czyny z uwagi na ukończenie 13 lat, ustawodawca nie przyjął domniemania winy w nadzorze, tak jak to uczynił przy odpowiedzialności sprawującego nadzór, uregulowanej w art. 427 kc.

wyrok SA w Katowicach z 5 lipca 1996 r. I ACr 377/96 Wokanda 1997/11/42
Poszkodowany kierując swoje roszczenie przeciwko osobie sprawującej nadzór nad osobą małoletnią w wieku powyżej trzynastu lat (którą Kodeks cywilny traktuje jako osobę działającą z rozeznaniem) powinien - stosownie do treści art. 415 kc - udo-wodnić sprawującemu nadzór jego własną winę.
Odpowiedzialność sprawującego nadzór tylko wówczas może wchodzić w rachubę, gdy poszkodowany zdoła mu udowodnić takie konkretne zaniedbanie w zakresie sprawowania obowiązku nadzoru, które pozostaje w związku przyczynowym ze szkodą. W praktyce będą to wypadki rażących zaniedbań uzasadniających przyjęcie winy własnej rodziców. Nie można jednak w tym kontekście wymagać, by 14-letni syn mógł przebywać na podwórku tylko pod bezpośrednią opieką osoby dorosłej.
wyrok SN z 24 maja 2007 r. II CSK 113/07   
Przepis art. 429 k.c., w warunkach w jego treści określonych, nakłada odpowiedzial-ność na powierzającego wykonanie czynności drugiemu, o ile powierzający czynności nie potrafi udowodnić, że nie ponosi żadnej winy w wyborze. Odpowiedzialność powierzającego wykonanie czynności drugiemu jest samodzielna i niezależna od odpowiedzialności sprawcy bezpośredniego. Jest to odpowiedzialność za własne czyny i za własną winę.
wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 46/01
Zawierający umowę z osobą nieumocowaną do reprezentowania osoby prawnej nie może dla uzasadnienia odpowiedzialności tej osoby prawnej powołać się na art. 429 lub art. 430 k.c. Nie może więc dochodzić naprawienia szkody od tej osoby prawnej, lecz od osoby, z którą zawarł umowę.
wyrok SN z 16 kwietnia 2003 r. II CKN 1466/00
Nawet skuteczne powierzenie czynności osobie trzeciej, które na podstawie art. 429 k.c. zwalnia od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo wykonywaniem danych czynności, nie wyklucza odpowie-dzialności powierzającego za szkodę wyrządzoną jego własnym zaniedbaniem; naj-częściej odpowiedzialność ta oparta będzie na art. 415 k.c.
wyrok SN z 6 grudnia 2002 r. IV CKN 1585/00
Gmina, działając jako inwestor nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez przedsiębiorstwo trudniące się zawodowo wykonywaniem powierzonych przez nią robót (art. 429 k.c.), nie jest natomiast zwolniona od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną jej własnym zaniedbaniem.
wyrok SN z 9 lipca 1998 r. II CKN 835/97 OSNC 1998/12/225
Inwestor, który zlecił prowadzenie budowy i wykonywanie nadzoru inwestorskiego wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu, nie może skutecznie powołać się na przewidziane w art. 429 k.c. przesłanki zwolnienia od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej w trakcie budowy w sytuacji, gdy mógł z łatwością przewidzieć wystąpienie tej szkody już na etapie zatwierdzania projektu technicznego realizacji inwestycji.
wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 266/06
1. Obowiązek rozciągnięcia pieczy przez kierownictwo szkoły nad uczniami nie może być pojmowany tak szeroko, by każdej grupie uczniów, przez cały czas ich pobytu w szkole, musiał towarzyszyć opiekujący się nią nauczyciel. W szczególności nie można przyjąć istnienia takiego obowiązku wobec uczniów starszych, którzy w czasie kilkuletniego uczęszczania do szkoły powinni przyzwyczaić się do regulaminu szkolnego i nauczyć się zasad dyscypliny obowiązującej ucznia, a to tym bardziej, jeżeli ze strony kierownictwa szkoły niejednokrotnie zwracano uczniom uwagę na niedopuszczalność zabawy, której inicjatorem był jeden z uczniów.
2. Względy wychowawcze przemawiają za przyjęciem, ze nadzór nad młodzieżą starszą nie może być ciągły, gdyż młodzieży takiej należy stwarzać warunki do znacznej samodzielności. Za wadliwą i niezapewniająca takiej młodzieży należytej opieki uznać trzeba taką organizację nadzoru, przy której w stałych i z góry znanych i długich odcinkach czasu nie może być on wykonywany nawet sporadycznie.
wyrok SN III z 17 lipca 2003 r. CKN 29/01 OSP 2005/5/59
Przedsiębiorstwo prowadzące dystrybucję towarów za pośrednictwem autoryzowa-nych dilerów ma prawny obowiązek względem nabywców tych towarów badania rzetelności dilera i nadzoru nad jego działalnością handlową.
wyrok SN z 3 grudnia 2008 r. V CSK 310/08
Przepisy odszkodowawcze przewidziane w prawie łowieckim, dotyczące szkód ło-wieckich (art. 46-50), mają charakter lex specialis wobec przepisów Kodeksu cywil-nego. Dlatego m.in. art. 431 k.c. nie ma zastosowania do zwierząt żyjących w stanie wolnym. W konsekwencji zrozumiała jest odmienna odpowiedzialność dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego za zwierzynę wolną, niepoddającą się bezpośredniej pieczy.
wyrok SN z 7 kwietna 2004 r. IV CK 231/03
1. Koń jest zawsze narzędziem w rękach człowieka, gdy jest przez niego kierowany, przy jeździe konnej. Zasada odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez zwierzę nie jest zależna od zdolności do efektywnego pokierowania nim przez człowieka, lecz od tego czy wyrządzając szkodę zwierzę jest w ogóle kierowane przez człowieka, czy też nie będąc jego narzędziem, np. puszczone wolno, wyrządza szkodę w wyniku samoistnego i niezależnego od człowieka zachowania się.
2. W sytuacji, gdy mamy do czynienia ze zwierzęciem kierowanym przez człowieka nie wchodzi w ogóle w rachubę odpowiedzialność za zasadzie słuszności, określona w art. 431 § 2 k.c., a jeśli chodzi o szkodę zawinioną, to odpada domniemanie winy właściciela zwierzęcia lub tego, kto się nim posługuje, która musi być wykazana na ogólnych zasadach (art. 415 k.c.).
wyrok SN z 22 sierpnia 2001 r. V CKN 431/00 OSNC 2002/4/53
Skarb Państwa odpowiada na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (Dz. U. Nr 147, poz. 713 ze zm.) za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne żyjące na obszarze rezerwatu przyrody, jeżeli zgodnie z zasa-dami obowiązującymi na obszarze rezerwatu zwierzęta te podlegają całorocznej ochronie.
uchwała SN z 28 września 1994 r. III CZP 124/94 OSNC 1995/2/32
Dzierżawcy obwodów łowieckich zrzeszeni w Polskim Związku Łowieckim (Koła Łowieckie) są biernie legitymowani w sprawach o wynagrodzenie szkody wyrządzonej w uprawach i plonach rolnych przez zwierzęta łowne (art. 44 ustawy z dnia 17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt i Prawie łowieckim - jedn. tekst: Dz. U. z 1973 r. Nr 33, poz. 197 ze zm.).
wyrok SN z 12 lutego 2010 r. I CSK 374/09
Przed dniem 1 września 2004 r. Skarb Państwa odpowiadał za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem nieprawomocnym postanowieniem o ogłoszeniu upadłości.
wyrok SN z 5 listopada 2008 r. I CSK 189/08   
Jest rzeczą bardzo wątpliwą i kontrowersyjną z punktu widzenia konstytucyjnych zasad funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości dopuszczenie do sytuacji, w której sąd rozpoznający sprawę o odszkodowanie na podstawie art. 417 k.c. w jego pierwotnej wersji mógłby samodzielnie ustalać, jako przesłankę swojego rozstrzygnięcia, okoliczność, że inny sąd równorzędny, a nawet wyższej instancji, wydał orzeczenie sprzeczne z prawem.
uchwała SN z 19 maja 2009 r. III CZP 139/08
Skarb Państwa odpowiada za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego, którego obowiązek wydania powstał po wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
IV. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SP LUB JST ZA SZKODĘ (417)
wyrok SN z 20 sierpnia 2009 r. II CSK 68/09
1. Na gruncie art. 417 k.c. w brzmieniu przepisu do 1 września 2004 r., pomimo nie-obowiązywania już art. 418 k.c., dla dochodzenia odpowiedzialności odszkodowaw-czej Skarbu Państwa działanie organu administracyjnego, w tym także podatkowego, musi być dotknięte bezprawnością. Jeżeli przepisy to przewidują, a tak jest w przypadku decyzji podatkowych, to bezprawność ta winna być wykazana albo orzeczeniem (lub decyzją) kwestionującym i zmieniającym z tego powodu to orzeczenie (decyzję) albo stwierdzającym samą niezgodność jego wydania z prawem. Nie występuje więc obecnie potrzeba udowodnienia winy funkcjonariusza dla powstania odpowiedzialności Skarbu Państwa, ale to nie oznacza braku potrzeby wykazania bezprawności po stronie organu wydającego orzeczenie lub decyzję, w tym decyzję podatkową.
2. Roszczenia odszkodowawcze przeciwko Skarbowi Państwa dochodzone na pod-stawie przepisów prawa cywilnego nie mogą opierać się skutecznie na zarzuceniu wyrządzenia szkody wskutek wydania decyzji administracyjnej, także podatkowej, niezgodnie z prawem (jej bezprawności), jeśli taki zarzut nie jest potwierdzony w sposób możliwy prawnie do uzyskania, np. decyzją administracyjną w toku instancji lub orzeczeniem sądu administracyjnego. W postępowaniu cywilnym nie można ani zastępować ani weryfikować rozstrzygnięć administracyjnych, także wtedy, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa opiera się na podstawie art. 417 k.c., w brzmieniu tego przepisu do 31 sierpnia 2004 r., ale już po stwierdzeniu niezgodności z Konstytucją art. 418 k.c.
wyrok SN z 10 marca 2008 r. II CSK 234/08
To, że czyn niedozwolony funkcjonariusza państwowego stanowił pomoc przy popełnieniu przez inną osobę czynu niedozwolonego będącego także źródłem szkody, nie zmienia podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa, którą stanowi art. 417 k.c., jednakże odpowiedzialność ta ogranicza się jedynie do szkody, którą wyrządziło działanie funkcjonariusza, a nie także innego sprawcy. Z faktu, że zgodnie z art. 422 k.c. w zw. z art. 441 § 1 k.c., odpowiedzialność sprawcy, podżegacza i pomocnika jest solidarna, nie wynika, że wszyscy odpowiadają za tę samą szkodę. Każdy z nich odpowiada tylko za szkodę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z jego czynem niedozwolonym, a nie także z czynem niedozwolonym innej osoby, będącej w rozumieniu art. 422 k.c. współsprawcą.
wyrok SN z 28 listopada 2008 r. V CSK 271/08
Skoro powód wywodzi roszczenie odszkodowawcze ze zdarzeń powstałych przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cy-wilny oraz niektórych innych ustaw, roszczenie to należy oceniać przez pryzmat art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 września 2004 r., rozumianego w ten sposób, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.
wyrok SN z 5 września 2008 r. I CSK 41/08
1. Za szkody wyrządzone przez Skarb Państwa przy wykonywaniu innych zadań, nie należących do sfery imperium, ponosi on odpowiedzialność na zasadach ogólnych (art. 416, 427, 430, 435-436 k.c. i inne). Nie sposób zatem uznać, aby zaniechanie obsługi obligacji skarbowych i niewykupienie ich w terminie przez Skarb Państwa nosiło cechy "wykonywania władzy publicznej".
2. Nie istnieje konstytucyjne prawo do odszkodowania za zaniechania.
3. Jeśli rozważać możliwość oparcia odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej wyłącznie na art. 77 ust. 1 Konstytucji, to byłoby to uzasadnione jedynie w okresie od 19 października 1997 r. (data wejścia w życie Konstytucji) do 1 września 2004 r. (data wejścia w życie zmian Kodeksu cywilnego). Po 1 września 2004 r. samodzielną podstawą odpowie-dzialności Skarbu Państwa jest bowiem art. 417, 417[1], 417[2] k.c. W tych przepi-sach inkorporowano i rozwinięto model odpowiedzialności Skarbu Państwa przyjęty w art. 77 ust. 1 Konstytucji.
postanow. SN z 25 czerwca 2008 r. III CZP 46/08
Roszczenie odszkodowawcze właściciela lokalu przeciwko gminie przewidziane w art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie lokatorów (...) w związku z art. 417 k.c. obejmuje wy-nagrodzenie szkody w pełnej wysokości.
wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 31/08
Odpowiedzialność odszkodowawcza gminy wobec właściciela za niedostarczenie lokalu socjalnego osobie uprawnionej do takiego lokalu z mocy wyroku orzekającego eksmisję nie jest odpowiedzialnością subsydiarną w stosunku do obowiązku tej osoby wynikającego z art. 18 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.).
wyrok SN z 27 marca 2008 r. III CSK 376/07
1. Deliktowa odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez ko-mornika, oparta na art. 417 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 września 2004 r. i w ro-zumieniu zgodnym z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, oraz deliktowa odpowiedzialność komornika, oparta na art. 23 u.k.s.e. w rozumieniu zgodnym z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2004 r., III CZP 54/04, mimo uchylenia art. 769 k.p.c. uzasadniają przyjęcie - na podstawie art. 441 § 1 k.c. - solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa i komornika za szkody wyrządzone w toku egzekucji przed dniem 1 września 2004 r.
2. Z tego, że świadczenia egzekwowane przez komornika mają charakter cywilno-prawny, nie wynika, że także sama egzekucja tych świadczeń ma taki sam charakter. Wierzyciela i komornika nie łączy cywilnoprawny stosunek zlecenia.
wyrok SN z 13 grudnia 2007 r. I CSK 315/07
1. Można wyróżnić trzy okresy obowiązywania art. 417 k.c.: pierwszy - od dnia 1 stycznia 1965 r. (tj. od dnia wejścia w życie Kodeksu cywilnego) do dnia 16 października 1997 r., drugi - od dnia 17 października 1997 r. (tj. od dnia wejścia w życie Konstytucji) do dnia 31 sierpnia 2004 r., oraz trzeci - od dnia 1 września 2004 r. (tj. od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw) do chwili obecnej. Nie ma natomiast podstaw do wyróżniania dodatkowo czwartego okresu, dla którego cezurą byłby dzień wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00. Po pierwsze, bowiem, we wspomnianym wyroku została stwierdzona zgodność art. 417 k.c. z Konstytucją, zaś zamieszczona w sentencji interpretacja tego artykułu w istocie stanowi element uzasadnienia wyroku. Po drugie zaś rozważany wyrok jest skuteczny ex tunc, jednakże tylko od dnia wejścia w życie Konstytucji, w związku z brzmieniem jej art. 77 ust. 1.
2. Aby stwierdzone przez Trybunał Konstytucyjny bezprawie normatywne mogło być jednocześnie uznane za delikt normatywny (konstytucyjny), konieczne jest wykazanie istnienia dalszych przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 sierpnia 2004 r.) w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji, mianowicie szkody i normalnego związku przyczynowego. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa, bowiem na zasadach ogólnych (art. 6 k.c.) na powodach.
wyrok SN z 12 września 2007 r. I CSK 220/07
Do oceny odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody związane ze zdarzeniami, które miały miejsce przed dniem 17 października 1997 roku należy stosować przepi-sy art. 417-421 k.c., a także przepisy szczególne, o których stanowił art. 421 k.c., a przede wszystkim art. 153, 160 i 161 k.p.a. (ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Or-dynacja podatkowa weszła w życie dnia 1 stycznia 1998 r.). Wskazane przepisy na-leży stosować bez jakichkolwiek modyfikacji, gdyż skutki czasowe orzeczenia Trybu-nału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00, OTK-A 2001, nr 8, poz. 256 (dotyczącego niekonstytucyjności art. 418 k.c. i nadania nowego rozumienia art. 417 § 1 k.c.), jak i orzeczenia z dnia 23 września 2003 r., K 20/02 OTK-A 2003, nr 7, poz. 76 (dotyczącego niekonstytucyjności art. 160 § 1 k.p.a. i art. 260 § 1 Ordynacji podatkowej w części ograniczającej odszkodowanie do rzeczywistej szkody) można odnieść jedynie do szkód powstałych po dniu 17 października 1997 r.
wyrok SN z 20 grudnia 2006 r. IV CSK 263/06 M.Prawn. 2007/2/60
Zatrzymanie przez prokuraturę auta, na skutek podejrzeń co do jego legalnego po-chodzenia, może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa wobec właściciela pojazdu, jedynie w przypadku, gdy zostanie wykazane, że zatrzymanie było nieuzasadnione.
wyrok SA w Katowicach z 12 października 2006 r. I ACa 838/06
Kodeks cywilny przewiduje szczególną odpowiedzialność Skarbu Państwa jedynie w odniesieniu do działań publicznoprawnych, wymienionych w art. 417-4172 k.c. W pozostałych przypadkach, określanych jako sfera dominium, Skarb Państwa odpowiada na takich samych zasadach jak inne osoby fizyczne i prawne. Zasady równości wobec prawa oraz równorzędnego usytuowania osób fizycznych i prawnych w ramach stosunku cywilnoprawnego, wynikające z istoty tego stosunku, nie pozwalają na przyjęcie, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną zachowaniem, pozbawionym charakteru wykonywania władzy publicznej, zachodzi bez względu na możliwość przypisania winy konkretnej osobie, za którą Skarb Państwa odpowiada.
wyrok SA w Katowicach z 18 sierpnia 2006 r. I ACa 620/06
Działalność usługowa w zakresie służby zdrowia nie jest działalnością z zakresu imperium. Jeśli jest ona wykonywana przez specjalnie powołany do tego celu zakład opieki zdrowotnej, posiadający osobowość prawną, to przepis dawnego art. 4201 § 2 k.c. nie daje wystarczających podstaw do uznania pracownika takiej jednostki za osobę działającą na zlecenie organów jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków. W konsekwencji nie można rozstrzygnąć sprawy na podstawie dawnego art. 417 k.c. Prowadzi to do wniosku, że kwestię odpowiedzialności rozstrzygnąć należy na zasadach ogólnych, określonych w art. 430 k.c. w związku z art. 415 k.c.
wyrok SN  z 24 lipca 2006 r. I BP 1/06 OSNP 2007/15-16/216
Wybór jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, choćby okazała się ona nieprawidłowa, nie oznacza niezgodności orzeczenia z prawem, rodzącej odpowie-dzialność odszkodowawczą Państwa (art. 4241 § 1 k.p.c. w związku z art. 417 § 1 i art. 4171 § 2 k.c.).
wyrok SN z 26 kwietnia 2006 r. V CSK 195/05 M.Prawn. 2006/10/513
Sytuacja gdy wydanie przez sąd wieczystoksięgowy zaświadczenia zawierającego dane niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy uniemożliwiło ściągnięcie wierzycie-lowi przysługującej mu od dłużnika należności, rodzi uprawnienie do żądania naprawienia powstałej szkody przez Skarb Państwa.
postanow. SN z 26 kwietnia 2006 r. V CNP 79/05
1. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie mogą być interpretowane i stosowane w oderwaniu od przepisów Kodeksu cywilnego, statuujących odpowiedzialność Skarbu Państwa za czyn niedozwolony, polegający na wyrządzeniu szkody przez niezgodne z prawem działanie przy wykonywaniu władzy publicznej, wyrażające się wydaniem przez sąd prawomocnego orzeczenia (art. 4171 § 2 w zw. z art. 417 § 1 k.c.). Wykazanie, że działanie sądu było (w sensie zobiektywizowanym) bezprawne, czyli że wskutek zastosowania prawa doszło do jego naruszenia, jest jednym z istotnych elementów uzasadnienia skargi.
2. Orzeczeniem niezgodnym z prawem w rozumieniu art. 4241 § 2 k.p.c. w związku z art. 4171 § 2 k.c. jest orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, wydane w wyniku rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego stosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
wyrok SN z 7 lipca 2005 r. IV CK 52/05
Zgodnie z art. 5 ustawy z 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) wprowadzającej nowe regulacje dotyczące odpo-wiedzialności za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem władzy publicznej, zmiany nią wprowadzone nie mają zastosowania do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed wejściem w życie ustawy. W tym zakresie stosuje się bowiem przepisy art. 417, 419, 420, 4201 k.c. oraz art. 153, 160, 161 § 5 k.p.a. w brzmieniu dotychczasowym.
wyrok SN z 10 czerwca 2005 r. II CK 719/04
Przepisy art. 20 pkt 16 ustawy z 1985 r. o drogach publicznych oraz § 16 rozporzą-dzenia z 1986 r. nie uzasadniały przyjęcia stanowiska, że działalność zarządcy dróg publicznych - na podstawie tych przepisów i w celu utrzymania bezpieczeństwa drogi publicznej - należy w rezultacie do działalności o charakterze władczym Skarbu Państwa.
wyrok SA w Poznaniu z 19 maja 2005 r. I ACa 1848/04
Nie można wykluczyć, że w określonych przypadkach wszczęcie i prowadzenie przeciwko obywatelowi postępowania karnego będzie mogło być uznane za czyn niedozwolony w rozumieniu przepisów art. 415 i nast. k.c. Byłoby tak, gdyby postępowanie wszczęto lub prowadzono przy oczywistym braku dowodów winy, ze świadomością sfabrykowania takich dowodów, bez zachowania podstawowych przepisów procedury itp. Natomiast nie jest wystarczającą podstawą poszukiwania odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie czy to art. 417 k.c., czy też np. art. 77 ust. 1 Konstytucji RP sama okoliczność, że w postępowaniu karnosądowym oskarżonego uniewinniono od zarzutu popełnienia zarzuconego mu przestępstwa.
wyrok SN z 28 kwietnia 2005 r. III CK 367/04 M.Prawn. 2006/17/941
Zaniechanie podjęcia przez władzę publiczną działań zapewniających uprawnionej osobie realizację jej praw podmiotowych jest bezprawne wówczas, gdy narusza skonkretyzowany w przepisach prawa obowiązek, którego wykonanie wyłączyłoby powstanie szkody.
wyrok SN z 19 stycznia 2005 r. IV CK 262/04   
Pozbawienie uprawnionego możności realizacji przysługującego mu prawa zaliczenia wynikającego z art. 212 ustawy o gospodarce nieruchomościami w następstwie zachowania noszącego znamiona czynu niedozwolonego może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą organów władzy publicznej na podstawie art. 417 k.c. Trzeba dodać, że gdy chodzi o zdarzenie zaistniałe po wejściu w życie Konstytucji podstawę tę stanowił przepis art. 417 k.c. interpretowany w zgodzie z art. 77 ust. 1 Konstytucji.
wyrok SN z 23 kwietnia 2004 r. I CK 591/03
1. Przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji jest na tyle niedookreślony, że sam nie daje pod-staw do wywodzenia z niego roszczeń cywilnoprawnych.
2. Wynikający z art. 417 k.c., w następstwie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2002 r., nowy stan prawny, uzależniający odpowiedzialność odszko-dowawczą Skarbu Państwa od samej niezgodności z prawem wyrządzającego szkodę zachowania się funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, nie ma zastosowania do zdarzeń sprzed wejścia w życie Konstytucji.
wyrok SN z 23 marca 2004 r. V CK 376/03
1. Nie można z treści art. 77 ust. 1 Konstytucji wywieść samoistnego roszczenia od-szkodowawczego, niezależnego od przepisów ustawowych, należy natomiast inter-pretować ustawowe przepisy odszkodowawcze w zgodności z zasadami konstytucyjnymi. Odpowiedzialność organów władzy publicznej może być więc oceniana - na tle konkretnych okoliczności - na podstawie art. 417 § 1 k.c., art. 4201 § 1 k.c., art. 153 i 160 § 1 k.p.a. i art. 260 § 1 Ordynacji podatkowej.
2. Artykuł 77 ust. 1 Konstytucji nie może być podstawą odpowiedzialności odszkodo-wawczej w następstwie wydania decyzji administracyjnej niezgodnej z prawem, na-stępnie uchylonej w trybie instancyjnym.

wyrok SN z 10 grudnia 2003 r. V CK 11/03
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przed dniem 1 stycznia 1999 r. był centralnym organem administracji państwowej i wykonywał zadania z zakresu ubezpieczenia społecznego (art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych). Do zadań tych należało m.in. wymierzanie i pobieranie składek na ubezpieczenie społeczne (art. 11 ust. 1 pkt 3 powołanej ustawy). Działania funkcjonariuszy pozwanego, z którymi poszkodowany wiąże doznanie szkody, były zatem działaniami organu władzy publicznej w rozumieniu art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.
wyrok SN z 9 lipca 2003 r. IV CKN 357/01
1. Art. 417 k.c. stanowi podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa wówczas, gdy szkoda została wyrządzona przez niezgodne z prawem działania funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności o charakterze władczym, w art. 77 ust. 1 Konstytucji jest bowiem mowa o szkodzie wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.
2. Akty stosowania prawa powinny być postrzegane przede wszystkim w kategoriach konfrontacji racji i odmienności ocen, a wykorzystanie toku instancji powinno zapewniać niewadliwe ustalenie stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy i jego prawidłową ocenę jurydyczną. Z tej przyczyny w procesie stosowania prawa wadliwe działanie organu pierwszej instancji, które zostało następnie skorygowane przez instancję odwoławczą, nie może być automatycznie kwalifikowane jako działanie bezprawne, rodzące obowiązek odszkodowawczy. Trzeba dodać, że odmienne ujęcie rozważanego zagadnienia godziłoby w zasadę instancyjności postępowania. Ze względu na możliwość rozbieżnej interpretacji konkretnych przepisów prawa i możliwość podejmowania na ich tle rozbieżnych rozstrzygnięć, przyjmowanie, że każda niezgodność decyzji organu pierwszej instancji z normatywnym wzorcem jest działaniem bezprawnym, byłoby ponadto nieracjonalne.
wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r. I CKN 229/01   
Odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417 § 1 k.c. uzasadniają także konkretne zaniedbania funkcjonariusza państwowego w zakresie nadzoru.
wyrok SN z 26 marca 2003 r. II CKN 1370/00
Zachowanie się funkcjonariusza państwowego jest bezprawne, jeżeli pozostaje w sprzeczności z obowiązującym porządkiem prawnym, przez który należy rozumieć nie tylko obowiązujące ustawodawstwo, ale również przyjęte ogólnie w społeczeń-stwie zasady współżycia społecznego. Jest jeszcze jeden aspekt bezprawności w odniesieniu do działań podjętych przez wysoko wyspecjalizowane jednostki, takie jak Policja, wyposażone w szereg uprawnień, których realizacja, często prowadząca do naruszenia cudzego dobra osobistego, ma za nadrzędny cel ochronę porządku prawnego. Jednostki takie należy traktować jak profesjonalistów, wobec których trze-ba stawiać wysokie wymagania co do fachowości, staranności przy wykonywaniu poszczególnych zadań, a z drugiej strony wobec dysponowania drastycznymi, nie-bezpiecznymi środkami - do zachowania daleko idącej ostrożności w posługiwaniu się nimi, wyrażającej się między innymi w stosowaniu zasady proporcjonalności, tj. używania odpowiednich środków i w sposób współmierny, potrzebny do osiągnięcia celu.
wyrok SN z 19 marca 2003 r. I CKN 104/01 OSNC 2004/6/91
Za szkodę wyrządzoną przed dniem 1 stycznia 1999 r. przez funkcjonariuszy administracji (zarządców) dróg publicznych odpowiada Skarb Państwa, a nie obecni zarządcy (jednostki samorządu terytorialnego).
wyrok SN z 6 lutego 2002 r. V CKN 1248/00 OSP 2002/10/128
Przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji może stanowić podstawę roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez wydanie w postępowaniu podatkowym decyzji niezgodnej z prawem, następnie uchylonej wskutek odwołania podatnika.
wyrok SN z 8 stycznia 2002 r. I CKN 581/99 OSNC 2002/10/128
Skarb Państwa ponosi na podstawie art. 417 § 1 k.c. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działania funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, przy czym odpowiedzialność ta nie jest uwarunkowana stwierdzeniem winy funkcjonariusza. Zasada ta znajduje zastosowanie także wówczas, gdy szkoda wynikła na skutek wydania zarządzenia lub orzeczenia.
wyrok SN z 29 listopada 2001 r. V CKN 1725/00 OSNC 2002/9/114
Za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
wyrok SN z 15 maja 2000 r. II CKN 293/00 OSNC 2000/11/209
Konstytucyjna zasada niedziałania prawa wstecz wyłącza, w sprawie o odszkodowanie, uwzględnienie przepisu art. 77 Konstytucji do oceny zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie Konstytucji, chyba że naruszenie tej zasady nie wywoła kolizji z innymi zasadami konstytucyjnymi.

postanow. SN z 6 listopada 2009 r. I CSK 101/09
Dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o odszkodowanie za szkodę poniesioną na skutek wydania przed dniem 1 września decyzji administracyjnej, której nieważ-ność została stwierdzona ostateczną decyzją administracyjną po tym dniu.
postanow. SN z 9 lipca 2009 r. III CZP 47/09
1. Jeżeli, szkoda została wyrządzona wskutek decyzji nieważnej lub niezgodnej z prawem, która stała się ostateczna przed 1 września 2004 r., ale ostateczna decyzja nadzorcza została wydana po tej dacie, to do odszkodowania należnego poszkodo-wanemu ex delicto stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1692), a więc zmieniony kodeks cywilny, w szczególności art. 417 [1 ]§ 2 k.c.
Stan prawny, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 162, poz. 1692) stanowi łącznie ta decyzja nadzorcza i ostateczna decyzja, która została uzna-na przez decyzję nadzorczą za nieważną lub wydaną z naruszeniem prawa. Do przedawnienia roszczeń odszkodowawczych stosuje się zatem przepisy obowiązujące w tamtym czasie (lata 2004-2007), równolegle z art. 417[1 ] § 2 k.c., czyli art. 442 k.c.
2. Początek biegu terminu przedawnienia roszczeń musi być określony przez kryteria obiektywne, a nie zależeć od zachowania osoby, którą dotknęła przeszkoda, powodująca zawieszenie biegu terminu przedawnienia. Temu sprzeciwia się także bezwzględny charakter przepisów o przedawnieniu roszczeń oraz sama idea przedawnienia.
postanow. SN z 13 marca 2009 r. II CNP 120/08
W wypadku szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji art. 417[1 ]§ 2 k.c. przewiduje, że jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Przewidziane w art. 424[1] i nast. k.p.c. postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma walor takiego właśnie postępowania, a wydane w jego wyniku rozstrzygnięcie uwzględniające skargę jest prejudykatem umożliwiającym wystąpienie z powództwem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa.
wyrok SN z 9 stycznia 2009 r. I CSK 284/08
Należy dopuścić możliwość ograniczenia wstecznego stosowania nowej interpretacji przepisu, skoro występowały usprawiedliwione różnice stanowisk w orzecznictwie sądów i przemawia za tym wzgląd na inne wartości chronione przez porządek prawny. Niewątpliwie do takich wartości należy dokonanie rozstrzygnięcia zgodnego z konstytucyjnie gwarantowanymi prawami powódek, skoro ich roszczenia nie są kwestionowane, a przyjęcie nowej wykładni prowadziłoby do ich oddalenia, wobec niemożności wzruszenia prawomocnego orzeczenia w stosunku do Skarbu Państwa.
wyrok SN z 4 grudnia 2008 r. I CNP 72/08
1. Państwo może ponieść odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną orzeczeniem sądowym tylko wtedy, gdy sąd naruszył prawo w sposób oczywisty, a zatem gdy na-ruszenie jest widoczne bez potrzeby głębszej analizy prawniczej, a naruszony prze-pis był jasny i precyzyjny w swej treści. W przypadku wykonywania władzy dyskre-cjonalnej niezbędny jest bowiem pewien margines błędu, którego popełnienie nie może rodzić odpowiedzialności odszkodowawczej państwa.
postanow. SN z 30 września 2008 r. III CNP 50/08
Przy ocenie wyroku z punktu widzenia art. 417[1 ]§ 2 k.c. oraz art. 424[1] k.p.c. istot-ne znaczenie ma tylko treść rozstrzygnięcia; wyrok może być zgodny z prawem, tj. w sposób prawidłowy orzekać o przedstawionym pod osąd roszczeniu, mimo obrazy - także licznych, a nawet powodujących nieważność postępowania - przepisów prawa procesowego.
wyrok WSA w Warszawie z 23 maja 2008 r. IV SA/Wa 615/08
Administracyjny tryb dochodzenia roszczeń odszkodowawczych (art. 160 k.p.a.) sto-suje się jedynie w tych sprawach, w których decyzja nieważnościowa (art. 156 § 1 k.p.a.) stała się ostateczną przed dniem 1 września 2004 r. Natomiast wydanie w tym trybie decyzji po tej dacie skutkuje objęciem wniosku odszkodowawczego regulacją art. 417[1 ]§ 2 k.c., a zatem jego rozpoznanie następuje wyłącznie przed sądem po-wszechnym.
wyrok SN z 10 kwietnia 2008 r. IV CSK 5/08
1. Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej stanowi wypełnienie podstawowej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a., nie przesądza jednak w sposób wiążący dla sądu o istnieniu pozostałych przesłanek odpowiedzialności wynikających z Kodeksu cywilnego, w szczególności istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą. W związku z tym przyjmowanie i stosowanie w tym zakresie jakiegokolwiek automatyzmu odpowiedzialności jest niedopuszczalne.
2. Za normalne następstwo danego zdarzenia uważa się taki skutek, który zazwy-czaj, w zwykłym porządku rzeczy jest konsekwencją tego zdarzenia. W sytuacjach granicznych rozstrzygające znaczenie będzie mieć sędziowskie poczucie prawne.
V. SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRA-WOMOCNEGO ORZECZENIA (4241 – 42412 K.P.C.)
wyrok SN Z 14 marca 2008 r. IV CNP 212/07
Wprawdzie postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawo-mocnego orzeczenia nie jest postępowaniem ściśle odszkodowawczym, gdyż jego celem jest jedynie uzyskanie przez stronę wymaganego w art. 417[1 ]§ 2 k.c. preju-dykatu, pozwalającego stronie dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa. Jed-nak już na tym etapie istnienie szkody musi być należycie uprawdopodobnione, co wynika z treści art. 424[5 ]§ 1 pkt 4 k.p.c. Szkoda musi przy tym pozostawać w nor-malnym związku przyczynowo-skutkowym z wydaniem kwestionowanego orzecze-nia.
wyrok SN z 26 lutego 2008 r. II BP 13/07
Uwzględniając okoliczność, że przy wydawaniu każdego orzeczenia sądowego do-konywana jest wykładnia stosowanego prawa, z istoty swej otwarta na wielość moż-liwych interpretacji, za niezgodne z prawem - w rozumieniu art. 424[1 ]§ 1 k.p.c. w związku z art. 417[1 ]§ 2 k.c. - można uznać tylko orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo takie, które zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej.
postanow. SN z 11 stycznia 2008 r. I BU 15/07
Stosownie do art. 417[1 ]§ 1 k.c. w związku z art. 424[1] k.p.c., warunkiem powstania (wymagalności) roszczenia o odszkodowanie jest wniesienie skargi i uzyskanie orzeczenia stwierdzającego niezgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia. Zaniechanie wniesienia skargi albo uchybienie terminowi z art. 424[6 ]§ 1 k.p.c. wywołuje skutki w zakresie prawa materialnego - niemożność skutecznego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego.
wyrok SN z 4 stycznia 2008 r. III CNP 60/07
W wypadku szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji art. 417[1 ]§ 2 k.c. przewiduje, że jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Przewidziane w art. 424[1] i nast. k.p.c. postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia ma walor takiego właśnie postępowania, a wydane w jego wyniku orzeczenie uwzględniające skargę jest prejudykatem umożliwiającym wystąpienie z powództwem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa.
uchwała SN z 7 grudnia 2007 r. III CZP 125/07 OSNC 2008/12/138...
Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wydanie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 28 lipca 2003 r. w sprawie wysokości opłat za kartę pojazdu (Dz.U. Nr 137, poz. 1310) w czasie, gdy przepisy tego rozpo-rządzenia, pomimo stwierdzenia ich sprzeczności z Konstytucją i ustawą zwykłą przez Trybunał Konstytucyjny, dalej obowiązywały.
wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CSK 273/07
1. Skoro stan prawny polegający na obowiązku wydania rozporządzenia wyko-nawczego powstał przed dniem 1 września 2004 r., to nie można stosować art. 417[1 ]§ 4 k.c., a dopiero w następstwie zmian w Kodeksie cywilnym wprowadzonych z dniem 1 września 2004 r. można konstruować odpowiedzialność cywilną Skarbu Państwa za szkody wyrządzone zaniechaniem ustawodawczym.
2. Treść art. 417[1 ]§ 4 k.c. nie upoważnia do przyjęcia tezy, że z zaniechaniem legi-slacyjnym mamy do czynienia także wówczas, gdy ustawodawca stworzył regulację niepełną, fragmentaryczną.
wyrok SN z22 listopada 2007 r. III CSK 143/07
1. W sytuacji, w której prawo zaliczenia o obniżonej wartości zostaje przez ustawo-dawcę zastąpione przez inne uprawienie, należy uznać, że szkoda ulega kompensacie w zakresie, o jaką nowe uprawnienie przewyższa prawo dawne (o obniżonej, na skutek bezprawnych działań, wartości). Zakres szkody powinien być zatem wyznaczony przez nadwyżkę wartości dawnego prawa ustaloną bez uwzględnienia przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją, nad wartością prawa do rekompensaty przewidzianego ustawą z 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawionych nieruchomości poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
2. Nie można podzielić stanowiska, że wejście w życie ustawy z 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawionych nieruchomości poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej wyłączyło możliwość dochodzenia przeciwko Skarbowi Państwa odszkodowania z tytułu deliktu normatywnego.
wyrok SN z 3 października 2007 r. IV CNP 70/07 OSNC-ZD 2008/3/77
Wyrokowanie na podstawie twierdzeń jednej ze stron, niemających usprawiedliwienia w zgromadzonym materiale oraz budzących zasadnicze zastrzeżenia w świetle dowodów przedstawionych przez drugą stronę, jest sprzeczne ze standardami orzekania przez sąd.
postanow. SN z 27 lipca 2007 r. I BU 6/07  OSNP 2008/17-18/271
Postanowienie sądu drugiej instancji oddalające zażalenie na postanowienie odrzucające skargę o wznowienie postępowania jest orzeczeniem, które bezpośrednio nie pozbawia ubezpieczonego żadnych świadczeń. Szkoda polegająca na ich ewentualnej utracie nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z tym postanowieniem (art. 424[1] i 424[5 ]§ 1 pkt 4 k.p.c.).
postanow. SN z 19 lipca 2007 r. I BP 21/07 OSNP 2008/19-20/290
Uwzględnienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orze-czenia nie prowadzi do jego zmiany lub uchylenia (art. 424[11 ]§ 2 k.p.c.), a jedynie umożliwia stronie wystąpienie przeciwko Skarbowi Państwa z żądaniem naprawienia szkody (art. 417[1 ]§ 2 k.c.). Dlatego w postępowaniu wywołanym wniesieniem tej skargi, dokonanie merytorycznej oceny zgodności (niezgodności) z prawem prawomocnego orzeczenia uzależnione jest od wykazania wyrządzenia szkody przez jego wydanie, a w zakresie wymagań stawianych skardze - od uprawdopodobnienia szkody (art. 424[1] i 424[5 ]§ 1 pkt 4 k.p.c.).
wyrok SN z 29 czerwca 2007 r. I CSK 124/07 M.Prawn. 2007/15/820
Sąd Najwyższy dopuścił możliwość zgłaszania wobec Skarbu Państwa roszczeń dotyczących wypłaty odszkodowania za szkodę, którą wyrządzono na skutek wydania przepisów sprzecznych z aktualnie obowiązującą ustawą zasadniczą. Warunkiem uznania żądania za dopuszczalne jest jednak sprzeczność danej regulacji również z przepisami Konstytucji obowiązującej w chwili jej wydania.
wyrok SN z 28 marca 2007 r. II CSK 523/06   
1. Podstawy roszczeń odszkodowawczych nie może stanowić orzeczenie nieprawo-mocne, czy nieostateczna decyzja, nawet wadliwe, które zostało następnie skorygo-wane przez instancję odwoławczą. Odmienna ocena godzi w zasadę instancyjności postępowania, ponadto może prowadzić do rozbieżnych rozstrzygnięć w toku instancji i w procesie odszkodowawczym.
2. Przed dokonaniem konstytutywnego wpisu w księdze wieczystej, a po złożeniu wniosku o jego dokonanie, osobie, na której rzecz wpis ma nastąpić, przysługują wszystkie uprawnienia wynikające z umowy o ustanowieniu prawa, które ma być wpisane, oprócz samego prawa. Taką sytuację prawną określa się jako ekspektaty-wę. Osoba ta może więc zbyć ekspektatywę prawa wieczystego użytkowania nawet jeszcze przed wpisem tego prawa do księgi wieczystej. Powstanie prawa wieczyste-go użytkowania uzależnione jest co prawda od dokonania wpisu, ale ma tu zastoso-wanie wynikająca z art. 29 u.k.w.h. zasada wstecznego działania wpisu, jeżeli osta-tecznie tego wpisu dokonano.
wyrok SN z 21 lutego 2007 r. I CNP 71/06
Orzeczenie niezgodne z prawem - w rozumieniu art. 4241 § 2 k.p.c. w związku z art. 4171 § 2 k.c. - to takie orzeczenie, które jest niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami roz-strzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej ana-lizy prawniczej. Innymi słowy, mimo braku wyraźnych podstaw normatywnych, nie-zgodność z prawem rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności.
wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 483/06   
Przepis art. 77 ust. 1 Konstytucji nie może stanowić podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za działania (lub zaniechanie) legislacyjne Państwa w sferze prawodawczej.
wyrok SN z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 318/06
Nie można przyjmować, że abstrakcyjny z natury rzeczy charakter normy prawnej sprzecznej z Konstytucją, stanowiącej zdarzenie, za które władza publiczna ponosi odpowiedzialność, wyznacza automatycznie krąg poszkodowanych, obejmujący wszystkich, którzy są potencjalnie zagrożeni konsekwencjami prawnymi zastosowa-nia wadliwej normy prawnej. Konsekwencje wadliwości normatywnej muszą być po stronie poszkodowanego na tyle skonkretyzowane, aby można było ustalić istnienie adekwatnego związku przyczynowego (art. 361 § 1 k.c.). Jeżeli niezgodna z prawem norma ogranicza możliwość realizacji prawa podmiotowego uprawnionego, to dopiero podjęta przezeń przynajmniej próba zrealizowania tego prawa, uniemożliwiona przez działanie normy niezgodnej z Konstytucją, może dawać podstawę do ustalenia normalnego związku przyczynowego. Nie daje natomiast takiej podstawy sama potencjalna możliwość niezrealizowania prawa, jeżeli w ogóle nie podjęto próby jego realizacji. Jeśli nawet uprawniony byłby w stanie przeprowadzić dowód tego, że wadliwa norma prawna uniemożliwia realizację przysługującego jemu i innym uprawnionym prawa i na skutek tego pozbawia go korzyści majątkowej, to taka szkoda ma charakter szkody nawet nie hipotetycznej, a jedynie ewentualnej i w świetle art. 361 § 2 k.c. nie podlega naprawieniu.
wyrok SN z 4 sierpnia 2006 r. III CSK 138/05 OSNC 2007/4/63
Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną tzw. zaniechaniem legi-slacyjnym powstaje tylko wtedy, gdy prawa jednostek - przyznane przez prawodawcę w sposób oczywisty i bezwarunkowy - nie mogą być zrealizowane na skutek niewydania odpowiedniego aktu normatywnego.
wyrok SN z 7 lipca 2006 r. I CNP 33/06 OSNC 2007/2/35
Orzeczeniem niezgodnym z prawem - w rozumieniu art. 4241 § 2 k.p.c. w związku z art. 4171 § 2 k.c. - jest orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodle-gającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa.
uchwała SN z 6 lipca 2006 r. III CZP 37/06 OSNC 2007/4/56
Nieuchwalenie ustawy, o której mowa w art. 12b ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o warunkach wykonywania krajowego drogowego przewozu osób (Dz.U. Nr 141, poz. 942 ze zm.), nie uzasadnia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za nieuzyskanie przez przewoźnika pełnego zwrotu kosztów przewozu osób uprawnionych na podstawie ustawy do przejazdów bezpłatnych lub ulgowych.
wyrok SN z 17 maja 2006 r. I CNP 14/06
1. Pojęcia niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie można utożsamiać z pojęciem szeroko rozumianej bezprawności występującym w dziedzinie odpowiedzialności cywilnej. Przeciwnie, należy uznać, że niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia stanowi autonomiczną kategorię bezprawności. Dla oceny zasadności rozpoznawanej skargi konieczne jest określenie istotnych elementów tej postaci bezprawności.
Po pierwsze, stwierdzić trzeba, że prawem, z którym orzeczenie może być niezgod-ne, mogą być tylko przepisy zawarte w aktach prawnych należących do katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 i 91 Konstytucji RP).
Po drugie, niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie należy odnosić do samego orzeczenia, lecz do jego wydania.
Po trzecie, definiując przesłankę niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, uwzględnić trzeba specyfikę władzy sędziowskiej i sądowego stosowania prawa.
uchwała SN (7 sędziów) z 26 kwietnia 2006 r. III CZP 125/05 OSNC 2006/12/194
Przepis art. 417 § 1 k.c. w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji, mający zastosowanie do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem 1 września 2004 r., stanowi podstawę prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wyda-niem i wykonaniem nieostatecznej decyzji organu podatkowego pierwszej instancji, następnie uchylonej.
wyrok SN z 19 kwietnia 2006 r. V CSK 176/05
O istnieniu podstaw do odpowiedzialności Skarbu Państwa za wadliwą decyzję nie-ostateczną można mówić wyjątkowo, jedynie w przypadku gdy narusza ona prawo w sposób rażący.
wyrok SN z 17 marca 2006 r. I CSK 64/05
Art. 417 k.c. (w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP może, co do zasady, stanowić podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez wydanie decyzji w postępowaniu podatko-wym, która następnie została uchylona w wyniku odwołania wniesionego przez po-datnika.

wyrok SN z 10 marca 2006 r. IV CSK 109/05
Nie ma podstaw do przyjęcia stanowiska, że każde orzeczenie lub decyzja uchylona w toku instancji może być uznana w rozumieniu art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji za niezgodną z prawem i tym samym rodzić odpowiedzialność odszko-dowawczą.
postanow. SN z 15 lutego 2006 r. IV CNP 7/05
Zgodnie z art. 4245 § 1 pkt 4 k.p.c. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia powinna zawierać uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga ta dotyczy. Waru-nek ten należy uznać za spełniony jedynie wtedy, gdy strona skarżąca złoży oświadczenie, że szkoda nastąpiła, wskazując jej rodzaj i rozmiar, a ponadto powoła lub przedstawi dowody lub inne środki uwiarygodniające jej twierdzenie. Ponadto skarżąca może powoływać się tylko na taką szkodę, która została już wyrządzona na skutek wydania zaskarżonego orzeczenia, a nie na szkodę, która może powstać do-piero w przyszłości. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie służy bowiem zapobieganiu wyrządzeniu szkody, mogącej powstać na skutek jego wydania, lecz jest środkiem prawnym, który w razie jego uwzględnie-nia będzie stanowić podstawę wystąpienia z powództwem przeciwko Skarbowi Pań-stwa o naprawienie szkody wyrządzonej tym orzeczeniem (art. 4171 § 2 k.c.).
uchwała SN z 24 listopada 2005 r. III CZP 82/05 OSNC 2006/9/148
Zaniechanie wydania przez Radę Ministrów rozporządzenia przewidzianego w art. 7 ust. 4 i 6 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podsta-wowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17 ze zm.) do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz nie-których innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) nie stanowiło podstawy roszczenia właściciela przejętego przedsiębiorstwa o odszkodowanie z tego tytułu.
postanow. SN z 5 października 2005 r. I CNP 15/05
Uregulowana w art. 4171 § 2 k.c. odpowiedzialność za niezgodne z prawem prawo-mocne orzeczenie wchodzi w rachubę, jeżeli zdarzenie sprawcze w postaci wydania orzeczenia nastąpiło w dniu 1 września 2004 r. i później. Biorąc bowiem pod uwagę założenia i cele ustawodawcze, które legły u podstaw wprowadzenia do Kodeksu postępowania cywilnego instytucji skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, a także fakt, że przepisy procesowe z nią związane stanowią wraz z art. 4171 § 2 k.c. normatywną całość, niepodobna przyjąć, iż ten szczególny środek zaskarżenia odnosi się również do orzeczeń sprzed tej daty.

postanow. SN z 23 września 2005 r. III CNP 5/05
Zgodnie z art. 4241 § 1 k.p.c., odczytywanym łącznie z art. 4171 § 2 k.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje tylko wtedy, gdy przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem stronie wyrządzona została szkoda. A contrario, jeżeli szkoda nie wystąpiła, skarga nie przysługuje.
wyrok SN z 20 stycznia 2005 r. III CK 169/04 M.Prawn. 2005/4/180
Uprawomocnienie się postanowienia sądu oddalającego skargę na czynności ko-mornika nie prowadzi do wyłączenia możliwości dochodzenia w odrębnym procesie odszkodowania od Skarbu Państwa.
wyrok SN z 19 listopada 2004 r. V CK 206/04
1. Konstytucyjny charakter prawa do odszkodowania za działanie organu władzy niezgodne z prawem nie zwalnia uprawnionych od realizacji powinności w zakresie właściwego korzystania z tego prawa. Jeżeli strona z wyboru nie korzysta z niego i rezygnuje z możliwości zaskarżenia orzeczenia w trybie instancji, czy też w trybie skargi o wznowienie postępowania pozbawia się możliwości postawienia zarzutu jego bezprawności (niezgodności z prawem). Warunkiem skutecznego wszczęcia procesu odszkodowawczego jest bowiem uprzednie wykorzystanie przez nią środków prawnych przewidzianych w celu zmiany lub uchylenia orzeczenia sądowego niezgodnego z prawem.
2. Orzeczenie rozstrzygające sprawę co do istoty na skutek uzyskanej prawomocno-ści posiada moc wiążąca jak każde orzeczenie niemerytoryczne, ale ponadto jest wyposażone w powagę rzeczy osądzonej. Powaga rzeczy osądzonej wyraża się tak-że w państwowoprawnych skutkach orzeczenia, powoduje mianowicie stan pewności i bezsporności prawnej w stosunku do przedmiotu sporu, określany mianem działania ustalającego prawo.
wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. IV CK 491/03 M.Prawn. 2005/11/552
Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 77 ust. 1 Konstytucji za szkodę wyrządzoną taką działalnością legislacyjną organu władzy publicznej, której następstwem jest faktyczne pozbawienie lub ograniczenie możliwości realizacji uprawnień wynikających z innego aktu prawnego, co czyni system prawny w tym zakresie dysfunkcjonalnym i wewnętrznie sprzecznym.
wyrok SN z 10 października 2003 r. II CK 36/02
1. Konstytucja przyznaje Trybunałowi Konstytucyjnemu uprawnienie do określania skutków czasowych orzeczeń. Skoro bowiem według jej art. 190 ust. 3 może on określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego - nieprzekracza-jący 18 miesięcy w przypadku ustawy, a gdy chodzi o inny akt normatywny 12 mie-sięcy - to należy uznać jego kompetencję do określenia wstecznych skutków orze-czenia.
2. Art. 418 k.c., po utracie mocy wiążącej na skutek orzeczenia Trybunału Konstytu-cyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., nie można stosować do oceny skutków zdarzeń cywilnoprawnych, które miały miejsce od chwili jego wejścia w życie do chwili utraty mocy obowiązującej.
3. W wyniku uchylenia art. 418 k.c. odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza na skutek wydania zarządzenia lub orzeczenia będzie ukształtowana w oparciu o formułę ogólną zawartą w art. 417 k.c.
4. Niezgodność prawomocnego orzeczenia sądowego wydanego przed wejściem w życie Konstytucji z prawem stwierdza sąd rozpoznający konkretną sprawę przy za-stosowaniu jako podstawy rozstrzygnięcia art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r.
wyrok SN z 12 września 2003 r. I CK 51/02
1. Bezprawność jako cecha zachowania się funkcjonariusza nie jest przedmiotem dowodzenia, lecz jest wyłącznie elementem przedmiotu oceny. Tę samą uwagę na-leży odnieść do niezgodności z prawem, a więc pojęcia treściowo węższego (tylko naruszenie norm prawa) niż bezprawność (także naruszenie zasad współżycia spo-łecznego).
2. Art. 77 ust. 1 Konstytucji może mieć zastosowanie do stanów faktycznych istnieją-cych przed jej wejściem w życie. Zasada nieretroakcji nie ma charakteru absolutnego i może dojść do kolizji tej zasady z innymi wartościami konstytucyjnymi, w szczególności z zasadą sprawiedliwości wymienioną w art. 1 Konstytucji czy zasadą równości wobec prawa. Egzekwowanie podatku w wysokości wyższej niż należny w następstwie niezgodnego z prawem działania organu podatkowego narusza te zasady.
3. Zapłata należności podatkowej nie może być, co jest oczywiste, uznana za szkodę w rozumieniu art. 361 k.c. Inaczej rzecz się przedstawia, gdy podatek zostaje naliczony błędnie. Kwota wyegzekwowana ponad należny podatek nie jest już publicznoprawną daniną, lecz może stanowić szkodę, której naprawienia można domagać się przed sądem powszechnym.
wyrok SN z 5 marca 2003 r. III CKN 952/00
Przepis art. 10 ustawy z 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Pol-skiego jest przepisem szczególnym w rozumieniu art. 421 k.c. Odmienność jego regulacji, przesądzająca o takim jej charakterze w stosunku do przepisów Kodeksu cywilnego, normujących odpowiedzialność funkcjonariuszy państwowych za szkody wyrządzone przy wykonywaniu powierzonych im czynności, polega zarówno na wprowadzeniu odrębnych przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa, jak też na ścisłym określeniu jej zakresu przedmiotowego przez wyraźne wymienienie rodzajów zdarzeń z którymi ustawa wiąże odpowiedzialność państwa. Sama ustawa jest aktem prawnym epizodycznym, mającym na celu naprawienie krzywd i szkód osobom, które w warunkach w niej określonych poniosły je w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Nie przewiduje ona jednak możliwości odszkodowania z tytułu każdej represji stosowanej przez polskie ograny ścigania, np. były Urząd Bezpieczeństwa, lecz określa ściśle przypadki, kiedy możliwość taką dopuszcza. Z uwagi na szczególny charakter ustawy, wyłączający wykładnię rozszerzającą, nie jest dopuszczalne stosowanie przy jej dokonywaniu reguły wnioskowania argumentum a fortiori, które znajduje zastosowanie, gdy dana sytuacja nie została wprost uregulowana w przepisach, lecz istnieje inny przepis uprawniający, z którego na podstawie reguły, "jeśli można więcej to tym bardziej można mniej", daje się wywieść także inne, nie wskazane w ustawie uprawnienie.
 wyrok SN z 5 grudnia 2007 r. I CSK 301/07
Na gruncie art. 160 § 6 k.p.a. początek biegu przedawnienia trzeba wiązać ze ściśle określonym w nim zdarzeniem, tj. wydaniem decyzji stwierdzającej nieważność albo decyzji stwierdzającej, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a., a zatem z nim tylko ustawodawca połączył rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczeń o odszkodowanie na gruncie tego unormowania, bez względu na to, kiedy powstała związana z nim szkoda, a pośrednio, od kiedy mogło powstać roszczenie o zwrot utraconych korzyści.
wyrok SN z 16 września 2009 r. II CSK 189/09
W przypadku odpowiedzialności ex delicjo winę osoby, której powierza się wykonanie czynności trzeba, na gruncie art. 430 k.c., udowodnić.
wyrok SN z 25 listopada 2005 r. V CK 396/05 Pr.Bankowe 2006/11/16
Niezgodność celu działania podwładnego z oczekiwaniami zwierzchnika nie stanowi wyłącznego kryterium pozwalającego na stwierdzenie tego, czy szkoda została wyrządzona przez tego podwładnego "przy wykonywaniu powierzonej" mu czynności w rozumieniu art. 430 k.c.
wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 46/01   
1. Udzielenie pełnomocnictwa łącznego nie wyklucza udzielenia równoległego bądź późniejszego pełnomocnictwa samodzielnego z innym lub podobnym zakresem umocowania. Samodzielne jednak pełnomocnictwo do dokonania konkretnych czynności prawnych musi wynikać z upoważnienia udzielonego przez uprawniony organ. Pełnomocnictwo może być udzielone w sposób wyraźny, można też uznać, że dopuszczalne jest udzielenie pełnomocnictwa w sposób dorozumiany.
Za szczególny wypadek dorozumianego pełnomocnictwa uznać należy umocowanie płynące z przydzielenia kompetencji wynikających ze struktury osoby prawnej dla osób zajmujących się określonymi sprawami w określonej jednostce strukturalnej tej osoby prawnej.
2. Zatrudnienie w strukturze osoby prawnej pracownika na określonym stanowisku (np. przedstawiciel handlowy) wiąże się z udzielonym - w sposób wyraźny lub nawet tylko dorozumiany - umocowaniem do dokonywania określonych czynności prawnych w imieniu pracodawcy. Tego rodzaju pełnomocnictwo musi być odróżnione od upoważnienia do wykonywania czynności faktycznych, które nie jest równoznaczne z pełnomocnictwem do czynności prawnych. Cechą charakterystyczną działań podejmowanych przez pracowników, którym przez fakt zatrudnienia na określonym stanowisku w strukturze osoby prawnej przyznaje się upoważnienie do dokonywania w ramach ich kompetencji czynności prawnych z osobami trzecimi, jest powtarzalność tych działań.
3. Zawierający umowę z osobą nieumocowaną do reprezentowania osoby prawnej nie może dla uzasadnienia odpowiedzialności tej osoby prawnej powołać się na art. 429 lub art. 430 k.c. Nie może więc dochodzić naprawienia szkody od tej osoby prawnej, lecz od osoby, z którą zawarł umowę.
VI. 435, 436 (RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA, SAMOCHÓD)
wyrok SA w Katowicach z 10 kwietnia 2003 r. I ACa 1137/02
1. W sytuacji kiedy wybrany przez właściciela rzeczy przewoźnik, powierzy wykona-nie przewozu innemu przewoźnikowi i ten ostatni w trakcie przewozu wyrządzi szkodę jego bezpośrednia odpowiedzialność wobec poszkodowanego opiera się tylko na podstawie deliktowej jeżeli istnieją przesłanki do przyjęcia, że czyn faktycznego wykonawcy stanowi czyn niedozwolony. Właściciel rzeczy może zatem wystąpić wprost przeciwko ostatniemu przewoźnikowi (podwykonawcy) z którym nie łączy go stosunek obligacyjny i który wyrządził szkodę, z roszczeniami deliktowymi. W takim przypadku za szkodę wyrządzoną przez innego przewoźnika (podwykonawcę) przewoźnik główny będzie ponosił odpowiedzialność kontraktową wobec poszkodowanego, zaś w relacjach bezpośrednich poszkodowany - sprawca szkody (inny przewoźnik) odpowiedzialność ta będzie się opierała na podstawie deliktowej.
2. Prowadzący przedsiębiorstwo transportowe posługujące się w swej działalności mechanicznymi środkami komunikacji, odpowiada za szkody wyrządzone osobom trzecim w związku z ruchem środków komunikacji (transportu) na zasadzie ryzyka, w oparciu o art. 435 k.c. choćby były one zainteresowane w zawarciu i realizacji umowy o przewóz rzeczy zawartej między tym przedsiębiorstwem a innymi podmiotami.
wyrok SN z 12 grudnia 2008 r. II CSK 367/08
1. Skarb Państwa może ponosić odpowiedzialność na podstawie art. 435 k.c.
2. Odpowiedzialność oparta na art. 435 k.c. nie wymaga wykazania bezprawności działania sprawcy szkody.
wyrok SN z 10 października 2008 r. II CSK 232/08
W przepisie art. 435 § 1 k.c. nie chodzi o przedsiębiorstwo, które jedynie wykorzystu-je do realizacji części zadań ruch urządzeń wprawianych w ruch za pomocą sił przy-rody, lecz o takie przedsiębiorstwo, które jako całość wprawiane jest w ruch za po-mocą sił przyrody.
Zakresy stosowania przepisów art. 435 k.c. i art. 436 k.c. wyłączają się wzajemnie. Odpowiedzialność oparta na podstawie art. 436 k.c. nie zachodzi, gdy chodzi o szko-dę spowodowaną ruchem przedsiębiorstwa odpowiadającego za szkodę na podsta-wie art. 435 § 1 k.c. Odpowiedzialność na podstawie art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c. dotyczy przedsiębiorstwa, które jedynie posługuje się środkami komuni-kacji poruszanymi za pomocą sił przyrody, ale w innej swojej działalności gospodar-czej, niestanowiącej zasadniczej funkcji tego przedsiębiorstwa
wyrok SN z 9 maja 2008 r. III CSK 360/07
1. Podstawową przesłankę odpowiedzialności na podstawie art. 435 § 1 k.c. stanowi ryzyko wyrządzenia szkody związane z działalnością gospodarczą. Przesłaniem tego unormowania jest więc powinność naprawienia szkody przez tego, kto prowadzi przedsiębiorstwo wprawiane w ruch m.in. za pomocą energii elektrycznej, nastawione na zysk. Odpowiedzialność ta powstaje bez względu na winę prowadzącego przedsiębiorstwo, a także bez względu na to, czy szkoda nastąpiła w warunkach zachowania bezprawnego. Nie wyklucza jej fakt, że działalność przedsiębiorstwa była w pełni zgodna z prawnie określonymi wymaganiami.
2. Pojęcie ruchu przedsiębiorstwa odnosi się do jego funkcjonowania jako całości, a nie poszczególnych elementów. Związek przyczynowy pomiędzy ruchem a szkodą występuje na gruncie tego unormowania już wtedy, gdy uszczerbek nastąpił w wyniku zdarzenia funkcjonalnie powiązanego z działalnością przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 15 lutego 2008 r. I CSK 376/07
Uznanie gospodarstwa rolnego za przedsiębiorstwo lub zakład wprawiony w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 § 1 k.c.) możliwe jest tylko wówczas, gdy prowadzenie produkcji wytwórczej (roślinnej, zwierzęcej, sadowniczej itp.) oraz uzyskiwanie jej efektów pozostaje w bezpośrednim związku ze stanem nasycenia i wykorzystania urządzeń poruszanych za pomocą sił przyrody, w takiej relacji, że od stopnia wyko-rzystania tych sił zależy w ogóle funkcjonowanie gospodarstwa w zakresie określo-nego rodzaju produkcji i uzyskania jej efektów, a nie tylko ułatwianie ich osiągnięcia.
wyrok SN z 28 listopada 2007 r. V CSK 282/07
Od odpowiedzialności wykonawcy robót budowlanych przewidzianej w art. 435 § 1 k.c. nie zwalnia wykazanie, że roboty te zostały wykonane zgodnie z dokumentacją projektową.
wyrok SN z 3 sierpnia 2007 r. I UK 367/06
Ustalenie, że wina może być przypisana jedynie poszkodowanemu, nie uchyla od-powiedzialności prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (art. 435 § 1 k.c.), jeżeli równocześnie wystąpiły inne, choćby niezawinione przyczyny szkody w rozumieniu adekwatnego związku przyczynowego, leżące po stronie odpowiedzialnego.
wyrok SN z 28 lutego 2007 r. V CK 11/06
Artykuł 435 k.c., stanowiący podstawę odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego, nie zwalnia poszkodowanego z obowiązku wykazania konkretnej, umiejscowionej w określonym czasie, szkody.
wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. I UK 97/05 OSNP 2006/21-22/336
Spółdzielnia mieszkaniowa, która nie prowadzi działalności w zakresie budownictwa (remontów) w formie wydzielonego zakładu remontowo-budowlanego posługującego się na większą skalę maszynami, nie jest zakładem wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 § 1 k.c.
wyrok SA w Warszawie z 24 czerwca 2005 r. I ACa 1113/04 Wspólnota 2005/24/45
Cechą przypadku jest to, iż jest on nieprzewidziany lub niespodziewany. Cechę przypadkowości należy więc odnieść do zdarzeń, których obiektywnie nikt się nie spodziewa lub ich nie przewiduje.
Powódka, decydując się na jazdę samochodem z pijanym kierowcą, z którym wcze-śniej spożywała alkohol, postąpiła wysoce nierozważnie, a ryzyko wystąpienia wy-padku drogowego nie było nieprzewidywalne, nie było też niespodziewane. Mieściło się w granicach możliwych, wysoce prawdopodobnych skutków jazdy samochodem, a więc pozostawało w zakresie przewidywania osoby realnie myślącej.

wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r. II CK 572/04
1. Samochód jest w ruchu od chwili włączenia silnika aż do zakończenia jazdy, przy czym szkoda może być także wyrządzona w czasie dobrowolnego czy też planowa-nego postoju. Zakończenie jazdy nie musi wcale nastąpić w miejscu z góry zaplanowanym, jednak z reguły nie nastąpi ono, dopóki samochód pozostaje na drodze publicznej. Jeżeli więc nastąpi defekt samochodu, czyniący go niezdatnym do dalszej podróży, to ruch samochodu ustanie dopiero po odholowaniu go do bazy remontowej. Samochód pozostawiony na szosie stwarza bowiem niebezpieczeństwo dla innych użytkowników i dlatego musi być uważany za będący w ruchu tak w świetle art. 436 § 1 k.c., jak i przepisów o obowiązkowych ubezpieczeniach komunikacyjnych.
2. Wyłączna wina w spowodowaniu szkody, przewidziana w art. 435 § 1 k.c., wystę-puje tylko wtedy, gdy zawinione działanie poszkodowanego było jedyną przyczyną wypadku. W takiej sytuacji ruch pojazdu uważany jest z punktu widzenia przyczyno-wego za przypadkową okoliczność, niestanowiącą przyczyny szkody. Tylko taki wy-łączny związek między tym zawinionym postępowaniem a szkodą zwalnia od odpo-wiedzialności posiadacza mechanicznego środka komunikacji poruszanego za po-mocą sił przyrody (art. 436 § 1 k.c.). Dlatego, jeżeli posiadacz pojazdu broni się wy-kazywaniem, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, nadal przyjmuje się jego odpowiedzialność, gdy udowodnione zostanie, że obok tej przyczyny działała jeszcze inna, która zaszła po jego stronie.
wyrok SN z 13 grudnia 2001 r. IV CKN 1563/00
"Ruch przedsiębiorstwa" w rozumieniu przepisu art. 435 § 1 k.c. to każdy przejaw działalności takiego przedsiębiorstwa, wynikający z określonej struktury organizacyj-nej i funkcji usługowo-produkcyjnej przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 19 czerwca 2001 r. II UKN 424/00 OSNP 2003/6/155
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (art. 435 § 1 KC) oparta jest na założeniu, że samo funkcjonowanie zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody stwarza niebezpieczeństwo wyrządzenia szkody, niezależnie od działania lub zaniechania prowadzącego taki zakład.
wyrok SN z 5 stycznia 2001 r. V CKN 190/00
Wyrządzenie szkody przez "ruch przedsiębiorstwa lub zakładu" ma miejsce zarówno wtedy, gdy szkoda jest bezpośrednim skutkiem użycia sił przyrody i pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niebezpieczeństwem wynikającym z zastosowania tych sił, jak i wtedy, gdy pozostaje w związku z samym tylko ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości.
wyrok SN z 19 lipca 2000 r. II CKN 1123/98
Konstrukcja przepisów art. 435 i 436 par. 1 k.c. polega na przeciwstawieniu źródeł powstania szkody w płaszczyźnie przyczynowości, a nie winy. Dlatego, jeżeli posia-dacz pojazdu broni się wykazywaniem, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy po-szkodowanego lub osoby trzeciej, nadal przyjmuje się jego odpowiedzialność, gdy udowodnione zostanie, że obok tej przyczyny działała jeszcze inna, zaszła po jego stronie.
wyrok SA w Poznaniu z 23 listopada 2006 r. I ACa 678/06 
1. Przewóz grzecznościowy nie jest identyczny z pojęciem przewozu nieodpłatnego. Przewóz z grzeczności ma miejsce tylko wówczas, gdy osoba przewożąca kieruje się poczuciem grzeczności w potocznym tego słowa znaczeniu.
2. Posiadanie zależne, o którym mowa w art. 436 § 1 k.c., wiąże się z oddaniem sa-mochodu w najem, dzierżawę, użytkowanie lub leasing. Przy oddaniu w posiadanie zależne niezbędna jest pewna trwałość w wykonywaniu tego prawa, a nie np. chwi-lowe użycie samochodu, a nadto, istotne jest wyrzeczenie się samoistnego posiada-cza wpływu na ruch pojazdu. Samoistny posiadacz nie zostanie zwolniony od odpo-wiedzialności, jeżeli zachował przynajmniej część uprawnień wiążących się z możliwością używania pojazdu, dysponowania nim i kontroli.
3. Wina poszkodowanego - jako okoliczność egzoneracyjna w odniesieniu do odpo-wiedzialności określonej w art. 436 § 1 k.c. - występuje tylko wówczas, gdy szkoda powstała z wyłącznej winy poszkodowanego. Inaczej rzecz ujmując, wina poszkodowanego wyłącza odpowiedzialność wtedy, gdy jest tak poważna, że według zasad nauki i doświadczenia życiowego tylko ona może być brana pod uwagę i absorbuje inne okoliczności sprawy.
4. W przypadku zbiegu podstaw odpowiedzialności (deliktowej i kontraktowej) rzeczą sądu orzekającego jest zdecydować, na podstawie której z podstaw powinna być rozstrzygnięta dana sprawa, przy uwzględnieniu prymatu tej z podstaw, która jest dla poszkodowanego korzystniejsza, lub z uwagi na charakter roszczenia tej z nich, która w danej sprawie może mieć zastosowanie.
wyrok SN z 16 lipca 2004 r. I CK 44/04 M.Prawn. 2005/16/805
Samowolne zawładnięcie przez pracownika pojazdem będącym własnością praco-dawcy, noszące cechy posiadania zależnego w rozumieniu art. 436 § 1 zdanie drugie k.c. wyłącza odpowiedzialność posiadacza samoistnego (pracodawcy) za szkodę spowodowaną ruchem tego pojazdu (art. 436 § 1 w zw. z art. 435 k.c.).
wyrok SN z 11 kwietnia 2003 r. III CKN 1522/00
Spowodowane ruchem pojazdu są także szkody powstałe w czasie krótkiego postoju pojazdu bądź w czasie wsiadania i wysiadania z niego, bądź wreszcie w czasie załadunku i wyładunku. Z istoty rzeczy katalog tych sytuacji uznawanych za objęte pojęciem ruchu pojazdu nie może być traktowany jako wyczerpujący. Powszechność dostępu do środków komunikacyjnych wprawianych w ruch za pomocą sił przyrody, zdominowanie przemieszczania osób i rzeczy przy użyciu tych środków, sposób ich zabezpieczenia i przechowywania - nie wyłączając garażowania - mogą stanowić samoistne przyczyny szkód zarówno na osobie, jak i na mieniu. Zmusza to do poszukiwania nowych rozwiązań legislacyjnych i prób ich uogólnienia celem wyeliminowania zbędnej kazuistyki.
wyrok SN z 5 lutego 2002 r. V CKN 644/00 OSNC 2002/12/156
1. Zderzeniem się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody (art. 436 § 2 k.c.) jest ich zetknięcie się, gdy pozostają wobec siebie w ruchu w rozumieniu przepisów Prawa o ruchu drogowym (ustawa z dnia 1 lutego 1983 r., jedn. tekst: Dz. U. z 1992 r. Nr 11, poz. 41, ze zm. oraz ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r., Dz. U. Nr 98, poz. 602 ze zm.).
2. Taksówka osobowa, która dojechawszy do celu została unieruchomiona na pobo-czu na czas dłuższy niż jedną minutę z przyczyn nie wynikających z warunków lub przepisów ruchu drogowego, nie jest w ruchu - w rozumieniu przepisów Prawa o ruchu drogowym - w stosunku do innych jadących pojazdów mechanicznych.
wyrok SN z 13 września 2001 r. IV CKN 425/00
1. Stosunek oparty na wygodzeniu jest wprawdzie podobny do użyczenia, ale różni się od niego tym, że jest relacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Po-między prekarzystą a posiadaczem nie ma więzi prawnej. Właściciel może w każdej chwili odebrać rzecz prekarzyście, któremu nie przysługuje ochrona prawna.
2. Nie każde wydanie rzeczy powoduje przeniesienie posiadania, lecz tylko takie, z którym łączy się po stronie nabywającego wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa. Taka zaś sytuacja nie zachodzi, gdy posiadacz, chcąc przysłużyć się innej osobie pozwala jej na krótkotrwałe użycie rzeczy w określonym celu.
VII. MIARKOWANIE ODSZKODOWANIA (440), ODPOWIEDZIAL-NOŚĆ SOLIDARNA ZA SZKODĘ, REGRES (441)
wyrok SA w Krakowie z 9 maja 2002 r. II AKa 98/02 KZS 2002/6/13
Miarkowania obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k.) z powodu złego stanu majątkowego zobowiązanego (art. 440 k.c.) nie powinno się stosować odnośnie wy-rządzenia szkody na osobie umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, bo wtedy zasady współżycia społecznego nie wymagają takiego miarkowania, ale przeciwnie - temu się sprzeciwiają (wyroki SN z dnia 21 grudnia 1984 roku - III CRN 269/84 i z dnia 18 marca 1970 roku - II CR 351/69, oba niepublikowane).
wyrok SN z 27 listopada 1997 r. III CKN 239/97 OSNC 1998/5/85
Artykuł 440 k.c. nie ma zastosowania w sytuacji, gdy przysługujące poszkodowane-mu roszczenie przeciwko rolnikowi, wyrządzającemu szkodę pozostającą w związku z prowadzeniem przez niego gospodarstwa rolnego i nie mającemu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, przejmuje na podstawie art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (jedn. tekst: Dz. U. z 1996 r. Nr 11, poz. 62) Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.
wyrok SN z 30 października 2008 r. II CSK 234/08
To, że czyn niedozwolony funkcjonariusza państwowego stanowił pomoc przy popełnieniu przez inną osobę czynu niedozwolonego będącego także źródłem szkody, nie zmienia podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa, którą stanowi art. 417 k.c., jednakże odpowiedzialność ta ogranicza się jedynie do szkody, którą wyrządziło działanie funkcjonariusza, a nie także innego sprawcy. Z faktu, że zgodnie z art. 422 k.c. w zw. z art. 441 § 1 k.c., odpowiedzialność sprawcy, podżegacza i pomocnika jest solidarna, nie wynika, że wszyscy odpowiadają za tę samą szkodę. Każdy z nich odpowiada tylko za szkodę pozostającą w normalnym związku przyczynowym z jego czynem niedozwolonym, a nie także z czynem niedozwolonym innej osoby, będącej w rozumieniu art. 422 k.c. współsprawcą.
wyrok SN z 9 listopada 2005 r. II CK 191/05
1. Przepis art. 441 § 3 k.c. nie ma zastosowania, gdy tylko jedna osoba ponosi od-powiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, nawet jeżeli odpo-wiada ona na innych podstawach niż wina czy ryzyko a jest druga osoba, która zawiniła powstanie szkody, lecz nie ponosi za nią odpowiedzialności. O powstaniu roszczenia regresowego przewidzianego w art. 441 § 3 k.c. decyduje nie chwila wyrządzenia szkody przez bezpośredniego sprawcę, ale chwila jej naprawienia przez jednego ze współdłużników solidarnych.
2. Przepis art. 441 § 3 k.c. reguluje sytuacje typowe dla stosunków cywilnoprawnych i nie powinien być przenoszony na sytuacje, gdy osoba trzecia uiściła świadczenie odszkodowawcze za sprawcę szkody, w wyniku regulacji administracyjnoprawnej i to o szczególnym, jednorazowym charakterze, wynikającym z reformy administracji publicznej.
wyrok SN 6 października 2004 r. II CK 35/04
1. Prawomocne oddalenie powództwa o zasądzenie odszkodowania w stosunku do jednego z dwóch pozwanych podmiotów, przesądza o nieponoszeniu przez ten podmiot odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym. Takie rozstrzygnięcie, niezależnie od jego ewentualnej merytorycznej poprawności, wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby (art. 365 § 1 k.p.c.).
2. W art. 441 § 2 k.c. zawarta została zasada, według której należy określać zakres roszczenia regresowego, gdy kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrzą-dzoną swoim działaniem lub zaniechaniem, natomiast § 3 art. 441 k.c. przewiduje, że ten, kto naprawił szkodę, za którą odpowiada mimo braku winy, ma zwrotne roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy sprawcy. Powszechnie rozumie się ten przepis jako nakładający na osobę, która zawiniła powstanie szkody, obowiązku zwrócenia podmiotowi ponoszącemu odpowiedzialność mimo braku winy całości spełnionego świadczenia odszkodowawczego. Jednak powstanie obowiązku tej treści jest możliwe jedynie w stosunku do osoby ponoszącej odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę.
3. Hipoteza art. 441 § 3 k.c. nie obejmuje przypadków, gdy z roszczeniem określo-nym jako regresowe występuje podmiot, który szkodę naprawił, przeciwko osobie nieponoszącej za tę szkodę odpowiedzialności.
wyrok SN z 11 lutego 2003 r. V CKN 1664/00 OSNC 2004/5/75
Jeżeli kierujący pojazdem mechanicznym spowodował szkodę czynem niedozwolo-nym będącym przestępstwem, to roszczenie o naprawienie szkody ulega przedaw-nieniu z upływem dziesięciu lat, licząc od dnia popełnienia przestępstwa. Ten okres przedawnienia nie dotyczy posiadacza pojazdu ponoszącego z kierowcą odpowie-dzialność solidarną, jeśli odpowiada on za własny, a nie cudzy czyn.

wyrok SN z 20 listopada 2002 r. II CKN 859/00
Z jedną szkodą w rozumieniu przepisu art. 441 § 1 k.c. mamy do czynienia albo wte-dy, gdy z natury swej jest ona niepodzielna, albo wówczas, gdy udział sprawców w jednym delikcie przesądzi o niemożności podziału wywołanych nim skutków.
wyrok SN z 29 listopada 2001 r. V CKN 477/00 OSNC 2002/7-8/103
Osoba trzecia, która na podstawie wydanego przeciwko niej wyroku spłaciła wierzy-ciela, może w procesie regresowym domagać się zwrotu kosztów procesu poniesio-nych przez nią w sprawie, w której ten wyrok był wydany, a także zwrotu uiszczonych odsetek.
wyrok SN z 17 listopada 2000 r. V CKN 192/00
Solidarna odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jest oparta na przepisie art. 441 § 1 kc, który ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej. To oznacza m.in., że ten przepis - w przeciwieństwie do art. 137 § 1 k.z., który dopuszczał udowodnienie, kto w jakim stopniu spowodował szkodę - nie przewiduje wyjątków od zasady soli-darnej odpowiedzialności, jeżeli kilka osób wyrządziło szkodę czynem niedozwolo-nym.
wyrok SN z 6 października 2000 r. IV CKN 409/00
Akademia Medyczna ponosi solidarną odpowiedzialność ze Szpitalem, w którym nauczyciele akademiccy prowadzą klinikę, jeśli w następstwie zaniedbań w profilaktyce doszło do zakażenia pacjenta wirusem żółtaczki.
wyrok SN z 29 września 2000 r. V CKN 90/00   
Jeżeli szkoda, którą ponieśli poszkodowani została spowodowana następstwami wypadku komunikacyjnego będącego wynikiem czynu niedozwolonego, to ten czyn niedozwolony był zdarzeniem powodującym odpowiedzialność odszkodowawczą względem poszkodowanych, uruchamiającym nie tylko odpowiedzialność sprawcy szkody, ale i - wynikającą z innych, szczególnych stosunków prawnych - odpowiedzialność pozwanego i powoda wobec poszkodowanych, a w konsekwencji ewentualny obowiązek pozwanego zwrócenia powodowi spełnionego przez niego świadczenia na rzecz poszkodowanych. Ponieważ czyn niedozwolony popełniony został na terenie Polski, właściwym prawem do oceny tego zobowiązania jest, stosownie do art. 31 § 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, prawo polskie.
wyrok SA w Katowicach z 14 czerwca 2000 r. I ACa 347/00 OSA 2001/10/53
1. Ustalenia prawomocnego wyroku sądu karnego są wiążące w postępowaniu cy-wilnym jedynie co do popełnienia przestępstwa w nim opisanego.
2. Dla uznania bezprawności działania i odpowiedzialności pozwanych wystarczające było, że jeden z nich stworzył stan zagrożenia i warunki, które pozwalały drugiemu pozwanemu pobicie powoda.
3. Dla solidarnej odpowiedzialności obu pozwanych wobec powoda nie ma znacze-nia, w jakim stopniu pogorszenie stanu zdrowia wywołało działanie każdego z nich.
wyrok SN z 20 stycznia 2000 r. II CKN 656/98
W procesie odszkodowawczym dłużnik solidarny nie może skutecznie podnosić zarzutu, iż odpowiada tylko w granicach własnego zawinienia.
uchwała SN z 19 października 1995 r. III CZP 98/95 OSNC 1995/12/169
7 sędziów
Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu przysługiwało także przed zmianą ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344 ze zm.) - dokonaną ustawą z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 96, poz. 478) - roszczenie do posiadacza pojazdu mechanicznego, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem tego pojazdu, o zwrot odszkodowania wypłaconego na podstawie art. 51 ust. 2 pkt 2 ustawy.
VIII. PRZEDAWNIENIE ROSZCZENIA O NAPRAWIENIE SZKODY WYRZĄDZONEJ CZYNEM NIEDOZWOLONYM (4421), UCHYLONY 442
wyrok SN z 19 listopada 2009 r. IV CSK 257/09
Roszczenie kontrahenta banku o naprawienie szkody wyrządzonej przez bank deliktem własnym (art. 415 k.c.) przedawnia się w terminie określonym w art. 442 § 1 k.c. (obecnie art. 4421 § 1 k.c.) także wtedy, gdy pracownik tego banku wyrządził kontrahentowi szkodę w wyniku popełnienia przestępstwa.
uchwała SN z 24 lutego 2009 r. III CZP 2/09
Pod rządem art. 442[1 ]§ 3 k.c. powód dochodzący naprawienia szkody na osobie może mieć interes prawny w ustaleniu odpowiedzialności pozwanego za szkody mogące powstać w przyszłości.
wyrok SN z 18 grudnia 2008 r. III CSK 193/08
1. Przepis art. 442[1] k.c. przewiduje dłuższy termin przedawnienia roszczeń z delik-tu, jeżeli szkoda jest wynikiem zbrodni lub występku. W sytuacji, w której w postępo-waniu karnym nie stwierdzono popełnienia przestępstwa. Sąd cywilny jest uprawniony do dokonania własnej oceny, czy popełnione zostało przestępstwo.
2. Stwierdzenie przez sąd cywilny, że popełnione zostało przestępstwo, wymaga dokonania własnych ustaleń dotyczących istnienia podmiotowych i przedmiotowych znamion przestępstwa, według zasad przewidzianych w prawie karnym.
uchwała SN z 7 listopada 2008 r. III CZP 72/08
Do roszczeń wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko człon-kom jej zarządu (art. 299 k.s.h.) mają zastosowanie przepisy o przedawnieniu rosz-czeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym.
wyrok SN z 9 maja 2008 r. III CSK 366/07
Termin trzyletni nie może zakończyć swojego biegu później niż po upływie dziesięciu lat od chwili zaistnienia zdarzenia wyrządzającego szkodę. Bez znaczenia pozostaje, czy poszkodowany miał świadomość poniesienia szkody oraz czy znał osobę zobowiązaną do jej naprawienia.
wyrok SN z 4 kwietnia 2008 r. I CSK 450/07
1. Czym innym jest moment powstania zobowiązania do naprawienia szkody wskutek wydania decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a., albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, czym innym zaś wymagalność roszczenia o odszkodowanie, wynikającego z takiego zobowiązania, lub kwestia jego przedawnienia.
2. Artykuł 160 § 6 k.p.a. stanowi wyłączną podstawę dla określenia, kiedy roszczenie odszkodowawcze, o którym mowa w art. 160 § 1 k.p.a., staje się wymagalne i w ja-kim terminie ulega przedawnieniu.
3. Artykuł 6 ustawy z 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszów państwowych należy wykładać łącznie z przepisami o czy-nach niedozwolonych zawartymi w k.c. W stosunku do tych przepisów, w tym art. 442 k.c., jest on lex specialis.
wyrok SN z 11 marca 2008 r. II CSK 456/07
Wniesienie aktu oskarżenia a także wniosku o zastosowanie środka karnego przewidzianego w art. 46 § 1 k.k. nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia z tytułu odszkodowania za szkodę wyrządzoną przestępstwem, natomiast skutek taki wywiera wytoczenie powództwa adhezyjnego nawet, gdy pozostawione zostanie bez rozpoznania bądź nastąpi odmowa jego przyjęcia.
wyrok SN z 18 stycznia 2008 r. V CSK 367/07
1. Ocena i interpretacja wymagalności roszczeń dochodzonych w ramach reżimu deliktowego, przy których rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia związano z po-wstaniem szkody tradycyjnie rozumianej, jako uszczerbek w majątku poszkodowa-nego będący skutkiem czynu niedozwolonego, nie może być przenoszona automa-tycznie do reżimu kontraktowego i przesądzać o wykładni art. 120 § 1 k.c. przy jego stosowaniu do oceny wymagalności roszczeń kontraktowych.
2. Przedawnienie roszczeń ogólnie uregulowanych w art. 120 § 1 k.c. rozpoczyna bieg od dnia wymagalności. Przez wymagalność należy rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Wówczas też następuje początek biegu przedawnienia i dopuszczalności potrącenia (art. 498 § 1 k.c.).
3. Ustawodawca w art. 442 § 1 k.c. ustanowił wprawdzie termin przedawnienia, bie-gnący a tempore scientiae, ale ograniczył go bezwzględnym terminem biegnącym a tempore facti (art. 442 § 1 zd. 2 k.c.), a ponadto konstrukcja przepisów o przedaw-nieniu roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych jest zasadniczo różna od normy ogólnej przyjętej w art. 120 § 1 k.c., ponieważ odrywa się do wymagalności roszcze-nia. Dlatego nie może być w drodze analogii stosowana do roszczeń odszkodowaw-czych ex contractu.
4. Artykuł 120 § 1 zd. 2 k.c. wiąże, bowiem stan wymagalności z możliwością podję-cia czynności przez uprawnionego, co w odniesieniu do konkretnego stanu faktycz-nego oznaczałoby również datę niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
wyrok SN z 7 lutego 2007 r. III CSK 208/06
1. Odpowiedzialność członków zarządu przewidziana w art. 299 k.s.h. jest odpowie-dzialnością odszkodowawczą.
2. Do odpowiedzialności odszkodowawczej, o której mowa w art. 299 k.s.h. mają zastosowanie przepisy art. 442 k.c. dotyczące przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym, jako przepisy szczególne do art. 118 k.c.
3. W wypadku roszczenia wynikającego z art. 299 k.s.h. bieg terminu przedawnienia należy liczyć od dnia, w którym wierzyciel dowiedział się o bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce lub o tym, że ewentualna egzekucja będzie bezskuteczna, oraz o osobie ponoszącej odpowiedzialność za zobowiązania spółki.
4. Norma art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i może być zastosowana tylko po wyka-zaniu wyjątkowych okoliczności. Przy ocenie, czy zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa, rozstrzygające znaczenie mają okoliczności konkretnego wypadku, zachodzące po stronie poszkodowanego oraz osoby zobowiązanej do naprawienia szkody. W szczególności ma znaczenie charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania. Możliwość zastosowania art. 5 k.c. nie zawsze jednak musi być wiązana z negatywną oceną zachowania osoby zobowiązanej do naprawienia szkody, przejawiającego się w utrudnianiu wcześniejszego dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego.
wyrok SN z 31 stycznia 2007 r. II CSK 417/06 M.Prawn. 2007/5/229
Termin przedawnienia roszczeń wobec członków zarządu spółki z o.o. rozpoczyna bieg od momentu uzyskania przez wierzyciela świadomości, że wyegzekwowanie długu od spółki jest niemożliwe.
wyrok SN z 19 grudnia 2006 r. V CSK 327/06
Kształt mechanizmu przedawnienia przewidzianego w art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c. jest niezależny od tego, na jakich zasadach odpowiedzialności oparte jest rosz-czenie odszkodowawcze (winy, ryzyka, słuszności), a więc czy zachodzi wypadek surowej odpowiedzialności obiektywnej, czy też jest ona oparta na przesłankach subiektywnych, a także niezależnie od konfiguracji podmiotowych. Do zastosowania art. 442 § 2 k.c. niezbędne jest ustalenie istnienia przedmiotowych i podmiotowych znamion zbrodni lub występku oznaczonych w prawie karnym i imienne wskazanie sprawcy tego czynu karalnego.
wyrok SN z 17 maja 2006 r.  I CSK 176/05   
Zasadą jest, iż rozpoczęcie biegu przedawnienia jest niezależne od świadomości uprawnionego co do przysługującego mu roszczenia. Taką regułę daje się wywieść w sposób pośredni z treści art. 442 § 1 k.c. Jeżeli jednak ustawa wyjątkowo takiej świadomości wymaga, świadomością tą, ocenianą na podstawie obiektywnych kryteriów, muszą być objęte wszystkie elementy konstytutywne roszczenia. Tym samym trzyletni termin przedawnienia roszczenia deliktowego może rozpocząć swój bieg dopiero wówczas, gdy poszkodowanemu (także osobie prawnej) znany jest zarówno sam fakt powstania szkody, osoba sprawcy oraz związek przyczynowy pomiędzy działaniem sprawcy i powstałą szkodą. Należy więc przyjąć, iż do istoty terminów liczonych a tempore scientiae należy to, że ich bieg rozpoczyna się nie od dnia, w którym poszkodowany (także osoba prawna) otrzymał jakąkolwiek wiadomość na temat sprawcy, ale dopiero od momentu otrzymania takich informacji, które obiektywnie oceniając, pozwalają z wystarczającą dozą prawdopodobieństwa przypisać sprawstwo konkretnemu podmiotowi. Naturalnie poszkodowany powinien zachować się w swoich sprawach w sposób zapobiegliwy. Jeżeli więc, po powstaniu pierwszych podejrzeń co do osoby sprawcy poszkodowany ma możliwość zdobycia dalszych informacji potwierdzających te podejrzenie, bieg 3-letniego terminu należy liczyć od chwili, w której przy zachowaniu należytej staranności mógł był takie dalsze informacje zdobyć.

uchwała SN (cała Izba Cywilna) z 17 lutego 2006 r. III CZP 84/05 OSNC 2006/7-8/114
Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.), bez względu na to, kiedy szkoda powstała lub się ujawniła.
wyrok SN z 4 marca 2005 r. III CK 408/04   
Dopiero w dniu, gdy ostateczną stała się decyzja Izby Skarbowej, zmniejszająca wielokrotnie należności podatkowe poszkodowanego, ustalone przez funkcjonariuszy Urzędu Kontroli Skarbowej, dowiedział się on, że działania funkcjonariuszy tego Urzędu nie były działaniami legalnymi, lecz stanowiły delikt, za który odpowiedzialność ponosi Skarb Państwa. Dopiero więc w tym dniu poszkodowany dowiedział się o osobie obowiązanej do naprawienia wyrządzonej mu szkody, w rozumieniu art. 442 § 1 k.c.
wyrok SN z 20 stycznia 2005 r. II CK 358/04
Przesłankę wiadomości wystarczającej według art. 442 k.c. do rozpoczęcia biegu przedawnienia stanowi już sama świadomość dokonanej szkody, a nie dowiedzenie się o wysokości należnego z powodu doznanej szkody odszkodowania.
wyrok SN z 8 grudnia 2004 r. I CK 303/04
1. Szkodą, wynikającą ze sporządzonego wadliwie aktu notarialnego, jest stwierdze-nie nieważności umowy objętej tym aktem. Dopóki bowiem stwierdzenie to nie na-stąpi, poszkodowany, mimo nieważności umowy, nie ponosi faktycznie żadnych ujemnych tego konsekwencji. Dlatego dla biegu terminu przedawnienia jego rosz-czenia nie mogą mieć znaczenia: data dokonania zapłaty kosztów sporządzenia aktu, data uchwały Sądu Najwyższego wyjaśniającej skutki naruszenia art. 20 u.g.g.w.n., data wyroku sądu pierwszej instancji stwierdzającego nieważność umowy. Nie wiążą się one bowiem z miarodajnym i ostatecznym stwierdzeniem szkody. Dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądu drugiej instancji, ustalającego nieważność umowy z przyczyn obciążających notariusza, można stwierdzić, że poszkodowany w miarodajny i obiektywny sposób dowiedział się ostatecznie o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
2. Skutek usunięcia z porządku prawnego przepisu uznanego przez Trybunał za niezgodny z Konstytucją sięga co do zasady wstecz, do chwili wydania tego aktu, gdy nastąpiło to w czasie obowiązywania Konstytucji, lub do chwili wejścia w życie Konstytucji.

wyrok SN z 8 grudnia 2004 r. I CK 166/04   
Ustalenie wiedzy poszkodowanego o szkodzie w rozumieniu art. 442 § 1 k.c. nie stanowi rekonstrukcji rzeczywistego stanu świadomości poszkodowanego. Ustalenie to stanowi przypisanie poszkodowanemu - w oparciu o obiektywnie sprawdzalne okoliczności - stanu świadomości wystąpienia szkody.
wyrok SN z 13 stycznia 2004 r. V CK 172/03
1. Przy szkodach wywołanych chorobą, dowiedzenie się o szkodzie to dopiero ten moment, w którym poszkodowany z miarodajnych i kompetentnych źródeł dowiedział się o istnieniu choroby i zdał sobie sprawę z jej ujemnych następstw oraz uszczerbku na zdrowiu, jaki powoduje, uzyskał zatem świadomość doznanej szkody.
2. Wiedza poszkodowanego o szkodzie, w rozumieniu art. 442 § 1 k.c., musi być na tyle dokładna, by mógł on, wytaczając powództwo o jej naprawienie, sprostać usta-wowemu wymaganiu zawartemu w art. 187 § 1 k.p.c., zgodnie z którym pozew powi-nien zawierać dokładne określenie żądania oraz przytoczenie uzasadniających je okoliczności faktycznych. Poszkodowany dochodząc w sposób odpowiedzialny od-szkodowania nie może poprzestać na jakimkolwiek żądaniu, musi zatem dyspono-wać na tyle szczegółowym rozeznaniem swojej choroby i jej skutków, by móc sformułować prawidłowo żądanie zasądzenia odszkodowania, zadośćuczynienia i renty, ze świadomością, jakie szkody żądania te obejmują.
3. Nie samo dowiedzenie się przez matkę o zakażeniu małoletniej córki wirusem żółtaczki jest istotne dla ustalenia momentu dowiedzenia się przez nią o szkodzie, w rozumieniu art. 442 § 1 k.c., lecz dopiero uzyskanie miarodajnych informacji o istocie tego schorzenia i jego konsekwencjach.
4. Zawarty w art. 442 k.c. wymóg ustalenia momentu, w którym poszkodowany do-wiedział się o osobie obowiązanej do naprawienia szkody, dotyczy konkretnej szkody i poszkodowanego. To właśnie on musi uzyskać wiadomość, kto jest odpowiedzialny za jego szkodę, a nie co jest zazwyczaj źródłem podobnych szkód i kto zazwyczaj za nie odpowiada. Podobnie jak przy ustalaniu, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie, tak i przy ustalaniu momentu dowiedzenia się o jej sprawcy, konieczne jest odniesienie się do konkretnych okoliczności faktycznych i określonego poszkodowanego, którego stan wiedzy, świadomości, rozeznania i zdolności rozumienia nie są obojętne dla stwierdzenia, czy wiedział, jak może dojść do zakażenia wirusem żółtaczki i kto jest odpowiedzialny za zakażenie, które stało się przyczyną jego szkody.


wyrok SN z 21 maja 2003 r. IV CKN 378/01 OSNC 2004/7-8/124
Bieg terminu przedawnienia określonego w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. nie może się rozpocząć przed powstaniem szkody.
wyrok SN z 24 kwietnia 2003 r. I CKN 300/01 OSNC 2004/7-8/116
Bieg trzyletniego terminu przedawnienia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.), polegającej na obowiązku spełnienia przez poszkodowanego świadczenia pieniężnego, rozpoczyna się od dnia wymagalności tego świadczenia.
IX. SZKODA NA OSOBIE (444)
wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 425/07
1. Pojęcie "wszelkie koszty", o których mowa w art. 444 § 1 k.c. oznacza koszty róż-nego rodzaju, których nie da się z góry określić, a których ocena, na podstawie oko-liczności sprawy, należy do sądu. Pojęcie to nie odnosi się natomiast do kwoty kosz-tów, którą sąd ma obowiązek zasądzić.
2. Kompensowanie kalectwa, umożliwienie poszkodowanemu prowadzenia normalnego życia w społeczeństwie, może być w pewnych okolicznościach uznane za uzasadniające zasądzenia odszkodowania w wysokości zapewniającej nabycie samochodu.
3. Osoba, która została niepełnosprawna na skutek wypadku ma prawo domagać się w ramach naprawienia szkody pokrycia wszystkich niezbędnych i celowych wydatków wynikających z tego zdarzenia. O uznaniu poszczególnych wydatków za spełniające te kryteria sąd decyduje w oparciu o stopień niepełnosprawności, jak również sytuację życiową poszkodowanego.
wyrok SN z 13 grudnia 2007 r. I CSK 384/07
1. Zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia nie może oznaczać przyzwo-lenia na lekceważenie takich bezcennych wartości, jak zdrowie czy integralność cielesna, a okoliczności wpływające na określenie tej wysokości, jak i kryteria ich oceny muszą być zawsze rozważane indywidualnie w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł.
2. Uwzględnienie roszczenia poszkodowanego, skierowanego przeciwko zobowiązanemu do naprawienia szkody, o wyłożenie z góry sumy potrzebnej na koszty leczenia jest niezależne od tego, czy poszkodowany dysponuje odpowiednimi środkami własnymi na pokrycie wskazanych wyżej kosztów oraz czy jest objęty systemem finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych, chyba, że strona zobowiązana do naprawienia szkody wykaże, że koszty leczenia poszkodowanego zostaną pokryte w całości ze środków publicznych, w tym także przyznawanych w ramach szczególnych procedur obejmujących także decyzje uznaniowe uprawnionych podmiotów.
wyrok SN z 15 grudnia 2007 r. II CSK 474/06
1. Korzystanie z pomocy innej osoby i związane z tym koszty stanowią koszty lecze-nia w rozumieniu art. 444 § 1 k.c. Legitymacja czynna w zakresie żądania zwrotu tych kosztów przysługuje poszkodowanemu niezależnie od tego, kto sprawuje opiekę nad nim (osoba bliska, np. żona lub osoba inna).
2. Ewentualny rozmiar roszczenia przysługującego poszkodowanemu, jeżeli ko-nieczna jest mu pomoc innej osoby, zależy od wysokości dochodu utraconego przez żonę rezygnującą z pracy lub działalności gospodarczej, a gdy opieka może być wykonywana przez osobę trzecią - wysokość odszkodowania z tytułu utraty zarobków przez żonę nie może przekraczać wynagrodzenia osoby mającej odpowiednie kwalifikacje do wykonywania takiej opieki.
wyrok SN z 2 czerwca 2005 r. III CK 392/04   
1. Jeżeli podstawę zasądzenia na rzecz poszkodowanego renty stanowi zwiększenie potrzeb wyrażających się w przyszłych powtarzających się stałych wydatkach obejmujących między innymi konieczną opiekę, rehabilitację, pielęgnację, to w takim przypadku wystarczające jest wykazanie przez poszkodowanego istnienia zwiększonych potrzeb stanowiących następstwo czynu niedozwolonego. Oparte na tej podstawie roszczenie poszkodowanego nie ma charakteru roszczenia regresowego w stosunku do zobowiązanego do naprawienia szkody. Poszkodowany może bowiem aktualnie nie dysponować na razie odpowiednimi środkami finansowymi na dokonanie wydatków, które jednak są konieczne.
2. Utrata zdolności do pracy i możliwości samorealizacji oraz czerpania przyjemności z życia wywołuje niewątpliwie silniejsze cierpienia psychiczne u człowieka młodego, niż u człowieka w wieku dojrzałym czy wręcz podeszłym. Głębsze będzie poczucie krzywdy u człowieka, który doznał kalectwa będąc w pełni sił, niż u człowieka dotkniętego ograniczeniami związanymi z wcześniejszą niepełnosprawnością. Na rozmiar ujemnych przeżyć psychicznych poszkodowanego może także mieć wpływ stopień winy osoby odpowiedzialnej za szkodę. Jego poczucie krzywdy będzie bowiem tym mocniejsze, im bardziej bezpodstawnie doznał tej krzywdy. Z tej racji rażące zaniedbanie obowiązków przez sprawcę szkody uzasadnia zwiększenie zadośćuczynienia. Stan majątkowy poszkodowanego ma znaczenie dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia w tym sensie, iż jego stopa życiowa rzutować będzie na rodzaj wydatków konsumpcyjnych mogących zrównoważyć mu doznane cierpienie.
3. Subiektywny charakter krzywdy ogranicza przydatność kierowania się przy ustala-niu wysokości zadośćuczynienia sumami zasądzonymi z tego tytułu w innych przy-padkach, jednak przesłanki tej całkowicie nie eliminuje.
4. Przyznane zadośćuczynienie powinno rekompensować jedynie skutki wadliwie wykonanego zabiegu medycznego, które oddzielić należy od skutków wady, jaką poszkodowany dotknięty był od urodzenia, stanowiącej samoistny element oceny szans jego przyszłego powodzenia życiowego. Nałożenie się na istniejącą już u poszkodowanego wadę skutków zdrowotnych wadliwie wykonanego zabiegu operacyjnego postrzegać można jednak także jako czynnik zwiększający poczucie jego bezradności wynikającej z niemożności wykonywania czynności samoobsługi, uzależniającej go od opieki innych osób, co może być źródłem poczucia zwiększonej krzywdy.
wyrok SN z 22 czerwca 2005 r. I PK 253/04 OSNP 2006/5-6/73
Co do zasady nie ma podstaw do obniżenia należnego poszkodowanemu zadość-uczynienia (art. 445 § 1 k.c.) o otrzymane z ubezpieczenia społecznego jednorazowe odszkodowanie, jeżeli zostało ono zużyte na pokrycie kosztów wynikłych z uszkodzenia ciała, co spowodowało zmniejszenie odszkodowania (art. 444 § 1 k.c.), obniżonego następnie o kwotę odpowiadającą stopniowi przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody (art. 362 k.c.).
wyrok SN z 8 czerwca 2005 r. V CK 710/04
Renta z art. 444 § 2 k.c. przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściowo zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a wynagrodzeniem, jakie - w konkretnych wa-runkach - jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej uszczuplonej zdolności do pracy. Z tym zastrzeżeniem, że poszkodowany nie ma obowiązku podjęcia się każdej pracy.
wyrok SN z 14 października 2004 r. I UK 4/04 OSNP 2005/19/306
O sposobie ustalenia wysokości renty wyrównawczej w przypadku przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody i otrzymywania renty z ubezpieczenia spo-łecznego decydują okoliczności konkretnej sprawy. W przypadku uzyskiwania renty z ubezpieczenia społecznego, a więc świadczenia niezależnego od przyczynienia się do powstania szkody, należy ustalić wysokość renty, zaliczyć na jej poczet rentę uzyskiwaną z ubezpieczenia społecznego, a następnie tak obliczone świadczenie obniżyć stosownie do stopnia przyczynienia się do powstania szkody.

wyrok SN z 7 stycznia 2004 r. III CK 181/02
Szkoda, o której mowa w art. 444 § 2 k.c., powstać ma wskutek utraty przez poszko-dowanego zdolności do pracy, co wyraża się w utracie dochodów z pracy.
W przypadku pracownika najemnego, przy ustalaniu wysokości renty punktem wyj-ścia mogłyby być przeciętne zarobki pracowników zatrudnionych na stanowiskach odpowiednich do tego, jakie poszkodowany zajmowałby, gdyby nie poniósł szkody. Jednakże w sytuacji poszkodowanego, który bezpośrednio przed wypadkiem prowa-dził na własny rachunek gospodarstwo rolne i prowadzi je również po wypadku mimo utraty zdolności do pracy, ta metoda ustalania renty nie może wchodzić w grę.
Abstrahując od czynników klimatycznych i pogodowych, dochód z gospodarstwa rolnego zależy od zainwestowanego kapitału (ziemia, budynki, inwentarz) i wyłożonej pracy. Wypadek komunikacyjny nie miał wpływu na stan składników kapitałowych, miał natomiast oczywisty wpływ na składnik pracy. Przed wypadkiem bowiem poszkodowany osobiście wykonywał większość prac, w wyniku zaś wypadku utracił zdolność do pracy w gospodarstwie. Zatem zmniejszenie dochodu z gospodarstwa jest skutkiem utraty przez niego zdolności do pracy. Zmniejszenie dochodu następuje przez zmniejszenie ogólnego przychodu albo przez zwiększenie kosztów poniesionych dla jego uzyskania.
wyrok SN z 12 grudnia 2002 r.  II CKN 1018/00
Wydatki na nabycie nowego samochodu ze specjalistycznym wyposażeniem należy zaliczyć do kosztów wymienionych w art. 444 § 1 k.c., gdy są one konieczne do kompensowania kalectwa osoby poszkodowanej.
wyrok SN z 12 lipca 2002 r. V CKN 1114/00
Przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę należy mieć na uwadze, że jego celem jest wyłącznie złagodzenie doznanej przez pozwanego krzywdy, wobec czego utrata zdolności do pracy zarobkowej może mieć wpływ na wysokość zadośćuczynienia tylko o tyle, o ile łączy się z poczuciem krzywdy spowo-dowanej niemożnością wykonywania wybranego i wyuczonego zawodu. Sama zaś utrata zarobków - znajduje rekompensatę w należnej na podstawie art. 444 § 2 k.c. rencie odszkodowawczej.
wyrok SN z 4 lipca 2002 r. I CKN 837/00   
1. Zarzut zawyżenia kwoty zadośćuczynienia może być w postępowaniu kasacyjnym skuteczny tylko wtedy, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania tego zadośćuczynienia, zaś w ramach kontroli kasacyjnej nie jest możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego.
2. Renta z art. 444 § 2 k.c. nie może być ustalana w oderwaniu od rzeczywistych możliwości zarobkowych poszkodowanego, jakie miałby on, gdyby szkody mu nie wyrządzono.
wyrok SN z 6 czerwca 2002 r. I CKN 693/00   
Ustalając dla potrzeb określenia stosownej renty wyrównawczej, zarobki hipotetycz-ne, jakie uprawniony mógłby osiągnąć, gdyby nie uległ wypadkowi, Sąd musi uwzględnić zarobki najbardziej realne do osiągnięcia przez poszkodowanego. Przy braku szczególnych okoliczności, które winien wykazać powód, z reguły nie ma podstaw do uwzględnienia zarobków najwyższych, bowiem sama teoretyczna możliwość zatrudnienia w placówkach oferujących najwyższe zarobki, nie jest wystarczająca do przyjęcia, że poszkodowany rzeczywiście byłby w takiej placówce zatrudniony.
wyrok SN z 20 marca 2002 r. V CKN 909/00
Przewidziana w art. 444 k.c. krzywda, za którą sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią kwotę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego, obejmuje zarówno cierpienia fizyczne, jak i cierpienia moralne. Nie tylko trwałe, lecz także przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu polegające na znoszeniu cierpień psychicznych mogą usprawiedliwiać przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 445 § 1 k.c.
wyrok SN z 31 maja 2001 r. V CKN 253/00
1. Zasada pełnego wyrównania uszczerbku majątkowego w odniesieniu do wszelkich szkód wynika z art. 361 § 2 k.c., a do majątkowych szkód na osobie wynikających z czynów niedozwolonych została powtórzona w art. 444 § 1 zdanie pierwsze k.c.
2. Występują sytuacje faktyczne, w których granica między odszkodowaniem jedno-razowym należnym w razie naprawienia szkody na osobie, w której uszczerbek ma-jątkowy już nastąpił, a rentą jako sposobem właściwym dla szkód z odroczonym skutkiem majątkowym zaciera się i szczegółowe okoliczności rozpatrywanej sprawy decydują o wyborze między odszkodowaniem jednorazowym a rentą.
wyrok SN z 21 stycznia 2000 r. II CKN 1112/99
Określenie szkody powstałej w pewien czas po doznaniu obrażeń ciała wymaga dokonania ustaleń faktycznych, niemożliwych do sprawdzenia doświadczalnego, bowiem sąd orzekający powinien orzec, jaki byłby stan, gdyby nie doszło do wypadku.
X. ZADOŚĆUCZYNIENIE (445)
wyrok SN z 29 maja 2008 r. II CSK 78/08
1. Ocena kryteriów decydujących o wysokości zadośćuczynienia zależy od okolicz-ności konkretnej sprawy. Dlatego konfrontacja danego przypadku z innymi może dać jedynie orientacyjne wskazówki, co do poziomu odpowiedniego zadośćuczynienia. Kierowanie się przy ustalaniu sumy zadośćuczynienia sumami zasądzanymi z tego tytułu w innych sprawach może tylko zapobiegać powstawaniu rażących dysproporcji w podobnych sprawach. Wysokość świadczeń przyznanych w innych sprawach, choćby w podobnych stanach faktycznych, nie może natomiast stanowić dodatkowego kryterium miarkowania zadośćuczynienia.
2. Wysokość zadośćuczynienia pieniężnego powinna uwzględniać aktualne warunki oraz stopę życiową społeczeństwa, kraju, w którym mieszka poszkodowany. Najbliższym punktem odniesienia powinien być poziom życia osoby, której przysługuje zadośćuczynienie, gdyż jej stopa życiowa rzutować będzie na rodzaj wydatków konsumpcyjnych mogących zrównoważyć doznane cierpienie.
wyrok SN z 13 grudnia 2007 r. I CSK 384/07
1. Zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia nie może oznaczać przyzwo-lenia na lekceważenie takich bezcennych wartości, jak zdrowie czy integralność cielesna, a okoliczności wpływające na określenie tej wysokości, jak i kryteria ich oceny muszą być zawsze rozważane indywidualnie w związku z konkretną osobą poszkodowanego i sytuacją życiową, w której się znalazł.
2. Uwzględnienie roszczenia poszkodowanego, skierowanego przeciwko zobowiązanemu do naprawienia szkody, o wyłożenie z góry sumy potrzebnej na koszty leczenia jest niezależne od tego, czy poszkodowany dysponuje odpowiednimi środkami własnymi na pokrycie wskazanych wyżej kosztów oraz czy jest objęty systemem finansowania świadczeń opieki zdrowotnej ze środków publicznych, chyba, że strona zobowiązana do naprawienia szkody wykaże, że koszty leczenia poszkodowanego zostaną pokryte w całości ze środków publicznych, w tym także przyznawanych w ramach szczególnych procedur obejmujących także decyzje uznaniowe uprawnionych podmiotów.
wyrok SN z 9 listopada 2007 r. V CSK 245/07
Ustalenie wysokości zadośćuczynienia przewidzianego w art. 445 § 1 k.c. wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności istotnych dla określenia rozmiaru doznanej krzywdy, takich jak: wiek poszkodowanego, stopień cierpień fizycznych i psychicz-nych, ich intensywność i czas trwania, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (kalectwo, oszpecenie), rodzaj wykonywanej pracy, szanse na przyszłość, poczucie nieprzydatności społecznej, bezradność życiowa oraz inne czynniki podobnej natury.

wyrok SN z 13 września 2007 r. III CSK 109/07
Zadośćuczynienie, o którym mowa w art. 445 § 1 k.c., nie ma za zadanie zrekom-pensowania wszelkich możliwych utraconych szans życiowych, lecz tych, które znajdowały się w zasięgu możliwości pokrzywdzonego.
wyrok SN z 29 maja 2007 r. V CSK 76/07 Biul.SN 2007/9/9
Roszczenie o zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. oraz roszczenie o zadośćuczynienie będące następstwem zawinionego naruszenia praw pacjenta (art. 19a ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej - Dz. U. Nr 91, poz. 408 ze zm.) mają odrębny charakter, określając zasady odpowiedzialności sprawców za odrębne czyny bezprawne.
wyrok SN z 22 lutego 2007 r. I CSK 433/06
1. Orzeczenie Sądu przyznające zadośćuczynienie ma charakter rozstrzygnięcia deklaratoryjnego, a nie konstytutywnego. Zobowiązane do zapłaty zadośćuczynienia (art. 445 § 1 k.c.) ma charakter zobowiązania bezterminowego, toteż przekształcenie go w zobowiązanie terminowe może nastąpić w wyniku wezwania wierzyciela (pokrzywdzonego) skierowane wobec dłużnika do spełnienia świadczenia (art. 455 k.c.).
2. Waloryzacyjny aspekt odsetek, prowadzący w rezultacie do powiększenia ogólnej kwoty przyznanego pokrzywdzonemu zadośćuczynienia pieniężnego, powinien być brany pod uwagę przy rozważaniu sposobu zasądzenia odsetek za opóźnienia w spełnieniu zadośćuczynienia.
wyrok SN z 12 grudnia 2006 r. II CSK 280/06   
Uszkodzenie ciała i wywołanie rozstroju zdrowia wiąże się niewątpliwie z negatyw-nymi przeżyciami natury psychicznej wynikającymi także z naruszenia poczucia własnej godności co jest domeną sfery ochrony dóbr osobistych. Jednakże w takim przypadku zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. tę sferę pochłania i wyklucza równoczesne stosowanie art. 448 k.c.
wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 266/06
Nie tylko z dniem wydania wyroku zasądzającego zadośćuczynienie pozwany może pozostawać w opóźnieniu z jego zapłatą, o której mowa w art. 481 1 k.c., gdyż sąd ustala wysokość zadośćuczynienia według stanu rzeczy istniejącego w chwili za-mknięcia rozprawy.
wyrok SA w Poznaniu z 9 sierpnia 2006 r. I ACa 161/06
1. Ustawodawca zaniechał wskazania w art. 445 § 1 k.c. kryteriów ustalania wysoko-ści zadośćuczynienia i przez posłużenie się klauzulą generalną ("suma odpowied-nia") pozostawił je uznaniu sądów. Uznaniowość w zakresie przyznania, jak i okre-ślania wysokości zadośćuczynienia upoważnia sąd wyższej instancji do ingerencji tylko w razie rażącego odstąpienia od ukształtowanej praktyki sądowej, której względna jednolitość odpowiada poczuciu sprawiedliwości i równości wobec prawa, albo wykazanego przez stronę skarżącą pominięcia istotnych kryteriów ustalania wysokości.
2. Zadośćuczynienia nie można traktować jako ekwiwalentu, charakterystycznego dla szkody majątkowej. Ma ono służyć jedynie pewnej kompensacie doznanej krzywdy.
3. W razie ustalenia wysokości zadośćuczynienia według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy uzasadnione jest przyznanie odsetek dopiero od chwili wyrokowania.
wyrok SN z 20 kwietnia 2006 r. IV CSK 99/05   
1. Na podstawie art. 445 § 1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Ze względu na niewymierność krzywdy, określenie w konkretnym wypadku odpowiedniej sumy pozostawione zostało sądowi. Sąd dysponuje w takim wypadku większym zakresem swobody, niż przy ustalaniu szkody majątkowej i sumy potrzebnej do jej naprawienia. Nie oznacza to jednak, by ocena sądu nie poddawała się weryfikacji pod kątem jej zgodności z dyspozycją art. 445 § 1 k.c.
2. Kryteria istotne przy ustalaniu "odpowiedniej" sumy zadośćuczynienia to: rodzaj naruszonego dobra, zakres i rodzaj rozstroju zdrowia, czas trwania cierpień, wiek pokrzywdzonego, intensywność ujemnych doznań fizycznych i psychicznych, roko-wania na przyszłość, stopień winy sprawcy.
3. Poprzestanie na przytoczeniu ogólnych kryteriów, bez wypełnienia ich treścią wy-nikającą z konkretnych okoliczności, pozwala na postawienie skutecznego zarzutu naruszenia art. 445 § 1 k.c., będącego wynikiem nieuwzględnienia istotnych przesłanek określenia odpowiedniego zadośćuczynienia. Ma to miejsce nie tylko w wypadku pominięcia ogólnie uznawanych kryteriów ustalania zadośćuczynienia, ale także wówczas, gdy dochodzi do dysonansu pomiędzy poprawnie sformułowanymi przesłankami w ujęciu ogólnym (uniwersalnym) a zindywidualizowanymi przesłankami, dotyczącymi sytuacji konkretnej osoby pokrzywdzonej.
wyrok SN z 10 marca 2006 r. IV CSK 80/05 OSNC 2006/10/175
Uwzględnianie stopy życiowej społeczeństwa przy określaniu wysokości zadość-uczynienia nie może podważać jego kompensacyjnej funkcji.
wyrok SN z 15 lutego 2006 r. IV CK 384/05
Przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanego wysokość zadośćuczynienia powinna być utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. To ostatnie pojęcie sprecyzowane zostało w taki sposób, że nie może być wynikiem oceny najbiedniejszych warstw społeczeństwa.
Jednym z kryteriów określających "odpowiedniość" zadośćuczynienia jest jego kom-pensacyjny charakter.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 445 par. 1 k.c. poprzez zawyżenie lub zaniżenie wysokości zasądzonego zadośćuczynienia może być uwzględniony tylko w razie wykazania oczywistego naruszenia tych kryteriów przez sąd drugiej instancji.
wyrok SN z 28 czerwca 2005 r. I CK 7/05
1. Ciążący na zakładzie ubezpieczeń obowiązek terminowego świadczenia zależy od spełnienia dodatkowych przesłanek dotyczących współdziałania poszkodowanego, w tym zwłaszcza zgłoszenia roszczenia, oraz obiektywnych możliwości ustalenia okoliczności koniecznych do ustalenia odszkodowania.
2. Zobowiązanie do zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego, przewidzianego w art. 445 k.c., ma charakter bezterminowy, stąd też o przekształceniu go w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel przez wezwanie dłużnika do wykonania. Nie ma przy tym znaczenia, że przyznanie zadośćuczynienia jest fakultatywne i zależy od uznania sądu oraz poczynionej przez niego oceny konkretnych okoliczności danej sytuacji, poszkodowany bowiem może skierować roszczenie o zadośćuczynienie bezpośrednio do osoby ponoszącej odpowiedzialność deliktową wynikającą ze skutków wypadku komunikacyjnego.
3. Na rozmiar krzywdy, a w konsekwencji wysokość zadośćuczynienia, składają się cierpienia fizyczne i psychiczne, których rodzaj, natężenie i czas trwania należy każ-dorazowo określić w okolicznościach konkretnej sprawy. Mierzenie krzywdy wyłącz-nie stopniem uszczerbku na zdrowiu stanowiłoby niedopuszczalne uproszczenie nieznajdujące oparcia w treści art. 445 § 1 k.c. Nadmienić też trzeba, że kwoty zadośćuczynienia zasądzane w innych sprawach mogą stanowić jedynie wskazówkę dla sądu rozpoznającego daną sprawę, natomiast w żadnym stopniu sądu tego nie wiążą.
wyrok SN z 18 listopada 2004 r. I CK 219/04
1. Naprawienie szkody niemajątkowej, tzw. krzywdy, może polegać na przyznaniu poszkodowanemu odpowiedniej sumy pieniężnej. Wyrażenie "odpowiednia suma" pozostaje w związku z tym, że ze względu na istotę krzywdy nie da się jej wyliczyć w sposób ścisły, w przeciwieństwie do szkody rzeczowej. Nie zachodzi zatem w takich przypadkach (stosowania art. 445 § 1 k.c.) niemożliwość albo nadmierne utrudnienie ustalenia wysokości szkody, o czym mowa w art. 322 k.p.c. Wyłączone jest zatem w takich przypadkach stosowanie tego przepisu.
2. Korygowanie przez Sąd drugiej instancji zasądzonego zadośćuczynienia może być aktualne tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, tj. albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie.
wyrok SN z 20 października 2004 r. I CK 321/04
Charakter zadośćuczynienia pieniężnego z art. 445 § 1 k.c., będącego swoistą formą odszkodowania, w zasadzie jednorazowego i dlatego podlegającego jednorazowemu zasądzeniu, przemawia przeciwko dopuszczalności domagania się więcej niż jednego zadośćuczynienia za tę samą krzywdę, choćby jej postać ulegała zmianom. Nie należy więc dopatrywać się jakiejś odrębnej krzywdy wtedy, gdy w rzeczywistości ujawniona zostaje tylko nowa okoliczność powodująca jedynie rozrastanie się istniejącej już dawniej i znanej sądowi krzywdy. Gdyby jednak w przyszłości została ujawniona inna krzywda, całkowicie odrębna, której nie można było w ramach podstawy poprzedniego sporu przewidzieć, to wówczas będzie to nowa krzywda, która nie była przedmiotem rozstrzygnięcia i nie mogła być tym samym objęta powagą rzeczy osądzonej.
wyrok SN z 29 września 2004 r. II CK 531/03
Zadośćuczynienie należne osobie pokrzywdzonej deliktem ma na celu złagodzenie doznanych cierpień fizycznych i moralnych. Wysokość zadośćuczynienia musi zatem pozostawać w zależności od intensywności tych cierpień, czasu ich trwania, ujemnych skutków zdrowotnych, jakie osoba poszkodowana będzie zmuszona znosić w przyszłości.
W dążeniu do określenia wysokości zadośćuczynienia nie da się natomiast uzasad-nić stosowania takich kryteriów ocennych, które są właściwe szacowaniu szkód rze-czowych. Nie można zatem mierzyć wysokości zadośćuczynienia potrzebą dostęp-ności do określonych dóbr: samochodu, konta bankowego, mieszkania itp.
wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 282/03
1. O rozmiarze należnego zadośćuczynienia pieniężnego powinien decydować w zasadzie rozmiar doznanej krzywdy: stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i czas trwania, nieodwracalność następstw wypadku i inne podobne okoliczności. Niewymierny w pełni charakter tych okoliczności sprawia, że sąd przy ustalaniu rozmiaru krzywdy i tym samym wysokości zadośćuczynienia ma pewną swobodę. Ocena sądu w tym względzie powinna się opierać na całokształcie oko-liczności sprawy, nie wyłączając takich czynników, jak np. wiek poszkodowanego i postawa sprawcy. Wiek poszkodowanego i postawa sprawcy mogą rzutować na rozmiar krzywdy: gdy poszkodowany jest osobą młodą lub następuje szczególne nasilenie winy sprawcy rozmiar krzywdy może być większy, niż gdy takie okoliczności nie występują.
2. Ocenny charakter kryteriów wyznaczających wysokość zadośćuczynienia pieniężnego przyznawanego na podstawie art. 445 § 1 k.c., a uprzednio art. 165 § 1 Kodeksu zobowiązań, dał podstawę do sformułowania dyrektywy, według której zarzut naruszenia art. 445 § 1 k.c. przez sąd drugiej instancji wskutek zawyżenia lub zaniżenia wysokości zasądzonego zadośćuczynienia pieniężnego może być, praktycznie rzecz biorąc, uwzględniony tylko w razie wykazania oczywistego naruszenia tych kryteriów przez sąd drugiej instancji.
wyrok SN z 27 stycznia 2004 r. II CK 376/02
Świadczenia z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnych przysługują niezależnie od jednorazowych świadczeń należnych z tytułu wypadków przy pracy albo w drodze do pracy, a jedynie wysokość świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być uwzględniana jako okoliczność mająca znaczenie dla określenia wysokości zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, zasądzanego od zakładu ubezpieczeń.
wyrok SN z 30 października 2003 r. IV CK 130/02
W razie ustalenia wysokości zadośćuczynienia według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy uzasadnione jest przyznanie odsetek dopiero od chwili wyrokowania.
wyrok SN z 6 czerwca 2003 r. IV CKN 213/01
Przeciętna stopa życiowa stanowiła wartościowy wskaźnik w okresie osiągania przez niemal całe społeczeństwo dochodów wyrównanych, pozostających na niskim poziomie. Obecnie, przy dużych różnicach dochodów trudno dopatrzyć się treści w omawianym wskaźniku. Zachodzi więc konieczność określenia, której grupy społecznej dochody mają się stać miernikiem wysokości zadośćuczynienia. Sprzeczne z dyscyplinującą funkcją odszkodowań (oraz zadośćuczynienia) byłoby jednak określanie jego wysokości na podstawie dochodów najbiedniejszych warstw społeczeństwa.
wyrok SN z 12 września 2002 r. IV CKN 1266/00
Określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w razie uszkodzenia ciała powinno się opierać na obiektywnych i sprawdzalnych kryteriach, kierować się jego celami i charakterem, przy uwzględnieniu jednak indywidualnej sytuacji stron. Istotnym elementem indywidualizującym jest wiek poszkodowanego. Intensywność cierpień z powodu kalectwa jest większa u człowieka młodego, skazanego na rezy-gnację z radości życia, jaką daje zdrowie, możność pracy i osobistego rozwoju.
XI. ROSZCZENIA OSÓB POŚREDNIO POSZKODOWANYCH (446)
uchwała SN z 15 maja 2009 r. III CZP 140/08
Zasiłek pogrzebowy przewidziany w art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 446 § 1 k.c.
wyrok SN z 16 października 2008 r. III CSK 143/08
1. Współuczestnictwo powodów dochodzących od pozwanego odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej w następstwie śmierci męża i ojca jest współuczestnictwem formalnym (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), przy którym ograniczenia dopuszczalności skargi kasacyjnej ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia odnoszą się do każdego skarżącego oddzielnie.
2. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej uprawnionego w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. zależne jest od rozmiarów ujemnych następstw o charakterze majątkowym, a także zmian w sferze dóbr niematerialnych uprawnionego wywołanych przez śmierć osoby bliskiej, już istniejących oraz dających się przewidzieć w przyszłości na podstawie zasad doświadczenia życiowego. Jego ocena powinna być oparta na szczegółowej analizie sytuacji osoby uprawnionej z uwzględnieniem wszystkich okoliczności, które mają wpływ na jej warunki i trudności życiowe, stan zdrowia (w tym jego ewentualne pogorszenie wywołane śmiercią osoby najbliższej) wiek, stosunki rodzinne i majątkowe, a w odniesieniu do małoletnich dzieci dodatkowo wpływają na warunki wychowawcze i na jej porównaniu z sytuacją, w jakiej znalazłby się uprawniony, gdyby nie śmierć osoby bliskiej.
wyrok SN z 3 lipca 2008 r. IV CSK 113/08
Indywidualizacja świadczeń przysługujących na podstawie art. 446 § 2 i 3 k.c. spra-wia, że nie mogą odnieść żadnego skutku argumenty odwołujące się do rozstrzy-gnięć w innych analogicznych sprawach.
wyrok SN z 16 maja 2008 r. III CSK 386/07
1. Obowiązek alimentacyjny, o którego istnieniu decydują unormowania zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, nie jest jedynym kryterium kształtującym krąg osób uprawnionych do renty, o której mowa w art. 446 § 2 k.c. Uprawnienie do renty przewidzianej w art. 446 § 2 k.c. przysługuje, bowiem także innym osobom bliskim, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczno-ści sprawy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Przepisy Ko-deksu rodzinnego i opiekuńczego mają, więc znaczenie przy stosowaniu art. 446 § 2 zdanie pierwsze k.c. w zakresie określenia kręgu osób pośrednio poszkodowanych, uprawnionych do wystąpienia z roszczeniem o rentę oraz czasu trwania obowiązku świadczenia renty.
2. W rozumieniu art. 446 § 2 k.c. przesłanka potrzeb uprawnionego może obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został on pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspakajane przez zmarłego, niezależnie od tego czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego w rozumieniu art. 135 k.r.o.
3. Art. 446 § 2 k.c. daje możliwość zasądzenia wyższej renty niż świadczenie alimentacyjne, ponieważ wysokość renty, obliczona stosownie do potrzeb uprawnionego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego może być wyższa niż świadczenie alimentacyjne ustalone według usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 544/07
1. Zwrot "znaczne pogorszenia sytuacji życiowej" należy odczytywać nie tylko w ma-terialnym aspekcie zmienionej sytuacji bliskiego członka rodziny zmarłego, ale w szerszym kontekście, uwzględniającym przesłanki pozaekonomiczne określające tę sytuację. Do tych ostatnich niewątpliwie zaliczyć należy utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie członka rodziny, których mogła ona za-sadnie spodziewać się w chwilach wymagających takich zachowań. Dlatego też wszystkie te okoliczności muszą być brane pod uwagę przy określaniu należnego uprawnionemu "stosownego odszkodowania".
2. Prawidłowa wykładnia pojęcia "stosowne odszkodowanie" powinna uwzględniać nie tylko okoliczności konkretnej sprawy, ale także realną wartość ekonomiczną. Musi ono wyrażać się sumą wymierną, stanowiącą adekwatne przysporzenie dla uprawnionego, a zarazem uwzględniającą ocenę większości rozsądnie myślących ludzi.
wyrok SN z 24 października 2007 r. IV CSK 192/07
Rekompensacie w ramach stosownego odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. podlegają szkody majątkowe i niemajątkowe, doznane przez rodzica, którego stan zdrowia na skutek silnego wstrząsu psychicznego spowodowanego nagłą tra-giczną śmiercią dziecka uległ zmianie uzasadniającej przyjęcie znacznego pogor-szenia jego sytuacji życiowej.
wyrok SN z 14 marca 2007 r. I CSK 465/06
1. Artykuł 446 § 3 k.c. stanowi środek naprawienia takich szkód majątkowych, które nie ulegają wyrównaniu na innych podstawach, zwłaszcza przez zasądzenie renty. Jeżeli więc brak przesłanek do jej zasądzenia, to fakt ten nie może wpływać na zwiększenie odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby uprawnionej. Na podstawie tego przepisu sprawca i jego ubezpieczyciele odpowiadają nie za śmierć i psychiczne cierpienia z tej przyczyny osoby dochodzącej odszkodowania, lecz za pogorszenie się sytuacji najbliższego członka rodziny skutek tej śmierci i to tylko wtedy, gdy pogorszenie to jest znaczne.
2. Odszkodowanie należne na podstawie art. 446 § 3 k.c. nie jest pełnym w rozumie-niu art. 361 § 2 k.c., skoro jest "stosownym" świadczeniem, to jest takim które posłu-ży przystosowaniu się uprawnionego do zmienionych warunków. Nie obejmuje więc utraty wszystkich możliwych w przyszłości korzyści od osoby, która utraciła życie. Przy określeniu wysokości dochodzonego odszkodowania nie można więc brać pod uwagę rachunkowego wyliczenia strat poniesionych przez poszkodowanego na skutek nieotrzymania części zarobków zmarłego, która przypadała na poszkodowanego w czasie jego życia.
3. Jeśli odszkodowanie należne na podstawie art. 446 § 3 k.c. jest odszkodowaniem "stosownym", to powinno ono obejmować "wypośrodkowaną" kwotę w stosunku do całokształtu okoliczności sprawy.
wyrok SN z 9 marca 2007 r. V CSK 459/06
1. Z treści art. 446 § 1 k.c. nie wynika w sposób jednoznaczny ograniczenie zakresu zwrotu kosztów pogrzebu, w tym kosztów wystawienia nagrobka, jednak powszech-nie przyjmuje się, że koszty te podlegają zwrotowi w ograniczonym zakresie. Granice obowiązku wyznaczają zwyczaje przyjęte w danym środowisku. Pojęcie "zwyczaje przyjęte w danym środowisku" należy rozumieć jako zwykle ponoszone wśród określonego kręgu podmiotów koszty związane z pochowaniem zmarłego (nabycie trumny, przewóz zwłok, koszty samej ceremonii pogrzebowej, kwiaty i wieńce, stypa, a później także wystawienie nagrobka). Ustalając zwyczaje panujące w danym środowisku należy kierować się kryteriami obiektywnymi, oczywiście odniesionymi do pewnego kręgu podmiotów. Nie można utożsamiać określenia "zwyczaje przyjęte w danym środowisku" z kosztami poniesionymi przez konkretną osobę w konkretnym przypadku.
2. Okoliczność, że zgodnie z ustawą obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej (art. 128 k.r.o.), nie oznacza, iż sam fakt należenia do ustawowego kręgu uprawnionych (i zobowiązanych) do alimentacji jest równoznaczny ze spełnieniem przesłanki wynikającej z art. 446 § 2 k.c.
3. Pod pojęciem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., należy rozumieć nie tylko pogorszenie się sytuacji materialnej osoby bliskiej zmarłego poszkodowanego, ale także pogorszenie się sytuacji takiej osoby w zakresie pozaekonomicznym.
wyrok SN z 28 lipca 2005 r. V CK 31/05 M.Prawn. 2005/17/827
Sąd, określając wysokość renty dla bliskich osoby zmarłej na skutek wypadku, powi-nien uwzględnić nie tylko dotychczasowe możliwości zarobkowe ofiary, ale również prawdopodobieństwo zachowania się jej w przyszłości.
wyrok SN z 28 lipca 2005 r. V CK 35/05
Określona kwota należnego powódce odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 k.c. może być w okolicznościach sprawy uznana za rażąco nieadekwatną do stopnia pogorszenia się sytuacji życiowej powódki w związku ze śmiercią córki jeśli wyraża się ono tylko w utracie szansy na finansowe wparcie ze strony Zmarłej, na które powódka liczyła. Będzie tak zwłaszcza wtedy, gdy przed wypadkiem córka powódki nie tylko nie podejmowała działań mających przynieść środki finansowe rodzinie, ale swoim zachowaniem spowodowała utratę środków finansowych przeznaczonych na jej własne utrzymanie. Wskazana postawa życiowa Zmarłej nie stwarzała podstaw do przyjęcia, że w przyszłości dostarczałby matce wsparcia materialnego zasługującego na wyrażenie go określoną kwotą.
wyrok SN z 13 kwietnia 2005 r. IV CK 648/04 OSNC 2006/3/54
Pokrewieństwo nie stanowi wyłącznego kryterium zaliczenia do najbliższych człon-ków rodziny w rozumieniu art. 446 § 3 k.c.
wyrok SN z 30 czerwca 2004 r. IV CK 445/03   
1. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c., obej-muje niekorzystne zmiany bezpośrednio w sytuacji materialnej najbliższych członków rodziny zmarłego (niewyczerpujące hipotezy art. 446 § 2 k.c.), jak też zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które rzutują na ich sytuację materialną. Sam ból, poczucie osamotnienia, krzywdy i zawiedzionych nadziei po śmierci dziecka nie stanowią podstawy do żądania odszkodowania. Jeśli jednak te negatywne emocje wywołały chorobę, osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, to, bez szczegółowego dociekania konkretnych zdarzeń lub stopnia ich prawdopodobieństwa, można na zasadzie domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.) przyjąć, że pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego.
2. Prawidłowa wykładnia określenia "stosowne odszkodowanie" w art. 446 § 3 k.c. powinno uwzględniać nie tylko okoliczności konkretnej sprawy, ale także wartość ekonomiczną odszkodowania. Musi ono wyrażać taką kwotę, która odczuwalna jest jako realne, adekwatne przysporzenie zarówno przez uprawnionego, jak i z obiek-tywnego punktu widzenia uwzględniającego ocenę większości rozsądnie myślących ludzi.
wyrok SN z 18 maja 2004 r. IV CK 371/03
1. Przy ustalaniu wysokości renty wyrównawczej (art. 446 § 2 k.c.) sąd musi dokonać oceny nie tylko rzeczywiście uzyskiwanych przez zmarłego dochodów, ale także uwzględnić jego "możliwości zarobkowe". Ocena możliwości zarobkowych musi być przy tym oparta na realnych podstawach - sąd musi zatem z dużym stopniem prawdopodobieństwa ustalić, że określone dochody zostałyby osiągnięte przez zmarłego. Po drugie, art. 446 § 3 k.c. daje najbliższym członkom rodziny zmarłego możliwość domagania się stosownego odszkodowania, jeżeli wskutek śmierci bezpośrednio poszkodowanego nastąpiło "znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej". Pod tym określeniem ustawy rozumie się powszechnie nie tylko szkody majątkowe poniesione przez najbliższych członków rodziny zmarłego, ale także szkody niemajątkowe związane m.in. z utratą wsparcia i pomocy, której można było oczekiwać.
2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przewiduje istnienia obowiązku alimentacyjnego pomiędzy małżonkami. Unormowany został jedynie obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami rozwiedzionymi (por. art. 60 k.r.o.) oraz małżonkami, w stosunku do których orzeczono separację (art. 614 § 4 k.r.o.). Wprawdzie w literaturze wskazuje się, że art. 27 k.r.o. nakładający na małżonków obowiązek przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli, może być traktowany jako źródło obowiązku łożenia także na utrzymanie współmałżonka, ale mowa jest jedynie o obowiązku zbliżonym do alimentacyjnego (quasi alimentacyjnym, "alimentacyjnym"). Nie można zatem przyjmować, że małżonek mieści się w kręgu podmiotów wskazanych w art. 446 § 2 k.c., tzn. osób, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny.
3. Przepis art. 447 zdanie 1 k.c. pozwala na dokonanie tzw. kapitalizacji należnej renty, czyli przyznanie przez sąd poszkodowanemu zamiast renty lub jej części jednorazowego odszkodowania. Możliwość taka uzależniona jednak została od spełnienia dwóch przesłanek: ważnych powodów uzasadniających dokonanie takiej zamiany oraz żądanie poszkodowanego.
wyrok SN z 18 lutego 2004 r. V CK 269/03
1. Pogorszenia sytuacji życiowej, o którym mowa w art. 446 § 3 k.c. nie można spro-wadzać do prostego zmniejszenia dochodów lub zwiększenia wydatków najbliższych członków rodziny zmarłego. Pojęcie to ma sens o wiele szerszy. Szkody majątkowe prowadzące do znacznego pogorszenia bieżącej lub przyszłej sytuacji życiowej osoby najbliższej zmarłemu są często nieuchwytne lub trudne do obliczenia. Często wynikają z obniżenia aktywności życiowej i ujemnego wpływu śmierci osoby bliskiej na psychikę i stan somatyczny, co niekoniecznie przejawia się w konkretnej chorobie.
2. Śmierć małoletniego dziecka może stanowić przyczynę znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jego rodziców.
wyrok SN z 20 stycznia 2004 r. II CK 360/02 M.Prawn. 2006/6/315
Inne są przesłanki zasądzenia renty, określonej w art. 446 § 2 k.c., a inne względy decydują o przyznaniu i wysokości odszkodowania, o jakim mowa w art. 446 § 3 k.c.. Odszkodowanie wiąże się z pogorszeniem sytuacji majątkowej uprawnionego. To pogorszenie wyrównuje renta odszkodowawcza.
Zasądzone odszkodowanie stanowi formę rekompensaty krzywdy, wyrządzonej przez śmierć syna i synowej i nie służy naprawieniu szkody poniesionej przez to, że powódka utraciła osobę zobowiązaną do alimentacji. Tę funkcję spełnia renta.
wyrok SN z 15 października 2002 r. II CKN 985/00
Śmierć małoletniego dziecka może - w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. - stanowić przy-czynę znacznego pogorszenia sytuacji życiowej jego rodziców, nie tylko wtedy, gdy wywołała aktualny uszczerbek materialny, ale także wówczas, jeżeli ich cierpienia psychiczne osłabiły aktywność życiową, powodując utratę możliwości polepszenia warunków życia w przyszłości lub konieczność niekorzystnego ograniczenia planów życiowych.
wyrok SN z 25 lipca 2000 r. III CKN 842/98
Określenie wysokości odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji ży-ciowej wymaga wszechstronnej oceny okoliczności sprawy i z tej przyczyny stanowi istotne uprawnienie sądu rozstrzygającego sprawę merytorycznie. Prawidłowość określenia sumy tego odszkodowania podlega kontroli kasacyjnej, jednak jej korygowanie przez Sąd Najwyższy jest uzasadnione tylko wówczas, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy jest ona niewspółmiernie nieodpowiednia.
wyrok SA w Poznaniu z 31 lipca 2003 r. I ACa 568/03 OSA 2005/3/11
Przepis art. 447 k.c. stanowi, że sąd z ważnych powodów może na żądanie poszko-dowanego przyznać mu zamiast renty lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany stał się inwalidą, a przy-znanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu. Z brzmienia tego przepisu wynika, że konieczną przesłanką dopuszczalności odstęp-stwa od ogólnej zasady przyznania renty odszkodowawczej i zastosowania wyjątku w postaci jednorazowego odszkodowania jest istnienie ważnych powodów. Jeden z nich został wymieniony w cytowanym wyżej przepisie. Ma on jednak charakter przy-kładowy, na co wskazuje określenie "w szczególności". Ważnym powodem w rozu-mieniu tego przepisu jest bowiem każda istotna, leżąca w interesie poszkodowanego, potrzeba zaspokojenia wydatków, jako że przepis art. 447 k.c. został przewidziany w celu zapewnienia poszkodowanemu pełniejszej ochrony jego praw do odszkodowania. Innymi słowy, zastąpienie renty jednorazowym odszkodowaniem jest dopuszczalne, gdy w wyjątkowych sytuacjach odszkodowanie wypłacone jednorazowo jest bardziej korzystne dla poszkodowanego niż renta. Ma to w szczególności miejsce wówczas, gdy zapewni mu zaspokojenie tych wszystkich potrzeb tak bieżących, jak i przyszłych, dla których zaspokojenia przeznaczoną była renta, a równocześnie z punktu widzenia szeroko pojętego interesu poszkodowanego będzie to bardziej korzystne od renty.
wyrok SN z 10 listopada 2006 r. I CSK 222/06
Wybór jednego z roszczeń, o których mowa w art. 443 k.c. może być dokonany przez samo wskazanie faktów uzasadniających żądanie pozwu.
wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r. III CK 701/04
Artykuł 10 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowi podstawy odpowiedzialności wobec nabywcy produktu, który używając go, poniósł szkodę z powodu jego wadliwego oznaczenia lub niewystarczającej informacji. Podstawę odpowiedzialności producenta wobec nabywcy mogą stanowić w takiej sytuacji jedynie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 k.c.) albo odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c.), a przy zbiegu obu tych reżimów, wybór podstawy odpowiedzialności producenta należy do poszkodowanego nabywcy (art. 443 k.c.).
wyrok SN z 17 grudnia 2004 r. II CK 300/04
1. W razie gdy roszczenie oparte jest na art. 471 k.c., to w zasadzie brak podstaw dla przyznania wierzycielowi zadośćuczynienia za doznaną krzywdzę niemajątkową.
2. Jeżeli sprzedawca wadliwego aparatu ortopedycznego nie usuwa niezwłocznie jego wadliwości, a kolejne próby jego naprawy nie przywracają temu urządzeniu właściwej jakości, narażając jednocześnie człowieka dotkniętego kalectwem na dodatkowy wysiłek i poważane cierpienia, takie zachowanie sprzedawcy wypełnia znamiona czynu niedozwolonego. Sprzedawca, postępując w ten sposób, nie tylko bowiem nienależycie wykonał swój obowiązek wynikający z umowy, ale jego zachowanie jest sprzeczne z przepisami prawa regulującymi prawa pacjenta oraz z zasadami współżycia społecznego. Za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego można bowiem uznać takie zachowanie, które wbrew oczekiwaniom osoby dotkniętej kalectwem, płacącej za dostarczony jej aparat ortopedyczny, pogarsza jej sytuację i naraża ją na cierpienia fizyczne i niekorzystne przeżycia psychiczne.
wyrok SN z 11 grudnia 2002 r. I CKN 113/01
Jeśli niewykonanie obowiązku kontraktowego stanowiło zarazem naruszenie normy art. 40 ust. 1 i 2 prawa celnego i doprowadziło do przyjęcia przez sądy karne popeł-nienia przestępstwa z art. 80 § 1 uks oraz przepadku przewożonego towaru, to za-niechanie takie może stanowić podstawę także odpowiedzialności deliktowej, przy wystąpieniu pozostałych przesłanek art. 415 k.c.

Konspekt IX
I. ZARACHOWANIE ZAPŁATY (451)
wyrok SN z 7 stycznia 2009 r. II CSK 409/08
Świadczenie z tytuły stosunku najmu, polegające na płaceniu czynszu to wiele świadczeń okresowych; każde z tych świadczeń stanowi odrębny dług, chociaż jest to dług tego samego rodzaju. Dłużnik może zatem przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług (czynsz za jaki okres) chce zaspokoić. To zaś, co przypada na poczet tego długu (za konkretnie wskazany okres), wierzyciel może zarachować na związane z tym świadczeniem należności uboczne. Na tym właśnie polega zastoso-wanie art. 451 § 1 k.c. przy świadczeniach okresowych.
wyrok SN z 17 stycznia 2007 r. II CSK 412/06   
W sytuacji, gdy dłużnik i wierzyciel, któremu przysługuje kilka wierzytelności w sto-sunku do jednego podmiotu, nie dokonają wyboru spłacanej należności, należy wpłaconą kwotę zaliczyć na poczet spłaty najdłużej wymagalnego długu, zgodnie z normą wynikającą z art. 451 § 3 KC.

wyrok SN z 31 marca 2006 r. IV CSK 132/05
Wskazanie przez dłużnika spełniającego świadczenie, który dług chce zaspokoić, nie jest wobec wierzyciela wiążące w sytuacji, gdy istnieją związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz zaległe należności główne. Zasadę powyższą stosuje się także wtedy, gdy spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela - tak, jak w rozpoznawanej sprawie - jeden tylko dług złożony z należności głównej (płatnej ratami) i odsetek.
wyrok SN z 24 czerwca 2005 r. V CK 806/04
Po przyjęciu przez dłużnika pokwitowania, na którym wierzyciel zarachował wpłatę - przypadającą według wskazania dłużnika na poczet należności głównej - na zaległe należności uboczne, wyłączona jest możliwość zmiany sposobu jej zarachowania przez wierzyciela, przez zaliczenie wpłaty na poczet należności głównej. Wierzyciel może natomiast uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia z powołaniem się na przepisy o wadach oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.).
wyrok SN z 9 lutego 2005 r. II CK 433/04
1. Artykuł 451 § 1 zdanie drugie k.c. stosuje się także wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej oraz odsetek. Wierzyciel zatem decyduje o zarachowaniu spełnionego świadczenia na poczet należnych odsetek. Uprawnienia wierzyciela w tym względzie nie wyłącza odmienna wola dłużnika wyrażona przy spełnianiu świadczenia.
2. Wierzyciel nie jest zobowiązany informować dłużnika o zaliczeniu spełnionego świadczenia na poczet należności z tytułu odsetek; nie jest także zobowiązany do wystawienia pokwitowania, z którego treści wynika, że dokonał takiego zaliczenia. Artykuł 462 § 1 k.c. daje dłużnikowi uprawnienie do żądania od wierzyciela pokwito-wania, ale obowiązek wystawienia takiego pokwitowania, obwarowany sankcjami (por. art. 463 k.c.), powstaje dopiero po zgłoszeniu przez dłużnika takiego żądania.
wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. IV CK 211/03
1. Art. 451 § 1 zd. 2 k.c. stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świad-czenie ma wobec wierzyciela tylko jeden dług złożony z należności głównej i odsetek. Oznacza to, że w razie istnienia tylko jednego długu, to wierzyciel ma prawo zadecydować, czy wpłatę dłużnika zalicza na należność główną czy na należności uboczne. Dłużnik jest tym oświadczeniem związany, a zatem nawet jeżeli dłużnik, przy istnieniu jednego tylko długu składającego się z należności głównej i należności ubocznych, spełniając świadczenie, stwierdzi, że spłaca należność główną, wierzyciel nie jest tym związany i może zaliczyć wpłatę na należności uboczne, w tym odsetki.
wyrok SN z 27 listopada 2002 r. I CKN 1331/00
Jeżeli żadna ze stron nie skorzystała z uprawnień określonych w art. 451 § 1 oraz § 2 k.c. i nie złożyła wskazanych w nim oświadczeń, to wówczas (§ 3) spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeśli jest ich kilka, to na poczet najwcześniej wymagalnego (decyduje data powstania długu, a nie termin jego zapłaty). W okolicznościach jednakowych zaliczenie następuje stosunkowo na poczet wszystkich długów.
wyrok SN z 7 czerwca 2002 r. IV CKN 1155/00
Koszty egzekucyjne nie są należnością uboczną w rozumieniu art. 451 k.c., lecz odrębnym długiem, który powstaje w związku z podjęciem czynności egzekucyjnych.
wyrok SN z 8 marca 2002 r. III CKN 548/00 OSNC 2003/5/60
Ustawowe odsetki za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, którego termin był oznaczony, stają się zaległą należnością uboczną w rozumieniu art. 451 § 1 zdanie drugie k.c. bez potrzeby uprzedniego wezwania dłużnika do zapłaty tych odsetek.
wyrok SN z 19 listopada 1998 r. III CKN 17/98   
Przewidziane w art. 451 § 1 zd. 2 k.c. uregulowanie stosuje się również wtedy, gdy spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej i odsetek lub podzielony na raty.

wyrok SN z 13 sierpnia 2008 r. I CSK 78/08
Zwalnia bank ze zobowiązania wypłata do rąk osoby uprawnionej, natomiast w wy-padku wypłaty do rąk osoby nieuprawnionej obowiązanie banku istnieje nadal, a posiadacz rachunku może domagać się od banku wypłaty na swoją rzecz.
wyrok SN z 5 czerwca 1997 r. II CKN 195/97
Do elementów czynności prawnej, jaką jest wykonanie świadczenia pieniężnego, należy zgodna wola stron co do spełnienia zobowiązania i co do przyjęcia zapłaty na jego umorzenie. Jeżeli świadczenie przyjmuje nieuprawniona do tego osoba trzecia, to jej oświadczenia woli nie rodzą skutków prawnych dla wierzyciela.
wyrok SN z 21 marca 1997 r. II CKN 55/97
Świadczenie dłużnika spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, zwalnia dłużnika tylko w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzy-stał.
II. DATIO IN SOLUTUM (453)
wyrok SN z 17 października 2008 r. I CSK 100/08
Przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługu-jącej dłużnikowi względem osoby trzeciej może stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. (cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu; ostateczny rezultat jest tu taki, jak w razie odnowienia ze zmianą dłużnika: cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej nabywa nową wierzytelność, o innej treści, wobec dłużnika cedenta. Tak jednak stanie się tylko w razie wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej woli umorzenia zobowiązania w drodze jego zastępczego wykonania. Podobnie bowiem jak zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi w razie wątpliwości odnowienia (art. 506 § 2 k.c.), tak również przelew przez dłużnika na wierzyciela "dla rozliczenia się" wierzytelności przysługującej dłużnikowi względem osoby trzeciej nie stanowi w razie wątpliwości - z analogicznych przyczyn do leżących u podstaw rozwiązania przewidzianego w art. 506 § 2 k.c. - świadczenia w miejsce wykonania.
wyrok SN z 3 lipca 2008 r. IV CSK 149/08
Porozumieniem przewidzianym w art. 453 k.c. (datio in solutum) można objąć także świadczenie polegające na przeniesieniu własności nieruchomości przez pożyczkobiorcę w celu zwolnienia się z długu wynikającego z umowy pożyczki.
Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości następuje w ramach modyfikacyjego porozumienia stron, określonego w art. 453 k.c., obligacyjne i rozporządzające skutki umowy przeniesienia własności nieruchomości (art. 155 k.c.) należy łączyć z tym właśnie porozumieniem. Przeniesienie własności nieruchomości ma właśnie nastąpić w celu zwolnienia się przez dłużnika ze zobowiązania o pierwotnie oznaczonej postaci świadczenia i cel ten zostanie osiągnięty w wyniku skutecznego przeniesienia prawa własności na wierzyciela.
wyrok SN z 20 marca 2003 r. III CKN 804/00
Do świadczenia w miejsce wykonania mają zastosowanie ogólne przesłanki ważności czynności prawnych. Umowa co do świadczenia w miejsce wykonania może być więc w konkretnych okolicznościach nieważna, m.in. z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego lub dlatego, że miała na celu obejście ustawy.
wyrok SN z 17 kwietnia 2002 r. IV CKN 985/00
W razie datio in solutum (art. 453 k.c.) przepisy o rękojmi przy sprzedaży mają zasto-sowanie także wówczas, gdy przedmiotem nowego świadczenia jest wierzytelność.
wyrok SN z 7 marca 2002 r. II CKN 934/99
1. Nie jest celem instytucji gwarancji (określonej w art. 577 k.c.) kreowanie nowego stosunku sprzedaży w wyniku wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy w ramach wykonywanych obowiązków gwarancyjnych.
2. Po dokonaniu gwarancyjnej wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy następuje prawna kontynuacja wcześniej ukształtowanego stosunku sprzedaży.
3. Wymiana wadliwej rzeczy, dokonana w ramach zobowiązania gwaranta wynikającego z gwarancji (art. 577 § 1 k.c.), może być oceniana także w świetle przepisów art. 453 k.c. (datio in solutum).
III. MIEJSCE I TERMIN WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA, NIEWYPŁA-CALNOŚĆ DŁUŻNIKA (454, 455, 458)
wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 94/05
1. Skoro wierzyciel przyjął kwotę 20.000 zł z tytułu niedostarczonej pszenicy, to wy-raził zgodę na taki sposób wykonania zobowiązania przez dłużnika odnośnie do wymienionego przedmiotu świadczenia w naturze.
2. W ugodzie strony mogą określić miejsce spełnienia świadczenia (art. 3531 i 454 § 1 k.c.).
wyrok SA w Poznaniu z 14 października 2003 r. I ACa 842/03 OSA 2005/3/15
Określenie właściwości miejscowej sądu według miejsca spełnienia dochodzonego świadczenia może uwzględniać miejsce siedziby banku wierzyciela wówczas tylko, kiedy strony wyraziły zgodę (w sposób bezpośredni lub dorozumiany) na dokonanie zapłaty na umiejscowiony w określonym banku rachunek wierzyciela. W sytuacji, kiedy następuje zmiana wierzyciela - w wyniku cesji wierzytelności - dłużnik musi ten fakt uwzględnić i spełnić świadczenie nabywcy wierzytelności, jednak nabywca wierzytelności nie ma uprawnienia do jednostronnego wiążącego wskazania swojego rachunku bankowego jako miejsca zapłaty, nawet wówczas, kiedy umowa ze zbywcą przyjmowała, że zapłata nastąpi na rachunek bankowy zbywcy. Zmiana wierzyciela powoduje, że dotychczasowe uzgodnienia co do banku i rachunku stają się nieaktualne, a obowiązki dłużnika wobec nowego wierzyciela wracają do stanu przewidzianego w art. 454 § 1 zdanie 2 k.c., to znaczy ma on obowiązek świadczyć w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia.
uchwała SN z 14 lutego 2002 r. III CZP 81/01 OSNC 2002/11/131
W razie przelewu wierzytelności pieniężnej dłużnik powinien dokonać zapłaty, jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone, w miejscu zamieszkania lub w siedzibie (siedzibie przedsiębiorstwa) nabywcy wierzytelności w chwili spełnienia świadczenia. Samo wskazanie dłużnikowi przez wierzyciela rachunku bankowego, na który ma zapłacić, nie rozstrzyga o miejscu spełnienia świadczenia.
Gdy dłużnik nie zastosował się do żądania zapłaty na wskazany przez nabywcę wierzytelności rachunek, sądem miejsca wykonania zobowiązania (art. 34 i 488 § 1 k.p.c.) jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby (siedziby przedsiębiorstwa) na-bywcy wierzytelności w chwili wytoczenia powództwa.
uchwała SN z 4 stycznia 1995 r. III CZP 164/94 OSNC 1995/4/62
Spełnienie świadczenia bezgotówkowego następuje w dniu uznania rachunku bankowego wierzyciela, chyba że strony stosunku zobowiązaniowego postanowiły inaczej.
postanow. SN z 8 listopada 1991 r. II CO 16/91 OSNC 1993/3/40
Określone w art. 454 § 2 k.c. miejsce spełnienia świadczenia należy rozumieć w ten sposób, że świadczenie pieniężne powinno być spełnione w zasadzie w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela; jeżeli jednak wierzyciel prowadzi przedsiębiorstwo i zobowiązanie ma związek z tym przedsiębiorstwem, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 8 listopada 1989 r. III CRN 345/89 Palestra 1992/1-2/88
W odniesieniu do świadczeń bezgotówkowych miejscem spełnienia świadczenia, stosownie do art. 454 k.c., jest rachunek bankowy wierzyciela, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych.

uchwała SN z 26 listopada 2009 r. III CZP 102/09
Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia staje się wymagalne w terminie, w którym powinno być spełnione zgodnie z art. 455 k.c.
wyrok SN z 5 czerwca 2009 r. I CSK 494/08
1. Zobowiązanie wynikające z deliktu nie może być traktowane równocześnie jako terminowe (z uwagi na jego właściwość), jak i bezterminowe, gdzie wymagane jest wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia.
2. Zobowiązania powstające z czynów niedozwolonych są co do zasady zobowiąza-niami bezterminowymi. Do tej kategorii należą między innymi zobowiązania wynikające z wydania wadliwych decyzji administracyjnych. Właściwość tych zobowiązań nie wskazuje bowiem na istnienie obowiązku naprawienia szkody przez dłużnika w określonym terminie. Wymagalność tych roszczeń nie może być również wiązana z datą wydania decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem. Za taką oceną przemawia wyraźnie treść art. 417[1 ]§ 2 k.c.
3. Z brzmienia art. 455 k.c. wynika, że świadczenie stanowiące realizację obowiązku naprawienia szkody, dłużnik powinien spełnić niezwłocznie po wezwaniu wierzyciela. Należy zatem przyjąć, że powinien on określać czas niezbędny dla dłużnika do wypłaty odszkodowania. Wezwanie do zapłaty nie może jednak odnieść skutku w przypadku, gdy roszczenie odszkodowawcze nie jest jeszcze wymagalne. W przypadku szkód wynikających z wydania wadliwych decyzji administracyjnych inny jest moment powstania zobowiązań, który wiąże się z datą wydania wadliwych decyzji i moment, kiedy zobowiązania te stają się wymagalne i rozpoczyna się bieg terminu ich przedawnienia. Wiąże się to z momentem stwierdzenia wadliwości tych decyzji w postępowaniu administracyjnym. Ta okoliczność może mieć znaczenie dla rozmiaru szkody związanej z wydaniem niezgodnej z prawem decyzji administracyjnej lub powstania szkody w wyniku wadliwego (przewlekłego) prowadzenia postępowania administracyjnego w sprawie stwierdzenia niezgodności z prawem decyzji.
wyrok SN z 29 kwietnia 2009 r. II CSK 625/08
1. W okolicznościach, o których mowa w art. 120 § 1 zd. 2 k.c., datę początku biegu przedawnienia określa się przez dodanie do daty zawarcia umowy najkrótszego cza-su, jaki w konkretnych okolicznościach był potrzebny wierzycielowi dla dokonania wezwania dłużnika do wykonania zobowiązania, oraz czasu, jaki jest potrzebny dłużnikowi, działającemu z należytą starannością, aby mógł spełnić świadczenie wykonując to zobowiązanie.
2. Przy ocenie przedawnienia roszczeń z tytułu zwrotu świadczenia wzajemnego wynikającego z umowy uznanej za nieważną należy uwzględnić zachowanie stron zmierzające do wykonania zobowiązań wzajemnych i dopóki ten stan respektują trudno mówić o wymagalności roszczeń.
wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 515/07
Stan wymagalności roszczenia o odszkodowanie z mocy art. 455 k.c. powstaje do-piero z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty. Nie oznacza to jednak, że poszkodo-wany dochodzący odszkodowania jest w gorszej sytuacji, a nierzetelny dłużnik ma pozycję uprzywilejowaną, ponieważ nie otrzyma odsetek za okres od powstania szkody do czasu otrzymania wezwania do zapłaty odszkodowania. W wypadku, kie-dy szkoda nastąpiła z powodu niewypłacenia wynagrodzenia o określonym terminie spełnienia, odsetki za opóźnienie wierzyciel może ująć w kwocie żądanego odszko-dowania.
wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CSK 17/05
Wymagalność świadczenia bezterminowego nie może powstać przed terminem jego spełnienia, jaki określa dzień, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do jego wykonania w najwcześniej możliwym terminie.
wyrok SN z 3 lutego 2006 r. I CSK 17/05
Wymagalność roszczenia należy łączyć z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego dłużnikowi spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, a dzień tak rozumianej wymagalności może być utożsamiany z terminem spełnienia świadczenia także w zakresie zobowiązań bezterminowych. Wezwanie dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania bezterminowego nie jest przejawem możliwości żądania świadczenia, lecz postawieniem tego świadczenia w stan wymagalności. Zarówno zatem wymagalność roszczeń wynikających z zobowiązań bezterminowych, jak i początek biegu przedawnienia tych roszczeń należy określać przy uwzględnieniu art. 455 k.c.
wyrok SN z 13 lipca 2005 r. I CK 65/05 Biul.SN 2005/11/13
Określenie w umowie terminu zapłaty wynagrodzenia należnego powodowi, jako wykonawcy robót budowlanych jest równoznaczne z określeniem wymagalności roszczenia wykonawcy o jego zapłatę. Z upływem tego terminu rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczenia wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia.
wyrok SN z 7 lipca 2005 r. IV CK 28/05
 Faktura, w której określony został termin jej płatności, jeżeli sporządzona została przez pracownika wierzyciela, do zakresu obowiązków którego należało dokonywa-nie takich czynności, jest wezwaniem do zapłaty w rozumieniu art. 455 k.c.
wyrok SN z 7 stycznia 2005 r. IV CK 204/04
Wymagalność zobowiązania nie zachodzi, gdy dłużnik dysponuje zarzutem hamującym roszczenie wierzyciela, a takim zarzutem jest niewątpliwie zarzut zatrzymania. Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia.
wyrok SN z 16 września 2004 r. IV CK 659/03   
1. Doręczenie dłużnikowi dokumentu rozliczeniowego (faktury) jest wezwaniem do spełnienia świadczenia pieniężnego wówczas, gdy zawarto w nim stosowną wzmiankę co do sposobu i czasu zapłaty. Wezwania doręczone skarżącemu w postaci faktur wskazujących datę zapłaty spełniają przeto wymogi z art. 455 k.c.
2. Chwila powstania roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie jest, przy braku ustawowo określonych terminów płatności tych odsetek, jednoznaczna z chwilą ich wymagalności.
wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. V CK 461/03
O zakresie pojęcia "niezwłocznego świadczenia" powinny decydować każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku, analizowane zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art. 355 k.c. Dopiero w ten sposób sprecyzowany termin stanowi podstawę for-mułowania zarzutu opóźnienia dłużnika i daje wierzycielowi roszczenie o zapłatę odsetek na podstawie art. 481 § 1 k.c.

wyrok SN z 22 października 2003 r. II CK 146/02
1. Dłużnik popada w opóźnienie, jeśli nie spełnia świadczenia pieniężnego w termi-nie, w którym stało się ono wymagalne, także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia.
2. Prawidłowe rozstrzygnięcie o należnym odszkodowaniu i odsetkach wymaga ustalenia daty wymagalności roszczenia (przy uwzględnieniu art. 455 k.c.), daty właściwej dla określenia wysokości odszkodowania (przy uwzględnieniu art. 363 § 2 k.c.) oraz daty, od której wierzycielowi należą się odsetki (przy uwzględnieniu zasady wynikającej z art. 481 § 1 k.c.).
wyrok SN z 15 października 2002 r. II CKN 1483/00
Roszczenia, których podstawę materialnoprawną stanowi art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjono-wanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.), uzyskują przymiot wymagalności w dniu uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego nieważność.
wyrok SN z 27 marca 2000 r.  III CKN 656/98
Zawarcie w treści umowy klauzuli, zgodnie z którą sankcję za niespełnienie świad-czenia w terminie dwóch tygodni od pisemnego wezwania przez wierzyciela stanowi możliwość odstąpienia od umowy ze skutkiem natychmiastowym, musi być rozumiane w ten sposób, że wierzyciel może wystosować żądanie zapłaty dopiero po nadejściu terminu określonego umową.
wyrok SN z 29 listopada 1999 r. III CKN 474/98
1. Gdy dług ma charakter tzw. zobowiązania bezterminowego, termin spełnienia świadczenia nadchodzi z momentem wezwania (art. 455 k.c.); gdy wezwanie nie następuje, dochodzi do swoistego "wymuszenia" początku wymagalności na zasadach określonych w art. 120 § 1 zd. 2 k.c., poprzez odniesienie się do "... dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie". Taką właśnie rolę, stabilizującą stosunki prawne i gwarantującą ich pewność, pełnią przepisy o przedawnieniu w ogólności, a w szczególności norma ostatnio powołana, służąca między innymi do eliminowania czynnika subiektywnego.
2. Wymagalność i przedawnienie roszczenia odszkodowawczego, dochodzonego na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.), ustalane są przy zastosowaniu reguł określonych w art. 455 k.c. w zw. z art. 120 § 1 zd. 1 k.c.; dla wymagalności takiego roszczenia nie ma znaczenia data, w której wierzyciel spełnił swoje świadczenie w stosunku do osoby trzeciej, choćby powstanie jego zobowiązania wobec tej osoby pozostawało w związku z niewłaściwym wykonaniem umowy przez dłużnika, od którego następnie domaga się odszkodowania w ramach łączącego ich stosunku umownego.
wyrok SN z 6 lipca 1999 r. II CKN 394/98 OSNC 2000/2/30
Jeżeli komornik prowadzi egzekucję z rachunku bankowego dłużnika, spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela następuje w chwili uznania rachunku bankowego komornika.
wyrok SN z 28 maja 1991 r. II CR 623/90
Dla sytuacji typowych, gdy z okoliczności nie wynika nic innego, należy przyjąć, że spełnienie świadczenia niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 k.c.), oznacza spełnienie w terminie 14 dni od wezwania.
wyrok SN z 27 lutego 1997 r. III CKN 47/96   
W razie ustalenia terminu zapłaty na okres, zamykający się określoną datą, dłużnik może wykonać zobowiązanie przed nadejściem tej daty.


wyrok SN z 19 czerwca 2008 r. V CSK 433/07
Art. 458 k.c. wprowadza wyjątek od zasady pacta sunt servanda i nie może być in-terpretowany rozszerzająco na korzyść którejkolwiek ze stron.
W przypadku zobowiązania pieniężnego będącego ekwiwalentem za korzystanie z rzeczy nie jest możliwe, z powołaniem się tylko na treść art. 458 k.c. postawienie w stan wymagalności tych świadczeń za okresy przyszłe, kiedy dłużnik nie uzyskał jeszcze stosownego ekwiwalentu, zwłaszcza, kiedy został rozwiązany stosunek prawny, z którego wynikały wzajemne zobowiązania stron.
wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08
Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c. następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie. Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.
wyrok SN z 25 listopada 2004 r. III CK 632/03
W przepisie art. 458 k.c. przewidziano natychmiastową wymagalność ex lege rosz-czenia wierzyciela w razie powstania zdarzeń w nim wymienionych i nie jest w tej sytuacji potrzebne wykonywanie przez wierzyciela uprawnienia kształtującego w postaci wypowiedzenia umowy.
wyrok SN z 23 marca 2000 r. II CKN 874/98
W art. 458 k.c., podobnie jak w innych przepisach kodeksu cywilnego, mówiących o niewypłacalności dłużnika, chodzi o stan, w którym majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie wierzytelności. Stan, o którym mowa może być wykazany za pomo-cą jakiegokolwiek dowodu wskazującego na to, że dłużnik nie może zadośćuczynić swoim zobowiązaniom z powodu braku majątku. Przykładowo takim dowodem może być ogłoszenie upadłości dłużnika, wszczęcie postępowania układowego, bezskuteczne przeprowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi przez któregokolwiek wierzyciela, złożenie przez dłużnika wykazu majątku, zaprzestanie płacenia przez niego długów.   
IV. PRAWO RETENCJI (ZATRZYMANIA - 461)
wyrok SN z 7 maja 2009 r. IV CSK 27/09
Posiadaczowi przysługuje prawo wystąpienia z roszczeniem o zwrot nakładów po wystąpieniu właściciela z roszczeniem windykacyjnym. Tylko przy takim założeniu, instytucja prawa zatrzymania zachowuje swoją praktyczną wartość. Spełniona jest wówczas również racja prawna przepisu art. 461 § 1 k.c., bowiem względy słuszności wymagają, aby żadna ze stron nie została zmuszona do wykonania swojego zobowiązania bez jednoczesnego otrzymania lub co najmniej zabezpieczenia spełnienia świadczenia, które jej się należy od drugiej strony, zwłaszcza gdy pomiędzy rzeczą, którą się zatrzymuje, a wierzytelnością istnieje związek.
wyrok SN z 5 kwietnia 2007 r. II CSK 550/06
1. Strona zgłaszająca zarzut z tytułu nakładów nie musi sama precyzyjne określić wartości każdego detalu składającego się na te nakłady, a w dodatku wskazać jaki jest konkretnie charakter każdego detalicznego nakładu (tj. czy należy on do nakła-dów koniecznych, czy też nie). W wielu przypadkach stanowcze wypowiedzenie się co do tych kwestii wymaga bowiem wiadomości specjalnych i tym samym usprawie-dliwia powołanie biegłego, co nie ma nic wspólnego z przerzucaniem na niego obo-wiązku wykazania wysokości roszczenia.
2. Artykuł 461 k.c. jest przepisem o charakterze ogólnym, ustanawiającym zasadę dopuszczalności zgłoszenia zarzutu zatrzymania, mającego skutek hamujący względem roszczenia windykacyjnego, sam jednak nie stanowi źródła roszczenia, stąd też przy rozstrzyganiu sprawy powinien być powoływany w związku z innym, konkretnym przepisem prawa materialnego, regulującym jakie roszczenia oraz z tytułu jakich nakładów przysługują one pozwanemu.
wyrok SN z 14 lutego 2007 r. II CNP 70/06
Wynagrodzenie za naprawę samochodu nie jest nakładem na rzecz w rozumieniu art. 461 § 1 k.c., wobec czego w sprawie o wydanie dzieła prawo zatrzymania prze-widziane w tym przepisie nie przysługuje.
wyrok SN z 13 stycznia 2006 r. III CSK 5/05
Wydatki na pokrycie części wkładu budowlanego nie mogą być uznane za nakład na rzecz w rozumieniu art. 461 § 1 k.c.
wyrok SN z 22 września 2005 r. IV CK 103/05
Osoba wykonująca prawo zatrzymania nie ma uprawnienia do używania zatrzymanej rzeczy i czerpania pożytków, tym samym posiadacz korzystający z cudzej rzeczy tylko na podstawie prawa zatrzymania jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z niej.
wyrok SA w Katowicach z 29 lipca 2005 r. I ACa 445/05
Celem prawa zatrzymania jest zabezpieczenie wierzytelności przysługujących zobowiązanemu do wydania rzeczy z tytułu poczynionych na rzecz nakładów albo roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez rzecz i jest ono skuteczne tylko wtedy, gdy taka ustawowo określona wierzytelność istnieje.
W procesie o wydanie rzeczy prawo zatrzymania realizuje się poprzez zgłoszenie odpowiedniego zarzutu, a skuteczność tego zarzutu przejawia się tylko tym, iż obo-wiązek wydania rzeczy uzależnia sąd od jednoczesnego uiszczenia przez powoda równowartości poczynionych na rzecz nakładów. Nie jest takie zastrzeżenie równo-znaczne z zasądzeniem odpowiedniej kwoty ani też nie niweczy żądania właściciela wydania mu rzeczy, a jego skutkiem jest tylko stwierdzenie przez sąd, że prawa strony powodowej mają mniejszy zakres niż to wynika z jej żądań. Tak więc zarzut zatrzymania nie niweczy roszczenia windykacyjnego ani też nie czyni takiego roszczenia nieuzasadnionym.
wyrok SN z 11 marca 2004 r. V CK 329/03
1. Zgłoszenie zarzutu zatrzymania nie może być podporządkowane rygorom proce-sowym skutecznego wytoczenia powództwa wzajemnego z racji odmiennych kon-strukcji prawnych i odmiennych skutków materialno-prawnych i procesowych wywołanych przez te dwie instytucje. Zgłoszenie zarzutu wynikającego z prawa zatrzymania nie zmierza do uzyskania tytułu wykonawczego w zakresie objętych tym zarzutem nakładów. Nie tworzy ono dla retencjonisty dalej idących uprawnień niż prawo żądania, aby zwrot nieruchomości został stwierdzony orzeczeniem sądu za jednoczesnym zwrotem przez właściciela nieruchomości wartości nakładów.
2. Treść przepisu art. 461 k.c. oraz funkcja prawa zatrzymania nie uzasadnia wnio-sku, że prawo to aktualizowałoby się tylko w sytuacji, w której obowiązek wydania cudzej rzeczy przez retencjonistę wynikałby z jakiegoś istniejącego wcześniej sto-sunku obligacyjnego, a nie np. z przepisów dotyczących ochrony praw rzeczowych, w tym - prawa własności (art. 222 § 1 k.c. i art. 251 k.c.).
3. Prawo zatrzymania wiąże jego powstanie z istnieniem roszczeń retencjonisty o zwrot nakładów na rzecz wobec osoby domagającej się wydania rzeczy.
wyrok SN z 26 czerwca 2003 r. V CKN 417/01
Zarzut prawa zatrzymania ma podwójny charakter. W zakresie prawa materialnego stanowi on jednostronne oświadczenie woli, prowadzące do zahamowania skutecz-ności roszczenia strony przeciwnej (art. 461 § 1 k.c., art. 496 k.c., art. 497 k.c.). Po-wołanie się na ten zarzut w trakcie procesu jest czynnością procesową o charakterze zarzutu merytorycznego. Sfera prawa materialnego pozostawiona jest swobodnemu uznaniu uprawnionego, a co za tym idzie, zgłaszanie opartych na nim zarzutów jest dopuszczalne na każdym etapie postępowania. Jeżeli więc powołanie się na prawo zatrzymania nastąpiło po zamknięciu rozprawy przed sądem pierwszej instancji, to pozwany może, aż do zakończenia rozprawy przed sądem apelacyjnym, podnieść zarzut zatrzymania. Złożenie oświadczenia o zatrzymaniu stanowić będzie nowy fakt, w rozumieniu art. 381 k.p.c., powstały dopiero po wydaniu orzeczenia przez sąd pierwszej instancji i prowadzący do zahamowanie skuteczności roszczenia powoda. Przepis art. 381 k.p.c., który w takiej sytuacji wyłącza zastosowanie art. 383 k.p.c., nie wprowadza ograniczenia dopuszczalności zgłaszania takich faktów przed sądem odwoławczym. Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. sąd apelacyjny powinien uwzględnić przy orzekaniu stan faktyczny i prawny ukształtowany w następstwie zgłoszonego w postępowaniu przed tym sądem zarzutu zatrzymania.
wyrok SN z 15 maja 2001 r. I CKN 354/00   
1. Kodeks cywilny w art. 461 § 1 używa pojęcia nakłady w takim samym znaczeniu jak w art. 226 k.c. Prawo zatrzymania ustanowione w powołanym przepisie jest sku-teczne tylko wtedy, gdy pozwany ma uzasadnione prawnie roszczenie o zwrot nakładów. Do wykładni art. 461 § 1 k.c. należy stosować pojęcia używane w przepisach o roszczeniach uzupełniających. Przez nakłady w rozumieniu art. 226 k.c. należy uznać dobrowolne użycie własnych dóbr majątkowych na rzecz innej osoby (właściciela rzeczy) bez względu na jego wolę.
2. Nakładami w tym znaczeniu są wszelkie inwestycje utrzymujące rzecz w należy-tym stanie lub ulepszające ją, poczynione niezależnie od woli właściciela rzeczy. Ta cecha odróżnia nakłady od świadczeń. Świadczeniem natomiast jest zachowanie się dłużnika, spełnione na poczet długu, zgodnie z treścią zobowiązania.
wyrok SN z 4 listopada 1999 r. II CKN 561/98 OSNC 2000/5/91
Przewidziane w art. 461 § 1 k.c. prawo zatrzymania cudzej rzeczy ze względu na poczynienie nakładów na tę rzecz nie przysługuje, jeżeli zobowiązanym do zwrotu nakładów nie jest osoba domagająca się wydania rzeczy.
uchwała SN z 29 listopada 1991 r.  III CZP 124/91 OSP 1992/9/207
 Dopuszczalne jest zastrzeżenie w umowie najmu lokalu obowiązku wynajmującego dokonania - w chwili rozwiązania umowy - zwrotu wszelkich nakładów poczynionych przez najemcę na lokal i uzależnienie obowiązku najemcy zwrotu lokalu od wykonania tego zobowiązania.
V. POKWITOWANIE (462), SKUTKI ZŁOŻENIA DO DEPOZYTU SĄ-DOWEGO (470)
wyrok SN z 2 lipca 2009 r. V CSK 4/09
1. Pokwitowanie (art. 462 § 1 k.c.), jest nie tylko źródłem wynikającego z jego treści domniemania, że spełnione zostało świadczenia w nim wymienione, lecz także dal-szych domniemań prawnych przewidzianych w art. 466 k.c., m.in. domniemania zapłaty należności ubocznych. Z punktu widzenia prawa procesowego pokwitowanie jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. i jako taki potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała złożyła tej treści oświadczenie. Nie korzysta natomiast z domniemania prawdziwości zawartych w nim oświadczeń, wobec czego osoba mająca w tym interes prawny może twierdzić i dowodzić, że treść złożonych oświadczeń nie odpowiada stanowi rzeczywistemu.
2. Pokwitowanie należy do oświadczeń wiedzy, mających charakter potwierdzenia faktów. Nie wpływa na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego. Jego funkcją jest ułatwienie dłużnikowi udowodnienia, że spełnił świadczenie. Pokwitowanie może być jednak zakwestionowane, ponieważ stan w nim stwierdzony jako fakt podlega ocenie w kategoriach prawdy lub fałszu.
3. Pokwitowanie nie wymaga zachowania innej formy niż pisemna, za wyjątkiem wypadku, kiedy dłużnik wykaże, że ma interes w otrzymaniu potwierdzenia w formie kwalifikowanej (art. 462 § 2 k.c.). Podważenie prawdziwości oświadczenia zawartego w pokwitowaniu może być dokonane wszelkimi środkami dowodowymi. Nie mają przy tym zastosowania ograniczenia przewidziane w art. 247 k.p.c., które odnoszą się do treści czynności prawnej, to znaczy do oświadczeń woli zawartych w dokumencie, a nie do ujętych w nim oświadczeń wiedzy.

wyrok SN z 15 kwietnia 2005 r. I CK 735/04 Pr.Bankowe 2006/7-8/6
Jeżeli dłużnik złożył przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 470 k.c.), to nie może być uwzględnione powództwo o zasądzenie od tego dłużnika kwoty odpo-wiadającej sumie pieniężnej złożonej do depozytu.
wyrok SN z 14 lutego 2006 r. II CK 403/04
Zgodnie z art. 470 k.c. tylko ważne złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego wywołuje takie same skutki, jak spełnienie świadczenia. Złożenie jest ważne, jeżeli w chwili złożenia odpowiadało ono wymaganiom ustawy, jak i treści zobowiązania.
VI. ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONTRAKTOWA DŁUŻNIKA (471)
wyrok SN z 4 marca 2010 r. I CSK 404/09
Opóźnienie się klienta (konsumenta) z zapłata należności nie musi oznaczać, że w każdym wypadku klient poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą.
wyrok SN z 11 grudnia 2009 r. V CSK 180/09
Roszczenie o obniżenie ceny jest roszczeniem przewidzianym jedynie w art. 560 k.c., dotyczącym odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady. Nie jest to roszczenie odszkodowawcze, gdyż szkodą w rozumieniu art. 471 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c. jest różnica, między stanem majątku poszkodowanego istniejącym przed zdarzeniem wywołującym szkodę i po nim, a więc m.in. obniżenie wartości rzeczy wadliwej, a nie jej ceny w sposób określony w art. 560 § 3 k.c.
uchwała SN z 25 czerwca 2005 r. III CZP 39/09
W razie niewykonania zobowiązania wierzyciel, który nie odstąpił od umowy, może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a należne mu odszkodowanie nie jest ograniczone do wysokości zadatku lub jego podwójnej wysokości.
wyrok SN z 7 maja 2009 r. IV CSK 523/08
Zbieg roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami z tytułu nie-wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wyłączony.
wyrok SN z 30 stycznia 2009 r. II CSK 435/08
Odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy jest świadczeniem mającym na-prawić szkodę spowodowaną niewłaściwym działaniem bądź zaniechaniem dłużnika. Jest to roszczenie o innym charakterze niż roszczenie o wykonanie umowy. Ma na celu wyrównanie uszczerbku wywołanego nieprawidłowym zachowaniem kontrahenta, a nie wymuszenie na nim wykonania zobowiązania zgodnie z treścią umowy.
Odpowiedzialność za nienależyte wykonanie umowy może ponosić jedynie podmiot, który jest jej stroną.
wyrok SN z 28 maja 2008 r. II CSK 35/08
Kwestia, czy, będąca skutkiem spadku cen na rynku, obniżka wartości rzeczy ozna-czonej gatunkowo która, zaistniała po odstąpieniu sprzedającego na podstawie art. 491 § 1 k.c. od umowy sprzedaży, pozostaje w normalnym związku przyczynowym z niewykonaniem umowy przez kupującego, zależy od konkretnych okoliczności sprawy, w tym od typowego lub nadzwyczajnego charakteru zjawiska spadku cen na rynku danego towaru i możliwości przewidywania tego zjawiska przy uwzględnieniu profesjonalnego lub niezawodowego uprawiania określonej działalności przez strony umowy sprzedaży.
wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 515/07
Odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy, dochodzone na podstawie art. 471 k.c., jest świadczeniem mającym powetować szkodę spowodowaną niewłaści-wym działaniem bądź zaniechaniem dłużnika. Jest to roszczenie o innym charakterze niż roszczenie o wykonanie umowy. Ma na celu wyrównanie uszczerbku wywołanego nieprawidłowym zachowaniem kontrahenta, a nie wymuszenie na nim wykonania zobowiązania zgodnie z treścią umowy. Obowiązek naprawienia szkody obejmuje jej całość, w tym także uszczerbek wywołany nieotrzymaniem należnych świadczeń we właściwym czasie, w wypadku świadczeń pieniężnych obejmujący także odsetki należne za opóźnienie.
Stan wymagalności roszczenia o odszkodowanie z mocy art. 455 k.c. powstaje do-piero z chwilą wezwania dłużnika do zapłaty. Nie oznacza to jednak, że poszkodo-wany dochodzący odszkodowania jest w gorszej sytuacji, a nierzetelny dłużnik ma pozycję uprzywilejowaną, ponieważ nie otrzyma odsetek za okres od powstania szkody do czasu otrzymania wezwania do zapłaty odszkodowania. W wypadku, kie-dy szkoda nastąpiła z powodu niewypłacenia wynagrodzenia o określonym terminie spełnienia, odsetki za opóźnienie wierzyciel może ująć w kwocie żądanego odszko-dowania.
wyrok SA w Warszawie z 23 stycznia 2008 r. VI ACa 1348/06
Z art. 566 § 1 k.c. wynika, że utrata uprawnień z rękojmi na skutek upływu terminów przewidzianych w art. 568 k.c. nie powoduje utraty roszczeń odszkodowawczych na ogólnych zasadach odpowiedzialności dłużnika za nienależyte wykonanie zobowiązania. Konieczne jest jednak w takiej sytuacji wykazanie ogólnych przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 471 k.c., dopuszczalna jest także ekskulpacja sprzedawcy.
wyrok SN z 8 sierpnia 2007 r. I CSK 177/07
Umowa deweloperska jest rodzajem umowy nienazwanej (mieszanej), powstałej ze szczególnego połączenia czynności realizowanych w ramach budowlanego procesu inwestycyjnego, w której podstawę i przyczynę działania dewelopera stanowi docelowy zamiar przekazania inwestycji użytkownikowi za ustalonym wynagrodzeniem. Deweloper odpowiada za szkodę wynikłą z niewykonania zobowiązania na podstawie art. 471 k.c. Szkodę zamawiającego w takiej sytuacji stanowi uszczerbek majątkowy, rozumiany jako różnica między aktualnym stanem majątku wierzyciela, a stanem hipotetycznym, jaki by istniał, gdyby zobowiązanie zostało wykonane.
wyrok SN z 6 lipca 2006 r. III CSK 66/05
Niedopuszczalny jest zbieg roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniem o wykonanie umowy w całości lub w części.
wyrok SN z 7 lutego 2006 r. IV CK 400/05
Przepisy art. 224-225 i art. 230 k.c. nie są w stosunku do art. 471 k.c. przepisami szczególnymi i z tej przyczyny kumulacja norm nie jest wyłączona. Wybór jednego ze zbiegających się roszczeń pozostawiony został uprawnionemu, który - dokonując wyboru - musi jednak wybrać całość skutków prawnych danej normy. Do powstania odpowiedzialności kontraktowej nie wystarczy niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z przyczyn, za które dłużnik odpowiada, konieczna jest ponadto szkoda będąca normalnym następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 w związku z art. 361 k.c.). W odniesieniu do wynajmującego, względem którego najemca nie wykonał obowiązku przewidzianego w art. 675 § 1 k.c., oznacza to, że musi on wykazać, że na skutek niezwrócenia mu w terminie przedmiotu najmu poniósł określony uszczerbek w swym majątku.
wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. II CK 291/05
1. Nabywcy wadliwej rzeczy przysługuje wybór także co do sposobu uzyskania re-kompensaty od sprzedawcy. Rezultatem dokonania takiego wyboru może być samodzielne dochodzenie roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 471 k.c., bez równoczesnego korzystania z uprawnień przysługujących w ramach reżimu wynikającego z rękojmi.
2. Sprzedawca odpowiada z mocy art. 471 k.c. nie za wady, ale za szkodę spowo-dowaną wadą wynikłą z nienależytego wykonania umowy polegającego na wydaniu kupującemu rzeczy wadliwej. Szkoda ta wyraża się różnicą między wysokością zapłaconej sprzedawcy ceny, będącej ekwiwalentem niewadliwego przedmiotu sprzedaży, a wartością rzeczy wadliwej w chwili jej wydania kupującemu. Wyłączenie odpowiedzialności wynikającej z art. 471 k.c. jest możliwe wówczas, gdy zostanie wykazane przez spełniającego świadczenie niepieniężne, że nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności.
wyrok SN z 4 sierpnia 2005 r. III CK 689/04
1. Niewykonanie przez najemcę obowiązku terminowego zwrotu rzeczy najętej uprawnia wynajmującego, nie będącego właścicielem rzeczy, do żądania na podstawie art. 471 k.c. odszkodowania obejmującego korzyść jaką mógłby otrzymać gdyby zwrócono mu rzecz w terminie, jeżeli po ustaniu stosunku najmu był on uprawniony do dysponowania rzeczą w sposób umożliwiający osiągnięcie wskazywanej korzyści.
2. Wypowiedzenie, jako jednostronna czynność prawna, wywołuje skutek w postaci zerwania umowy dzierżawy pomiędzy stronami tej umowy. W związku z tym, po ustaniu stosunku najmu lokalu użytkowego, dotychczasowemu dzierżawcy nie przysługuje tytuł prawny do dysponowania tym lokalem. Umówienie się po myśli art. 484 § 1 zd. drugie k.c. w zw. z art. 473 § 1 k.c. o odszkodowanie, obok kary umownej, za nienależyte wykonanie umowy najmu jest bezskuteczne w części dotyczącej następstwa czynu, do podjęcia którego dotychczasowy dzierżawca nie jest uprawniony.
wyrok SN z 2 grudnia 2004 r. V CK 297/04 M.Prawn. 2005/1/9
Adwokat i radca prawny odpowiadają za szkody wyrządzone mocodawcy wskutek własnych zaniedbań i błędów prowadzących do przegrania sprawy, której wynik był-by korzystny dla tej strony, gdyby pełnomocnik zachował należytą staranność. Mocodawca może żądać odszkodowania, a sąd orzekający w sprawie powinien ocenić należytą staranność wymaganą od adwokata i radcy przy uwzględnieniu profesjonalnego charakteru ich działalności.
wyrok SN z 26 listopada 2004 r. I CK 281/04
Dłużnik ponosi odpowiedzialność dopiero wtedy, gdy wierzyciel udowodni, iż na skutek nienależytego wykonania umowy poniósł szkodę, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem umowy.
wyrok SN z 25 sierpnia 2004 r. IV CK 601/03 M.Prawn. 2004/18/823
Jeśli kupiony towar jest wadliwy, nabywca ma wybór co do sposobu uzyskania re-kompensaty od sprzedawcy: może dochodzić swych praw z rękojmi za wady, może też żądać odszkodowania za faktyczną szkodę, jakiej doznał wskutek wadliwości towaru. Żądanie odszkodowania nie musi być poprzedzone próbą skorzystania z rękojmi.
wyrok SN z 2 sierpnia 2004 r. II CK 412/03
Odpowiedzialność gwarancyjną ubezpieczyciela oddzielić należy od jego odpowie-dzialności opartej na podstawie art. 471 i nast. k.c. Mimo że obie są odpowiedzialno-ścią kontraktową, pierwsza z nich ma charakter gwarancyjny i dlatego oparta jest na związku normatywnym, natomiast druga ma charakter sprawczy i oparta jest na kon-strukcji normalnego związku przyczynowego (art. 361 k.c.). W pierwszej z nich ubez-pieczyciel gwarantuje naprawienie szkody, która wyrządzona zostaje przez zdarzenie od niego niezależne, w drugiej zaś występuje jako sprawca szkody. Nieterminowe spełnienie świadczenia przez ubezpieczyciela należy więc ocenić jako nienależyte wykonanie zobowiązania.
wyrok SN z 2 czerwca 2004 r. IV CK 400/03 Wspólnota 2004/14/55
Samo niewykonanie umowy nie jest czynem niedozwolonym, który rodziłby obowią-zek naprawienia szkody. Istotne jest zachowanie kontrahenta w momencie zawiera-nia umowy.
wyrok SN z 19 marca 2004 r. IV CK 158/03 OSNC 2005/3/54
Bank, który nie sprawdził, czy podany przez klienta numer rachunku dotyczy wierzy-ciela oznaczonego w poleceniu przelewu, działa bez zachowania należytej staranności wymaganej od profesjonalisty, do którego jego kontrahent ma szczególne zaufanie.
wyrok SN z 9 października 2003 r. I CK 137/02
Art. 362 k.c. odnosi się do każdej odpowiedzialności odszkodowawczej. Jednakże jego zastosowanie do kary umownej może nastąpić jedynie odpowiednio, bowiem wierzyciel żądając kary umownej z reguły nie wskazuje wysokości poniesionej szkody, a zatem brak wskazanego w art. 362 k.c. kryterium obniżenia kary.
Przyczynienie się wierzyciela do powstania okoliczności uzasadniających obciążenie dłużnika karą umowną musi być, na zarzut dłużnika, uwzględnione przez Sąd i prowadzić do zmniejszenia kary umownej. Nie ma przy tym decydującego znaczenia, czy dłużnik w takiej sytuacji powoła się na art. 484 § 2 czy na art. 362 w zw. z art. 471 k.c., strona bowiem obowiązana jest jedynie powołać podstawę faktyczną swojego zarzutu, a o zastosowaniu prawa decyduje Sąd.
wyrok SN z 27 czerwca 2003 r. IV CKN 300/01 M.Prawn. 2007/10/573
Z art. 471 KC wynika, że dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody spowodo-wanej nie tylko jego zawinionym zachowaniem, ale także innymi okolicznościami. Przepis art. 473 KC zaś jednoznacznie pozwala na to, aby krąg okoliczności, o któ-rych mowa w art. 471 KC został przez ustawę lub umowę stron rozszerzony. Za jak najbardziej dopuszczalną, na tle wspomnianych przepisów uznać więc należy możliwość, iż odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy może przysługiwać wierzycielowi jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie będzie następstwem innych okoliczności, niż tylko zawinione zachowanie dłużnika. Nie ma też żadnych przeszkód, aby strony umówiły się, że odszkodowanie to przybierze, również i wtedy postać kary umownej.
wyrok SN z 22 listopada 2002 r. IV CKN 1526/00 OSNC 2004/3/46
Postanowienie regulaminu bankowego, określające początek okresu odpowiedzial-ności banku za następstwa utraty blankietów czekowych, nie jest równoznaczne z wcześniejszym wyłączeniem jego odpowiedzialności opartej na podstawie art. 471 k.c.
wyrok SN z 30 października 2002 r. V CKN 1322/00
1. Szkodą powoda, pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym z nietermi-nowym wykonaniem remontu przez pozwanego, był zysk, który powód mógł osią-gnąć, gdyby bar szybkiej obsługi był w tym okresie uruchomiony.
2. Zapłacony czynsz nie był szkodą powoda pozostającą w związku z nienależytym wykonaniem umowy o roboty remontowe przez pozwanego i w ogóle nie stanowił szkody w sensie uszczuplenia niechcianego i niezamierzonego. Dopiero niemożność zrekompensowania tego wydatku przy pomocy wpływów z prowadzenia baru mogłaby, w sensie ekonomicznym i z punktu widzenia kalkulacji wpływów i wydatków po stronie powoda, usprawiedliwiać ocenę, że powód poniósł stratę.
wyrok SN z 9 stycznia 2002 r. V CKN 630/00
1. Przyjęcie odpowiedzialności dłużnika na podstawie art. 471 k.c. nie jest uzależnione od udowodnienia przez wierzyciela, że nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.
2. Żeby uwolnić się od odpowiedzialności, dłużnik powinien udowodnić zaistnienie takich okoliczności faktycznych, które w okolicznościach sprawy dadzą podstawę do oceny, że nienależyte wykonanie zobowiązania nie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność. Ażeby uznać, że dowód taki został skutecznie przeprowadzony, konieczne jest jednakże ustalenie - na podstawie dowodów prze-prowadzonych w sprawie, po dokonaniu ich oceny (art. 233 k.p.c.) - konkretnych okoliczności o tym świadczących.
wyrok SN z 15 listopada 2001 r. III CKN 506/00
Naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania (art. 471 k.c.) można dochodzić tylko wówczas, gdy strony łączył umowny stosunek zobowiązaniowy (gdy łączyła je ważna umowa). Przepis ten nie ma zastosowania w wypadku zawarcia umowy nieważnej, a naprawienia szkody lub innego roszczenia można wówczas poszukiwać w oparciu o podstawy pozostające w ramach innych reżimów odpowiedzialności.
wyrok SN z 26 lipca 2001 r. II CKN 1269/00 OSNC 2002/3/42
Odpowiedzialność banku za nienależytą ochronę wynajętej skrytki bankowej jest niezależna od tego, czy najemca skrytki jest właścicielem złożonych w niej rzeczy.

wyrok SN z 27 kwietnia 2001 r. III CKN 368/00 OSNC 2002/1/8
Operator, który wie, że z telefonu korzysta osoba nieuprawniona, nie wykonuje swe-go zobowiązania wynikającego z umowy o świadczenie usługi telefonicznej.
wyrok SN z 11 stycznia 2001 r. IV CKN 150/00 OSNC 2001/10/153
Siła wyższa wyznacza granicę odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy (art. 471 w związku z art. 472 i 355 k.c.).
wyrok SN z 3 października 2000 r. I CKN 301/00 OSNC 2001/4/58
Jeżeli roboty budowlane zostały wykonane wadliwie, inwestor może realizować uprawnienia wynikające z rękojmi (art. 637 w związku z art. 656 k.c.) lub roszczenia odszkodowawcze na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.). Wybór uprawnień wynikają-cych z rękojmi nakłada na niego obowiązek wykazania, które konkretne roboty ob-ciążone są wadą.
wyrok SN z 7 lipca 2000 r. III CKN 889/98
Przepis art. 566 § 1 k.c. jest w istocie przepisem kolizyjnym, dopuszczającym w razie odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia ceny z tytułu rękojmi za wady fizyczne odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych, przewidzianych w art. 471 k.c.
postanow. SN z 14 sierpnia 1997 r. II CZ 88/97 OSNC 1998/3/40
Strona, ustanawiając adwokata pełnomocnikiem i uiszczając opłaty za czynności adwokackie w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości, ma prawo spodziewać się i wymagać, by czynności te - a wśród nich wniesienie kasacji - wykonane zostały z pełną znajomością obowiązujących przepisów.
wyrok SN z 11 stycznia 2008 r. V CSK 362/07
W świetle art. 473 § 2 k.c., w razie wyrządzenia szkody umyślnie wierzyciel - mimo zastrzeżenia kary umownej wyłącznej - może domagać się skutecznie odszkodowa-nia przenoszącego wysokość tej kary. W takim przypadku kwestia, czy kara umowna przewidziana została na wypadek niewykonania zobowiązania, czy też tylko określonych uchybień w zakresie sposobu wykonania zobowiązania, nie ma istotnego znaczenia.
wyrok SN z 27 czerwca 2003 r. IV CKN 300/01
Z art. 471 k.c. wynika, że dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody spowodo-wanej nie tylko jego zawinionym zachowaniem, ale także innymi okolicznościami. Przepis art. 473 k.c. zaś jednoznacznie pozwala na to, aby krąg okoliczności, o któ-rych mowa w art. 471 k.c. został przez ustawę lub umowę stron rozszerzony. Za jak najbardziej dopuszczalną, na tle wspomnianych przepisów, uznać więc należy możliwość, iż odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy może przysługiwać wierzycielowi jeżeli niewykonanie lub nienależyte wykonanie będzie następstwem innych okoliczności, niż tylko zawinione zachowanie dłużnika. Nie ma też żadnych przeszkód, aby strony umówiły się, że odszkodowanie to przybierze, również i wtedy, postać kary umownej.
wyrok SN z 29 listopada 2002 r. IV CKN 1553/00
W umowie można wprawdzie wskazać, że dłużnik ma odpowiadać za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu ściśle określonych okoliczności przypadkowych, a nawet za siłę wyższą, niemniej ogólne stwierdzenie o pełnej od-powiedzialności bez ich oznaczenia jest niewystarczające.
wyrok SN z 27 stycznia 2004 r. II CK 389/02 OSNC 2005/2/38
Nie można wymagać od spedytora, aby przy każdej przesyłce przeznaczonej do przewozu sprawdzał, czy profesjonalny przewoźnik zastosował właściwy środek transportu.
wyrok SN z 28 października 2003 r. I CK 222/02
Przepis art. 474 k.c. nie uzależnia odpowiedzialności dłużnika względem wierzyciela od tego, aby niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez osobę w nim określoną nastąpiło przy wykonywaniu powierzonej czynności. Działanie takie musi oczywiście pozostawać w związku z treścią łączącego dłużnika i wierzyciela stosunku zobowiązaniowego.

wyrok SA w Katowicach z 25 maja 2006 r. I ACa 1229/05
1. Przepis art. 476 k.c. definiuje pojęcie zwłoki dłużnika przyjmując, iż dłużnik do-puszcza się zwłoki, o ile nie spełni świadczenia w terminie, chyba że nie odpowiada za taki stan rzeczy. Jest przy tym rzeczą oczywistą, że z uregulowania art. 476 k.c. wynika domniemanie prawne, iż nie dotrzymując terminu dłużnik pozostaje w zwłoce. Wobec tego wierzyciel nie musi udowadniać, że niedotrzymanie terminu spełnienia świadczenia jest spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiada. Rzeczą wierzyciela jest tylko wykazanie tego, iż termin wykonania zobowiązania upłynął bezskutecznie. Zwłoka ustaje z momentem spełnienia świadczenia przez dłużnika.
Jeśli natomiast dłużnik twierdzi, iż nie popadł w zwłokę, lecz w opóźnienie zwykłe niestwarzające negatywnych dla niego następstw prawnych to winien tę okoliczność wykazać.
2. Zgodnie z art. 484 § 1 k.c., o ile strony zgodzą się na możliwość żądania odszko-dowania przenoszącego karę umowną, kara umowna ma charakter zaliczalny, co oznacza, iż kara ta musi być zaliczona na poczet odszkodowania i zasądzeniu może podlegać tylko odszkodowanie w kwocie przewyższającej karę umowną.

VII. OPÓŹNIENIE W SPEŁNIENIU ŚW. PIENIĘŻNEGO, ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE, ODSZKODOWANIE ZA ZWŁOKĘ (481)
wyrok SN z 22 maja 2003 r. II CKN 134/01
Odsetki, zgodnie z art. 481 k.c., należą się niezależnie od tego, czy powodem nieza-płacenia należnej kwoty były okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność i czy wierzyciel poniósł szkodę. O opóźnieniu w spełnieniu świadczenia, podobnie jak w przypadku zwłoki, można zaś, zgodnie z art. 476 k.c., mówić, gdy dłużnik nie spełnił świadczenia niezwłocznie po wezwaniu.
wyrok SA w Gdańsku z 16 lipca 1996 r. I ACr 593/96 Wokanda 1997/2/44
Jeżeli poręczyciel odpowiada za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej (art. 878 § 1 kc), to kwota ta obejmuje również należności uboczne (odsetki, koszty itp.), ale tylko w granicach ustalonego pułapu odpowiedzialności.
Gdy jednak poręczyciel po wezwaniu do zapłaty przez wierzyciela (art. 476 kc w zw. z art. 880 kc) dopuszcza się zwłoki w spełnieniu wymaganego świadczenia, to wyni-kające stąd odsetki stanowią wyłącznie jego zobowiązanie i mogą wykraczać poza ustalone granice odpowiedzialności.
wyrok SA w Warszawie z 1 grudnia 1995 r. I ACr 760/95 OSA 1996/4/17
Możność korzystania ze środków obrony w procesie cywilnym wynika z prawa strony do merytorycznego zbadania przez sąd powszechny zasadności jej stanowiska co do istoty sporu. Skorzystanie z tego prawa nie uzasadnia poglądu, że działaniem tym strona doprowadziła do zwłoki wykonania zobowiązania, uprawniającej wierzyciela do żądania naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Zwłoka dłużnika jest kwalifikowanym opóźnieniem w spełnieniu świadczenia, a szkoda wierzyciela powstała na skutek zwłoki spełnienia świadczenia musi pozostawać w normalnym, adekwatnym związku przyczynowym ze zwłoką (art. 361 § 1 k.c.).
uchwała SN z 9 czerwca 1995 r. III CZP 69/95 OSNC 1995/10/144
Zakład ubezpieczeń odpowiadający za sprawcę wypadku komunikacyjnego z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej dopuszcza się zwłoki, jeżeli nie spełnia świadczenia na rzecz poszkodowanego w terminie 30 dni, licząc od dnia otrzymania zawiadomienia o wypadku. Jeżeli poszkodowany wezwał wcześniej sprawcę wypadku do zapłaty odszkodowania, który jednak świadczenia nie spełnił, wówczas zakład ubezpieczeń dopuszcza się zwłoki od daty tego wezwania.
wyrok SN z 19 września 2000 r.  IV CKN 92/00 OSNC 2001/3/36
Przedawnienie roszczenia o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowią-zania, przysługującego wierzycielowi w razie utraty dla niego znaczenia pierwotnego świadczenia wskutek zwłoki dłużnika (art. 477 § 2 k.c.), biegnie od dnia wymagalności roszczenia o pierwotne świadczenie.
wyrok SN z 8 sierpnia 2008 r. V CNP 28/08
1. Z art. 479 k.c. nie wynika jednoznacznie, jaki zakres wydatków wierzyciela obej-muje pojęcie kosztu. W zobowiązaniu jednostronnym należy przyjąć, że są to wszystkie wydatki z ceną nabytych rzeczy włącznie. Sformułowanie przepisu, prze-niesione z art. 246 k.z., kładzie raczej nacisk na wskazanie osoby zobowiązanej do zwrotu poniesionych wydatków niż klasyfikację kosztów i szkody, chociaż i jej nie można wykluczyć, np. wydatki wierzyciela poniesione na dokonanie czynności prawnej będącej źródłem pierwotnego zobowiązania do świadczenia owych rzeczy oznaczonych co gatunku. Uznania ceny zapłaconej przez wierzyciela realizującego uprawnienie zastępcze za odrębną kategorię prawną (szkody) nie wspiera też poniesienie ich z własnej woli.
2. Skorzystanie przez wierzyciela z upoważnienia ustawowego zawartego w art. 479 k.c. nie przekształca umowy wzajemnej w umowę jednostronnie zobowiązującą, w wykonaniu której dłużnik pozostający w zwłoce miałby obowiązek zamiast wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku zapłacić ich wartość (cenę) bez jakiegokolwiek ekwiwalentu. Dłużnika obciąża od tej chwili obowiązek zwrotu kosztów nabycia po-mniejszonego o zaoszczędzoną przez wierzyciela cenę.
wyrok SN z 7 czerwca 2000 r. III CKN 441/00
Istotą zastępczego wykonania (a także zastępczego nabycia) jest podjęcie przez wierzyciela czynności zmierzających do wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, tj. zaspokojenie interesu wierzyciela w wypadku, gdy dłużnik jest w zwłoce ze spełnieniem świadczenia. Zastępcze wykonanie (nabycie) zmierza do realizacji celu zobowiązania dłużnika przez samego wierzyciela i w związku z tym jest dokonywane na jego koszt. Nabycie zastępcze wprawdzie zmierza do zaspokojenia wierzyciela zgodnie z treścią zobowiązania, lecz nie jest spełnieniem świadczenia, a jedynie surogatem świadczenia. Dlatego wierzyciel, korzystając z przysługującego mu uprawnienia do zastępczego nabycia, zachowuje roszczenie o naprawienie szkody.
wyrok SN z 10 stycznia 2008 r. IV CNP 147/07
Jeżeli realizacja uprawnienia zamawiającego do upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie miałaby oznaczać każde wykonanie zastępcze, bez względu na wysokość jego kosztów, to przyjmujący zamówienie zostałby pozbawiony ochrony, którą zapewnia mu art. 637 § 1 zdanie drugie k.c., przyznający mu prawo odmowy naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów. Przyjęcie dopuszczalności takiego wykonania zastępczego byłoby, więc sprzeczne z ustawą. Wobec tego, że koszty wykonania zastępczego, do pokrycia, których zobowiązany byłby przyjmujący zamówienie, nie mogą być - bez względu na ich rzeczywistą wysokość - "nadmiernymi kosztami", to zamawiający może, bez żądania upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie, wady te usunąć i żądać odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia. Obniżenie wynagrodzenia "w odpowiednim stosunku" (art. 637 § 2 zdanie pierwsze k.c.) ze względu na wady dzieła, jeżeli wady te nie dadzą się usunąć, w zasadzie oznacza, bowiem obniżenie wynagrodzenia o koszt usunięcia wad, jeżeli nie jest on nadmierny.
wyrok SN z 15 lipca 2004 r. V CK 2/04
1. Wierzyciel może zwrócić się do sądu o upoważnienie do wykonania czynności zastępczej na koszt dłużnika tylko w drodze osobnego powództwa. Kontrola sądowa jest tu niezbędna ze względu na konstytutywny charakter tego wyroku oraz z uwagi na potrzebę ochrony dłużnika przed nadmiernym obciążeniem.
2. Wykładni sądowej podlega każda umowa, w szerokim kontekście okoliczności towarzyszących, co pozwala również na utrzymywanie jej postanowień w zgodzie z celem społeczno-gospodarczym oraz z zasadami współżycia społecznego, a także na eliminowanie oczywistych niedorzeczności (art. 65 § 2 k.c.).
uchwała SN z 15 lutego 2002 r. III CZP 86/01 OSNC 2002/11/132
Jeżeli przyjmujący zamówienie nie usunął skutecznie wad dzieła w wyznaczonym terminie (art. 637 § 1 k.c.), zamawiający nie może żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia wad na koszt przyjmującego zamówienie (art. 480 § 1 k.c.).

wyrok SN z 17 października 2008 r. I CSK 187/08
Strony mogą w umowie przewidzieć zarówno kumulację odsetek kapitałowych i za opóźnienie należnych wierzycielowi, jak i ustanie obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienie ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c.
wyrok SN z 3 października 2008 r. I CSK 125/08
Strony umowy ugody mogą wyłączyć stosowanie art. 481 § 1 k.c., a ukształtowana przez nie w ten sposób treści stosunku prawnego nie narusza zasady swobody umów (art. 353[1] k.c.).
wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 393/07
Słowa "chociażby nie poniósł żadnej szkody", zawarte w art. 481 § 1 k.c., należy in-terpretować jako zwolnienie wierzyciela z obowiązku dowodzenia faktu zaistnienia szkody i jej wysokości przy domaganiu się świadczenia odsetek za opóźnienie od dłużnika, a nie jako wykluczenie odszkodowawczego charakteru odsetek za opóź-nienie.


wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r. I CSK 4/07
Za miarodajną, w świetle art. 481 § 2 zdanie drugie k.c., dla oceny, czy ustalone przez strony odsetki kapitałowe są wyższe od odsetek ustawowych, należy uznać wyłącznie datę powstania opóźnienia.
wyrok SN z 19 kwietnia 2007 r. I CSK 4/07
Artykuł 481 § 2 zdanie drugie k.c. stosuje się, gdy ustalona w umowie stopa oprocentowania wierzytelności jest wyższa od stopy ustawowej obowiązującej w chwili powstania opóźnienia.
wyrok SN z 28 lutego 2007 r. V CSK 445/06
1. Art. 481 § 1 k.c., w imię ochrony interesów wierzyciela świadczenia pieniężnego, przyznaje mu, niezależnie od woli stron wyrażonej w umowie, uprawnienie do żądania ustawowych odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez dłużnika, jednak skorzystanie z tego uprawnienia zależy wyłącznie od woli wierzyciela.
2. O względnym charakterze normy art. 481 § 1 k.c. świadczy także szczególna regu-lacja przewidziana w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o terminach zapłaty w obrocie gospodarczym, a obecnie w art. 9 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 ze zm.), która byłaby zbędna, gdyby art. 481 § 1 k.c. miał charakter bezwzględnie obowiązujący.
uchwała SN z 15 grudnia 2006 r. III CZP 126/06 OSNC 2007/10/147
Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. ma ten skutek - wskazany w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70 (OSNCP 1971, nr 4, poz. 61) - że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatno-ści poszczególnych rat.
wyrok SN z 22 listopada 2006 r. V CSK 299/06 OSNC 2007/9/143
Wierzyciel może zrzec się wynikającego z art. 481 § 1 k.c. uprawnienia do żądania odsetek za opóźnienie.
wyrok SN z 9 czerwca 2006 r. IV CSK 178/05
Zasądzenie odsetek ustawowych od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu o wydanie rzeczy wyłącznie w oparciu o stwierdzenie, że z tą datą należy wiązać wy-magalność roszczenia objętego pozwem, stanowi naruszenie art. 481 § 1 k.c.
uchwała SN z 13 stycznia 2006 r. III CZP 124/05 OSNC 2006/12/201
Umowa zawierana w celu realizacji zadań własnych gminy określonych w ustawie z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) może stanowić transakcję handlową w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. Nr 139, poz. 1323 ze zm.).
wyrok SN z 24 maja 2005 r. V CK 655/04
Roszczenie o odsetki za opóźnienie przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia roszczenia głównego. Pogląd ten dotyczy sytuacji, kiedy roszczenie główne uległo przedawnieniu, nie znajduje natomiast zastosowania do takich stanów, w których roszczenie o świadczenie główne wygasło przed upływem terminu przedawnienia na przykład na skutek wykonania. Tutaj na czoło wysuwa się nie upływ terminu przedawnienia roszczenia głównego, lecz następujące przed upływem terminu przedawnienia zdarzenie powodujące wygaśnięcie roszczenia głównego. Wspomniane zdarzenie potwierdza, że roszczenie to istniało i tym samym daje podstawę do uznania, że pozostałe w mocy roszczenia uboczne uległy z chwilą tego zdarzenia niejako przekształceniu w roszczenia samodzielne. W związku z tym przedawnienie ich powinno być odtąd rozpatrywane całkowicie samodzielnie.
uchwała SN z 20 maja 2005 r. III CZP 24/05 OSNC 2006/4/60
Hipoteka zwykła, ustanowiona dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej banku, obejmuje ustawowe odsetki za opóźnienie w spłacie tej wierzytelności w zakresie wskazanym w art. 1025 § 3 k.p.c. Nie zabezpiecza natomiast odsetek za opóźnienie ustalonych w umowie kredytowej według zmiennej stopy procentowej, nawet gdyby zostały objęte treścią wpisu do księgi wieczystej.
uchwała SN z 13 października 2004 r. III CZP 55/04 OSNC 2005/10/169
Brak w ugodzie sądowej, znoszącej współwłasność nieruchomości, postanowienia o odsetkach za opóźnienie w spełnieniu świadczenia (art. 481 § 1 k.c.) kwoty spłaty należnej współwłaścicielowi nie wyłącza możliwości dochodzenia ich w odrębnym procesie.
wyrok SN z 15 stycznia 2004 r. II CK 352/02 M.Prawn. 2006/2/91
O opóźnieniu się wierzyciela ze spełnieniem świadczenia można mówić jedynie wówczas, gdy bezspornie wyjaśnione zostały okoliczności konieczne do ustalenia jego wysokości.
Jedną z funkcji, jaką spełniają odsetki należne na podstawie art. 481 § 1 KC, jest funkcja odszkodowania za opóźnienie dłużnika w wykonaniu zobowiązania pieniężnego, którego wysokość została uprzednio w sposób bezsporny ustalona. Nawet wymagalność roszczenia nie jest zawsze jednoznaczna ze stanem opóźnienia dłużnika, bowiem stan ten pojawia się dopiero wtedy, gdy dłużnik nie spełnia bezspornego, co do zasady i wysokości, świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.

wyrok SN z 10 października 2003 r. II CK 120/02 OSP 2005/7-8/95
Jeżeli strony w umowie jako przesłankę roszczenia o "odsetki karne" przewidziały opóźnienie kontrahenta z zapłatą należności pieniężnej, to w grę może wchodzić instytucja przewidziana w art. 481 k.c., a nie oryginalna konstrukcja prawna łącząca cechy wspomnianej instytucji i kary umownej.
wyrok SN z 7 sierpnia 2003 r. IV CKN 372/01
1. Roszczenie o odsetki za opóźnienie jest oparte na podstawie faktycznej i prawnej, odrębnej od podstawy należności głównej, dlatego odsetki za opóźnienie z powodu nieterminowej zapłaty świadczenia głównego bezpośrednio nie wpływają na ekwiwalentność świadczeń. Świadczenie uzyskane w wyniku realizacji roszczenia o odsetki za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.) nie powiększa wartości należności głównej i tym samym wprost jej nie waloryzuje. Z tego względu trafna jest konkluzja, że waloryzacja nawet należności głównej nie wyłącza żądania zasądzenia odsetek.
2. Jeżeli dłużnik nie płaci odszkodowania w terminie, wierzyciel nie ma możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego. Doznany przez niego z tego względu uszczerbek powinien być pokryty przez przyznanie mu odsetek za opóźnienie. Innymi słowy, odszkodowanie w rozmiarze, w jakim ono należy się wie-rzycielowi w terminie, w którym ma je zapłacić, powinno być w zasadzie oprocento-wane od tego dnia.
wyrok SN z 22 maja 2003 r. II CKN 134/01
Odsetki, zgodnie z art. 481 k.c., należą się niezależnie od tego, czy powodem nieza-płacenia należnej kwoty były okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność i czy wierzyciel poniósł szkodę. O opóźnieniu w spełnieniu świadczenia, podobnie jak w przypadku zwłoki, można zaś, zgodnie z art. 476 k.c., mówić, gdy dłużnik nie spełnił świadczenia niezwłocznie po wezwaniu.
Od daty zapłaty określonej w tym wezwaniu, pozostawał on w opóźnieniu, które zgodnie z art. 481 § 1 k.c. uprawnia wierzyciela do żądania odsetek. To, czy była wystawiona faktura, na kwotę określoną w wezwaniu, nie ma znaczenia dla ustalenia terminu liczenia odsetek, gdyż faktura jest dokumentem, którym strony zobowiązane są posługiwać się ze względu na przepisy o rachunkowości i jej niewystawienie nie wpływa bezpośrednio na termin zapłaty wynikający z umowy lub wezwania do zapłaty.
postanow. SN z 12 marca 2003 r. III CKN 1026/00
Roszczenie o odsetki określone według zmiennej stopy procentowej nie powinno być zabezpieczone hipoteką zwykłą, lecz jedynie przez wpis hipoteki kaucyjnej, która może zabezpieczać wierzytelności o wysokości nieustalonej (zmiennej).
wyrok SN z 8 stycznia 2003 r. II CKN 1097/00
Pozostawienie stronom swobody określenia wysokości odsetek, gdy ich źródłem jest ustawa, jak i wówczas gdy dopuszczalność ich wynika z umowy, nie uchyla kontroli tych stosunków prawnych formowanych w warunkach wolności gospodarczej pod kątem ogólnych klauzul zabezpieczających obrót gospodarczy przed zjawiskami patologicznymi, które mimo pozornej zgodności z innymi przepisami nie mogą doznawać ochrony ze strony państwa.
wyrok SN z 12 grudnia 2002 r. V CKN 1573/00
Tylko z nieprzedawnionym jeszcze roszczeniem głównym można wiązać następstwo w postaci opóźnienia w spełnieniu świadczenia.
wyrok SN z 25 października 2002 r. IV CKN 1430/00 Wokanda 2003/7-8/9
Wierzyciel nie traci uprawnienia do odsetek od zaległych odsetek (art. 481 § 1 kc) za okres poprzedzający wniesienie powództwa o nie, jeżeli w okolicznościach konkret-nego stanu faktycznego należna mu wierzytelność główna nie podlegała oprocentowaniu. Podobnie jest w razie zasądzenia odsetek za opóźnienie w oznaczonych granicach czasowych bez równoczesnego zasądzenia odsetek od tych odsetek.
wyrok SN z 25 lipca 2002 r. III CKN 1331/00
 Nie można uznać, by odsetki ustawowe utraciły charakter świadczenia waloryzacyj-nego, przejawiającego się w tym, że dłużnik jest zobowiązany do ich zapłaty po-cząwszy od dnia wydania wyroku przez sąd. Przeczy temu twierdzeniu wysokość odsetek ustawowych, nadal znacznie wyższa niż odsetki bankowe od lokat kapitało-wych. Odsetki nie są więc jedynie karą za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego.
wyrok SN z 18 kwietnia 2002 r. II CKN 1216/00 OSNC 2003/4/58
1. Udzielenie adwokatowi pełnomocnictwa procesowego, zawierającego umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, oznacza, że umowa leżąca u podstaw tego pełnomocnictwa objęła wszystkie łączące się ze sprawą czynności procesowe.
2. Niewytoczenie przez klienta oddzielnego procesu o odsetki może być normalnym następstwem zaniechania przez adwokata zgłoszenia żądania zasądzenia odsetek w procesie o należność główną.
wyrok SN z 31 stycznia 2002 r. IV CKN 651/00 OSNC 2002/12/155
Skuteczne skorzystanie przez stronę z prawa zatrzymania wzajemnego świadczenia pieniężnego wyłącza opóźnienie w spełnieniu tego świadczenia (art. 496 w związku z art. 481 § 1 k.c.).

VIII. ODSETKI OD ODSETEK – ANATOCYZM (482)
wyrok SN z 13 października 2005 r. IV CK 162/05
Jednym z trzech wyjątków od zakazu anatocyzmu ustanowionego w art. 482 k.c. jest wynikająca z § 1 tego artykułu dopuszczalność żądania odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek (i to odsetek tzw. kapitałowych, jak i odsetek za opóźnienie od chwili wytoczenia o nie powództwa. Dopuszczalność ta nie zależy od uprzedniego porozumienia stron w tym przedmiocie.
wyrok SN z 11 października 2002 r. I CKN 516/01
Wyrażona w umowie kredytowej możliwość powstania po stronie Banku roszczenia (wierzytelności) o zapłatę odsetek kapitałowych z chwilą wykorzystania przez kredy-tobiorcę części kredytu (tzw. transzy kredytowej), a więc - powstania równolegle na-leżności o zwrot wykorzystanego kredytu (długu odsetkowego i długu głównego kre-dytobiorcy), nie oznacza jeszcze automatycznie prawnej możliwości doliczania długu odsetkowego do długu głównego w celu odpowiedniego oprocentowania całej należności (łącznego zadłużenia). W tej materii niezbędne byłyby dalsze jeszcze ustalenia świadczące o takiej właśnie intencji obu stron umowy kredytowej, a zwłaszcza kredytobiorcy.
wyrok SN z 29 listopada 2001 r. V CKN 603/00
Nie ma przeszkód prawnych, aby bank udzielający długoterminowego kredytu ustalił w umowie kredytowej ze swoim kontrahentem - kredytobiorcą wysokość odsetek oraz sposób ich naliczania (z kapitalizacją lub bez) z uwzględnieniem aktualnych i prognozowanych warunków rynku kapitałowego i techniki kredytowania. Konsekwencją wyłączenia, na podstawie i w granicach wyznaczonych art. 482 § 2 k.c., tzw. anatocyzmu, przewidzianego w art. 482 § 1 k.c., jest zatem możliwość umówienia się z góry przez strony długoterminowej umowy kredytowej, a więc jeszcze przed powstaniem zaległości, o zapłatę w przyszłości odsetek od zaległych i skapitalizowanych odsetek, opóźnienia zapłaty których dopuści się w przyszłości kredytobiorca.
wyrok SN z 24 października 2001 r. III CKN 188/99
Jeżeli w treści umowy pożyczki pieniężnej zamieszczono postanowienie naruszające przewidziany w art. 482 § 1 k.c. zakaz (zastrzeżono na rzecz pożyczkodawcy możliwość żądania odsetek za opóźnienie od zaległych odsetek zwykłych), to nieważność takiego postanowienia nie powoduje z reguły nieważności samej umowy pożyczki (art. 58 § 1 k.c.).
wyrok SN z 1 października 1998 r. I CKN 782/97 OSNC 1999/5/92
Pojęcie "zaległe odsetki", w rozumieniu art. 482 § 1 k.c., obejmuje zarówno odsetki kapitałowe, jak i odsetki za opóźnienie.

wyrok SN z 17 lutego 1997 r. II CKU 3/97 OSNC 1997/6-7/86
Zasądzenie skapitalizowanych, zaległych odsetek z odsetkami za opóźnienie (art. 482 § 1 k.c.) wyłącza możliwość orzeczenia o odsetkach od tych odsetek.
uchwała SN z 18 maja 1994 r. III CZP 70/94 OSNC 1994/11/220
Jeżeli strony nie uzgodniły inaczej, odsetki od odsetek należy liczyć od dnia wyto-czenia powództwa o te odsetki (art. 482 § 1 k.c.).
IX. KARA UMOWNA (483 I NAST.)
wyrok SN z 16 kwietnia 2010 r. IV CSK 494/09
Przepis art. 362 k.c. nie ma zastosowania do kary umownej.
wyrok SN z 17 grudnia 2008 r. I CSK 240/08
1. Postanowienia kontraktu łączące obowiązek zapłaty kary umownej z brakiem lub nieterminowym spełnieniem świadczenia pieniężnego powinny być traktowane jako poczynione contra legem (art. 58 § 3 k.c.). Do przedmiotowo istotnych elementów zastrzeżenia kary umownej zalicza się określenie zobowiązania (albo pojedynczego obowiązku), którego niewykonanie lub nienależyte wykonanie rodzi obowiązek zapłaty kary. Karę umowną strony mogą bowiem zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w ogólności (zobowiązania obligującego dłużnika do świadczenia polegającego na daniu, czynieniu, zaniechaniu lub znoszeniu]; mogą też powiązać karę z poszczególnymi przejawami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (np. zwłoką dłużnika, spełnieniem świadczenia niewłaściwej jakości).
2. Nie zawsze niewykonanie przez stronę zobowiązaną do świadczenia pieniężnego przesądza o charakterze zobowiązania, za które zastrzeżono karę umową. Może bowiem być tak, że skutkiem odstąpienia od umowy będzie spełnienie zobowiązania o charakterze niepieniężnym, np. zwrot rzeczy będącej przedmiotem leasingu.
wyrok SN z 21 sierpnia 2008 r. IV CSK 202/08
Strony mogą zastrzec karę umowną na wypadek wypowiedzenia umowy zlecenia z innych powodów aniżeli ważne. Kara umowna - jak wynika z art. 483 § 1 k.c. - może zostać zastrzeżona wyłącznie w odniesieniu do zobowiązania niepieniężnego. Kategoryczne brzmienie art. 483 § 1 k.c. nie pozostawia wątpliwości, że przepis ten w odnośnym zakresie ma charakter iuris cogentis. Kategorię "zobowiązania niepieniężnego" należy jednak rozumieć szeroko.

wyrok SN z 15 lutego 2008 r. I CSK 354/07
Wyrażenie "odszkodowanie umowne" zawarte w ogólnych warunkach umowy leasingu w stanie prawnym sprzed wprowadzenia do Kodeksu cywilnego umowy leasingu, w żadnym razie nie może być kwalifikowane, jako kara umowna.
wyrok SN z 12 grudnia 2007 r. V CSK 333/07
Kara umowna może być zastrzeżona także w umowie starannego działania.
wyrok SN z 8 listopada 2007 r. III CSK 205/07
Obciążenie leasingobiorcy obowiązkiem spłacenia wszelkich rat ustalonej opłaty nie może być oceniane, jako zastrzeżenie kary umownej. Przemawia za tym wykładnia art. 483 § 1 k.c. dopuszczającego umowne określenie skutków niewykonania umowy w zakresie świadczeń niepieniężnych.
wyrok SN z 22 stycznia 2010 r. V CSK 217/09
Wniosek o miarkowanie kary umownej nie musi zawierać wprost sformułowania, że dłużnik żąda miarkowania kary umownej. Wystarczy gdy w trakcie procesu dłużnik, który wnosi o oddalenie powództwa, podniesienie także zarzut rażącego wygórowa-nia kary umownej.
wyrok SN z 27 lutego 2009 r. II CSK 511/08
1. Miarkowanie kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. może nastąpić także w stosunkach umownych między przedsiębiorcami, ponieważ przepis ten nie zawiera w tym względzie żadnych ograniczeń natury podmiotowej.
2. Wymaganego w art. 484 § 2 k.c. wniosku o miarkowanie kary umownej można doszukiwać się implicite w samym ogólnym żądaniu pozwanego dłużnika nie-uwzględnienia żądania powoda o zapłatę kary umownej.
wyrok SN z 16 stycznia 2009 r. III CSK 198/08
Szkoda poniesiona przez powoda (niezależnie od jej ostatecznego ujęcia w sensie kwotowym lub wskazania tylko jej realnej postaci) stanowi jedno z kilku kryteriów, jakie mogą być brane pod uwagę przy ocenie wygórowanego charakteru kary umownej w świetle art. 484 § 2 k.c.
wyrok SN z 26 listopada 2008 r. III CSK 168/08
Przewidziane w art. 484 § 2 k.c. uprawnienie do żądania zmniejszenia kary umownej jest środkiem obrony pozwanego prowadzącym do częściowego oddalenia powództwa, a zatem może być realizowane jedynie w formie zarzutu merytorycznego. Gramatyczna wykładnia art. 484 § 2 k.c., a także okoliczność, że zarzut taki może być oparty na dwóch różnych przesłankach, prowadzi do wniosku, iż powinien zostać konkretnie sprecyzowany przez zgłaszającego.

wyrok SN z 15 października 2008 r. I CSK 126/08
1. Przepis art. 484 k.c. reguluje jedynie tzw. miarkowanie kary umownej, co sprowa-dza się do możliwości obniżenia wysokości świadczenia z tego tytułu należnego wierzycielowi w zastrzeżonej w umowie wysokości, w następstwie nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Przepis ten w sposób wyczerpujący reguluje przesłanki, które mogą stanowić podstawę miarkowania kary umownej.
2. Nie jest wykluczone uznanie dochodzenia roszczenia o zapłatę kary umownej za nadużycie prawa na podstawie art. 5 k.c.
wyrok SN z 20 czerwca 2008 r. IV CSK 49/08
Skuteczne złożenie oświadczenia o potrąceniu poza postępowaniem sądowym nie wyklucza możliwości domagania się miarkowania kary umownej w procesie.
wyrok SN z 11 października 2007 r. IV CSK 181/07
Konstrukcja kary umownej zaliczalnej nie wyłącza możliwości jej miarkowania na podstawie art. 484 § 2 k.c. Kryterium oceny rażącego wygórowania takiej kary może być relacja jej wysokości do odszkodowania należnego wierzycielowi na zasadach ogólnych.
wyrok SN z 21 września 2007 r. V CSK 139/07
Miarkowanie kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w spełnieniu całości świadczenia jest co do zasady dopuszczalne także ze względu na wykonanie przez dłużnika zobowiązania w znacznej części.
wyrok SN z 8 sierpnia 2008 r. V CSK 85/08
Z punktu widzenia wierzyciela samo niewykonanie zobowiązania jest szkodą a umówiona kara służy w sposób ogólny jej naprawieniu, co w gospodarce opartej na swobodzie umów oznacza funkcję stymulacyjną skłaniającą do wykonywania zobowiązań zgodnie z ich treścią.
wyrok SN z 20 czerwca 2008 r. IV CSK 49/08
Skuteczne złożenie oświadczenia o potrąceniu poza postępowaniem sądowym nie wyklucza możliwości domagania się miarkowania kary umownej w procesie.
wyrok SN z 6 lutego 2008 r. II CSK 421/07
Możliwe jest zgłoszenie zarzutu opartego na art. 484 § 2 k.c. do daty zamknięcia po-stępowania przed Sądem drugiej instancji.
Dłużnik zamierzający zgłosić żądanie oparte na art. 482 § 2 k.c. obowiązany jest wyraźnie takie żądanie sformułować oraz wykazać jego zasadność przy pomocy zaoferowanych na jego poparcie dowodów, a także wskazać przesłanki obniżenia kary.


wyrok SN z 8 lutego 2007 r. I CSK 420/06   
Sformułowanie art. 483 § 1 k.c. dopuszczające zastrzeżenie kary umownej w "okre-ślonej sumie" w sposób jednoznaczny prowadzi do wniosku, że kara ta powinna być w chwili zastrzegania wyrażona kwotowo. Dopuszczalne byłoby posłużenie się innymi miernikami wysokości, np. ułamkiem wartości rzeczy albo ułamkiem innej sumy (wartości kontraktu), jeżeli ustalenie kwoty byłoby tylko czynnością arytmetyczną, natomiast przyjęcie konstrukcji prawnej zakładającej ustalanie w przyszłości podstawy naliczania kary umownej nie byłoby zgodne z art. 483 § 1 k.c. i stanowiłoby inną czynność prawną.
wyrok SN z 7 lutego 2007 r.  III CSK 288/06
Odstąpienie od umowy stanowi realizację uprawnień związanych z określonymi wypadkami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązań z umów wzajemnych (art. 491-493 k.c.) i skuteczne odstąpienie od umowy stanowi w pewnym sensie potwierdzenie, że istotnie miał miejsce przypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez drugą stronę. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy można zatem traktować jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej. Ocena skuteczności zastrzeżenia kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy nie może być oderwana od oceny, na czym polegało niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
wyrok SN z 20 października 2006 r. IV CSK 178/06 OSNC 2007/7-8/118
Roszczenie o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek wypowiedzenia umo-wy o dzieło zawartej na czas oznaczony nie jest roszczeniem wynikającym z umowy o dzieło w rozumieniu art. 646 k.c.
wyrok SN z 20 października 2006 r. IV CSK 154/06 OSNC 2007/7-8/117
Można zastrzec skutecznie, na podstawie art. 483 k.c., karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy leasingu, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków przez leasingobiorcę (korzystającego).
wyrok SN z 5 października 2006 r. IV CSK 157/06 OSNC 2007/7-8/114
Wykonanie prawa odstąpienia inwestora od umowy o roboty budowlane nie pozba-wia go roszczenia o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek przekroczenia terminu oddania obiektu.
wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r. II CSK 90/06 OSNC 2007/6/92
Roszczenie o zapłatę kary umownej za zwłokę w terminowym usunięciu wady przedmiotu umowy o roboty budowlane staje się wymagalne w pierwszym dniu po upływie terminu do usunięcia wady (art. 120 § 1 w związku z art. 471 k.c.).
wyrok SN z 19 kwietnia 2006 r. V CSK 34/06
Możliwość miarkowania wysokości kary umownej na podstawie art. 484 § 2 k.c. nie jest wyłączona w stosunkach między podmiotami gospodarczymi, w ramach prowa-dzonej przez nie działalności. Wykonanie w uzgodnionym przez strony terminie większości robót może uzasadniać obniżenie kary, której wysokość została ustalona w odniesieniu do wartości całych robót. Z kolei ocena, czy kara jest w konkretnych okolicznościach rażąco wygórowana może uwzględniać szereg okoliczności, w tym także relację między wysokością kary umownej i wartością robót ustaloną w umowie, w której kara umowna została zastrzeżona.
3. Możliwość dochodzenia kary umownej nie jest wprawdzie uzależniona od wystą-pienia szkody związanej z nienależytym wykonaniem zobowiązania, jednakże ocena zaistniałej z tego powodu szkody może mieć wpływ na ograniczenie wysokości dochodzonej kary umownej.
wyrok SN z 18 sierpnia 2005 r. V CK 90/05 M.Prawn. 2005/18/874
Bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa jest art. 483 KC. Kary umowne mogą być wyłącznie sankcją za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązań niepieniężnych. Dlatego za niedopuszczalne należy uznać zastrzeżenie kary umownej w przypadku zobowiązania leasingobiorcy, ponieważ jego obowiązek wobec kontrahenta polega na obowiązku zapłaty rat leasingowych.
wyrok SN z 8 lipca 2004 r. IV CK 583/03   
Przy karze umownej, w razie braku rozszerzenia odpowiedzialności na podstawie art. 471 k.c., wina w niewykonaniu zobowiązania jest podstawową przesłanką roszczenia na podstawie art. 483 k.c.
wyrok SN z 15 stycznia 2004 r. II CK 341/02 M.Prawn. 2007/10/569
Skuteczne zastrzeżenie kary umownej w razie niewykonania zobowiązania zawarcia umowy w formie aktu notarialnego wymaga ścisłego określenia w umowie zobowiązującej wszystkich postanowień tego aktu wpływających na rodzaj i treść wyrażonej w nim umowy.
wyrok SN z 4 grudnia 2003 r. II CK 271/02
1. Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody.
2. Kodeks cywilny przewiduje pewne możliwości częściowego - ale nie całkowitego - uchylenia się od obowiązku zapłaty kary umownej. Art. 484 § 2 k.c. dopuszcza bo-wiem zmniejszenie (miarkowanie) kary umownej, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Wniosek o miarkowanie kary umownej zawarty jest implicite w żądaniu pozwanego oddalenia powództwa i w całokształcie jego twierdzeń.
uchwała SN z 6 listopada 2003 r. III CZP 61/03 7 sędziów - zasada prawna
Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody.
wyrok SN z 17 czerwca 2003 r. III CKN 122/01
1. Kara umowna ma na celu naprawienie szkody poniesionej przez wierzyciela na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. W art. 483 § 1 k.c. wyraźnie mowa jest o naprawieniu szkody, które następuje przez zapłatę kary umownej, a w art. 484 § 1 k.c. ustawodawca wskazuje, że kara umowna należy się bez względu na wysokość poniesionej szkody. Ustawowe określenie "bez względu na wysokość poniesionej szkody" nie może być utożsamiane z określeniem "nieza-leżnie od poniesienia szkody".
Powyższa wykładnia nie wyłącza represyjnego charakteru kary umownej. Należy bowiem zauważyć, że element represji wyraża się w uniezależnieniu prawa do do-magania się należności z tytułu kary umownej od wielkości szkody (art. 484 § 1 zd. 1 k.c.). Zatem wierzyciel, nawet jeżeli poniósł niewielki uszczerbek majątkowy związany z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania, może żądać zapłaty kwoty ustalonej w umowie. Jedynie w sytuacjach szczególnych, tzn. wtedy, gdy zobowiązanie w znacznej części zostało wykonane lub gdy kara umowna jest rażąca wygórowana, możliwe jest miarkowanie kary umownej (art. 484 § 2 k.c.).
2. Odmienną kwestią jest dopuszczalność zawarcia przez strony w umowie zastrze-żenia, zgodnie z którym dłużnik, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, będzie zobligowany do zapłaty określonej sumy pieniężnej. Takie postanowienie umowne pozostaje, przynajmniej co do zasady, w granicach swobody kontraktowania wyznaczonych treścią art. 3531 k.c. Nie może budzić wątpliwości dopuszczalność wyrażenia przez dłużnika zgody na obciążenie go takim obowiązkiem.
wyrok SN z 22 maja 2003 r. II CK 367/02
1. Przepis art. 644 k.c. nie uzależnia skuteczności oświadczenia zamawiającego o odstąpieniu od umowy od jednoczesnego zapłacenia przyjmującemu zamówienie wynagrodzenia.
2. Przejawem dokonania przez Sąd drugiej instancji własnych ustaleń i ocen jest również wyrażenie aprobaty dla ustaleń i ocen Sądu pierwszej instancji, a nie wy-łącznie poczynienie nowych, odmiennych od nich, ustaleń, które nota bene mogą być dokonane co do zasady także bez przeprowadzenia przez Sąd drugiej instancji postępowania dowodowego.
3. Zastrzeżenie kary umownej o kumulatywnym charakterze zmierza do realnego wykonania zobowiązania, którego osiągnięcie mogą właśnie zapewnić takie sankcje ekonomiczne, w których dominuje funkcja stymulacyjna i represyjna. Funkcja kompensacyjna kar zaliczalnych wielokrotnie nie pozwala osiągnąć zamierzonego celu i nie służy pewności wykonania świadczenia niepieniężnego.
Z powyższych względów nie sposób uznać, iż dochodzenie kar umownych w za-strzeżonej umową wysokości jest wykonywaniem prawa podmiotowego w sposób sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.
wyrok SN z 19 marca 2003 r. I CKN 174/01
Strony mogą umawiać się wedle swojej woli niekoniecznie zgodnie z panującymi zwyczajami (art. 3531 k.c.). Przyczyny ewentualnego różnicowania wysokości kar umownych mogą być różne, np. uwzględniające różny stopień zagrożenia co do niestarannego zachowania się każdej ze stron, nieporównywalny charakter czynności obwarowanych karami, ustępstwa na rzecz partnera w celu zdobycia lub utrzymania rynku podaży lub popytu, itp.
wyrok SN z 19 grudnia 2000 r. V CKN 171/00
Przy zastosowaniu art. 483 § 1 kc bierze się pod uwagę charakter prawny tych zo-bowiązań (pieniężne, niepieniężne), które należą do essentialia negotii, a nie obo-wiązki pochodne (dodatkowe).
wyrok SN z 27 czerwca 2000 r.  I CKN 791/98   
Jeżeli strony w umowie zastrzegły kary umowne w każdym wypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy są przyczyny, które spowodowały niedotrzymanie przez dłużnika terminu wykonania zobowiązania.
wyrok SN z 16 lipca 1998 r. I CKN 802/97 OSNC 1999/2/32
Jeżeli przedmiotem żądania pozwu jest zasądzenie kary umownej, a pozwany wnosi o oddalenie powództwa, należy uznać, że w tym wniosku pozwanego zawarty jest także wniosek o obniżenie kary umownej.
wyrok SN z 25 maja 2007 r. I CSK 484/06 Biul.SN 2007/11/14 
Nie jest dozwolone zastrzeganie we wzorcu umownym kary umownej rażąco wygó-rowanej.

wyrok SN z 12 maja 2006 r. V CSK 55/06
 Jeżeli już w samej apelacji powód skoncentrował się tylko na eksponowaniu braku przesłanek powstania roszczenia o zapłatę kary umownej po stronie pozwanego (kupującego), to po wzięciu pod uwagę obrony powoda przed zgłoszonym przez pozwanego zarzutem potrącenia, prezentowanym już od początku postępowania (po wniesieniu przez pozwanego sprzeciwu od nakazu zapłaty), należałoby przyjąć, że w samym kwestionowaniu przez powoda przesłanek powstania wierzytelności o zapłatę kary umownej tkwi również implicite ewentualny wniosek o odpowiednie zredukowanie wysokości kary umownej.
Brak szkody lub jej nieznaczna wysokość może tworzyć odpowiednie kryterium redukowania kary umownej.
wyrok SN z 23 marca 2006 r. IV CSK 89/05 OSNC 2007/1/15
Prawomocny wyrok oddalający powództwo o zasądzenie części roszczenia ma moc wiążącą w sprawie, w której powód dochodzi pozostałej jego części, tylko wtedy, gdy obie części roszczenia wynikającego z tego samego stosunku prawnego oparte są na tych samych okolicznościach faktycznych.
wyrok SN z 8 lutego 2006 r. II CSK 151/05   
Skoro kara umowna należy się w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 484 § 1 k.c.), to za paradoksalną ocenić należałoby koncepcję zakładającą, że przyczyny uzasadniające odstąpienie od umowy przez jedną stronę mogą stanowić jednocześnie podstawę dochodzenia przez drugą stronę kar umow-nych.
wyrok SN z 14 kwietnia 2005 r. II CK 626/04
Jakkolwiek wysokość szkody, czy też należnego wierzycielowi odszkodowania sta-nowi istotne kryterium redukcji kary umownej, to nieuzasadnionym jest stwierdzenie, że miarkowanie kary umownej powinno doprowadzić ją do wysokości odpowiadającej wysokości szkody.
wyrok SN z 9 lutego 2005 r. II CK 420/04 
1. W art. 484 § 1 zdanie pierwsze k.c. występuje modyfikacja ogólnych przesłanek odpowiedzialności kontraktowej dłużnika w razie powstania obowiązku zapłaty przez niego kary umownej, ponieważ jej zapłata w wysokości pierwotnie umówionej może nastąpić bez względu na fakt wystąpienia szkody. Zastrzeżenie kary umownej powoduje modyfikację reguł odpowiedzialności w tym sensie, że wierzyciel wykazuje tylko sam fakt zastrzeżenia kary umownej i niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Kara umowna stanowi więc jedną z umownych sankcji kontraktowych aktualizującą się w związku z naruszeniem zobowiązania przez dłużnika.
2. W sytuacji gdy, powód (dłużnik) podważa jedynie materialnoprawną podstawę swojej odpowiedzialności i nie kwestionuje wyliczenia kary umownej oraz nie wyka-zuje, czy i w jakich rozmiarach wierzyciel poniósł szkodę, to element szkody nie mo-że stanowić przesłanki miarkowania kary umownej określonej w art. 484 § 2 k.c.
wyrok SN z 8 lipca 2004 r. IV CK 522/03 OSNC 2005/7-8/131
Przepis art. 362 k.c. nie może stanowić samoistnej podstawy zmniejszenia kary umownej; zmniejszenie takie może nastąpić na podstawie art. 484 § 2 k.c.
wyrok SN z 18 czerwca 2003 r. II CKN 240/01
Sąd jedynie na wniosek dłużnika może miarkować karę umowną i wniosek taki powinien w zasadzie być zgłoszony w sposób wyraźny, tym bardziej gdy dłużnik reprezentowany jest przez adwokata. Nie zawsze zatem żądanie oddalenia powództwa o zasądzenie kary umownej powinno być potraktowane przez Sąd jako zawierające w sobie także żądanie zmniejszenia takiej kary. Taka sytuacja nie zachodzi, gdy żądanie oddalenia powództwa nie ma w istocie żadnego związku z karą umowną i nie wynika z kwestionowania jej co do zasady albo co do wysokości. Rozważanie w takim wypadku przez Sąd zasadności miarkowania kary umownej oznaczałoby naruszenie zasady równości procesowej stron oraz działanie Sądu z urzędu, w sytuacji gdy nie ma ku temu ustawowych podstaw.
wyrok SN z 14 maja 2002 r. V CKN 357/00
Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika określonej w art. 471 k.c., od określonego w tym przepi-sie odszkodowania kara umowna różni się tylko tym, że przysługuje - jak wynika z art. 484 § 1 k.c. - bez względu na wysokość szkody.
X. POTRĄCENIE (480)
uchwała SN z 12 stycznia 2010 r. III CZP 117/09
Wspólnik spółki z o.o. może potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu dopłat.
wyrok SN z 17 września 2009 r. IV CSK 144/09
Przepisy art. 34-37 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 24.10.1934 r. – prawo upadłościowe nie wykluczają potrącenia na zasadach ogólnych wierzytelności masy upadłości z wierzytelności do masy.
wyrok SN z 14 stycznia 2009 r. IV CSK 356/08
Od potrącenia jako czynności materialno prawnej, odróżnić trzeba zarzut potrącenia będący czynnością procesową. Oświadczenie o potrąceniu, o którym mowa w art. 499 k.c., jest czynnością materialnoprawną powodującą – w razie wystąpienia prze-słanek określonych w art. 498 § 1 k.c. - odpowiednie umorzenie wzajemnych wierzytelności, natomiast zarzut potrącenia jest czynnością procesową, polegającą na żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części z powołaniem się na okoliczność, że roszczenie objęte żądaniem pozwu, wygasło wskutek potrącenia, Oświadczenie o potrąceniu stanowi zatem materialnoprawną podstawę zarzutu potrącenia.
wyrok SN z 20 czerwca 2008 r. IV CSK 49/08
1. Wytoczenie powództwa przez wierzyciela wzajemnego nie pozbawia pozwanego możliwości dokonania czynności prawnych prowadzących do wygaśnięcia docho-dzonej wierzytelności. Jeżeli jest on również wierzycielem powoda, może w szcze-gólności złożyć oświadczenie o potrąceniu. Dokonanie tego poza procesem, w razie spełnienia się przesłanek materialnych, prowadzi do wygaśnięcia wierzytelności i, w zależności od etapu postępowania, może wpłynąć na treść rozstrzygnięcia. Dokona-nie potrącenia jest uprawnieniem wierzyciela, dla którego rozpoczęła się faza kom-pensacyjna. Powstanie możliwości potrącenia nie stwarza po jego stronie obowiązku. Jedną granicą czasową skorzystania z uprawnienia jest zakończenie fazy kompensacyjnej z powodu odpadnięcia przesłanek, w szczególności na skutek zapłaty jednej z wierzytelności czy jej wygaśnięcia na innej podstawie. W tym okresie wierzyciel może - według własnego uznania - zażądać spełnienia świadczenia, albo dokonać potrącenia, albo zachować się całkowicie pasywnie (nie musi realizować swojej należności).
2. Skuteczne złożenie oświadczenia o potrąceniu poza postępowaniem sądowym nie wyklucza możliwości domagania się miarkowania kary umownej w procesie.
wyrok SN z 3 kwietnia 2008 r. II CSK 610/07
Jeżeli inwestor odstępuje od umowy na podstawie art. 637 § 1 k.c. w zw. z art. 656 § 1 k.c., to brak podstaw do twierdzenia, że nabywa on roszczenie "o naprawienie szkody obejmującej koszt wykonania zastępczego". W grę mogłoby wchodzić (przy stwierdzeniu odpowiedniej kategorii wad) jedynie uprawnienie do żądania obniżenia wynagrodzenia (art. 637 § 2 k.c. zd. 2 k.c.), a nie jest to przecież wierzytelność, która mogłaby być przedstawiona do potrącenia na podstawie art. 498 § 1 k.c.
wyrok SN z 18 marca 2008 r. IV CSK 9/08
1. Natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c. następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie. Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.
2. Art. 61 k.c. nie wymaga aby adresat oświadczenia woli rzeczywiście zapoznał się z jego treścią. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Jed-nak sam wydruk kontrolny potwierdzający wysłanie faksu z potwierdzeniem odebra-nia go przez adresata, nie jest dowodem pewnym, lecz tylko dowodem prima facie, że odbiorca mógł zapoznać się z zawartym w jego treści oświadczeniem woli. Dowód pewny stanowi natomiast potwierdzona przez odbiorcę kopia faksu.
wyrok SN z 18 stycznia 2008 r. V CSK 367/07
1. Ocena i interpretacja wymagalności roszczeń dochodzonych w ramach reżimu deliktowego, przy których rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia związano z po-wstaniem szkody tradycyjnie rozumianej, jako uszczerbek w majątku poszkodowa-nego będący skutkiem czynu niedozwolonego, nie może być przenoszona automa-tycznie do reżimu kontraktowego i przesądzać o wykładni art. 120 § 1 k.c. przy jego stosowaniu do oceny wymagalności roszczeń kontraktowych.
2. Przedawnienie roszczeń ogólnie uregulowanych w art. 120 § 1 k.c. rozpoczyna bieg od dnia wymagalności. Przez wymagalność należy rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, którego początek następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona. Wówczas też następuje początek biegu przedawnienia i dopuszczalności potrącenia (art. 498 § 1 k.c.).
3. Ustawodawca w art. 442 § 1 k.c. ustanowił wprawdzie termin przedawnienia, bie-gnący a tempore scientiae, ale ograniczył go bezwzględnym terminem biegnącym a tempore facti (art. 442 § 1 zd. 2 k.c.), a ponadto konstrukcja przepisów o przedaw-nieniu roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych jest zasadniczo różna od normy ogólnej przyjętej w art. 120 § 1 k.c., ponieważ odrywa się do wymagalności roszcze-nia. Dlatego nie może być w drodze analogii stosowana do roszczeń odszkodowaw-czych ex contractu.
4. Artykuł 120 § 1 zd. 2 k.c. wiąże, bowiem stan wymagalności z możliwością podję-cia czynności przez uprawnionego, co w odniesieniu do konkretnego stanu faktycz-nego oznaczałoby również datę niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.


wyrok SN z 23 października 2007 r. III CSK 106/07
Kauzalny charakter potrącenia umownego oznacza, że oczekiwany skutek czynności może powstać pod dwoma warunkami: rzeczywistego istnienia obu wierzytelności i wzajemności w ich umorzeniu. Z natury prawnej kompensaty umownej wynikają dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze, istnienie wierzytelności podlegających kompensacie podlega udowodnieniu na warunkach określonych przez prawo procesowe. Po drugie zaś, skoro strony mogą w sposób dowolny określić zakres kompensaty, i zakres ten określą, będzie on dla nich wiążący. Oznacza to, że skuteczność oświadczeń w tym przedmiocie składanych będzie uzależniona od tego, czy odpowiadają one umowie.
uchwała SN 7 sędziów z dnia 19.10.2007 r. III CZP 58/07 Biul.SN 2007/10/9
Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia do wysokości wierzytelności dochodzonej przez powoda.
uchwała SN z 23.01.2007 r. III CZP 125/06 OSNC 2007/11/162 
Dopuszczalne jest zgłoszenie zarzutu potrącenia przez wierzyciela upadłego w pro-cesie wytoczonym przeciwko niemu przez syndyka masy upadłości w sytuacji, gdy przedstawiona do potrącenia wierzytelność została przed wytoczeniem powództwa zgłoszona w postępowaniu upadłościowym wraz z zarzutem potrącenia z wierzytel-nością aktualnie dochodzoną przez syndyka.
wyrok SN z 20.12.2006 r. IV CSK 299/06   
Procesowy zarzut potrącenia nie jest formą dochodzenia roszczeń, lecz środkiem obrony pozwanego. Z tego względu nie wywołuje w zakresie roszczenia nim objętego ani stanu sprawy w toku (lis pendens) ani też powagi rzeczy osądzonej (res iudicata). Potrącenie jest przede wszystkim instytucją prawa materialnego. Z tego względu ocena prawna zarzutu potrącenia jest kwestią prejudycjalną dla oceny zasadności powództwa, choć ta ocena nie jest wprost wyrażona w sentencji orzeczenia. Sąd nie może uchylić się od zbadania zasadności potrącenia (art. 498 k.c.) w ramach rozpoznawanej sprawy, co oznacza, że zobowiązany jest ocenić czy istnieje i w jakiej wysokości wierzytelność pozwanego.
Nieuwzględnienie zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie w późniejszym dochodzeniu pozwem objętego tym zarzutem roszczenia. Uwzględnienie zarzutu potrącenia skutkuje natomiast umorzeniem wierzytelności do kwoty wierzytelności niższej i oddaleniem powództwa albo uwzględnianiem jego w niższej wysokości, a więc uwzględnienie zarzutu potrącenia ma ścisły wpływ na ocenę prawną samego powództwa wyrażoną w sentencji orzeczenia. Sąd raz prawomocnie rozstrzygając o zasadności powództwa nie może w innym postępowaniu orzec odmiennie. W związku z czym uwzględnienie zarzutu potrącenia w prawomocnym orzeczeniu wywołuje ten skutek, że sąd w innym postępowaniu nie może ponownie uwzględnić "skonsumowany" zarzut potrącenia w procesie prawomocnie zakończonym, ani też uwzględnić powództwa o zasądzenie kwoty, która była przedmiotem skutecznie podniesionego zarzutu potrącenia
wyrok SN z 14.11.2006 r. II CSK 192/06   
1. Dla uznania, że potrącenie wywołało skutek prawny w postaci wygaśnięcia (umo-rzenia) wzajemnych wierzytelności, nie wystarcza samo powoływanie się przez składających oświadczenie o potrąceniu na fakt przysługiwania im wierzytelności przeznaczonej do potrącenia. Istnienie tej wierzytelności muszą udowodnić.
2. Przepis art. 19 ust. 2 Prawa wekslowego nie ma zastosowania, jeżeli w chwili na-bycia weksla dłużnikowi nie przysługiwał jeszcze odpowiedni zarzut (np. potrącenia). Tak samo, jeżeli nabywca dopiero później dowiedział się o okolicznościach uzasadniających pozbawienie dłużnika zarzutów. Nabywca nie ma bowiem obowiązku dowiadywania się u dłużnika wekslowego o okolicznościach dotyczących powstania jego zobowiązania.
wyrok SN z 13.10.2006 r. III CSK 256/06 OSNC 2007/7-8/116
Przewidziane w art. 187 § 1 k.p.c. wymagania formalne nie mają zastosowania do zarzutu potrącenia.
wyrok SN z 4.10.2006 r. II CSK 202/06
1. O tym, czy czynność procesowa przerywa czy nie bieg przedawnienia decydują przesłanki art. 123 § 1 pkt 1 k.c., regulującego przerwę biegu przedawnienia i okre-ślającego, jakie czynności procesowe bieg ten przerywają. Czynność procesowa wtedy przerywa bieg przedawnienia, gdy można ją uznać za "przedsięwziętą bezpo-średnio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia". Poza tą przesłanką, wskazany przepis nie zawiera żadnych dodatko-wych warunków. W szczególności nie wymaga, by czynność ta miała charakter czynności procesowej ofensywnej a nie obronnej albo żeby wiązała się z większym czy mniejszym ryzykiem procesowym lub trudnościami w realizacji roszczenia. W świetle przesłanek art. 123 § 1 pkt 1 k.c. nie ma znaczenia, czy czynność procesowa podjęta "bezpośrednio w celu" realizacji roszczenia, wywołuje procesowy skutek taki jak wytoczenie powództwa, czy tylko zarzutu procesowego, nie ma też znaczenia, czy Sąd orzeknie w wyroku o zgłoszonym roszczeniu. Konieczne jest tylko to, by przedsięwzięcie przez wierzyciela określonej czynności procesowej obiektywnie mogło doprowadzić do skutku określonego w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i by w tym celu czynność ta została przez wierzyciela podjęta. Nie musi to być jednak jej cel jedyny. Istotne jest zatem tylko zgłoszenie roszczenia w określonym celu (jego realizacji) przed właściwym organem, w prawem przewidzianej formie i obiektywna skutecz-ność tej czynności, to jest jej zdolność do wywołania skutku w postaci realizacji roszczenia.
2. Zarzut potrącenia zgłoszony w procesie jest więc, w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu zrealizowania zgłoszonej do potrącenia wierzytelności i obiektywnie może do takiego skutku doprowadzić. Prze-rywa zatem bieg przedawnienia.
uchwała SN z 27.07.2006 r. III CZP 59/06 Biul.SN 2006/7/11
Dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przy-sługuje względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie.
wyrok SN z 26 maja 2006 r. V CSK 105/06 OSP 2007/5/61
glosa krytyczna: Pyziak-Szafnicka M. OSP 2007/5/61
Podniesienie przez pozwanego zarzutu potrącenia nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia objętego tym zarzutem.
wyrok SN z 3.02.2006 r. I CK 361/05 OSNC 2006/11/189
Wspólnik spółki jawnej - po przekształceniu jej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i wpisaniu do rejestru - nie może potrącić wierzytelności przysługującej spółce jawnej.
wyrok SN z 18 stycznia 2006 r. V CSK 74/05
1. Nie można podzielić poglądu, że postępowanie upadłościowe stanowi sprawę w toku w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Celem postępowania upadłościowego nie jest bowiem rozstrzygnięcie o danym roszczeniu, lecz zaspokojenie wierzycieli po-przez likwidację masy upadłości i podział uzyskanych funduszy. Rozstrzygnięcie w przedmiocie wierzytelności, tj. jej uznanie lub odmowa uznania nie ma waloru rzeczy osądzonej, gdyż wydawane jest przede wszystkim dla celów postępowania upadłościowego i może być kwestionowane we właściwy sposób, z reguły w drodze procesu.
2. Art. 34 § 1 Prawa upadłościowego jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 498 k.c., gdy chodzi o przesłankę wymagalności potrącanych wierzytelności. Oświadczenie o potrąceniu złożone przez wierzyciela w postępowaniu upadłościo-wym jest skuteczne, nawet jeżeli jego wierzytelność w chwili składania oświadczenia nie była jeszcze wymagalna.
wyrok SN z 20.12.2005 r. V CSK 68/05
Praktyka gospodarcza zachęca do poszukiwania pragmatycznych sposobów wyga-szania zobowiązań i w związku z tym ukształtowały się w obrocie umowy (porozu-mienia) kompensacyjne, z udziałem wielu podmiotów (co najmniej trzech), prowa-dzące do umarzania zobowiązań w sposób bezgotówkowy. Pojęcie "kompensaty" (odpowiednika potrącenia) jest tu wykorzystywane do odróżnienia potrącenia umownego od potrącenia ustawowego (art. 498 i następne k.c.) i urzeczywistnia się w porozumieniu kompensacyjnym, będącym pozakodeksową umową, której podstawę prawną stanowi art. 3531 k.c. Umowa taka umożliwia dokonywania przesunięć majątkowych między stronami, najczęściej w wyniku przelewu wierzytelności, przejęcia długu oraz zwolnienia z długu, i prowadzi w konsekwencji do umorzenia ich zobowiązań ze skutkiem ex nunc. Specyfika takich wielostronnych porozumień polega m.in. na tym, że mamy do czynienia z jednej strony z umową wielu podmiotów, a jednocześnie w jej obrębie dochodzi do umownych relacji dwustronnych między bezpośrednimi kontrahentami, na podstawie istniejących tylko między nimi więzi prawnych. Umowy kompensacyjne są umowami kauzalnymi.
wyrok SN z 20.0.2005 r. II CK 126/05 OSNC 2006/4/74
Wierzytelność zasądzona prawomocnym orzeczeniem sądu jest wierzytelnością zaskarżalną w rozumieniu art. 498 § 1 k.c. i może być przedstawiona do potrącenia.
wyrok SA w Szczecinie z 13.10.2005 r. I ACa 324/05 OSA 2006/7/22
1. Wobec doniosłości skutków potrącenia, należy wykluczyć możliwość składania oświadczeń o potrąceniu w sposób dorozumiany.
2. Uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje, nie wymaga złożenia wyraźnego oświadczenia woli, a wystarczające jest zewnętrzne wyrażenie przeświadczenia o istnieniu roszczenia, a więc oświadczenia wiedzy.
wyrok SN z 12.10.2005 r. III CK 90/05
 Chociaż z treści art. 498 k.c. można by wnosić, że przesłankę wymagalności odnosi się do obu wierzytelności, to powszechnie przyjmuje się, że tylko wierzytelność po-trącającego, czyli strony aktywnej, powinna być wymagalna. Ograniczenie warunku wymagalności tylko do wierzytelności strony aktywnej znajduje uzasadnienie w samej konstrukcji potrącenia. Potrącenie jest bowiem równoznaczne z przymusowym zaspokojeniem wierzytelności przysługującej osobie, która składa oświadczenie woli, a egzekucja wierzytelności niewymagalnej nie może być prowadzona. Dokonując potrącenia strona płaci równocześnie swój dług, a skoro według art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia w razie wątpliwości poczytuje się za zastrzeżony na korzyść dłużnika, to co do zasady nie ma przeszkód, by zobowiązany spłacił dług przed terminem. Dlatego potrącenie z wierzytelnością jeszcze niewymagalną jest dopuszczalne, wystarczy by wobec potrącającego istniała oraz by świadczenie mogło być spełnione. Dłużnik nie może więc sprzeciwić się ściągnięciu wymagalnego długu powołując się na to, że jego wierzytelność wzajemna wobec wierzyciela egzekwującego jest jeszcze niewymagalna.

wyrok SN z 15.09.2005 r. II CK 61/05
W postępowaniu upominawczym, również w sprawie gospodarczej, pozwany po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty, może zgłosić zarzut potrącenia.
wyrok SN z 9.08.2005 r. IV CK 79/05 OSNC 2006/6/108
Niedopuszczalne jest potrącenie wierzytelności, przysługującej jednemu z małżon-ków w stosunku do osoby trzeciej z wierzytelnością, która służy tej osobie w stosun-ku do drugiego małżonka.
wyrok SN z 24.06.2005 r. V CK 704/04
Zarzut przedawnienia nie jest formą dochodzenia roszczeń i stawia stronę w zdecy-dowanie gorszej sytuacji prawnej, np. jego uwzględnienie nie wywołuje powagi rze-czy osądzonej. Pozostaje on wyłącznie środkiem obrony pozwanego, a dokonanie potrącenia ze względu na jego skutki porównywalne jest do zarzutu wygaśnięcia zobowiązania przez uiszczenie.
wyrok SN z 14.06.2005 r. V CK 730/04
1. Przepisy art. 34 i następne Prawa upadłościowego o potrąceniu w postępowaniu upadłościowym stosuje się wyłącznie do potrącenia między wierzytelnością do upa-dłego i taką wierzytelnością upadłego, która należy do masy upadłości. Jeżeli nato-miast potrącenie następuje między wierzytelnością wierzyciela a taką wierzytelnością upadłego, która nie należy do masy upadłości, to odbywa się ono na ogólnych zasadach (art. 498-505 k.c.).
2. Dopuszczalność potrącenia wierzytelności powstałych po ogłoszeniu upadłości w stosunku do jednego z wierzycieli powinna być oceniana według art. 498-505 k.c., a nie według art. 34-37 Prawa upadłościowego.
wyrok SN z 26.01.2005 r. V CK 404/04
Pojęcie "kompensaty" (w istocie odpowiednika potrącenia) jest wykorzystywane do odróżnienia potrącenia umownego od potrącenia ustawowego (art. 498 i następne k.c.) i urzeczywistnia się w porozumieniu kompensacyjnym, będącym pozakodekso-wą umową, której podstawę prawną stanowi art. 3531 k.c. Umowa taka umożliwia dokonywanie przesunięć majątkowych między stronami, najczęściej w wyniku prze-lewu wierzytelności, przejęcia oraz zwolnienia z długu i prowadzi w konsekwencji do umorzenia ich zobowiązań ze skutkiem ex nunc.
wyrok SN z 9.11.2004 r.  IV CK 188/04
Dopuszczalne jest, dokonane z inicjatywy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, potrącenie jej wierzytelności z tytułu nieuiszczonego przez wspólnika wkładu pie-niężnego z wierzytelnością pieniężną przysługującą temu wspólnikowi w stosunku do spółki.


wyrok SN z 20.10.2004 r. I CK 204/04
Przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania z mocy ustawy nie uprawnia peł-nomocnika procesowego do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrące-niu. Oświadczenie woli mocodawcy o udzieleniu pełnomocnictwa do złożenia takiego oświadczenia może być jednak złożone w sposób dorozumiany.
wyrok SN z 4.02.2004 r. I CK 181/03
1. Dyrektywa celowego działania strony pozwala przyjąć, że gdy skutek procesowy, którego realizacji pismo procesowe ma służyć, wymaga złożenia przez stronę okre-ślonego oświadczenia woli, to jest ono w piśmie procesowym wyrażone, mimo że bezpośredniej wypowiedzi w tym przedmiocie brak.
2. Podniesienie zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest równoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu, jeśli takie oświadczenie nie zostało złożone wcześniej. Również w przypadku zastępowania strony przez pełnomocnika procesowego założenie celowego działania mocodawcy w kierunku wygrania procesu pozwala przyjąć, że zakresem umocowania strona objęła także złożenie w jej imieniu określonego oświadczenia woli, jeśli jest to niezbędne w ramach obrony jej praw w procesie.
wyrok SN z 23.01.2004 r. III CK 251/02 M.Prawn. 2006/10/540
1. Od czynności prawnej potrącenia, czyli zdarzenia prawa materialnego o wskaza-nych skutkach, należy odróżnić zarzut potrącenia, czyli powołanie się przez stronę w procesie na fakt dokonania potrącenia i wynikające stąd skutki. Zarzut ten jest czynnością procesową.
2. W świetle regulujących potrącenie przepisów prawa materialnego jest obojętne, kiedy oświadczenie o potrąceniu zostanie złożone, może ono nastąpić zarówno wtedy, gdy w odniesieniu do danych wierzytelności nie toczy się jeszcze postępowanie sądowe, jak i wtedy, gdy się ono już toczy. Inaczej jest w odniesieniu do zarzutu potracenia. Jako czynność procesowa, polegająca na powołaniu się na pewien fakt i wynikające z niego skutki prawne, podlega normom postępowania regulującym, do kiedy dane fakty mogą być przytaczane. Właściwe w tym zakresie są przepisy: art. 3, art. 217 § 1, art. 381, art. 3931, art. 843 § 3 k.p.c.
3. Przepis art. 505 k.c. stanowi wyjątek od ogólnej reguły wynikającej z art. 498 k.c., dlatego też należy go interpretować ściśle. Zawarte w nim wyłączenia mają na względzie interes wierzyciela wzajemnego, przeto należy go rozumieć w ten sposób, że wymienione w nim wierzytelności nie mogą być umorzone wbrew woli wierzyciela. O zastosowaniu art. 505 pkt 3 decyduje kryterium formalne: źródłem wierzytelności, która nie podlega potrąceniu, ma być czyn niedozwolony (art. 415 i następne).
wyrok SN z 27.11.2003 r. III CK 152/02
 Przepis art. 499 zd. 2 k.c. nie tworzy przesłanki dopuszczalności potrącenia usta-wowego, reguluje jedynie zagadnienie skutków prawnych potrącenia w aspekcie czasowym. Oznacza to, że złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki prawne (określone w art. 498 § 2 k.c.) od chwili, kiedy potrącenie stało się w ogóle możliwe, a więc od daty, w której istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytel-ności. Ponadto oznaczenie wierzytelności objętych zarzutem potrącenia stanowi uprawnienie jednego z wierzycieli dokonującego potrącenia.
wyrok SN z 23.10.2003 r. V CK 387/02 OSNC 2004/12/196
Dłużnik nie może przedstawić do potrącenia Skarbowi Państwa, reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa, wzajemnych wierzytelności, które ma w stosunku do innych państwowych jednostek organizacyjnych.
wyrok SN z 9.10.2003 r. V CK 319/02
Fakt, że określona wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym, nie wyklucza jej skutecznego potrącenia w jakiejkolwiek fazie innego postępowania. Inaczej jest w odniesieniu do zarzutu potrącenia. Jako czynność procesowa, polegająca na powołaniu się na pewien fakt i wynikające z niego skutki prawne, podlega normom postępowania regulującym do kiedy dane fakty mogą być przytaczane.
wyrok SN z 12.03.2003 r. III CKN 201/00
1. Statut spółdzielni jest umową, a nie aktem normatywnym. Strony tej umowy mogą zastrzec, że wynikająca z łączącego je stosunku zobowiązaniowego wierzytelność nie może być jednostronnie potrącona przez drugą stronę.
2. Zastosowanie sankcji z art. 24 § 1 Pr. spółdz. z powodu zalegania członka spół-dzielni mieszkaniowej z opłatami uzależnia się w zasadzie od wcześniejszego wyto-czenia powództwa o zapłatę należności.
wyrok    SN z 28.02.2003 r. V CKN 1698/00 M.Prawn. 2007/9/510
Dokonanie w toku procesu przez powoda przelewu wierzytelności nie wyłącza moż-liwości zgłoszenia przez pozwanego - do chwili, w której dowiedział się o przelewie - zarzut potrącenia wzajemnej wierzytelności przysługującej mu wobec powoda.
wyrok    SN z 14.02.2002 r. V CKN 745/00
Na pozwanym ciąży obowiązek wykazania, że dochodzona wierzytelność wygasła na skutek zaliczenia na jej poczet należności nadpłaconej za inne okresy rozliczenia (potrącenie). To on bowiem stara się wyprowadzić z takiego zabiegu skutki dla siebie korzystne.

postanow. SN z 26.04.2001 r. II CZ 147/00
Nieuwzględnienie przez sąd zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie w później-szym dochodzeniu pozwem objętego tym zarzutem roszczenia.
wyrok    SN z 23.02.2001 r. II CKN 403/00 OSNC 2001/10/155
Bank może potrącić wierzytelność przysługującą mu w stosunku do posiadacza lokaty terminowej.
wyrok    SN z 10.11.2000 r. IV CKN 163/00
Strony mogą w sposób odmienny od regulacji ustawowej (art. 498 i n. k.c.) kształto-wać przesłanki, skutki i sposób potrącenia, bądź w ogóle wyłączyć możliwość umo-rzenia wierzytelności przeciwstawnych.
wyrok    SN z 12.10.2000 r. IV CKN 144/00 OSNC 2001/4/60
Potrącenie wierzytelności przysługującej wobec państwowej osoby prawnej innej niż Skarb Państwa przez jej nabywcę w drodze przelewu z zobowiązaniami podatkowymi nabywcy nie mieściło się w hipotezie art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (jedn. tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.) ani w hipotezie art. 498 k.c.
wyrok    SN z 18.04.2000 r. III CKN 720/98   
Zarzut potrącenia jest formą dochodzenia roszczenia zrównaną w skutkach z po-wództwem. Podlega zatem wymaganiom stawianym wobec pozwu co do określenia żądania, przytoczenia okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz wskazania dowodów. W szczególności zgłaszający zarzut potrącenia w procesie ma obowiązek określić swoją wierzytelność, wykazać jej istnienie i w kategoryczny sposób wyrazić wolę potrącenia w celu wzajemnego umorzenia skonkretyzowanych wierzytelności (art. 499 w związku z art. 498 § 1 i 2 kc).
wyrok    s.apel. w Warszawie z 13.04.2000 r. I ACa 1433/99   
Wspólnik spółki cywilnej nie może potrącić wierzytelność tej spółki w stosunku do swego wierzyciela osobistego.
postanow. SN z 8.02.2000 r. I CKN 398/98   
Do potrącenia długu z wierzytelnością nie dochodzi automatycznie przez to, że istnieją dwie wzajemne wierzytelności nadające się do potrącenia, ale konieczne jest oświadczenie, że korzysta się z prawa potrącenia. W upadłości termin do zgłoszenia tego oświadczenia jest ograniczony. W myśl art. 37 prawa upadłościowego wierzyciel, który chce skorzystać z prawa potrącenia, winien o tym oświadczyć nie później niż przy zgłoszeniu wierzytelności. Niezgłoszenie potrącenia we właściwym czasie wywiera ten skutek, że skarżący nie mogą dokonać potrącenia na warunkach prawa upadłościowego.
wyrok    SN z 8.06.1999 r. II CKN 380/98 OSNC 2000/1/9
Wierzyciel spółki cywilnej, pozwany przez jednego z jej wspólników z tytułu osobistego względem niego długu, może podnieść zarzut potrącenia, jeżeli zachodzą przesłanki wymienione w art. 498 § 1 k.c.; może także wystąpić przeciwko powodowi z powództwem wzajemnym.
wyrok    SN z 17.12.1998 r. II CKN 849/98 OSNC 1999/7-8/128
W umownym potrąceniu wzajemne wierzytelności nie muszą być jednorodne.
uchwała SN z 5.07.2006 r. III CZP 38/06 OSNC 2007/4/55
1. Po zakończeniu postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu, zgodnie z art. 293 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.), skuteczne dokonanie przez wierzyciela potrącenia wierzytelności układowej z wzajemną wierzytelnością upadłego jest możliwe także wtedy, gdy oświadczenie o potrąceniu nie zostało zło-żone w terminie określonym w art. 89 ust. 3 ustawy.
2. Artykuł 501 k.c. nie ma zastosowania, gdy odroczenie wykonania zobowiązania zostało przez wierzyciela udzielone w zatwierdzonym przez sąd układzie między upadłym i wierzycielami.
wyrok SN z 19.04.2006 r.  V CSK 166/05
Kwota nienależnie wyegzekwowana nie mieści się w katalogu kwot określonych w art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej jako nadpłaty. W rezultacie stwierdzenia nieważno-ści decyzji, na podstawie których przeprowadzono egzekucję, podatnikowi przysługuje roszczenie nie o zwrot nadpłaty, ale roszczenie odszkodowawcze na podstawie art. 260 Ordynacji podatkowej. Wierzytelność wynikająca z obowiązku naprawienia szkody jest wierzytelnością cywilnoprawną. Przepis art. 75 § 1 Ordynacji podatkowej określa sposób postępowania organu podatkowego z kwotą nadpłaty. W żadnym razie nie wyłącza potrącenia odszkodowania, o którym mowa w art. 260 Ordynacji podatkowej. Nie ma także innych przepisów, które wyłączałyby dopuszczalność potrącenia takiej wierzytelności.
wyrok SN z 19.09.2002 r. V CKN 1134/00
1. Obowiązek wypłaty przez zakład ubezpieczeń odszkodowania z tytułu ubezpie-czenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu, który wyrządził szkodę, po-wstaje nie z chwilą uprawomocnienia się wyroku karnego ustalającego winę sprawy wypadku, lecz generalnie rzecz biorąc, z chwilą najwcześniejszego, jak to możliwe, wyjaśnienia przez zakład ubezpieczeń okoliczności wypadku. Zakład ten bowiem, zgodnie art. 817 k.c., ma obowiązek, po otrzymaniu zawiadomienia o wypadku, ustalenia przesłanek swojej odpowiedzialności, to znaczy aktywnego, samodzielnego wyjaśnienia okoliczności wypadku i wysokości szkody. Nie może obowiązku tego przerzucać na inne podmioty i biernie oczekiwać na wynik postępowania karnego.
2. Wierzytelności poszkodowanego w wypadku komunikacyjnym wobec zakładu ubezpieczeń wynikają z ustawowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, a nie z czynu niedozwolonego, który stanowi jedynie podstawę odpowiedzialności sprawcy szkody, nie zaś ubezpieczyciela. Dla-tego nie jest to wierzytelność wynikająca z czynu niedozwolonego, w rozumieniu art. 505 pkt 3 k.c., i może być umorzona przez potrącenie.
wyrok SN z 1.09.1987 r. I CR 184/87
Dla dopuszczalności zarzutu potrącenia nie jest konieczne, aby obie wierzytelności wynikały z tego samego stosunku prawnego lub ze stosunków prawnych pozostają-cych ze sobą w związku. Spór między stronami co do istnienia wierzytelności przed-stawionej do potrącenia lub jej rozmiarów nie wyłącza także dopuszczalności zarzutu potrącenia.
XI. NOWACJA (ODNOWIENIE – 506)
wyrok SN z 20 sierpnia 2009 r. II CSK 97/09
Odnowienie jest – zgodnie z art. 506 § 1 k.c. – umową zawartą między wierzycielem a dłużnikiem, w której dłużnik w celu umorzenia zobowiązania zobowiązuje się spełnić inne świadczenie (nowa istotna treść) lub nawet to samo świadczenie lecz z innej podstawy prawnej. Zawarcie tej umowy wymaga więc wyrażenia przez strony zgodnego zamiaru umorzenia dotychczasowego zobowiązania i ustanowienia nowego zobowiązania (animus novandi). Wspomniany zamiar stron powinien wynikać z wyraźnego ich oświadczenia lub w sposób niewątpliwy z okoliczności sprawy. W wypadku wątpliwości należy bowiem przyjąć, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.
wyrok SN z 18 czerwca 2009 r. II CSK 37/09
1.Zamiar nowacji może być również dorozumiany, byleby był wyraźny, wskazując na wolę nowego i zupełnie odmiennego spełnienia świadczenia, dogodnego dla obu kontrahentów.
2. Animus novandi może ewentualnie wynikać z samego faktu zmiany umowy bez potrzeby wyraźnej deklaracji umorzenia jako celu nowej umowy, jednak taka możli-wość istnieje tylko wówczas, gdy zmiana treści umowy dotyczy przedmiotowo istot-nych jej postanowień, czyli sięga tak daleko, że zmieniają się jej essentialia negotii.
wyrok SN z 21 stycznia 2009 r. III CSK 195/08
Odnowienie, o jakim mowa w art. 506 k.c., nie stanowi zmiany pierwotnej umowy, ale zaciągnięcie nowego zobowiązania w celu umorzenia poprzedniego i nie dochodzi w wyniku takich zmian do obejścia formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności.
wyrok SN z 20 lutego 2008 r. II CSK 458/07
W razie wątpliwości należy przyjmować, że zmiana treści dotychczasowego zobo-wiązania nie stanowi odnowienia.
wyrok SN z 9 stycznia 2008 r. II CSK 407/07
Z art. 506 k.c. wynika, że strony muszą wyrazić zamiar umorzenia istniejącego zo-bowiązania. Zamiar ten niekoniecznie musi być wyraźny, może być dorozumiany, jednak na tyle dostatecznie uzewnętrzniony, by nie powstała wątpliwość, czy w ogóle zaistniał. Zamiaru stron nie można bowiem domniemywać (art. 506 § 2 k.c.), a w razie wątpliwości nie można uznać, że doszło do zawarcia nowej umowy, co najwyżej może powstać, przy zachowaniu identyczności zobowiązania, albo zmiana zobowiązania, albo nowe, ale obok istniejącego i bez umarzania go.
Podpisanie aneksu do umowy o kredyt odnawialny wiąże się z przedłużeniem odpowiedzialności poręczyciela za spłatę wierzytelności banku
wyrok SN z 28.02.2007 r. V CSK 441/06
Zakwalifikowanie określonej umowy jako nowacji wymaga w pierwszej kolejności ustalenia istnienia skonkretyzowanego pierwotnego świadczenia.
wyrok SN z 30.01.2007 r. IV CSK 356/06
 Jeżeli istota umowy sprowadza się do zmiany warunków spłaty długu, określa terminy i kwoty płatności poszczególnych rat, to brak jest podstaw do twierdzenia, iż zachodzi nowacja (art. 506 k.c.).
wyrok SN z 10.03.2004 r.  IV CK 95/03
Do przyjęcia kwalifikacji umowy pożyczki jako odnowienie niezbędne jest istnienie jednoznacznych ustaleń, iż w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiązał się spełnić inne świadczenie albo nawet to samo, ale z innej podstawy prawnej. Konieczność istnienia takich jednoznacznych ustaleń wynika pośrednio także z art. 506 § 2 k.c. Przepis ten stanowi bowiem wyraźnie, że w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia.
4. Zawarcie umowy odnowienia, a więc wykazanie istnienia wszystkich niezbędnych przesłanek odnowienia, musi udowodnić osoba, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Zamiaru stron zawarcia umowy odnowienia nie można domniemywać, musi on być dostatecznie uzewnętrzniony (art. 60 k.c.).
wyrok    SN z 27.02.2004 r. V CK 293/03 OSNC 2005/3/51
Przedmiotem odnowienia może być także zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia.
Dopuszczalne jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem.
wyrok SN z 25.02.2004 r.  II CK 493/02
Gdy zmiana treści umowy dotyczy przedmiotowo istotnych jej postanowień, czyli idzie tak daleko, że zmieniają się jej essentialia negotii, to wówczas animus novandi wynika z samego faktu zmiany i nie potrzeba wyraźnej deklaracji umorzenia jako celu nowej umowy. Skoro bowiem strony zmieniają przedmiotowo istotną treść umowy to chcą umorzyć stosunek dawny przez zawiązanie nowego. Do umowy tak przekształconej, że straciła swój charakter nie mogą już mieć zastosowania przepisy regulujące pierwotny typ umowy.
wyrok SN z 12.03.2002 r.  IV CKN 862/00
 Przepis art. 506 k.c. nie rozstrzyga o tym, jak dalece treść nowego zobowiązania powinna się różnić od treści dotychczasowego zobowiązania, aby można przyjąć odnowienie. Do tej kategorii nie zalicza się zmiany tylko czasu, miejsca lub sposobu świadczenia, zmiany zabezpieczenia, stopy procentowej lub innych świadczeń ubocznych. Jeśli strony miały zamiar zaciągnąć nowe zobowiązanie w miejsce do-tychczasowego, to zmiany treści mogą być niewielkie.
wyrok SN z 24.10.2000 r.  V CKN 125/00
Przewidziane w art. 506 § 2 kc domniemanie nie powinno działać na rzecz utrzyma-nia dotychczasowego zobowiązania. Zamiar nowacji może być również dorozumiany, byleby był wyraźny.
wyrok SN z 6.01.2000 r. I CKN 315/98 OSP 2000/10/145
1. Zmiana przedmiotowo istotnych części umowy, decydujących o jej rodzaju, powo-duje odnowienie zobowiązania. Odnowienie to może polegać na zobowiązaniu dłużnika do alternatywnego (przemiennego) świadczenia, innego niż było przewidziane w dotychczasowej umowie.
2. W razie przekształcenia sprzedaży przez zobowiązanie się kupującego, który nie uiścił ceny, do przemiennego świadczenia usług na rzecz sprzedawcy, przepis art. 554 k.c. nie ma zastosowania do tak przekształconej umowy.
wyrok SN z 21.10.1997 r.  III CKN 121/97
 Jeżeli wierzyciel rezygnuje z uprawnień wynikających z hipoteki i prawa zastawu rzeczy będących w posiadaniu dłużnika wymienionych w załączniku do umowy przewłaszczenia w przypadku... zrzeczenia się w formie aktu notarialnego uprawnień do użytkowania działki gruntu Skarbu Państwa, na której znajdują się kurniki i stacja paliw... i przekazania na rzecz wierzyciela uprawnienia do nakładów na kurniki i wyposażenie stacji paliw...".
Umowę taką należy uznać za umowę nowacji pod warunkiem zawieszającym, którego istota polega na tym, że w razie jego ziszczenia się powstaje skutek prawny czynności. Skutkiem spełnienia tego warunku jest przejście prawa własności sprzętu rolniczego objętego umową przewłaszczenia na rzecz dłużnika, a tym samym utrata tego prawa przez wierzyciela.
wyrok SN z 17.07.1997 r.  II CKN 237/97 OSNC 1998/1/10
Zawarcie ugody bankowej w trybie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 3 lutego 1993 r. o re-strukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 18, poz. 82), z udziałem jednego z dłużników solidarnych, z zawierającą elementy nowacji klauzulą o rezygnacji wierzycieli z dochodzenia umorzonej części wierzytelności także od pozostałych dłużników solidarnych nie będących stronami tej ugody, stanowi zdarzenie, wskutek którego także zobowiązanie tych dłużników - będące przedmiotem orzeczenia sądowego - w umorzonej ugodą części wygasło (art.  840 § 1 pkt 2 k.p.c.).
XII. ZWOLNIENIE Z DŁUGU (508)
wyrok SN z 3 października 2008 r. I CSK 125/08
Zwolnienie z długu przyszłego należy uznać za czynność dopuszczalną.
Podobnie jak w wypadku wierzytelności przyszłej, również zwolnienie z długu przy-szłego wymaga dostatecznego sprecyzowania obowiązku świadczenia, od którego dłużnik ma być zwolniony. Przewidywania dotyczące możliwości powstania długu powinny być oparte na określonej, dostatecznie ukształtowanej sytuacji prawnej.
wyrok SN z 20.09.2007 r.  II CSK 242/07
Zwolnienie z długu ma charakter umowny (art. 508 k.c.), nie można więc kwalifiko-wać go jako oświadczenia strony, będącego treścią innej umowy, ponadto na pod-stawie umowy zwolnienia z długu dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania z momentem jej zawarcia, ze skutkiem na przyszłość.
wyrok    SN z 18.11.2004 r. I CK 235/04 Biul.SN 2005/3/12
Stwierdzenie w akcie notarialnym, że koszty tego aktu ponosi jedna ze stron umowy nie zwalnia drugiej strony z solidarnej odpowiedzialności z tytułu należnego notariuszowi wynagrodzenia chyba, że z konkretnych okoliczności wynika, iż powyższe stwierdzenie wyraża wolę notariusza i zwalniającego dłużnika (art. 508 w zw. z art. 373 k.c. i art. 89 § 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. prawo o notariacie - jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.).
wyrok SN z 25.08.2004 r. IV CK 590/03
1. Zwolnienie z długu polega na tym, że wierzyciel zrzeka się wierzytelności, wobec czego zobowiązanie wygasa. Oświadczenie woli w tym przedmiocie może być wy-raźne, może też nastąpić przez czynności konkludentne, a więc w sposób dorozu-miany, na przykład przez zwrot weksla, na którym dłużnik umieścił swój podpis.
2. Pierwotna treść deklaracji wekslowej może zostać zmieniona przez następcze czynności prawne.
wyrok SN z 13.11.2003 r. IV CK 202/02 OSP 2005/6/75
Zwolnienie z długu może obejmować jedynie dług istniejący (art. 508 k.c.).
wyrok SN z 25.11.1998 r.  II CKN 60/98
Powinny sposób zachowania się zarówno dłużnika jak i wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania wyznacza przede wszystkim "treść zobowiązania" (art. 354 kc), przy zobowiązaniu zapłaty zatem polega na "daniu" przez dłużnika i przyjęciu zapłaty przez wierzyciela, a nie na zwolnieniu z długu.

Konspekt X
I. CESJA (509, 510)
wyrok SN z 11 grudnia 2009 r. V CSK 184/09
Skoro uprawnienie wierzyciela przewidziane w art. 527 k.c. nie jest wierzytelnością, jest oczywiste, że art. 509 § 1 k.c. w ogóle nie może mieć doń zastosowania. Tym samym uprawnienie to nie może być samodzielnym przedmiotem przelewu. Zgodnie z art. 509 § 2 k.c. na nabywcę wierzytelności przechodzi także przewidziane w art. 527 k.c. uprawnienie do zaskarżenia czynności wierzyciela zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli.
uchwała SN z 7 maja 2009 r. III CZP 18/09
Dopuszczalny jest przelew wierzytelności o odszkodowanie za wydanie decyzji ad-ministracyjnej odmawiającej współwłaścicielowi gruntu warszawskiego ustanowienia wieczystej dzierżawy lub prawa zabudowy, która uznana została za wydaną z naruszeniem prawa.
wyrok SN z 26 września 2008 r. V CSK 105/08
Przelew wierzytelności wynikającej z umowy "konsumenckiej" jest dopuszczalny.
wyrok SN z 24 kwietnia 2008 r. IV CSK 39/08
Przepis art. 509 k.c. nie ma zastosowania w sytuacji, gdy strony zawarły umowę po-ręczenia, a nie factoringu. W przypadku umowy poręczenia nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności na skutek czynności prawnej wierzyciela, ale do nabycia wierzytelności z mocy samego prawa przez osobę trzecią (poręczyciela), która spłaca wierzyciela (art. 518 § 1 k.c.). Nie można utożsamiać dwóch odrębnych instytucji prawa cywilnego w sytuacji, gdy ustawodawca w sposób wyraźny je różnicuje.
wyrok SN z 20 lutego 2008 r. II CSK 445/07
Przedmiotem przelewu mogą być zindywidualizowane części wierzytelności przy-szłej.
wyrok SN z 7 lutego 2007 r. III CSK 243/06
Umowne rozwiązanie umowy sprzedaży po dokonaniu cesji wierzytelności o zapłatę ceny na rzecz cesjonariusza (faktora) nie ma skutków wobec tego faktora.
wyrok SN z 21 września 2006 r. I CSK 130/06 OSNC 2007/6/93
Weksel in blanco wraz z uprawnieniem do uzupełnienia można przenieść w drodze przelewu, chyba że co innego wynika z treści upoważnienia do uzupełnienia.
uchwała SN z 14 września 2006 r. III CZP 65/06 OSNC 2007/6/83
Dokonanie przelewu wierzytelności o naprawienie szkody powstałej w związku z ruchem pojazdu mechanicznego, przysługującej wobec osoby objętej obowiązkowym ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, przez poszkodowanego niebędącego podatnikiem podatku od towarów i usług, na rzecz takiego podatnika, nie wpływa na zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela.
wyrok SN z 12 lipca 2006 r. V CSK 187/06 M.Prawn. 2006/16/849
Warunkiem otrzymania należności przez nabywcę długu jest udowodnienie, że takie prawo przysługiwało pierwotnemu wierzycielowi.
wyrok SN z 20 lipca 2005 r. II CK 791/04 M.Prawn. 2005/17/827
Zakaz cesji bez zgody dłużnika jest skuteczny, jeśli znajduje się w dokumentacji kontraktu, stanowiącej jego integralną część, a więc np. w załączniku do umowy właściwej.
wyrok SN z 28 czerwca 2005 r. I CK 801/04 OSNC 2006/5/90
Roszczenie o ustanowienie użytkowania wieczystego, przysługujące spółdzielni lub związkowi spółdzielczemu na podstawie art. 2c ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.), nie mogło być przedmiotem przelewu (art. 509 § 1 in fine k.c.).
wyrok SN z 15 kwietnia 2005 r. I CK 669/04
Jeżeli doszło do umownego rozwiązania umów sprzedaży po nabyciu wierzytelności o zapłatę ceny, wynikających z tych umów, to fakt ten nie może zmieniać sytuacji prawnej faktora jako wierzyciela. Dzieje się tak niezależnie od tego, jak ukształtowane zostały w sensie czasowym skutki prawne rozwiązania umowy (ex tunc lub ex nunc).
wyrok SN z 5 stycznia 2005 r. II CK 343/04
Nie jest warunkiem umowy przelewu wierzytelności zapłata ceny w wykonaniu tej umowy. Do wykonania bądź niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych mają zastosowanie przepisy art. 487-497 k.c., a nie art. 89 k.c.
wyrok SN z 2 lipca 2004 r. II CK 409/03 Pr.Bankowe 2005/6/5
Jeżeli w celu zabezpieczenia spłaty kredytu strony zawierają umowę przewłaszcze-nia rzeczy z prawem jej sprzedaży przez kredytobiorcę oraz umowę przelewu wierzytelności przyszłej, jaka będzie mu przysługiwała z tytułu ceny sprzedaży, to w razie sprzedaży rzeczy przez kredytobiorcę bankowi przysługuje wobec wierzytelności z tytułu ceny tylko uprawnienie wynikające z przelewu, a nie z umowy przewłaszczenia.
wyrok SN z 24 czerwca 2004 r. III CK 173/03
1. Na podstawie art. 509 § 1 k.c. bezskuteczny jest przelew wierzytelności jeżeli stro-ny w umowie postanowiły, że wierzytelności nie wolno przenieść na inną osobę, także bez zgody dłużnika. Zastrzeżenie takie jest skuteczne erga omnes, a więc także wobec nabywcy, chociażby nawet nie wiedział o zakazie. Zgodnie z art. 514 k.c. dobra wiara nabywcy jest jednak chroniona w przypadku, gdy wierzytelność została stwierdzona pismem, lecz treść takiego dokumentu nie zawiera wzmianki o zakazie przelewu. Jeżeli nabywca w zaufaniu do takiego dokumentu nabędzie wierzytelność, to pozadokumentowy zakaz przelewu, o którym nie wiedział przy zawieraniu umowy jest w stosunku do niego bezskuteczny.
2. Stwierdzenie wierzytelności pismem nie jest tożsame z wymogiem zachowania dla tej czynności formy pisemnej. Przepis art. 514 k.c. nie wprowadza żadnych ograniczeń co do sposobu dokonania stwierdzenia wierzytelności pismem, może więc być ono dokonane w dowolny sposób. Zdatnym dla zrealizowania tego celu będzie więc każde pismo, z którego wynika istnienie wierzytelności sporządzone zarówno przez dłużnika, jak i wierzyciela. Stwierdzenie istnienia wierzytelności może nastąpić przez wystawienie faktury VAT, zawierającej wszystkie niezbędne dane dla jej identyfikacji. Jej znaczenie jako dokumentu rozliczeniowego na gruncie prawa podatkowego (określającego jakie dane konieczne z punktu widzenia jego celów powinna zawierać) nie wyłącza możliwości przypisania jej wystawieniu i doręczeniu skutków wynikających z prawa cywilnego.
wyrok SN z 20 kwietnia 2004 r. V CK 429/03 Glosa 2006/2/52
Zapis o obowiązku dokonania cesji zwrotnej poczytywać można co najwyżej jako sankcjonujący zbędny w tym przypadku wymóg dodatkowego potwierdzenia tego skutku drogą jednostronnego oświadczenia woli.
wyrok SN z 6 lutego 2004 r. II CK 429/02
1. Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy, kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do żądania obniżenia ceny, naprawy lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.
2. Przejście na inną osobę uprawnień przysługujących kupującemu z tytułu rękojmi może nastąpić, o ile znajdzie oparcie w ustawie lub umowie. W tym drugim wypadku podstawę taką stanowić może przelew wierzytelności. Zważywszy jednak na ograniczenia wynikające z odpowiednio stosowanego art. 509 § 1 k.c., dotyczyć może to jedynie roszczeń w postaci uprawnienia do żądania obniżenia ceny, naprawy rzeczy i wymiany jej na wolną od wad. Możliwość taka nie dotyczy natomiast uprawnienia o charakterze kształtującym, jakim jest prawo odstąpienia od umowy. To zatem uprawnienie nie może być umownie, w drodze przelewu, przeniesione na kolejnego nabywcę.
uchwała SN (7 sędziów) z 5 lutego 2004 r. III CZP 96/03 OSNC 2004/6/88
Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy; kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do żądania obniżenia ceny, usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.
wyrok SN z 13 stycznia 2004 r. V CK 97/03 OSNC 2005/2/34
Niedopuszczalna jest zmiana podmiotowa umowy zawartej w następstwie przetargu, umożliwiająca przejęcie zamówienia publicznego.
wyrok SN z 18 grudnia 2003 r. I CK 7/03 OSNC 2005/1/16
Brak w umowie tzw. faktoringu niewłaściwego zastrzeżenia, że niespłacenie wierzy-telności przez dłużnika powoduje jej powrót do faktoranta (cedenta), nie eliminuje uprawnienia faktora do dochodzenia przelanej wierzytelności od dłużnika. Uprawnienia tego nie podważa zamieszczenie w umowie klauzuli, która daje możliwość faktorowi zaspokojenia wierzytelności od faktoranta w razie niespłacenia przez dłużnika całości lub części wierzytelności (tzw. klauzula gwarancyjna lub regresowa).
uchwała SN z 26 listopada 2003 r. III CZP 84/03 OSNC 2005/1/5
Nadpłata, o której mowa w art. 74 § 2 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordy-nacja podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 ze zm.), nie może być przedmiotem cesji (art. 509 k.c.).
wyrok SN z 8 sierpnia 2003 r. V CK 169/02 OSP 2004/10/121
Przelew wierzytelności wynikającej z umowy ubezpieczenia AC wywołuje skutek rozporządzający dopiero z chwilą wystąpienia zdarzenia uzasadniającego powstanie obowiązku ubezpieczyciela wypłaty odszkodowania, stosownie do treści łączącego strony umowy stosunku prawnego.
wyrok SN z 27 czerwca 2003 r. IV CKN 302/01 OSNC 2004/9/147
Możliwy jest przelew nabytej w drodze przetargu wierzytelności o nabycie lub odda-nie w użytkowanie wieczyste nieruchomości na rzecz innej osoby, która również brała udział w przetargu i została ustalona współnabywcą.
wyrok SN z 5 czerwca 2003 r. II CKN 181/01
Oprócz wierzytelności istniejących, dopuszcza się przelew wierzytelności przyszłych, a więc m.in. ze stosunków, u których podstaw leży niezrealizowany w pełni stan faktyczny. Z takim właśnie nie w pełni zrealizowanym stanem faktycznym mamy do czynienia w wypadku umowy "kulejącej" z powodu braku wymaganej zgody osoby trzeciej. Potwierdzenie jej po zawarciu umowy przelewu wynikającej z niej wierzytelności powoduje, że staje się ona w pełni skuteczna z mocą wsteczną, i że odnosi zarazem skutek umowa przelewu. Gdyby do potwierdzenia nie doszło, umowa "kulejąca" stałaby się definitywnie nieważna, a umowa przelewu nie wywarłaby skutku.
wyrok SN z 3 kwietnia 2003 r. V CKN 1630/00
Brak wierzytelności czyni umowę o przelew wierzytelności nieskuteczną prawnie.
wyrok SN z 30 stycznia 2003 r. V CKN 345/01 Pr.Bankowe 2004/10/22
Przelew wierzytelności przyszłej jest dopuszczalny, niemniej pełny skutek wywiera on dopiero z chwilą powstania wierzytelności, a zatem w dacie przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa.
wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1471/00 Glosa 2007/1/10
Faktor nie mógł nabyć wierzytelności przyszłej, jeżeli ona w ogóle nie powstała. Wy-nika to nie tylko z odpowiednich postanowień umowy factoringu, ale także z przepi-sów kodeksu cywilnego regulujących dopuszczalność cesji wierzytelności w postaci klasycznej, które znajdują odpowiednie zastosowanie do umowy factoringu.
wyrok SN z 16 października 2002 r. IV CKN 1673/00
Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zmiany wierzyciela (art. 509 i n.) nie wyłączają z obrotu wierzytelności warunkowych, a inne przepisy prawa cywilnego wprost je potwierdzają (np. art. 3 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów oraz art. 16 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece).
wyrok SN z 24 maja 2002 r. III CKN 1050/00
Właściwość zobowiązania jest z mocy art. 509 § 1 k.c. jedną z negatywnych przesła-nek skutecznego dokonania przelewu, a nie okolicznością zwalniającą dłużnika z obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz nabywcy wierzytelności, bowiem ten nabył już wierzytelność w wyniku skutecznie dokonanej cesji.
wyrok SN z 23 marca 2000 r. II CKN 863/98 OSNC 2000/10/183
Dzierżawca nie może bez zgody wydzierżawiającego przelać skutecznie na osobę trzecią wierzytelności przysługującej mu wobec tego wydzierżawiającego (art. 698 w związku z art. 509 k.c.).
wyrok SN z 21 października 1999 r. I CKN 111/99 OSNC 2000/4/82
W procesie wytoczonym na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., opartym na twierdze-niu, że nastąpiła zmiana wierzyciela, dopuszczalne jest powoływanie się przez po-woda (dłużnika) na okoliczności, które dotyczą stosunków prawnych zachodzących między cedentem (wierzycielem) a cesjonariuszem, jeżeli warunek rozwiązujący przyjęty w umowie o przelew wierzytelności w celu jej ściągnięcia ziścił się i wskutek tego doszło do zwrotnej cesji wierzytelności oraz utraty przez cesjonariusza pozycji wierzyciela.
wyrok SN z 3 września 1998 r. I CKN 822/97 OSNC 1999/2/39
Zapis na sąd polubowny odnosi skutek także wobec cesjonariusza.
wyrok SN z 19 lutego 1998 r. III CKN 387/97 OSNC 1998/10/162
W sprawie o spełnienie świadczenia z tytułu wierzytelności objętej przelewem dłużnik może stawiać zarzuty dotyczące stosunku wewnętrznego między cedentem a cesjonariuszem, a w szczególności kwestionować prawidłowość causae przelewu.
uchwała SN z 18 kwietnia 1996 r. III CZP 29/96 OSNC 1996/7-8/102
Uprawnienie do żądania zwrotu wywłaszczonej nieruchomości lub jej części - jeżeli stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu - na rzecz poprzedniego właściciela lub jego następcy prawnego, wynikające z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm.), nie może być przeniesione na osobę trzecią w drodze przelewu (art. 509 k.c.).
uchwała SN z 21 listopada 1995 r. III CZP 160/95 OSNC 1996/3/33
Dopuszczalne jest wstąpienie do spółki cywilnej nowego wspólnika i przejęcie przez niego dotychczasowych zobowiązań oraz uprawnień za zgodą pozostałych wspólni-ków, w tym i jednocześnie ustępujących z tej spółki.
uchwała SN z 4 sierpnia 1992 r. III CZP 94/92 OSNC 1993/3/32
Dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności na rzecz nabywcy wierzytelności także w przypadku, gdy przed przeniesieniem wierzytelności - na wniosek zbywcy - sąd już nadał na jego rzecz tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wierzytelności.
wyrok SN z 17 października 2008 r. I CSK 100/08
Odpowiedzialność zbywcy wierzytelności za wady prawne przelanej wierzytelności wynika ze stosunku zobowiązaniowego leżącego u podstaw przelewu.
wyrok SN z 17 listopada 2006 r. V CSK 253/06
W razie przelewu wierzytelności w celu zapłaty, zobowiązanie, dla umorzenia którego przelew nastąpił, wygasa w chwili spełnienia przez dłużnika przelanej wierzytelności świadczenia cesjonariuszowi.
wyrok SN z 5 lutego 2006 r. IV CSK 71/05   
Przelew wierzytelności przyszłych może nastąpić nie tylko na podstawie umowy czysto rozporządzającej, którą ma na względzie art. 510 § 2 k.c., ale także w drodze umowy zobowiązująco-rozporządzającej, o której mowa w art. 510 § 1 k.c.
wyrok SN z 8 marca 2005 r. IV CK 628/04
W świetle postanowień art. 510 k.c. oraz art. 101 Prawa bankowego dopuszczalne jest zawarcie umowy przelewu wierzytelności na zabezpieczenie spłaty kredytu bankowego. Umowa taka, o ile strony nie postanowiły inaczej, wywołuje skutek rozporządzający i przenosi wierzytelność na cesjonariusza, a strony powinny zawrzeć w niej postanowienie o powrotnym przejściu wierzytelności na cedenta po spłacie przez niego kredytu, co może przybrać postać zastrzeżenia warunku rozwiązującego, którego spełnienie powoduje ipso iure przejście wierzytelności z powrotem na zbywcę. Mogą też zawrzeć, charakterystyczne dla tego rodzaju przelewu, zobowiązanie się cesjonariusza do korzystania z przelanej wierzytelności w sposób ograniczony celem przelewu.
wyrok SN z 28 lutego 2003 r. V CKN 1712/00
Wolą ustawodawcy wyrażoną w art. 510 § 1 k.c. jest, by skutek rozporządzający umów zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności następował równocześnie i to ipso iure, chyba że strony dokonają wyłączenia go przez wyraźne zastrzeżenie w umowie odmiennego postanowienia.
uchwała SN z 19 września 1997 r. III CZP 45/97 OSNC 1998/2/22
Artykuł 510 § 1 k.c. znajduje zastosowanie także do umów zobowiązujących do przeniesienia wierzytelności przyszłych.
wyrok SN z 8 lutego 2002 r. II CKN 1160/99
Przepis art. 511 k.c. nie przewiduje rygoru nieważności w razie dokonania przelewu bez zachowania wymogu formy pisemnej. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 74 § 1 k.c., niezachowanie formy pisemnej zastrzeżonej w art. 511 k.c. nie skutkuje nieważnością umowy przelewu, a jedynie określonymi ustawowo ograniczeniami dowodowymi.
wyrok SN z 21 listopada 2008 r. V CSK 191/08
Okoliczność, że przelew następuje bez udziału dłużnika przelanej wierzytelności uzasadnia - zarówno w razie przelewu wierzytelności istniejących jak i przyszłych - uznanie skutków, zawartego przez dłużnika z cedentem porozumienia zmieniającego lub rozwiązującego umowę będącą źródłem przelanej wierzytelności, także w stosunkach między dłużnikiem a cesjonariuszem, na zasadach art. 512 k.c., czyli o tyle tylko, o ile dłużnik w chwili takiej zmiany umowy nie był zawiadomiony przez cedenta o przelewie, ani o nim nie wiedział, czyli działał w dobrej wierze.
wyrok SN z 8 kwietnia 2009 r. V CSK 423/08
Dłużnik przelanej wierzytelności może - w ramach art. 513 § 1 k.c. - skutecznie po-wołać się wobec cesjonariusza na zarzut w postaci odstąpienia od umowy sprzedaży zawartej z cedentem z powodu wady przedmiotu sprzedaży, gdy wada rzeczy została ujawniona po podjęciu przez niego wiadomości o przelewie wierzytelności.
wyrok SN z 3 października 2007 r. IV CSK 160/07
1. Porozumienie dłużnika z cedentem, zmieniające lub rozwiązujące umowę, z której wynika przelana wierzytelność, zawarte bez zgody cesjonariusza, wywiera skutki między dłużnikiem a cesjonariuszem, jeżeli dłużnik w chwili zawarcia tego porozumienia nie był zawiadomiony przez cedenta o przelewie, ani o nim nie wiedział (512 k.c.).
2. O zamiarze dłużnika zrzeczenia się określonego zarzutu, dopuszczalnego na podstawie art. 513 § 1 k.c., można wnosić tylko wtedy, gdy zarzut ten był znany dłużnikowi lub gdy dłużnik powinien był liczyć się z jego powstaniem.
wyrok SN z 21 września 2007 r. V CSK 144/07
Artykuł 512 zd. 2 k.c. ma zastosowanie zarówno do wierzytelności istniejących, jak i do wierzytelności przyszłych.
uchwała SN z 27 lipca 2006 r. III CZP 59/06 Biul.SN 2006/7/11
Dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przy-sługuje względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie.
wyrok SN z 29 marca 2006 r. IV CSK 96/05 OSNC 2007/1/16
Rozwiązanie umowy leasingu przez strony po zawiadomieniu korzystającego o przelewie wierzytelności przyszłych wynikających z tej umowy nie ma skutków prawnych wobec nabywcy (art. 512 k.c.).
wyrok SN z 26 stycznia 2005 r. V CK 211/05
Przelew wierzytelności przyszłej nie podlega skutkom wynikającym z art. 512 k.c.
wyrok SN z 6 maja 2005 r. III CK 690/04 Glosa 2006/2/56
O dopuszczalności skutecznego zgłoszenia zarzutu potrącenia wierzytelności wobec jej zbywcy rozstrzyga chwila powzięcia przez dłużnika wiadomości o dokonanym przelewie.
wyrok SN z 6 listopada 2003 r. II CK 16/02 OSNC 2004/12/202
Artykuł 512 k.c. stosuje się do dokonanego za zgodą cedenta i dłużnika rozwiązania umowy stanowiącej podstawę przelanej z góry wierzytelności.
wyrok SN z 28 lutego 2003 r. V CKN 1698/00 M.Prawn. 2007/9/510
Dokonanie w toku procesu przez powoda przelewu wierzytelności nie wyłącza moż-liwości zgłoszenia przez pozwanego - do chwili, w której dowiedział się o przelewie - zarzut potrącenia wzajemnej wierzytelności przysługującej mu wobec powoda.

II. 512 - 518
wyrok SN z 10 października 2002 r. V CKN 1796/00 OSNC 2004/2/23
Ciężar udowodnienia przewidzianego w art. 512 k.c. zawiadomienia dłużnika przez zbywcę o przelewie spoczywa na nabywcy wierzytelności. Przedłożenie potwierdze-nia nadania przesyłki poleconej nie zawsze wystarcza do udowodnienia doręczenia tej przesyłki adresatowi.
wyrok SN z 20 listopada 2001 r. V CKN 1537/00 OSNC 2002/9/113
Jeżeli w toku procesu powód dokona przelewu dochodzonej wierzytelności na osobę trzecią, pozwany może - do czasu powzięcia wiadomości o dokonanym przelewie - skutecznie zgłosić do potrącenia wzajemną wierzytelność przysługującą mu wobec powoda.
wyrok SN z 27 stycznia 2000 r. II CKN 702/98 OSNC 2000/9/154
Jeżeli dłużnik, który otrzymał po przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, jego zobowiązanie wy-gasa, choćby umowa przelewu była nieważna lub pozbawiona skutków prawnych, chyba że w chwili spełnienia świadczenia wiedział on o jej nieważności lub niesku-teczności.
wyrok SN z 25 maja 2005 r. II CK 440/04
W zakresie cesji wierzytelności przyszłej nie może być stosowana ogólna reguła art. 513 § 1 k.c., zgodnie z którą dłużnikowi przysługuje przeciwko nabywcy wierzytelno-ści tylko takie zarzuty, które miał on przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomo-ści o przelewie (art. 513 § 7 k.c.). Czasową cezurę podnoszenia zarzutów należałoby zatem przesunąć, co oznaczałoby możliwość podnoszenia zarzutów powstałych także po tej dacie. Dotyczy to także zarzutu potrącenia wierzytelności przysługującej dłużnikowi przeciwko zbywcy wierzytelności z wierzytelnością będącą przedmiotem przelewu, chociażby wierzytelność wobec zbywcy powstała i stała się wymagalna po zawiadomieniu dłużnika o przelewie (art. 513 § 2 k.c.).
wyrok SN z 9 maja 2003 r. V CKN 218/01 OSNC 2004/7-8/118
Dłużnik nie może potrącić na podstawie art. 513 § 1 i 2 k.c. wierzytelności powstałej po otrzymaniu zawiadomienia o przelewie z wierzytelnością, która była przedmiotem cesji dokonanej przez faktoranta (cedenta) na rzecz faktora (cesjonariusza).
wyrok SN z 4 grudnia 1997 r. III CKN 272/97
Na gruncie art. 513 par. 2 k.c. dłużnik może potrącić z przelanej wierzytelności m.in. wierzytelność przysługującą mu względem cedenta nabytą po przelewie, a przed otrzymaniem zawiadomienia o przelewie i przed powzięciem o nim wiadomości i w tym czasie wymagalną.
wyrok SN z 16 września 2009 r. V CSK 461/08
Wierzytelność jest stwierdzona pismem w rozumieniu art. 514 k.c. nie tylko wtedy, gdy umowa, z której wynika wierzytelność, została zawarta w formie pisemnej, ale również wtedy, gdy istnienie wierzytelności zostało stwierdzone przez wystawienie faktur VAT.
wyrok SN 5 kwietnia 2006 r. I CSK 189/05 OSP 2007/5/63
1. W przypadku istnienia kilku dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności zbytej w drodze przelewu, z których tylko część zawiera informację o zakazie doko-nywania przelewu bez zgody dłużnika, ocena skuteczności tego zastrzeżenia wymaga ustalenia, w oparciu o jaki dokument wierzyciel wykazał wobec nabywcy wierzytelności jej istnienie. Jeżeli dokument ten nie zawierał wzmianki o zakazie dokonywania przelewu to pactum de non cedendo będzie bezskuteczne wobec nabywcy wierzytelności, chyba że nabywca wierzytelności w chwili przelewu o zastrzeżeniu tym wiedział.
2. Ochrona nabywcy wierzytelności na podstawie art. 514 k.c. nie jest wyłączona, jeżeli pismo stwierdzające istnienie wierzytelności nie zawiera wzmianki o zastrzeżeniu zakazującym dokonania przelewu bez zgody dłużnika, a o zastrzeżeniu tym nabywca wierzytelności mógł się dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności.
uchwała SN z 6 lipca 2005 r. III CZP 40/05 OSNC 2006/5/84
Stwierdzenie wierzytelności pismem w rozumieniu art. 514 k.c. może nastąpić także w wyniku wystawienia przez wierzyciela dokumentu (np. faktury) potwierdzającego wykonanie zobowiązania i akceptowanego przez dłużnika.
wyrok SN z 30 czerwca 2005 r. IV CK 768/04 OSNC 2006/5/93
Jeżeli umowa przelewu jest ważna, to mimo braku pisemnego zawiadomienia o przelewie pochodzącego od cedenta, dłużnik, spełniając świadczenie do rąk cesjonariusza, zwalnia się z zobowiązania wobec cedenta (art. 515 k.c.).
wyrok SN z 16 kwietnia 2009 r. I CSK 487/08
Skuteczne jest zbycie wierzytelności nie oznaczonej dokładnie w umowie przelewu, jeżeli można ja określić na podstawie treści stosunku zobowiązaniowego, z którego wynika. Skuteczna jest zatem cesja wierzytelności wprawdzie nie oznaczonej do-kładnie w umowie, lecz „oznaczalnej” na podstawie analizy treści stosunków obliga-cyjnych, z której wynika.
wyrok SN z 8 października 2008 r. V CSK 124/08
Niedopuszczalne jest przeniesienie przez przelew wierzytelności wyrażonej w we-kslu, bez wydania nabywcy weksla (art. 517 k.c. w związku z art. 921[12] k.c.).
wyrok SN z 15 stycznia 2010 r. I CSK 166/09
Roszczenie nabyte przez osobę trzecią w wyniku wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela zachowuje wszystkie swoje dotychczasowe właściwości, tj. takie, jakie miało gdy przysługiwało zaspokojonemu wierzycielowi; dotyczy to także przedawnienia.
wyrok SN z 7 listopada 2008 r. II CSK 293/08
OSNC-ZD 2009/3/70
Artykuł 518 § 1 pkt 1 k.c. ma zastosowanie także w razie zaspokojenia przez porę-czyciela niewymagalnego roszczenia pieniężnego wierzyciela.
wyrok SN z 5 listopada 2008 r. I CSK 204/08
Okoliczność, czy i w jakim zakresie w stosunku do poręczyciela, który wykonał zo-bowiązanie za dłużnika, będzie miał zastosowanie przepis art. 518 k.c., nie ma zna-czenia dla określenia treści uprawnień wierzyciela wobec poręczyciela. Przepis ten ma znaczenie w relacji pomiędzy poręczycielem i dłużnikiem i to tylko wtedy, gdy poręczyciel wykona swoje zobowiązanie.
wyrok SN z 24 lipca 2008 r. IV CSK 164/08
Roszczenie osoby trzeciej nabyte na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przedawnia się w terminie przewidzianym dla roszczenia wierzyciela wobec dłużnika głównego, co wynika z zasad konstrukcyjnych, które legły u podstaw instytucji subrogacji ustawo-wej (art. 518 k.c.).
wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r. II CK 576/04 OSNC 2006/3/53
Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela na skutek spłacenia wierzyciela (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.) następuje tylko w zakresie, w jakim osoba trzecia spłaciła dług, który w stosunku podstawowym był wymagalny.
wyrok SN z 6 stycznia 2005 r. III CK 183/04 Glosa 2006/2/65
Podstawienie ustawowe na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zachodzi tylko w razie istnienia w chwili zapłaty przez osobę trzecią, ważnego zobowiązania miedzy do-tychczasowymi stronami stosunku obligacyjnego.
postanow. SN z 16 grudnia 2004 r. V CK 203/04 Glosa 2006/2/66
Art. 97 stanowi samodzielną materialnoprawną podstawę cessio legis hipoteki i jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Wymaga, żeby osoba, która spłaciła wierzyciela hipotecznego była jego dłużnikiem osobistym z tytułu wła-snego długu, ale jednocześnie, żeby przysługiwało jej roszczenie zwrotne przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej albo przeciwko jego poprzednikowi prawnemu. Istnienie roszczenia zwrotnego stanowi warunek sine qua non możliwości powoływania się dłużnika spłacającego wierzyciela hipotecznego na przejście ex lege spłaconej wierzytelności na niego na podstawie art. 97 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
wyrok SN z 15 września 2004 r. III CK 372/03
Zawarcie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej nakłada na ubezpieczyciela obowiązek wyrównania szkody w razie nastąpienia określonego w umowie wypadku. Adresatem tego świadczenia odszkodowawczego jest osoba trzecia, która doznała uszczerbku majątkowego lub niemajątkowego, jakkolwiek samo zdarzenie wyrządzające szkodę obciąża ubezpieczonego a nie ubezpieczyciela. Ubezpieczyciel staje się zobowiązanym wobec poszkodowanego z racji wiążącej go umowy z ubezpieczającym. Nie ustaje tymczasem odpowiedzialność ubezpieczonego wobec poszkodowanego, choć może ona być odsunięta w czasie. Poszkodowany z własnego wyboru może wystąpić z roszczeniem zarówno przeciwko ubezpieczycielowi, jak i ubezpieczonemu, albo łącznie przeciwko nim obydwu. Nic też nie stoi na przeszkodzie, aby ubezpieczony wyrównał szkodę dobrowolnie, uprzedzając rozstrzygnięcie sporu między poszkodowanym a ubezpieczycielem, względnie świadcząc zanim jeszcze zasądzona od dłużnika-ubezpieczyciela suma zostanie wyegzekwowana. We wszystkich tych przypadkach ubezpieczyciel nie staje się wolny od obowiązku świadczenia, tyle tylko, że jego wierzycielem w następstwie wiążącej go umowy z ubezpieczonym jest ten ubezpieczony, o ile ustawa lub umowa tej odpowiedzialności nie wyłącza. Normatywna podstawa tej odpowiedzialności tkwi zatem w przepisie art. 805 i następnych Kodeksu cywilnego i w tym wyraża się sens ochrony ubezpieczeniowej udzielonej przez ubezpieczyciela ubezpieczającemu (ubezpieczonemu), inaczej niż to się dzieje w przypadku stosowania art. 518 k.c.
wyrok SN z 18 maja 2004 r. IV CK 340/03
Oparcie roszczenia zwrotnego Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. prowadzi do wniosku, że Fundusz spłacając po-szkodowanego nabywa zaspokojoną wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty z takim samym ograniczeniem terminu, jaki - po odliczeniu okresu, który do tego czasu upłynął - pozostawał poszkodowanemu do dochodzenia odszkodowania od sprawcy szkody. Wydłużony termin przedawnienia przewidziany w art. 442 § 2 k.c. znajduje tylko zastosowanie do sprawcy szkody, którego czyn kwalifikuje się jako występek w rozumieniu tego przepisu.
wyrok SN z 16 grudnia 2003 r. II CK 330/02
W wypadku określonym w art. 518 k.c. nie dochodzi do zmiany dłużnika, poręczyciel nadal więc odpowiada za zobowiązanie dłużnika, tyle że w stosunku do innego wie-rzyciela, a zatem jego sytuacja nie ulega pogorszeniu. Należy zatem wyrazić pogląd, że osoba trzecia spłacająca wierzyciela nabywa wraz z wierzytelnością uprawnienie do dochodzenia zwrotu tej wierzytelności także od poręczyciela.
wyrok SN z 25 listopada 2003 r. II CK 280/02
1. Skoro Skarb Państwa spłacił dług własny a nie cudzy, to nie mógł nabyć spłaconej wierzytelności do wysokości dokonanej zapłaty. Nie mógł zatem żądać skutecznie od innego podmiotu na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. zwrotu kwoty pieniężnej wypłaconej wierzycielowi.
2. Skarb Państwa po spełnieniu świadczenia obciążającego go, jako dłużnika soli-darnego, ma roszczenie regresowe tylko w stosunku do współdłużnika solidarnego (art. 376 § 1 k.c.).
uchwała SN z 8 października 2003 r. III CZP 64/03 OSNC 2004/7-8/108
Samodzielnemu publicznemu zakładowi opieki zdrowotnej, powstałemu z przekształcenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej prowadzonego w formie jednostki budżetowej Skarbu Państwa, który spełnił świadczenie z tytułu wynagrodzenia pracownika za okres jego pracy w tym zakładzie przed przekształceniem, przysługuje roszczenie do Skarbu Państwa o zwrot spełnionego świadczenia.
uchwała SN z 17 lipca 2003 r. III CZP 43/03 OSNC 2004/10/151
Roszczenie nabyte przez poręczyciela na podstawie przepisu art. 518 § 1 pkt 1 k.c. przedawnia się w terminie przewidzianym dla przedawnienia roszczenia wierzyciela wobec dłużnika głównego.
wyrok SN z 29 czerwca 2000 r. V CKN 72/00
Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu przysługiwało także przed zmianą ustawy z 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz. 344 ze zm.) - dokonaną ustawą z 28.VI.1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 96, poz. 478) - roszczenie do posiadacza pojazdu mechanicznego, który nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, za szkody powstałe w związku z ruchem tego pojazdu o zwrot odszkodowania wypłaconego na podstawie art. 51 ust. 2 pkt 2 ustawy.
postanow. SN z 29 lipca 1998 r. II CKN 864/97
Osoba trzecia spłacając wierzytelność na podstawie art. 518 par. 1 pkt 3 kc, nabywa-ją do wysokości dokonanej zapłaty wraz ze wszystkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością.


wyrok SN z 22 grudnia 1997 r. III CKU 87/97 Prok.i Pr. 1998/6/26
Zgodnie z art. 881 k.c. poręczyciele ponoszą wobec wierzyciela taką odpowiedzial-ność, jak współdłużnicy solidarni, bez względu na to, czy poręczyli wspólnie, czy każdy z osobna.
Przy współporęczeniu sytuacja prawna współporęczycieli jest, w braku odmiennej umowy, taka sama jak współdłużników solidarnych, co oznacza, że również stosunki pomiędzy poręczycielami są normowane przez przepisy o solidarności. W takiej sytuacji istnieją dwa zobowiązania solidarne, dłużnika głównego z poręczycielami i między współporęczycielami.
Z unormowania tego wynika, że jeżeli umowa nie stanowi inaczej, to poręczycielowi, który uiścił dług w całości lub w części przewyższającej jego obciążenie, przysługuje w stosunku do pozostałych poręczycieli prawo regresu według przepisów o solidarności (art. 376 § 1 k.c.), niezależnie od regresu w stosunku do dłużnika głównego, obejmującego całość zaspokojonej wierzytelności z mocy art. 518 § 1 k.c. z tytułu wstąpienia w miejsce zaspokojonego wierzyciela.
III. PRZEJĘCIE DŁUGU (519)
wyrok SN z 19 września 2007 r. II CSK 236/07
Przejęcie długu ani też zrealizowanie przejętego długu nie powoduje wstąpienia osoby trzeciej w sytuację dotychczasowego dłużnika w zakresie w jakim dłużnik ten pozostawał jednocześnie wierzycielem partnera stosunku zobowiązaniowego, z którego jego dług powstał. W tym ostatnim przypadku zmiana podmiotowa stosunku zobowiązaniowego dotyczyłaby osoby wierzyciela a nie osoby dłużnika i wymagałaby przelewu wierzytelności (art. 509 k.c.) którego skuteczność należałoby ocenić przede wszystkim pod kątem istnienia określonej wierzytelności (art. 353 k.c.).
wyrok SN z 17 maja 2007 r. III CSK 438/06
Przepis art. 519 § 1 k.c. i następne realizują model sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia długu, który to model tym różni się od modelu nowacyjnej zmiany dłużnika, że zmiana dłużnika w odniesieniu do długu w wysokości określonej w umowie przejęcia nie narusza tożsamości dotychczasowego zobowiązania. Przejemca określonego długu zwalnia z długu, w zakresie określonym umową przejęcia dotychczasowego dłużnika, z zachowaniem jednak tożsamości przejmowanego zobowiązania i bez zmiany jego podmiotowej konfiguracji, w zakresie długu nieobjętego umową przejęcia.
wyrok SN z 12 października 2005 r. III CK 90/05
Do przejęcia długu w drodze umowy między dłużnikiem a osobą trzecią (art. 519 § 2 pkt 1 k.c.) dochodzi na podstawie samej umowy (solo consensu). Skuteczność tej umowy wymaga zgody wierzyciela na jej zawarcie. Brak zgody wierzyciela nie pro-wadzi do nieważności umowy, lecz powoduje, że czynność przejęcia długu jest czynnością kulejącą o zawieszonej bezskuteczności, która nie wywołuje żadnych skutków prawnych od początku. Zgoda wierzyciela może być wyrażona zarówno przed zawarciem umowy o przejęcie długu, jak i po jej zawarciu (art. 63 § 1 k.c.). Zgoda w postaci potwierdzenia ma moc wsteczną od chwili zawarcia umowy o przejęcie długu. Odmowa wyrażenia zgody przez wierzyciela powoduje bezskuteczność umowy przejęcia długu, a jednocześnie zobowiązuje osobę trzecią, która w umowie z dłużnikiem zobowiązała się przejąć dług, do odpowiedzialności za to, że wierzyciel nie będzie żądał od dłużnika spełnienia świadczenia. (art. 521 § 2 k.c.).
wyrok SN z 29 listopada 2005 r. III CK 302/05
Zgoda dłużnika na przejęcie długu przez osobę trzecią na podstawie umowy z wie-rzycielem może być wyrażona w dowolny sposób.
wyrok SN z 5 września 2001 r. I CKN 1287/00
Umowne przystąpienie do długu może mieć postać zarówno umowy między osobą trzecią a wierzycielem, jak i między osobą trzecią a dłużnikiem. Nie wymaga przy tym formy szczególnej ani też zgody - w pierwszym wypadku dłużnika, a w drugim wierzyciela.
wyrok SN z 19 listopada 2004 r. II CK 129/04 OSP 2006/2/19
Model sukcesyjnego (translatywnego) przejęcia długu tym różni się od modelu nowacyjnej zmiany dłużnika, że w pierwszym z nich zmiana dłużnika nie narusza tożsamości dotychczasowego zobowiązania.
wyrok SN z 21 maja 2004 r. V CK 502/03
Artykuły 519 k.c. oraz 526 k.c. miały rozłączne zakresy unormowania. W konsekwencji w razie przejęcia długu przez nabywcę w trybie art. 519 k.c., art. 526 k.c. nie mógł mieć zastosowania, gdyż przewidziane w nim przystąpienie do długu wchodziło w rachubę tylko wtedy, gdy nabycie przedsiębiorstwa następowało bez przejęcia ciążących na nim długów przez nabywcę lub bez ich zaspokojenia przez zbywcę.
wyrok SN z 24 września 2003 r. III CKN 467/01
Wyłączona jest dopuszczalność umownego przystępowania do długu podatkowego.
wyrok SN z 28 czerwca 2002 r. I CKN 841/00 OSNC 2003/6/91
Przepisy kodeksu cywilnego o zmianie dłużnika (art. 519-526 k.c.) nie mają zastoso-wania do obowiązków podatkowych.
wyrok SN z 23 stycznia 2002 r. II CKN 888/99
Przejęcie długu nie narusza treści istniejącego stosunku zobowiązaniowego, a jedynie powoduje zmianę osoby dłużnika. Następuje zatem sukcesja szczególna po stronie zobowiązanej do świadczenia. Przejmujący dług wstępuje we wszystkie obowiązki dotychczasowego dłużnika, które wynikają z umowy lub ustawy. Obowiązany jest więc do zapłacenia wierzycielowi należności, ponosi wobec niego odpowiedzialność za zwłokę, niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
wyrok SN z 19 lutego 1999 r. II CKN 181/98 OSNC 1999/7-8/144
Przejęcie długu może stanowić element innej czynności prawnej (innej umowy).
wyrok SN z 3 listopada 1998 r. I CKN 653/98 Biul.SN 1999/4/7
Przedmiotem umowy przejęcia długu (art. 519 k.c.) może być dług przyszły.
wyrok SN z 15 lutego 2007 r. II CSK 372/06   
Nie istnieją ograniczenia co do możliwego kręgu dłużników, z którymi osoba trzecia (gwarant) mógłby zawrzeć umowę określoną w art. 392 k.c. Dłużnikiem takim może być także poręczyciel (art. 876 k.c.), a więc dłużnik akcesoryjny odpowiadający wo-bec wierzyciela obok dłużnika głównego (art. 881 k.c.). Poręczyciel jest dłużnikiem osobistym i to niezależnie od tego, jak konstruuje się dług, za który ponosi odpowie-dzialność (dług własny lub dług cudzy). Dopuszczalna jest zatem umowa, w której osobę trzecią (gwarant) zobowiązuje się wobec poręczyciela do tego, że wierzyciel nie będzie dochodził od niego spełnienia świadczenia. Takie podmiotowe ukształto-wanie umowy o zwolnieniu dłużnika od obowiązku świadczenia możliwe byłoby także w razie nastąpienia skutków konwersji ustawowej, przewidzianej w art. 521 § 2 k.c.
wyrok SN z 3 grudnia 2009 r. II CSK 215/09
1. Pozostawienie poza zakres pojęcia przedsiębiorstwa zobowiązań związanych z jego prowadzeniem jest konsekwencją nawiązania przez polskiego ustawodawcę do wąskiego ujęcia mienia, obejmującego wyłącznie aktywa (art. 44 k.c.).
2. Przepis art. 55[1] k.c. definiując przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, wskazuje, że stanowi ono zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych po prowadzenia działalności gospodarczej, podając przy tym przykładowe elementy wchodzące w jego skład - stanowiące w większości prawa o różnej postaci i treści. Powyższa konstatacja prowadzi zatem do wniosku, że możliwe jest nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w następstwie nabycia tylko praw.
3. Czynnikiem "konstytuującym" przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym (art. 55[1] k.c.) jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewną całość (zespół). Występowanie elementu organizacji pozwala odróżnić przedsiębiorstwo od majątku, gdyż ten ostatni jest przedmiotem organizacji i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących w skład zorganizowanej całości jaką jest przedsiębiorstwo.
4. Przepis art. 55[2] k.c. ma charakter dyspozytywny, a wyłączenie jego zastosowa-nia może nastąpić m.in. w drodze czynności prawej.
uchwała SN z 5 sierpnia 2008 r. I UZP 3/08 OSNP 2009/3-4/48...
Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada za należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej z własnych środków przez zbywcę jako płatnika składek (pracodawcę) a nie odpowiada za należności z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych pracowników (art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - jednolity tekst Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 18/07
Za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą nie tylko pierwszy nabywca przedsiębiorstwa, ale także kolejni nabywcy.
wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 3/07
Pod rządem przepisów art. 552 w związku z art. 551 pkt 5 k.c. w brzmieniu obowiązu-jącym do dnia 25 września 2003 r. i art. 526 k.c. nabycie przedsiębiorstwa nie ozna-czało sukcesji generalnej w odniesieniu do długów związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Nabywca przedsiębiorstwa nie przejmował ex lege długów zbywcy przedsiębiorstwa związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, a przejęcie tych długów mogło nastąpić w trybie art. 519 k.c., gdy wierzyciele wyrażą zgodę na prze-jęcie długów zbywcy przez nabywcę przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 25 listopada 2005 r. V CK 381/05
Nabywca zorganizowanej części przedsiębiorstwa ponosi odpowiedzialność, o której mowa w art. 554 k.c.
wyrok SA w Warszawie z 28 lipca 2004 r. I ACa 1274/03 Apel.-W-wa 2005/2/16
Wniesienie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 kc należącego do wspólników spółki cywilnej jako aportu do spółki z o.o. może być traktowane jako zbycie tego przedsiębiorstwa w znaczeniu o jakim stanowi art. 526 kc (obecnie art. 554 kc), co implikuje odpowiedzialności spółki kapitałowej za zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przyjętego przedsiębiorstwa.
Przejęcie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jako aportu przedsiębior-stwa wspólników spółki cywilnej ma ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zobowiązania spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadze-niem przejmowanego przedsiębiorstwa. Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świad-czenia odszkodowawcze na rzecz kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależytym wykonaniem umów zawartych przez tę spółkę.
wyrok SN z 21 maja 2004 r. V CK 502/03   
Oddział banku krajowego w kraju, pomimo niesamodzielności prawnej, o ile ma sa-modzielność finansową, może stanowić przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmioto-wym, jeżeli odpowiada wymaganiom definicji legalnej określonej w art. 551 k.c.
wyrok SN z 8 kwietnia 2003 r. IV CKN 51/01
Przedsiębiorstwem w znaczeniu przedmiotowym jest pewien zorganizowany zespół dóbr materialnych i niematerialnych przeznaczony do realizacji określonych zadań gospodarczych. Tak rozumiane przedsiębiorstwo może stanowić zakład lub oddział innego większego przedsiębiorstwa, w tym spółki prawa handlowego, a zatem takie oddziały czy zakłady dostatecznie wyodrębnione i odpowiednio zorganizowane sta-nowią przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 k.c.
wyrok SN z 1 kwietnia 2003 r. IV CKN 366/01 OSNC 2004/6/98
Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje składniki wymie-nione w art. 551 k.c., chyba że co innego wynika z przepisu szczególnego lub z woli stron (art. 552 k.c.).
wyrok SN z 22 stycznia 2002 r. V CKN 1178/00
1. Przesłankami odpowiedzialności z art. 526 k.c. są: nabycie przedsiębiorstwa, związek zobowiązania z prowadzeniem przedsiębiorstwa oraz wiedza nabywcy o zobowiązaniach lub brak tej wiedzy będący następstwem niezachowania należytej staranności.
2. Art. 526 k.c. ustanawia domniemanie prawne wzruszalne, że nabywca przedsię-biorstwa wiedział o zobowiązaniach związanych z jego prowadzeniem.
wyrok SN z 17 października 2000 r. I CKN 850/98   
Strony - jak wynika z art. 552 k.c. - mają pozostawioną swobodę co do tego, jakie elementy tworzące pojęcie przedsiębiorstwa objąć przedmiotem czynności prawnej, z tym że swoboda w wyłączeniu poszczególnych składników nie może iść tak daleko, aby zakres wyłączeń przekreślił istotę przedsiębiorstwa (art. 551 k.c.). Dlatego też zbycie przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 28 czerwca 2000 r. IV CKN 72/00
Przepis art. 526 kc nie ma zastosowania, jeżeli przedmiotem umowy jest zakład, filia czy oddział danego przedsiębiorstwa. Natomiast w sytuacji, gdy zbyciu podlega za-kład, na którym opiera się całość działalności gospodarczej zbywcy, to zakład taki jest przedsiębiorstwem w rozumieniu art. 551 k.c., wobec czego przedmiotem umowy jest nie zakład, lecz przedsiębiorstwo.
wyrok SN z 24 czerwca 1998 r. I CKN 780/97 OSNC 1999/2/30
Jeżeli okoliczności zawarcia dwu umów dotyczących zbycia przedsiębiorstwa pozwalają przyjąć, że w jednej z nich chodziło o przejęcie pasywów, a w drugiej - aktywów tego przedsiębiorstwa, umowy takie mogą być łącznie traktowane jako zbycie przedsiębiorstwa.
postanow. SN (7 sędziów) z 21 maja 1996 r. III CZP 9/96 Wokanda 1996/8/4
Przejmujący ponosi odpowiedzialność za te zobowiązania i obciążenia, które zwią-zane są z prowadzeniem przejętego przez siebie przedsiębiorstwa (art. 551 pkt 5 k.c.).
wyrok SN z 4 kwietnia 2007 r. V CSK 3/07 M.Prawn. 2007/9/460
Nabywca przedsiębiorstwa przejmuje długi związane z jego prowadzeniem tylko za zgodą wszystkich wierzycieli. W razie braku takiej zgody, na podstawie art. 551 KC, nabywca odpowiada ze zbywcą przedsiębiorstwa solidarnie, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, pomimo zachowania należytej staranności.
wyrok SN z 6 lipca 2005 r. III CK 705/04 OSNC 2006/6/103
Nabycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 526 k.c. (obecnie art. 554 k.c.) mogło nastąpić także w wyniku zawarcia kilku umów.
wyrok SA w Białymstoku z 25 marca 2003 r. I ACa 129/03 OSA 2003/12/56
Nabycie poszczególnych nieruchomości rolnych mogących stanowić zorganizowaną całość gospodarczą jest nabyciem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisu art. 526 k.c.
wyrok SN z 20 listopada 2002 r. II CKN 1121/00
Odpowiedzialnym solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa jest nabywca całego przedsiębiorstwa, a nie nabywca tylko niektórych jego składników, choćby nawet te składniki przedstawiały znaczną wartość w porównaniu z wartością całego przedsiębiorstwa.
wyrok SN z 20 listopada 1997 r. III CKU 67/97 OSNC 1998/4/72
Nabywca gospodarstwa rolnego odpowiada, w ramach art. 526 k.c., solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązanie względem osoby trzeciej z tytułu zwrotu pobranej od niej ceny, na podstawie nieformalnej umowy sprzedaży gruntów wchodzących w skład tego gospodarstwa.
uchwała SN z 16 czerwca 1972 r. III CZP 37/72 OSNC 1973/1/5
Osoba, która przed dniem 4 listopada 1971 r. nabyła bez zachowania formy aktu notarialnego gospodarstwo rolne, co do którego właściwy do spraw rolnych organ prezydium powiatowej rady narodowej stwierdził nabycie przez nią własności na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250), odpowiada z mocy art. 526 k.c. solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązanie związane z prowadzeniem tego gospodarstwa, jeżeli w chwili zawarcia nieformalnej umowy wiedziała o tym zobowiązaniu.

Konspekt XI
I. SKARGA PAULIAŃSKA (527 I NAST.)
uchwała SN z 22 stycznia 2009 r. III CZP 134/08 Biul.SN 2009/1/9
W razie uznania na podstawie art. 527 k.c. za bezskuteczną wobec masy upadłości zbywcy czynności prawnej zbycia nieruchomości, pozostaje w mocy obciążenie nie-ruchomości hipoteką, ustanowioną po dacie dokonania tej czynności, a wierzyciel hipoteczny może żądać zaspokojenia swoich należności w postępowaniu upadło-ściowym stosowanie do art. 204 § 1 pkt 2b Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypo-spolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512, ze zm.).
wyrok SN z 14 listopada 2008 r. V CSK 158/08 M.Prawn. 2008/24/1292
Czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w okresie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o upadłość są bezskuteczne wobec masy upadłości, jeśli transakcja została zawarta z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przy-sposobionym lub przysposabiającym. Wyliczenie to jest wyczerpujące i czynności prawne odpłatne zawarte z innymi podmiotami mogą zostać uznane za bezskuteczne jedynie na podstawie art. 527 KC.
uchwała SN z 12 czerwca 2008 r. III CZP 55/08
Odpłatne zbycie przez osobę trzecią w toku procesu wytoczonego na podstawie art. 527 § 1 k.c. przedmiotów majątkowych, objętych zaskarżoną czynnością prawną dłużnika, może uzasadniać roszczenie wierzyciela na podstawie art. 405 i nast. k.c. o zwrot korzyści uzyskanych przez osobę trzecią w wyniku zbycia.


postanow. SN z 7 maja 2008 r. II CZ 25/08
W sprawie, w której powód nie dochodzi ani wierzytelności z odsetkami, ani zale-głych odsetek, domaga się natomiast uznania umowy sprzedaży za bezskuteczną w celu zaspokojenia wierzytelności z ustawowymi odsetkami od określonego dnia nor-ma art. 20 k.p.c. nie znajduje zastosowania.
wyrok SN z 16 kwietnia 2008 r. V CSK 564/07
Domniemanie ustanowione w art. 527 § 3 k.c. jest domniemaniem usuwalnym, stąd też osoba trzecia może wykazywać, że mimo stosunku bliskości z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.
wyrok SN z 5 marca 2008 r. V CSK 471/07
1. Ocena zasadności skargi pauliańskiej wymaga ustalenia, czy pokrzywdzenie wie-rzycieli zachodzi w chwili orzekania. W innym momencie nie wiadomo bowiem, czy prawo zaspokojenia doznało uszczerbku. Miarodajnie można to ocenić dopiero w chwili poszukiwania zaspokojenia.
2. Uzyskanie przez dłużnika ekwiwalentu za dokonaną czynność prawną nie zawsze przesądza o bezzasadności skargi pauliańskiej. Czynność prawna dłużnika, za którą otrzymał on świadczenie ekwiwalentne, nie powoduje pokrzywdzenia wierzycieli, jeżeli uzyskany ekwiwalent znajduje się w majątku dłużnika lub został wykorzystany do zaspokojenia wierzycieli.
wyrok SN z 6 marca 2009 r. II CSK 592/08
1. Uregulowanie art. 530 k.c. jest potwierdzeniem szerokiej ochrony wierzyciela, któ-ra dotyczy zarówno zobowiązań istniejących w chwili dokonywania czynności rozporządzającej, jak również tych, które powstaną w przyszłości. Wprowadza jednak równowagę pomiędzy zabezpieczeniem interesów przyszłego wierzyciela i dłużnika przez ograniczenie swobody dysponowania majątkiem jedynie do rozmyślnego dążenia do uwolnienia się od spełnienia zobowiązania, którego powstanie w przyszłości jest realne.
2. Sąd Najwyższy w rozpoznawanej sprawie przychyla się do drugiego z powołanych poglądów, przyjmując, że działa w zamiarze pokrzywdzenia także ten, kto posiadając zobowiązania, dokonuje darowizny jedynego składnika majątkowego wiedząc, że będzie zaciągał dalsze zobowiązania, których nie jest w stanie spełnić, a następnie doprowadza do podwojenia wysokości zobowiązań, z czym łączy się pokrzywdzenie wierzyciela, co było objęte jego świadomym działaniem.

wyrok SN z 13 czerwca 2008 r. I CSK 547/07
Wierzytelność z tytułu odsetek nie jest wierzytelnością przyszłą, w rozumieniu art. 530 k.c. Odsetki są bowiem należnością uboczną, które dzielą losy należności głów-nej.
wyrok SN z 7 lutego 2008 r. V CSK 434/07
Zamiar pokrzywdzenia, wymagany przez art. 530 k.c., nie powinien podlegać zawę-żającej wykładni, gdyż z konieczności rzeczy czyniłoby to iluzoryczną ochronę przy-szłych wierzycieli. W związku z tym, świadomość możliwego pokrzywdzenia jest również wystarczająca do przyjęcia zamiaru pokrzywdzenia, albowiem działanie ludzkie obejmuje w zasadzie nie tylko następstwa zamierzone, ale i te, których jak-kolwiek nie chce się wywołać, przewiduje się jako możliwe, a zarazem objęte i wolą. Oznacza to, że zamiar pokrzywdzenia przyjąć należy także u tego, kto w chwili doko-nywania czynności liczył się z tym, że w związku z jego działalnością może mieć wierzycieli i że czynność jego może być połączona z ich krzywdą.
Wyrok SN z dnia 3 października 2007 r. IV CSK 184/07
Możliwość zastosowania art. 531 § 2 k.c. do oceny skutków rozporządzenia korzy-ścią uzyskaną przez osobę trzecią na podstawie bezskutecznej z mocy prawa czyn-ności prawnej z upadłym nie oznacza pozbawienia syndyka masy upadłości legity-macji do wystąpienia przeciwko osobie trzeciej z powództwem, którego podstawę stanowi art. 127 i 134 w zw. z art. 131 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upa-dłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535 ze zm.).
wyrok SN z dnia 5 grudnia 2007 r. I CSK 221/07
Przepisy w skardze pauliańskiej nie wymagają tego, aby rozporządzenie majątkowe dłużnika następowało zawsze na rzecz "strony" zaskarżonej czynności prawnej. Status osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 k.c. może mieć jednoosobowa spółka z o.o., powstająca w wyniku podjęcia aktu założycielskiego tej spółki i będąca beneficjentem dokonanego przez dłużnika rozporządzenia w postaci wniesionego do niej aportu.
wyrok SN z dnia 4 października 2007 r. V CSK 248/07
Zbycie w toku sprawy wierzytelności, dla ochrony, której powód na podstawie art. 527 § 1 k.c. domaga się uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną, nie powoduje utraty legitymacji czynnej.
wyrok SN z 2 października 2007 r. II CSK 323/07   
Pokrzywdzenie wierzycieli występuje także wówczas, gdy do niewypłacalności dłuż-nika, w rozumieniu art. 527 § 2 k.c., dochodzi w wyniku kilku, nawet ekwiwalentnych, czynności, takich jak założenie spółki i wniesienie do niej aportem nieruchomości w zamian za udziały, a następnie w krótkim czasie zbycie udziałów w spółce za kwotę znacznie niższą niż wartość wniesionej aportem nieruchomości i zużycie otrzymanej kwoty na inne cele niż zaspokojenie wierzycieli.
wyrok SN z dnia 28 marca 2007 r. II CSK 530/06   
Sankcja nieważności bezwzględnej niejako wyprzedza i zarazem konsumuje sankcję względnej bezskuteczności, przewidzianą w art. 527 § 1 k.c.
wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r. II CSK 452/06   
Skarga pauliańska nie może otwierać drogi do prowadzenia egzekucji z określonych składników majątku osoby trzeciej temu, kto nie ma możliwości zaspokojenia się z majątku kontrahenta tej osoby, gdyż nie jest jego wierzycielem.
wyrok SN z dnia 15 lutego 2007 r. sygn. akt II CSK 452/06
Przesłanką skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. k.c.) jest istnienie zaskarżalnej wierzytelności pieniężnej wobec osoby, która dokonała czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia.
wyrok s.apel.w Warszawie z dnia 2 lutego 2007 r. sygn. akt VI ACa 889/06
Każda czynność dłużnika dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli może być objęta skargą pauliańską, jednak każdemu z wierzycieli przysługuje odrębne roszczenie z art. 527 k.c. w stosunku do każdej czynności dłużnika i bieg terminu z art. 534 k.c. przerywa się dopiero z chwilą wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską w stosunku do konkretnej czynności dłużnika. Chwilą tą jest złożenie pozwu obejmującego żądanie uznania za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela tej czynności.
wyrok SN z 9 marca 2007 r. V CSK 473/06
Stosunek bliskości, o którym mowa w art. 527 § 3 k.c. może wynikać także ze spora-dycznych kontaktów gospodarczych pomiędzy dłużnikiem działającym z pokrzyw-dzeniem wierzyciela a osobą trzecią, którym towarzyszą innego rodzaju relacje o charakterze zarówno majątkowym, jak i niemajątkowym.
wyrok SN z 31 stycznia 2007 r. II CSK 384/06   
Wierzyciel może żądać uznania za bezskuteczną wobec siebie tylko takiej czynności, która została dokonana z jego pokrzywdzeniem. O pokrzywdzeniu wierzyciela może być mowa tylko wtedy, gdy dłużnik w skutek dokonania czynności stanie się niewypłacalny przynajmniej w większym stopniu niż był przed jej dokonaniem. Nie można uznać, że dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu, jeżeli niezależnie od tego czy dokonał określonej czynności rozporządzającej składnikiem należącym do jego majątku, czy też nie, wierzyciel i tak nie może uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności. W takiej sytuacji pomiędzy czynnością, której uznania za bezskuteczną wobec siebie żąda wierzyciel, a niewypłacalnością dłużnika brak bowiem szczególnego związku, o którym mowa w art. 527 § 2 k.c. Bez stwierdzenia zaś istnienia takiego związku brak podstaw do uwzględnienia powództwa o uznanie dokonanej czynności za bezskuteczną.
postanow. SN z 12 stycznia 2007 r. IV CZ 105/06
W sprawie opartej na roszczeniu z art. 527 k.c. (tzw. skarga pauliańska) wartość przedmiotu sporu powinna być określona jako kwota równa wierzytelności powoda, która ma być chroniona tą skargą. Uwzględnienie powództwa oznacza bowiem, że wierzyciel może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej, dochodzić zaspokojenia tej wierzytelności z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły (art. 532 k.c.). Przedmiotem ochrony jest tu zatem wierzytelność powoda, która nie mogła zostać zaspokojona na skutek krzywdzącej wierzyciela czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z osobą trzecią i wierzytelność ta, określona kwotowo, stanowi wartość przedmiotu sporu, zgodnie z zasadami art. 19 § 2 i art. 20 k.p.c.
wyrok SN z 29 listopada 2006 r. II CSK 250/06 OSNC 2007/10/155
Wspólnik spółki jawnej jest wobec wierzyciela tej spółki dłużnikiem w rozumieniu art. 527 i 530 k.c.
wyrok SN z 13 października 2006 r. III CSK 58/06 OSNC 2007/9/138
Jeżeli skargą pauliańską zaskarżona została umowa sprzedaży nieruchomości, dla zachowania należytej staranności osoby trzeciej w rozumieniu art. 527 § 1 in fine k.c. wystarczy zapoznanie się tej osoby z treścią wpisów do księgi wieczystej prowadzonej dla sprzedanej nieruchomości, a nie aktami tej lub innej księgi wieczystej. Nie ma przy tym znaczenia zawodowy charakter działalności osoby trzeciej (nabywcy nieruchomości).
wyrok SN z 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 83/06   
Jeżeli skutkiem dokonania czynności prawnej było dla strony z jednej strony zubożenie jej majątku o wartości dóbr składających się na przedmiot aportu, a z drugiej strony wzbogacenie jej majątku o wartość nabytych w zamian akcji, rozumianych jako majątkowe i korporacyjne prawa udziałowe, to u wierzyciela nie została spełniona przesłanka pokrzywdzenia w rozumieniu art. 527 § 1 k.c. Fakt niewydania dokumentów akcji nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, bowiem istnienie niezrealizowanego roszczenia o wydanie tych dokumentów nie wyłącza skutku prawnego w postaci nabycia praw udziałowych wynikających z akcji.


wyrok SN z 27 lipca 2006 r. III CSK 57/06
W sprawie, w której Zakład Ubezpieczeń Społecznych domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony należności z tytułu składki na ubezpieczenie społeczne, droga są-dowa jest dopuszczalna.
wyrok SN z 11 stycznia 2006 r. II CSK 40/05 OSNC 2006/10/168
Wierzycielowi upadłego nie przysługuje skarga pauliańska (art. 527 k.c.) na czynność prawną dokonaną przez syndyka w ramach likwidacji masy upadłości.
wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. II CK 309/05
Przepis art. 528 k.c. statuuje surowsze przesłanki uznania czynności za bezsku-teczną, niż czyni to § 3 art. 527 k.c. Jeżeli zatem ten drugi z wymienionych przepisów dostatecznie pewnie usprawiedliwia żądanie strony powodowej, to odwoływanie się do pierwszego z nich jest bezprzedmiotowe.
wyrok SA w Poznaniu z 22 września 2005 r. I ACa 15/05
Nie można wykluczyć, że np. przez zaniżenie ceny osoba trzecia uzyskała, z po-krzywdzeniem wierzycieli, korzyść majątkową częściowo nieodpłatnie. W takim przy-padku wierzyciel w uproszczony sposób, bo jedynie wykazując działanie dłużnika ze świadomością lub zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli, mógłby żądać uznania czynności częściowo za bezskuteczną.
wyrok SN z 15 czerwca 2005 r. IV CK 806/04
1. Umowa najmu może podlegać zaskarżeniu w drodze skargi pauliańskiej. W wy-padku tej umowy pokrzywdzenie wierzycieli polega, ogólnie ujmując, na utrudnieniu spieniężenia przedmiotu najmu.
2. O uwzględnieniu powództwa pauliańskiego rozstrzyga nie chwila powstania po-krzywdzenia, lecz okoliczność, czy istnieje ono w chwili orzekania. Wynika to z samej istoty skargi pauliańskiej. Odpadnięcie przesłanki "pokrzywdzenia" oznacza, że wierzyciela nie ma przed czym "bronić".
wyrok SA w Poznaniu z 12 maja 2005 r. I ACa 1764/04 OSA 2006/3/8
Do przyjęcia świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli, o którą chodzi w art. 527 § 1 k.c., wystarczy by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności, a pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać nie według chwili dokonania czynności prawnej dłużnika z osobą trzecią, lecz według chwili jej zaskarżenia (wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej).
wyrok SN  z 8 grudnia 2004 r. I CK 408/04
1. Sądowa kontrola skuteczności umów na podstawie art. 527 i nast. k.c. nie eliminuje możliwości tej oceny na podstawie art. 54 i 55 prawa upadłościowego. Obie instytucje są wobec siebie prawnie niezależne.
2. Pokrewieństwo między wspólnikami spółek dokonującymi czynności prawnej ma takie samo znaczenie w rozumieniu przepisu art. 55 § 2 pr. u. (a także art. 527 k.c.), jak pokrewieństwo między osobami fizycznymi dokonującymi czynności prawnej.
wyrok SN z 22 października 2004 r. II CK 128/04
Przewidziane w art. 527 § 2 k.c. powiązanie pomiędzy czynnością prawną dłużnika i stanem jego niewypłacalności (lub powiększeniem niewypłacalności) nie można ujmować jako kauzalnego związku adekwatnego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. właściwego w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej. Wystarczy tu bowiem zwykłe wykazanie tego, że zaskarżona czynność spowodowała rezultat w postaci niewypłacalności dłużnika lub powiększyła taką niewypłacalność.
wyrok SN z 30 września 2004 r. IV CK 30/04
Wierzyciel nie traci prawa do żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej z jego pokrzywdzeniem przez dłużnika z osobą trzecią w wypadku, gdy osoba trzecia rozporządziła odpłatnie uzyskaną korzyścią na rzecz osoby działającej w dobrej wierze. Odmienny pogląd niezasadnie wiązałby skargę z przedmiotem, który zbył dłużnik, i w razie jego dalszego zbycia pozbawiałby ją całkowicie znaczenia prawnego. Dla pozbawienia wierzyciela jego uprawnienia wystarczyłoby bowiem dalsze zbycie rzeczy osobie w dobrej wierze.
wyrok SN z 29 czerwca 2004 r. II CK 367/03   
Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.
Pokrzywdzenie wierzyciela należy ocenić według chwili zaskarżenia (wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską). Przepis art. 527 § 2 k.c. wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika.
wyrok SN z 28 kwietnia 2004 r. III CK 469/02 OSNC 2005/5/85
1. Przewidziana w art. 47 § 2 k.r.o. ochrona interesów osób trzecich ma zastosowa-nie tylko do małżeńskich umów majątkowych wymienionych w art. 47 § 1 k.r.o.
2. Umowa o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności małżeń-skiej zawarta z pokrzywdzeniem wierzyciela może być przez niego zakwestionowana skargą pauliańską (art. 527 k.c.).
wyrok SN z 27 lutego 2004 r. V CK 272/03 OSNC 2005/3/50
W razie odpłatnego rozporządzenia korzyścią uzyskaną przez osobę trzecią, o której mowa w art. 527 i nast. k.c., przy ocenie zakresu jej zobowiązania wynikającego z art. 531 § 2 k.c. ma zastosowanie art. 409 k.c.
wyrok SN z 27 stycznia 2004 r. II CK 381/02
Działanie nabywcy nieruchomości w zaufaniu do pośrednika nie oznacza w każdym wypadku zachowania należytej staranności (art. 527 k.c.)
wyrok SN z 17 września 2003 r. II CK 10/02
1. Staranność należyta, a więc oczekiwana w stosunkach danego rodzaju, nie jest "pochodną" obowiązku wynikającego z ustawy; innymi słowy - brak ustawowego obowiązku sprawdzania przez stronę umowy wpisu lub wzmianki o wpisie w księdze wieczystej nie oznacza, że zaniechanie takiego sprawdzenia pozostaje bez wpływu na ocenę zachowania przez stronę należytej staranności.
2. Bezskutecznością może być objęta jedynie czynność prawna dłużnika maksymalnie do rozmiarów konkretnej wierzytelności przysługującej wierzycielowi. Dlatego sentencja wyroku wydanego na podstawie art. 527 § 1 k.c. zawsze musi określać wierzytelność, której ochronie ma on służyć; ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla zapewnienia prawidłowej wykonalności wyroku.
wyrok SN z 23 lipca 2003 r. II CKN 299/01
1. Przepis art. 527 k.c., choć posługuje się jedynie określeniem "osoba trzecia" i wprost odnosi się do czynności prawnej dłużnika, w wyniku której korzyść odniosła osoba trzecia kosztem wierzycieli, ma również zastosowanie do czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z jednym tylko z wierzycieli, jeżeli jest to czynność naru-szająca wynikającą z ustawy lub umowy kolejność zaspokajania wierzycieli, a zatem, jeśli dłużnik dowolnie dokonał uprzywilejowania niektórych spośród jego wierzycieli, kosztem pozostałych.
2. Wszystkie okoliczności składające się na ocenę przesłanki pokrzywdzenia wierzy-cieli powinny być badane według stanu z chwili wystąpienia wierzyciela ze skargą pauliańską. Odnosi się to także do oceny, czy zaskarżona czynność zaspokojenia jednego tylko z wierzycieli dokonana została z naruszeniem wynikającej z ustawy lub umowy kolejności zaspokajania wierzycieli. Jeśli zatem wierzyciel (syndyk) wystąpił ze skargą pauliańską już po ogłoszeniu upadłości dłużnika i żądał uznania za bezskuteczną czynności dłużnika dokonanej z jednym z wierzycieli przed ogłoszeniem upadłości, decydujące dla oceny, czy czynność ta narusza ustawową czy umowną kolejność zaspokajania wierzycieli, są okoliczności występujące w chwili zgłoszenia żądania.
wyrok SN z 6 czerwca 2003 r. IV CKN 204/01 OSNC 2004/9/138
Powództwo przewidziane w art. 527 k.c. jest dopuszczalne także wtedy, gdy dłużni-kiem jest tylko jeden z małżonków, a przedmiot zaskarżonej czynności wchodził do majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka.
wyrok SN z 28 marca 2003 r. IV CKN 1965/00
W świetle art. 527 i 530 k.c. zachodzą istotne różnice w sytuacji, gdy uznania za bez-skuteczną dochodzi wierzyciel, którego wierzytelność już istniała w chwili dokonywania tej czynności lub wierzyciel, którego wierzytelność dopiero powstanie w przyszłości. W pierwszym przypadku, wystarczy, że dłużnik działał tylko ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, w drugim natomiast przepis art. 530 k.c. wymaga, aby dłużnik, dokonując czynności, działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela.
wyrok SN z 7 marca 2003 r. I CKN 103/01 Pr.Bankowe 2003/10/23
Skarga pauliańska wierzyciela (art. 527 k.c.) może być skierowana także przeciwko osobom, które dokonały czynności prawnej z poręczycielem. Dla skuteczności tej skargi nie ma znaczenia sposób ukształtowania odpowiedzialności poręczyciela (art. 881 k.c.).
wyrok SN z 24 października 2002 r. II CK 396/02 OSNC 2004/1/10
Nie można żądać uznania za bezskuteczną na postawie art. 527 § 1 k.c. umowy "powrotnego" przeniesienia własności nieruchomości na darczyńcę, zawartej w na-stępstwie odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, chyba że została zawarta w wyniku wcześniejszej zmowy darczyńcy i obdarowanego w celu pokrzywdzenia wierzyciela.
wyrok SN z 5 czerwca 2002 r. II CKN 1336/00
1. Uwzględnienie skargi pauliańskiej skutkuje tzw. bezskutecznością względną tej czynności, a wyrok nie ma na celu określenia czy też ograniczenia wysokości warto-ści przedmiotu tej czynności. Przedmiotem uznania za bezskuteczne są bowiem tylko czynności prawne, a uwzględnienie skargi pauliańskiej nie jest wyłączone nawet w razie istnienia zabezpieczenia wierzytelności.
2. Wierzyciel ma więc prawo domagać się uznania czynności za bezskuteczną ze względu na całą swoją wierzytelność. Bezskutecznością może zatem być objęta jedynie czynność prawna dłużnika i to do maksymalnych rozmiarów wierzytelności przysługującej wierzycielowi, który czynność zaskarżył.
3. Wymóg określenia wierzytelności, m.in. pod względem przedmiotowym, przez wskazanie jej wysokości w sentencji wyroku uwzględniającego skargę pauliańską, nie polega na ograniczeniu uznania bezskuteczności całej czynności prawnej do wysokości wartości przedmiotu tej czynności.
wyrok SN z 28 listopada 2001 r. IV CKN 525/00
Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu (art. 527 § 2 k.c.) i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka.
Pokrzywdzenie (art. 527 § 2 k.c.) powstaje na skutek takiego stanu faktycznego ma-jątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.
uchwała SN z 21 marca 2001 r. III CZP 1/01
W procesie o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela (art. 527 § 1 k.c.), legitymowanym biernie jest tylko kontrahent dłużnika także wówczas, gdy wynikła z tej czynności korzyść majątkowa weszła do majątku dorobkowego kontrahenta i jego małżonka.
wyrok SN z 24 stycznia 2000 r. III CKN 554/98
Dla wykazania niewypłacalności dłużnika nie jest konieczne ogłoszenie upadłości dłużnika. Niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Dla skorzystania przez wierzyciela z akcji pauliańskiej wystarczy wykazanie, że niemożliwe okazało się, wobec stanu majątku dłużnika, zaspokojenie wierzytelności tego wierzyciela.
wyrok SN z 7 grudnia 1999 r. I CKN 287/98   
1. Nie każda czynność prawna powodująca zmniejszenie majątku dłużnika może być uznana za krzywdzącą wierzycieli. Nie będzie ona miała takiego charakteru wówczas, jeżeli dłużnik w zamian za swoje świadczenie uzyskał ekwiwalent, który nadal znajduje się w jego majątku lub posłużył mu do zaspokojenia wierzycieli.
2. Do przyjęcia, iż osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wystarczy wykazanie, że na podstawie czynności prawnej dłużnika nabyła ona rzecz lub prawo albo została zwolniona z obowiązku, co spowodowało zmianę w majątku dłużnika prowadzącą do pokrzywdzenia wierzycieli.
wyrok SN z 15 października 1999 r. III CKN 388/98 OSNC 2000/4/75
Ugoda sądowa, której zawarcie doprowadziło do umorzenia postępowania na pod-stawie art. 355 § 1 k.p.c., może być zaskarżona przez wierzyciela w drodze skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. k.c.).
wyrok SN z 8 kwietnia 1998 r. III CKN 450/97 OSNC 1998/11/184
Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu (art. 527 § 2 k.c.), jeżeli nie speł-nia wymagalnego świadczenia pieniężnego, a za posiadaną gotówkę kupuje nieru-chomość, której w konkretnych okolicznościach nie można sprzedać za cenę zapła-coną przez tego dłużnika. wyrok SN z 3 lutego 1998 r. I CKN 403/97 OSP 1998/11/196
Zbycie zajętej nieruchomości i późniejsze jej obciążenie hipoteką (ustawową, przy-musową) pozostaje bez wpływu na dalszy bieg egzekucji (art. 930 § 1 k.p.c.) i wyłą-cza pokrzywdzenie wierzyciela w rozumieniu art. 527 § 1 k.c.
wyrok SN z 24 kwietnia 1996 r. I CRN 61/96 OSNC 1996/9/125
Stosunek bliskości uzasadniający przyjęcie przewidzianego w art. 527 § 3 k.c. do-mniemania wiedzy o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela może wynikać również z utrzymywania stałych kontaktów handlowych.
wyrok SN z 19 października 1995 r. III CRN 40/95 OSNC 1996/3/43
Czynności procesowe w postaci uznania przez dłużnika (pozwanego) powództwa o zniesienie wspólności ustawowej majątkowej oraz złożenia przez niego jako współ-uczestnika postępowania zgodnego wniosku co do sposobu podziału majątku dorobkowego nie podlegają zaskarżeniu przez jego wierzyciela w drodze skargi pauliańskiej (art. 527 i nast. k.c.).
uchwała SN z 11 października 1995 r. III CZP 139/95 OSNC 1996/1/17
Uwzględniając powództwo na podstawie art. 527 k.c., sąd powinien określić wierzy-telność zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym.
uchwała SN z 6 lutego 1986 r. III CZP 103/86 OSNC 1988/2-3/33
Przekazanie przez rolnika gospodarstwa rolnego następcy na zasadzie i w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidual-nych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.) może być uznane za bez-skuteczne na podstawie przepisów normujących ochronę wierzyciela w razie niewy-płacalności dłużnika (art. 527 - 534 k.c.).
uchwała SN z 11 października 1980 r. III CZP 37/80
7 sędziów - zasada prawna
W wypadku gdy egzekucja należności alimentacyjnych uniemożliwia zaspokojenie wierzytelności innego wierzyciela, wierzyciel ten może w drodze powództwa przeciwko osobie, na której rzecz egzekwowane są należności alimentacyjne, żądać ustalenia, że - wobec ustania obowiązku alimentacyjnego - przysługuje mu prawo zaspokojenia swej wierzytelności przed egzekwowanymi należnościami alimentacyjnymi (art. 527 i nast. k.c.).
wyrok SN z 27 stycznia 2006 r. III CSK 120/05
Wobec tego, że art. 531 § 2 k.c. nie rozstrzyga, czy w sytuacjach, których dotyczy, skarga paulińska przysługuje także przeciwko osobie trzeciej, przyjmuje się, że sytu-acje takie rozstrzygać należy na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogace-niu.
wyrok SN z 12 czerwca 2002 r. III CKN 1312/00
We wszystkich przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów uzależniona jest od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego kryte-rium odpłatności czyniłoby tą ochronę czysto iluzoryczną. Doświadczenie wskazuje bowiem, że czynności nieodpłatne zastąpione zostałyby czynnościami, w której świadczeniu jednej strony odpowiadałoby świadczenie drugiej, tyle że o wartości niewspółmiernie niższej. Nie wydaje się, aby było to zgodne z intencją ustawodawcy.
wyrok SN z 16 kwietnia 2002 r. V CKN 1446/00
Przepis art. 531 § 2 k.c. dotyczy rozporządzenia korzyścią uzyskaną przez osobę trzecią na rzecz dalszej osoby, która staje jej następcą pod tytułem szczególnym. Bezpośrednie wystąpienie przeciwko dalszej osobie trzeciej może być skuteczne tylko wtedy, gdy (w wypadku rozporządzenia odpłatnego) osoba ta była w złej wierze, tj. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. Chodzi tu o wiedzę rzeczywistą, i nie jest wystarczające, że dalszy nabywca powinien, przy zachowaniu należytej staranności, wiedzieć o tych okolicznościach.
wyrok SN z 24 listopada 2000 r. V CKN 149/00
Występujący z powództwem o uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem jego jako wierzyciela (art. 531 § 1 kc) winien w procesie przeciwko osobie trzeciej wykazać, przede wszystkim, że istnieje dłużnik oraz że pozwany uzyskał od niego korzyść majątkową kosztem powoda w tym sensie, że powód, na skutek wynikłej niewypłacalności dłużnika, nie jest w stanie zaspokoić się z majątku dłużnika odnośnie do swojej wierzytelności.
postanow. SN z 26 października 2005 r. V CK 776/04
Przewidziane w art. 532 k.c. prawo wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z nie-ruchomości, może być ujawnione w księdze wieczystej (art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.).
wyrok SN z 16 marca 2006 r. III CSK 8/06
Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela z adającego uznania czynności za bezskuteczną *art. 527 k.c.) także przez wskazanie realnie służącej zaspokojeniu wierzytelności dłużnika, jeżeli nie ma wątpliwości, że doprowadzi ono do zaspokojenia wierzyciela.
II. SPRZEDAŻ (535 I NAST.)
wyrok SN z 8 października 2009 r. II CSK 153/09
Wskazanie przez strony w umowie pisemnej odmiennej od rzeczywiście ustalonej ceny sprzedaży nie wywołuje skutku pozorności, a w konsekwencji jej nieważności. Cena typizuje umowę sprzedaży już przez sam fakt jej oznaczenia. Samo oznacze-nie ceny z punktu widzenia ważności umowy ma charakter drugorzędny, co wynika z unormowań zawartych w art. 535 i 536 k.c. Ocena ważności umowy jest kwestią prawną a nie elementem stanu faktycznego.
wyrok SN z 5 września 2002 r. II CKN 829/00
Przedmiotem umowy sprzedaży, zgodnie z art. 535 k.c., mogą być tylko rzeczy, a nie ich części składowe, o jakich mowa w art. 47 k.c.
wyrok SN z 5 lutego 2002 r. II CKN 726/00
1. Cena stanowi element przedmiotowo istotny (cechę konstytutywną) umowy sprzedaży. Jeżeli w umowie sprzedaży występuje brak określenia ceny, to czynność prawna jest nieważna. Sprzeczność z prawem zawartego w umowie sprzedaży postanowienia o cenie powoduje, że cała umowa z powodu sprzeczności z prawem jest nieważna.
2. Do ceny, o której mowa w art. 40 ust. 4 u.g.g. nie mają zastosowania przepisy o cenie sztywnej (oznaczona przez zarządzenie uprawnionego organu - art. 537 § 1 k.c.), ani o cenie wynikowej (obliczona w sposób określony przez właściwy organ państwowy - art. 540 § 1 k.c.), których naruszenie nie prowadzi do nieważności umowy, daje natomiast roszczenie o zwrot nadpłaty lub o dopłatę.
Skutkiem niedochowania zawartego w art. 40 ust. 4 pkt 1 nakazu obniżenia ustalonej w przetargu ceny i zawarcia umowy z ceną obiektu zabytkowego określoną przetargiem, jest sprzeczność jej postanowienia co do ceny z ustawą, prowadząca do nieważności umowy sprzedaży w całości.
3. Przepisu art. 5 k.c. nie stosuje się w sprawie o ustalenie nieważności umowy na podstawie art. 58 § 1 k.c.
wyrok SN z 10 października 2000 r. V CKN 107/00
Przyjęcie ceny za rzecz jest jednoznacznym przejawem woli jej zbycia.
wyrok SN z 13 kwietnia 2000 r. III CKN 859/99
Przepis art. 155 § 2 kc statuuje zasadę, że do przeniesienia własności rzeczy ozna-czonych tylko co do gatunku (in genere) potrzebne jest obok odpowiedniej umowy także przeniesienie posiadania rzeczy. Przeniesienie posiadania może w tym wypadku nastąpić w którykolwiek ze sposobów przewidzianych w art. 348 do 351 kc. Jeżeli kontrahenci przenieśli posiadanie sprzedanej rzeczy w jeden z tych sposobów, a zarazem kupujący uzyskał możność faktycznego z niej korzystania, nastąpiło wydanie rzeczy. Korelatem obowiązku wydania rzeczy przez sprzedawcę jest jej odbiór przez kupującego, który może polegać bądź na objęciu rzeczy w bezpośrednie władztwo, bądź tylko na obejrzeniu i zbadaniu rzeczy przy jednoczesnym wyrażeniu zgody na pozostawienie jej we władanie sprzedawcy w oparciu o ustalony przez strony czynności stosunek prawny.
uchwała SN z 18 listopada 1994 r. III CZP 144/94 OSNC 1995/3/47
Jeżeli nie zastrzeżono inaczej, cena towarów wydanych kupującemu wraz z fakturą przez sprzedawcę staje się wymagalna w dacie ich odbioru.
wyrok SN z 2 grudnia 2004 r. V CK 291/04 M.Prawn. 2005/1/10
Niezbędnym elementem umowy sprzedaży jest określenie ceny. Cena nie musi być oznaczona wyłącznie przez podanie konkretnej kwoty, ale również przez wskazanie podstaw do jej ustalenia. Jednakże podstawy takie muszą być stabilne i konkretne, określone w sposób stanowczy i jednoznaczny, nieoznaczenie ich we wskazany sposób oznacza nieważność umowy sprzedaży.
wyrok SN z 9 września 1998 r. I CKN 842/97 OSNC 1999/5/91
Jeżeli strony w umowie sprzedaży uzgodniły, że nabywca zapłaci - za dostarczony towar - cenę rynkową z konkretnej późniejszej daty, lecz nie określiły miejsca ukształtowania się tej ceny, poczytuje się w razie wątpliwości, że chodziło o cenę w miejscu, w którym rzecz została nabywcy wydana (art. 536 § 2 k.c.).
wyrok SN z 23 stycznia 1998 r. I CKN 429/97 OSNC 1998/9/139
Stosownie do art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (jedn. tekst: Dz. U. z 1988 r. Nr 27, poz. 195 ze zm.) podatek VAT jest elementem cenotwórczym, co oznacza, że sprzedawca towaru lub usługi, kalkulując cenę, jest uprawniony do wli-czenia do niej podatku VAT. O wysokości ceny, jaką obowiązany jest zapłacić na-bywca towaru lub usługi, decyduje wszakże treść umowy ze sprzedawcą. Cena nie obejmuje podatku VAT, jeżeli umowa nie przewiduje jako elementu ceny tego podatku.
uchwała SN z 10 listopada 1995 r. III CZP 158/95 OSNC 1996/4/47
Umowa sprzedaży przez gminę nieruchomości zabudowanej, w której cenę ustalono wyłącznie na podstawie wartości gruntu, nie może być podstawą wpisu prawa własności nabywcy także wówczas, gdy nabył on uprawnienie z tytułu nakładów poniesionych na budynki wzniesione na tym gruncie przez osobę trzecią.
wyrok SN z 2 grudnia 2004 r. V CK 291/04   
Podstawą do ustalenia ceny w sposób określony w art. 536 § 1 k.c. mogą być - za-leżnie od woli stron - okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy, jak również takie, które mogą wystąpić dopiero w przyszłości, przeto w razie powstania uzasad-nionych wątpliwości dokonanie wykładni woli stron wymaga posłużenia się ustawo-wymi kryteriami określonymi w przepisach art. 65 k.c.
wyrok SN z 5 lutego 2002 r. II CKN 726/00
Cena stanowi element przedmiotowo istotny (cechę konstytutywną) umowy sprzedaży. Jeżeli w umowie sprzedaży występuje brak określenia ceny, to czynność prawna jest nieważna. Sprzeczność z prawem zawartego w umowie sprzedaży postanowienia o cenie powoduje, że cała umowa z powodu sprzeczności z prawem jest nieważna.
III. RĘKOJMIA ZA WADY
wyrok SN z 11 grudnia 2009 r. V CSK 180/09
Roszczenie o obniżenie ceny jest roszczeniem przewidzianym jedynie w art. 560 k.c. dotyczącym odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady. Nie jest to roszczenie odszkodowawcze, gdyz szkoda w rozumieniu art. 471 k.c. w zw. z art. 361 § 2 k.c.  jest różnica między stanem majątku poszkodowanego istniejącym przed zdarzeniem wywołującym szkodę i po nim, a więc między innymi obniżenie wartości rzeczy wadliwej, a nie jej ceny w sposób określony w art. 560 § 3 k.c.
wyrok SN z 7 stycznia 2009 r. II CSK 399/08
Usunięcie wadliwości fizycznej rzeczy przez naprawę określonego jej elementu za-miast jego wymiany na nowy wchodzi w grę tylko wówczas, gdy rzecz nie traci na skutek tego wartości użytkowej ani sprawności, a naprawy nie powinny prowadzić do utraty przez rzecz jej fizyczno-produkcyjnej tożsamości, tj. pierwotnie występujących cech i struktury. Rzecz naprawiona może mimo wszystko różnić się od pierwotnego stanu rzeczy bez wad, a w uzasadnionych przypadkach może przysługiwać kupującemu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej faktem naprawy rzeczy.
Kupujący ma prawo odstąpić od umowy sprzedaży towaru posiadającego wady, któ-rych naprawa spowodowała istotne obniżenie wartości rzeczy sprzedanej.
wyrok SN z 24 lipca 2008 r. IV CSK 182/08
Nabywca podlegający ochronie przewidzianej w art. 169 § 1 k.c. może powołać się na wadę prawną zakupionej rzeczy polegającą na tym, że rzecz stanowi własność osoby trzeciej.


wyrok SN z 7 stycznia 2009 r. II CSK 446/08
Kupujący ma prawo odstąpić od umowy sprzedaży towaru posiadającego wady, któ-rych naprawa spowodowała istotne obniżenie wartości rzeczy sprzedanej.
wyrok SN z 7 lutego 2008 r. V CSK 410/07
Używając w art. 563 § 2 k.c. niedookreślonego zwrotu "niezwłocznie" ustawodawca pozostawił organowi orzekającemu swobodę dokonania oceny, czy w okoliczno-ściach konkretnej sprawy zawiadomienie sprzedawcy o wadzie rzeczy nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki. Nie sposób przyjmować tutaj obowiązywanie jakiegoś okre-ślonego terminu.
wyrok SN z 27 czerwca 2007 r. II CSK 81/07
Nie można przypisać leasingodawcy obowiązku złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy ze względu na brak aktów staranności przewidzianych w art. 563 § 1 k.c., ze strony leasingobiorcy.
wyrok SN z 5 lipca 2007 r. II CSK 140/07
1. Artykuł 560 § 2 k.c. w zw. z art. 494 k.c. rozstrzygają jedynie o skutkach obligacyj-nych wykonania prawa odstąpienia od umowy wzajemnej, które polegają na obo-wiązku zwrotu wzajemnie otrzymanych świadczeń, a nadto o możliwości domagania się przez stronę odstępującą naprawienie szkody wyrządzonej przez niewykonanie zobowiązania przez stronę przeciwną.
2. Z chwilą odstąpienia od umowy sprzedaży i powrotu tytułu własności rzeczy do sprzedawcy, ten ostatni może żądać od kupującego nie tylko wydania jego rzeczy, lecz także wynagrodzenia z tytułu korzystania przez kupującego z rzeczy.
wyrok SN z 30 sierpnia 2006 r. II CSK 89/06
Przepisy o odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej nie wyłą-czają możliwości zastrzeżenia w umowie sprzedaży odpowiedzialności sprzedawcy za szkodę doznaną przez kupującego na skutek wady prawnej rzeczy sprzedanej.
wyrok SN z 9 marca 2006 r. I CSK 147/05
Wada fizyczna występuje wtedy, gdy wartość lub użyteczność rzeczy została zmniejszona, biorąc pod uwagę cel oznaczony w umowie, albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jak również jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, lub rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (art. 556 1 k.c.). Decyduje zatem kryterium funkcjonalne, obejmujące przeznaczenie rzeczy i jej użyteczność, a nie kryterium normatywno-techniczne.


uchwała SN z 5 lutego 2004 r. III CZP 96/03 OSNC 2004/6/88
Sprzedaż rzeczy przez kupującego nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnień z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy; kupujący może jednak przelać na nabywcę uprawnienia do żądania obniżenia ceny, usunięcia wady lub dostarczenia rzeczy wolnej od wad.
wyrok SN z 21 listopada 2003 r. II CK 239/02 M.Prawn. 2006/3/153
Okoliczność, że wada nie ma charakteru wykonawczego, nie pozbawia kupujących roszczeń wynikających z rękojmi za wady fizyczne. Skarżący pomija fakt, że podsta-wą roszczenia wynikającego z rękojmi nie jest to, że rzecz sprzedana ma wadę wy-konawczą, ale to, że w rzeczy tej istnieje wada zmniejszająca jej użyteczność lub wartość.
wyrok SN z 9 października 2003 r. I CK 137/02
1. Ustawodawca pojęciem "wady" obejmuje wady istotne i nieistotne oraz usuwalne i nieusuwalne, przy czym podziały te krzyżują się, mogą bowiem istnieć wady istotne i nieistotne zarówno usuwalne, jak i nieusuwalne, jednak ustawowa klasyfikacja wad, zawarta w przepisach o rękojmi za wady fizyczne rzeczy, odnosi się do tej instytucji i nie jest bezwzględnie obowiązująca. Strony mogą zatem, ustalając kary umowne za wady fizyczne rzeczy, ograniczyć obowiązek zapłaty kary jedynie do wad istotnych i nieusuwalnych.
wyrok SN z 24 września 2003 r. III CKN 356/01 OSP 2004/10/122
Nieważność umowy przeniesienia własności nieruchomości sama przez się nie skutkuje nieważnością umowy, na podstawie której nabywca z umowy nieważnej przeniósł własność tej nieruchomości na rzecz kolejnego nabywcy.
wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 39/01
Użytkownik samochodu, nie posiadający wiadomości specjalnych, może wadliwie lokalizować i błędnie określać wadę samochodu polegającą na wydobywających się odgłosach spod maski samochodu bądź podwozia. Nie można zatem wymagać od niego, aby nietypową wadę samochodu określał w sposób prawidłowy i fachowy oraz wskazywał miejsce jej występowania. Kwestia ta powinna być wyjaśniona przy pomocy dowodu z opinii biegłego.
wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r. I CKN 244/01
Z ustawowej definicji wady fizycznej zawartej w art. 556 § 1 k.c. wynika, że zgodność z Polską Normą danego produktu sama przez się nie oznacza, iż produkt ten nie ma wady fizycznej. Jeśli bowiem mamy do czynienia ze zmniejszeniem użyteczności produktu występującej przy użyciu go dla celu wynikającego ze zwyczajnego przeznaczenia tego produktu, to nie sposób zaprzeczyć istnieniu wady.

wyrok SN z 19 września 2002 r. V CKN 1136/00
Choć fakt przerobienia numerów identyfikacyjnych może stwarzać domniemanie, że samochód został skradziony i może stanowić własność osoby trzeciej, a więc być obciążony wadą prawną, to jeśli z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że został on następnie nabyty w warunkach, które w myśl wyżej wskazanych przepisów uza-sadniały ocenę, że nabywca uzyskał jego własność, brak podstaw do przyjęcia ist-nienia wady prawnej pojazdu i odpowiedzialności sprzedawcy na zasadach art. 556 § 2 k.c. w zw. z art. 572[1] k.c. - 576 k.c. W takiej sytuacji sprzedawca ponosi odpowiedzialność z tytułu wady fizycznej rzeczy, jaką niewątpliwie jest przerobienie numerów identyfikacyjnych pojazdu stwarzające dla jego użytkownika poważne ograniczenia w możliwości dysponowania samochodem, zgodnie z jego przeznaczeniem.
wyrok SN z 10 lipca 2002 r. II CKN 111/01
1. Przepis art. 556 § 1 k.c. nie stwarza podstawy do stosowania kryterium "istotności" czy "poważnego" charakteru wady, nie zezwala zatem na to, by od takiego kwalifiko-wania wady uzależniać powstanie zobowiązania z tytułu rękojmi. 2. Kryterium funk-cjonalne, obejmujące przeznaczenie rzeczy i jej użyteczność, ma znaczenie pierw-szorzędne w stosunku do kryterium normatywno-technicznego, a zgodność z normą techniczną nie wyłącza skuteczności zarzutu istnienia wady fizycznej rzeczy.
wyrok SN z 10 stycznia 2002 r. II CKN 564/99 OSP 2002/11/144
"Niezwłoczne" usunięcie wady w rozumieniu art. 560 § 1 k.c. oznacza naprawę rze-czy w krótkim czasie, którego ramy wyznaczają okoliczności konkretnego przypadku.
wyrok SN z 28 listopada 2000 r. I CKN 313/00 OSNC 2001/5/79
Błędne nazwanie wady fizycznej rzeczy wadą prawną nie ma wpływu na skuteczność oświadczenia kupującego o odstąpieniu od umowy sprzedaży w wykonaniu uprawnienia z tytułu rękojmi. Powtórzenie błędnej oceny charakteru wady rzeczy w pozwie o zwrot ceny nie uzasadnia oddalenia powództwa.
wyrok SN z 25 października 2000 r. IV CKN 133/00
O ile rękojmia jest reżimem odpowiedzialności ustawowej, to samo istnienie jak i treść gwarancji mają swoje źródło w autonomii kontraktowej. Uprawnienia gwaran-cyjne uprawniają gwaranta do dokonania wyboru. Usuwanie wady poprzez naprawę rzeczy powinno zapewnić pełną sprawność eksploatacyjną rzeczy. Przy gwarancji pojęcie wady akcentuje zdolność rzeczy do normalnego użytku, jaką mieć ona powinna, do normalnego, oczekiwanego funkcjonowania. Pojęcie wady fizycznej w rozumieniu gwarancji i rękojmi nie zawsze jest tożsame. Nieskuteczność naprawy, co obejmuje powtarzanie się wady naprawianego elementu albo innych elementów lub też obniżenie parametrów eksploatacyjnych traktowane jest jako istnienie wady, co dopiero otwiera uprawnionemu drogę do skorzystania uprawnień, o których stanowi art. 579 k.c.
wyrok SN z 26 września 2000 r. III CKN 288/00
W odniesieniu do nieruchomości instytucja rękojmi znajduje zastosowanie tylko w razie zawarcia umowy, która odpowiada warunkom, w tym - warunkowi zachowania formy aktu notarialnego, bo tylko wówczas można mówić o istnieniu ważnej umowy sprzedaży nieruchomości oraz o istnieniu sprzedającego i kupującego w rozumieniu przepisów art. 535 kc i przepisów działu II tytułu XI księgi trzeciej Kodeksu cywilnego o rękojmi za wady.
wyrok SN z 27 kwietnia 2000 r. I CKN 616/98
Założeniem odpowiedzialności z tytułu rękojmi i gwarancji jest wada fizyczna rzeczy. W umowie sprzedaży i w idei odpowiedzialności za wady fizyczne rzeczy tkwi implicite przejście uprawnień. Zmiana właściciela rzeczy nie powinna zwalniać zobowiązanego od odpowiedzialności za wady rzeczy. Zmiana przeto właściciela nabytej rzeczy w drodze umowy sprzedaży, zamiany i darowizny lub spadkobrania nie eliminuje więzi prawnej ze sprzedawcą (producentem).
uchwała SN z 15 czerwca 1999 r. III CZP 17/99 OSNC 1999/11/186
O istnieniu i zakresie odpowiedzialności właściciela lombardu za wady prawne rzeczy pozostawionej przez pożyczkobiorcę, a następnie zbytej osobie trzeciej, rozstrzyga treść tzw. umowy lombardowej oraz treść umowy sprzedaży.
wyrok SN z 20 lipca 1990 r. I CR 528/90
Gdy sprzedawca samochodu zapewnił nabywcę o roku jego produkcji nabywca może - po ujawnieniu stanu rzeczy sprzecznego z zapewnieniem - dochodzić roszczeń z powodu wady fizycznej rzeczy (art. 556 § 1 i art. 561 § k.c.).
wyrok SN z 29 czerwca 2000 r. V CKN 66/00
W myśl art. 557 kc, aby nastąpiło zwolnienie sprzedawcy od odpowiedzialności z rękojmi, kupujący musi wiedzieć o wadzie i nie podlega badaniu kwestia, czy powinien był wiedzieć np. dlatego, że wada rzeczy była jawna. Wynika stąd, że na gruncie kodeksu cywilnego nie ma znaczenia podział na wady jawne i ukryte.
wyrok SN z 13 marca 1981 r. III CRN 31/81 OSNC 1981/11/219
Kupno używanej rzeczy zawsze pociąga za sobą niebezpieczeństwo, że rzecz nie odpowiada oczekiwaniom. Upływ czasu i używanie rzeczy, nawet zgodne z jej prze-znaczeniem, mogą mieć wpływ na powstanie wad rzeczy, przy czym ich stopień może być różny. W konsekwencji nie ma podstaw do przyjmowania odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady związane z upływem czasu używania. Dotyczy to zwłaszcza rzeczy o wysokim stopniu złożoności, do których należy samochód. Czas używania samochodu pozwala przyjąć pewien przeciętny stopień zużycia, ale stopień ten może wykazywać odstępstwa, i to w obu kierunkach. Może się bowiem okazać, iż samochód jest bardzo zużyty, w czym tkwi ryzyko kupującego, lub też zużycie samochodu jest mniejsze od przewidywanego, w czym można się dopatrzyć szkody sprzedawcy. W przypadku pierwszej z wymienionych ewentualności sprzedawca jest zawsze zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy (art. 557 § 1 k.c.).
uchwała SN z 30 maja 1996 r. III CZP 42/96 OSNC 1996/10/128
Artykuł 575 k.c. nie ma zastosowania do odpowiedzialności komisanta, gdy została ona wyłączona na podstawie art. 770 k.c.
uchwała SN z 18 kwietnia 1996 r. III CZP 30/96 OSNC 1996/9/112…
Artykuł 575 k.c. może w drodze analogii znaleźć zastosowanie do odpowiedzialności leasingodawcy z tytułu rękojmi za wadę prawną pojazdu będącego przedmiotem umowy leasingu finansowanego z opcją sprzedaży; przy zaistnieniu przesłanek przewidzianych w tym przepisie leasingodawca jest zobowiązany do zwrotu uiszczonych rat leasingowych w zakresie odpowiadającym cenie pojazdu.
wyrok SN z 15 czerwca 2005 r. IV CK 786/04 OSP 2006/10/112
Kupujący (zamawiający) może odstąpić od umowy sprzedaży z powodu zwłoki sprzedawcy (dostawcy) w wymianie wydawanych rzeczy na wolne od wad.
wyrok SN z 25 sierpnia 2004 r. IV CK 601/03 M.Prawn. 2004/18/823
Jeśli kupiony towar jest wadliwy, nabywca ma wybór co do sposobu uzyskania re-kompensaty od sprzedawcy: może dochodzić swych praw z rękojmi za wady, może też żądać odszkodowania za faktyczną szkodę, jakiej doznał wskutek wadliwości towaru. Żądanie odszkodowania nie musi być poprzedzone próbą skorzystania z rękojmi.
wyrok SN z 29 czerwca 2004 r. II CK 388/03
1. Używanie samochodu przez kupującego po dokonaniu skutecznego odstąpienia od umowy w związku z wykonywaniem uprawnień z tytułu rękojmi nie eliminuje skuteczności odstąpienia. Może jednak rodzić odpowiednie roszczenia obligacyjne sprzedającego wobec nabywcy.
wyrok SN z 6 maja 2004 r. II CK 264/03
Odstąpienie od sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę.

wyrok SN z 17 września 2003 r. II CK 31/02
1. Kupujący może żądać wymiany oznaczonej w gatunku rzeczy wadliwej na takiego samego rodzaju rzecz niewadliwą. Takiemu żądaniu sprzedawca nie może się przeciwstawić, o ile wadliwość nabytej rzeczy zostanie wykazana. 2. Wymiana rzeczy wadliwej na niewadliwą nie narusza zasady ekwiwalentności świadczeń, zwłaszcza w przypadku, gdy wady ujawniły się w krótkim czasie po nabyciu rzeczy i istniała realna możliwość ich wyeliminowania.
wyrok SN z 20 maja 2003 r. III CKN 1200/00
"Właściwym czasem" (art. 579 k.c.) lub "odpowiednim terminem" (art. 580 § 2 k.c.) do wykonania przez gwaranta jego obowiązków jest okres niezbędny w normalnym toku postępowania do dokonania naprawy lub wymiany rzeczy, przy czym - nie krótszy od zastrzeżonego w gwarancji, nie zaś okres wynikający z możliwości faktycznych gwaranta. Okoliczność, że gwarancja zawieszała wykonanie uprawnienia z tytułu rękojmi, nie uzasadniała stanowiska, żeby wykonanie tego uprawnienia w czasie trwania gwarancji przedstawiało się jako niebyłe. Wykonanie uprawnienia z tytułu rękojmi staje się skuteczne z chwilą, gdy gwarant nie uczynił zadość obowiązkom wynikającym z gwarancji. W szczególności odstąpienie od umowy ze względu na wadę rzeczy sprzedanej (art. 560 § 1 zdanie 1 k.c.) w czasie trwania gwarancji staje się skuteczne z chwilą, gdy upłynął okres niezbędny w normalnym toku postępowania do dokonania naprawy lub wymiany rzeczy, a jej naprawa lub wymiana nie nastąpiła.
wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 66/01
1. Możliwość skorzystania z uprawnień wynikających z rękojmi za wady fizyczne, w szczególności z odstąpienia od umowy, nie jest uzależniona od tego, czy wady są istotne. Okoliczność, czy wady są istotne czy nieistotne, ma znaczenie tylko wów-czas, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana, a wady występują nadal. 2. Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na nabywcę.
uchwała SN z 27 lutego 2003 r. III CZP 80/02 OSNC 2003/11/141
Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 oraz art. 560 § 2 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę.
wyrok SN z 26 marca 2002 r. II CKN 806/99
1. Art. 560 § 2 k.c. regulujący skutki odstąpienia od umowy z powodu wady rzeczy sprzedanej przewiduje, że strony powinny sobie nawzajem zwrócić otrzymane świadczenia według przepisów o odstąpieniu od umowy wzajemnej. Wśród nich art. 494 k.c., stanowiący o zwrocie wszystkiego, co strony otrzymały na mocy umowy, wyłącza możliwość powoływania się na brak wzbogacenia.
wyrok SN z 8 stycznia 2002 r. I CKN 978/00
W sytuacji, gdy przedmiotem sprzedaży był udział we współwłasności nieruchomości, jedynie wady udziału mogłyby uzasadniać odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi na podstawie art. 560 § 1 w związku z art. 555 k.c.
wyrok SN z 14 października 1998 r. II CKN 5/98 OSNC 1999/3/62
W wypadku odstąpienia przez zamawiającego od umowy na podstawie art. 644 k.c. przepisy o rękojmi za wady dzieła, w tym art. 560 § 3 w związku z art. 638 k.c., nie mają zastosowania.
wyrok SN z 12 lutego 1997 r. II CKN 94/96 OSNC 1997/6-7/85
To, że zobowiązanie z tytułu gwarancji ma charakter akcesoryjny w stosunku do umowy sprzedaży, nie oznacza możliwości powrócenia do realizacji uprawnień z niej wynikających po skutecznym odstąpieniu od umowy sprzedaży.
wyrok SN z 15 stycznia 1997 r. III CKN 29/96 OSP 1997/7-8/144
1. Sprzedawca, przeciwko któremu kupujący dochodzi swych roszczeń z tytułu rę-kojmi za wady fizyczne lub prawne przedmiotu sprzedaży, może ze swej strony na tych samych zasadach realizować w drodze regresu swoje uprawnienie w stosunku do swojego sprzedawcy, a ten z kolei do swego dostawcy. 2. Uprawnienie z rękojmi dotyczące obniżenia ceny odnosi się do ceny rzeczywiście przez strony umówionej.
uchwała SN z 6 września 1994 r. III CZP 105/94 OSNC 1995/2/26
Zasądzenie odszkodowania z tytułu niewykonania umowy sprzedaży samochodu według ceny samochodu z daty wyrokowania uzasadnia zasądzenie odsetek od tej daty.
wyrok SN z 3 lipca 1980 r. II CR 190/80 OSNC 1981/1/18
W wypadku odstąpienia od umowy sprzedaży w związku z wadą fizyczną rzeczy kupujący, zwracając rzecz (art. 494 k.c.), nie jest zobowiązany wynagrodzić sprzedawcy za normalne zużycie rzeczy, które nastąpiło - przy prawidłowym jej używaniu - do chwili odstąpienia od umowy. Obowiązek taki natomiast istnieje w sytuacji, gdy zmniejszenie wartości (użyteczności) rzeczy było następstwem takich okoliczności, za które kupujący ponosi winę, jak i następstwem korzystania z rzeczy po złożeniu oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
wyrok SN z 13 listopada 2000 r. I CKN 1221/00
1. Do roszczenia z rękojmi, powstałego przed nowelizacją kodeksu cywilnego z 1996 r., mają zastosowanie przepisy sprzed nowelizacji, a więc instytucja rękojmi pogwarancyjnej, uregulowana w art. 581 § 3 k.c. (w poprzednim brzmieniu). 2. Podstawowym kryterium pozwalającym na rozróżnienie rzeczy oznaczonych co do gatunku i oznaczonych co do tożsamości jest ich zastępowalność lub niezastępowalność, a nie możliwość identyfikacji rzeczy.
wyrok SN z 2 kwietnia 2006 r. IV CSK 151/05
Jeżeli przyjmujący zamówienie dostarcza towar wadliwy, jednak zapewnia, że po dodatkowych zabiegach wady się nie pojawią, to wprawdzie nie jest to zapewnienie, o którym mowa w art. 564 k.c., jednak nie może pozostać prawnie irrelewantne przy dokonywaniu oceny zachowania stron zobowiązania.
wyrok SN z 19 października 2005 r. V CK 260/05
Kupujący nie traci uprawnień z tytułu rękojmi, mimo niezachowania terminów do zbadania rzeczy i zawiadomienia sprzedawcy, jeżeli ten wadę podstępnie zataił albo zapewnił kupującego, że wady nie istnieją. Takie zapewnienie może mieć również postać certyfikatu jakościowego w szczególności wówczas, gdy stwierdzono w nim fakt przeprowadzenia prób i badań towaru oraz podano ich wynik.
wyrok SN z 26 sierpnia 2004 r. I CK 91/04 OSNC 2005/7-8/140
Wykryciem wady w rozumieniu art. 563 k.c. nie jest stwierdzenie przez kupującego okoliczności, które usprawiedliwiają przekonanie o możliwości skutecznego usunięcia wady w ramach udzielonej mu gwarancji jakości.
wyrok SN z 8 maja 2003 r. II CKN 39/01
Użytkownik samochodu, nie posiadający wiadomości specjalnych, może wadliwie lokalizować i błędnie określać wadę samochodu polegającą na wydobywających się odgłosach spod maski samochodu bądź podwozia. Nie można zatem wymagać od niego, aby nietypową wadę samochodu określał w sposób prawidłowy i fachowy oraz wskazywał miejsce jej występowania. Kwestia ta powinna być wyjaśniona przy pomocy dowodu z opinii biegłego.
wyrok SN z 22 grudnia 2000 r. II CKN 1118/98
Przepis art. 563 par. 3 k.c. nie określa sposobu zawiadomienia sprzedawcy o wadzie, a jedynie modyfikuje w stosunku do art. 563 par. 2 k.c. określenie momentu zawiadomienia sprzedawcy, jeśli jest ono dokonywane listem poleconym.
wyrok SN z 8 grudnia 2005 r. II CK 291/05
Nabywcy wadliwej rzeczy przysługuje wybór także co do sposobu uzyskania rekom-pensaty od sprzedawcy. Rezultatem dokonania takiego wyboru może być samo-dzielne dochodzenie roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 471 k.c., bez równoczesnego korzystania z uprawnień przysługujących w ramach reżimu wynikającego z rękojmi.
wyrok SN z 6 maja 2005 r. II CK 673/04

Istnienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej na zasadach ogólnych uzasadnia roszczenie o naprawienie szkody także w granicach dodatniego interesu     umowy, również w razie realizacji przez kupującego uprawnień z tytułu rękojmi określonych w art. 566 § 1 zd. 1 k.c. Ten ostatni przepis wyraźnie wyodrębnia bo-wiem dwa wykluczające się stany faktyczne: 1) gdy szkoda jest następstwem oko-liczności, za które sprzedawca ponosi odpowiedzialność oraz 2) gdy szkoda jest na-stępstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności.
wyrok SN z 7 lipca 2000 r. III CKN 889/98
Przepis art. 566 § 1 k.c. jest w istocie przepisem kolizyjnym, dopuszczającym w razie odstąpienia od umowy lub żądania obniżenia ceny z tytułu rękojmi za wady fizyczne odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych, przewidzianych w art. 471 k.c.
wyrok SN z 29 października 1991 r. II CR 815/90
W wypadku, gdy szkoda jest następstwem okoliczności, za które wykonawca budyn-ku ponosi odpowiedzialność (art. 566 § 1 w zw. z art. 656 § 1 i 638 k.c.), nie mają zastosowania ograniczenia zawarte w art. 566 § 1 zd. drugie w zw. z art. 656 § 1 i 638 k.c. Inwestor może wówczas dochodzić odszkodowania w pełnym zakresie na zasadach odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i n.k.c.). W ramach tego roszcze-nia inwestor nie może jednak w drodze przywrócenia stanu poprzedniego (art. 363 § 1 k.c.) żądać usunięcia wad, gdyż także poprzedni stan rzeczy (budynku) był dotknięty wadą.
wyrok SA w Warszawie z 30 listopada 2006 r. I ACa 705/06 Apel.-W-wa 2007/4/31
Określony w art. 568 § 3 k.c. zarzut z tytułu rękojmi może być podniesiony przez na-bywcę rzeczy, gdyby wobec niego sprzedawca rzeczy dochodził własnych roszczeń wynikających z umowy sprzedaży.
wyrok SA w Katowicach z 14 marca 2006 r. I ACa 1947/05
1. Termin z art. 568 § 1 k.c. ma charakter terminu zawitego (prekluzyjnego) i jego upływ powoduje bezwzględny skutek w postaci wygaśnięcia uprawnień kupującego. Termin ten jako zawity charakteryzuje się znacznym rygoryzmem, a jego celem jest niewątpliwie ograniczenie czasowe rękojmi za wady fizyczne jako instytucji w istocie niesprzyjającej pewności obrotu i nakładającej na sprzedawcę odpowiedzialność za wady sprzedanych rzeczy według bardzo surowych reguł. Nie może zatem budzić wątpliwości, że po upływie terminu z art. 568 § 1 k.c. uprawnienia z rękojmi wygasają i nie mogą być tym samym skutecznie dochodzone przed sądem.

wyrok SN z 5 sierpnia 2005 r. II CK 28/05
Przewidziany w art. 568 k.c. termin wygaśnięcia uprawnień z tytułu rękojmi może być przedłużony umową stron.
wyrok SN z 5 stycznia 2005 r. II CK 330/04 OSNC 2005/12/215
Złożenie przez kupującego - w toku sprawy o zapłatę ceny - oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy sprzedaży nie jest zarzutem w rozumieniu art. 568 § 3 k.p.c.
wyrok SN z 14 stycznia 2004 r. I CK 42/03
Zawiadomienie sprzedawcy o wadliwości przedmiotu sprzedaży przed upływem ter-minu zawitego z art. 568 § 1 k.c. otwiera jedynie kupującemu możliwość podniesienia zarzutu z rękojmi przed roszczeniami sprzedawcy z tej samej umowy sprzedaży (art. 568 § 3 k.c.); nie otwiera mu natomiast drogi do dochodzenia z tej podstawy roszczenia. Po upływie terminu wskazanego w art. 568 § 1 k.c. roszczenie kupującego o obniżenie ceny rzeczy wadliwej wygasa i nie może być skutecznie dochodzone przed sądem.
Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu należy stosować, poza wyjątkiem wynika-jącym      z art. 414 k.c., gdy brak innego środka prawnego umożliwiającego przywró-cenie równowagi majątkowej naruszonej bez prawnego uzasadnienia.
wyrok SN z 23 października 2003 r. V CK 343/02 M.Prawn. 2005/23/1198
Ustanowiony w art. 568 § 1 KC roczny termin do dochodzenia roszczeń z tytułu rę-kojmi za wady fizyczne ma charakter terminu prekluzyjnego, po upływie którego roszczenia te wygasają.
wyrok SN z 15 kwietnia 2003 r. V CKN 100/01
Przepis art. 568 § 3 k.c. dozwala na podniesienie zarzutu z tytułu rękojmi po upływie terminów, w ciągu których mogą być wykonywane uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli przed ich upływem kupujący zawiadomił sprzedawcę o wadzie. Według powszechnie przyjętego jego rozumienia odnosi się on do sytuacji, gdy sprzedawca dochodzi od kupującego przysługujących mu roszczeń (np. o zapłatę ceny). Przepis ten nie ma zaś zastosowania do wykonywania przez kupującego względem sprzedawcy uprawnień z tytułu rękojmi.
wyrok SN z 1 kwietnia 2003 r. II CKN 1382/00
Podstępne zatajenie wady w rozumieniu art. 568 § 2 k.c. to takie umyślne działanie sprzedawcy, które ma na celu utrudnienie wykrycia wady przez kupującego. Będzie to zatem np. ukrycie lub zamaskowanie wadliwości, a co najmniej sytuacja, w której sprzedawca, wiedząc o istnieniu wady, nie poinformował o niej kupującego.


uchwała SN z 5 lipca 2002 r. III CZP 39/02 OSNC 2003/6/78
Po upływie terminu wskazanego w art. 568 § 1 k.c. roszczenie kupującego o obniże-nie ceny rzeczy wadliwej wygasa i nie może być skutecznie dochodzone przed są-dem.
wyrok SN z 21 czerwca 2002 r. V CKN 1070/00 OSNC 2003/6/88
Umyślne ukrycie wady stanowi podstępne zatajenie wady fizycznej rzeczy sprzeda-nej (art. 568 § 2 k.c.).
wyrok SA w Warszawie z 4 sierpnia 2004 r. I ACa 1615/03 OSA 2005/7/31
Jeżeli podczas naprawy gwarancyjnej komputera doszło do utraty danych i stało się tak wbrew zastrzeżeniu właściciela, to koszty związane z odzyskaniem danych ponosi naprawiający.
uchwała SN z 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08
Zamieszczenie w fakturze VAT, wystawionej przez przyjmującego zamówienie, adnotacji, że jej podpisanie stanowi potwierdzenie właściwej jakości i kompletności zakupionego towaru oraz podstawę do realizacji uprawnień gwarancyjnych z tytułu zakupionych części i wykonanych usług, kształtuje między stronami umowy o dzieło stosunek gwarancji, do którego stosuje się przepisy art. 577 i n. k.c.
Pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także wymagalne zobowiąza-nie poszkodowanego wobec osoby trzeciej.
wyrok SN z 16 kwietnia 2004 r. I CK 599/03 OSNC 2005/5/82
Umowa gwarancji jakości może ograniczyć obowiązki gwaranta do naprawy rzeczy i wyłączyć możliwość żądania wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad.
postanow. SN z 5 marca 2003 r. III CZP 101/02 Prok.i Pr. 2003/9/29
W umowie gwarancji jakości można ograniczyć obowiązki gwaranta do naprawy rzeczy i wyłączyć możliwość żądania przez uprawnionego wymiany rzeczy na wolną od wad (art. 577 § 1 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny - Dz. U. Nr 114, poz. 542).
wyrok SN z 22 listopada 2002 r. IV CKN 1488/00
Odpowiedzialność producenta, który udzielił gwarancji nie wygasa na skutek ogło-szenia jego upadłości. Przepis art. 32 § 2 Prawa upadłościowego przewiduje jedynie zamianę zobowiązań niepieniężnych upadłego na zobowiązania pieniężne, a nie wyłączenie jego odpowiedzialności. W tej sytuacji zobowiązania producenta, który udzielił gwarancji, przekształcają się w zobowiązania pieniężne, a nie zostają zniweczone z chwilą ogłoszenia upadłości.
IV. GWARANCJA
wyrok SN z 15 marca 2002 r. II CKN 4/00
Okoliczność, że postanowienia gwarancyjne nie przewidują wymiany rzeczy wadliwej a jedynie naprawę jej elementów, nie pozbawia nabywcy roszczenia o wymianę rzeczy w razie nieskuteczności napraw.
wyrok SN z 7 marca 2002 r. II CKN 934/99
1. Nie jest celem instytucji gwarancji (określonej w art. 577 k.c.) kreowanie nowego stosunku sprzedaży w wyniku wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy w ramach wykonywanych obowiązków gwarancyjnych. 2. Po dokonaniu gwarancyjnej wymiany przedmiotu wadliwego na niewadliwy następuje prawna kontynuacja wcześniej ukształtowanego stosunku sprzedaży.
wyrok SN z 24 października 2001r. III CKN 425/00
Samo umieszczenie w umowie sprzedaży postanowienia o udzieleniu gwarancji kupującemu na odpowiedni okres i zapowiedź dostarczenia kontrahentowi odpowiedniej karty gwarancyjnej (dokumentu gwarancyjnego) w okresie trwania stosunku sprzedaży (np. w chwili uruchomienia sprzedanej maszyny) nie tworzy jeszcze dostatecznych podstaw do przyjęcia, że między stronami doszło do ukształtowania stosunku gwarancji o treści określonej w art. 577 k.c. i nast. (w brzmieniu sprzed 28 grudnia 1996 r. lub w brzmieniu po tej dacie). W tym zakresie niezbędne byłoby pojawienie się jeszcze dalszego zdarzenia prawnego, a mianowicie - wydanie, a przynajmniej udostępnienie kupującemu odpowiedniego dokumentu zawierającego warunki (postanowienia) udzielonej gwarancji. Nie miałaby przy tym decydującego znaczenia sama nazwa takiego dokumentu i miejsce umieszczenia warunków gwarancji (np. mogłyby one znaleźć się także w treści samej umowy sprzedaży).
wyrok SN z 10 stycznia 2000 r. III CKN 270/99
Gwarancja jakości jest udzielana dobrowolnie, jej treść formułuje gwarant, kupujący zaś przez przyjęcie z rąk sprzedawcy dokumentu gwarancyjnego wyraża zgodę na zawarte w nim warunki gwarancji. Te warunki mogą odbiegać od regulacji kodekso-wej, bowiem przepis art. 577 k.c. ma charakter dyspozytywny, za czym przemawia zwrot "poczytuje się w razie wątpliwości".
wyrok SN z 26 listopada 1997 r. II CKN 458/97 OSNC 1998/5/84
Odstąpienie przez kupującego od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej ze względu na wady (art. 560 § 1 k.c.) powoduje przejście jej własności z powrotem na sprzedającego oraz wygaśnięcie udzielonej gwarancji jakości (art. 577 § 1 k.c.).

wyrok SN z 12 lutego 1997 r. II CKN 94/96 OSNC 1997/6-7/85
To, że zobowiązanie z tytułu gwarancji ma charakter akcesoryjny w stosunku do umowy sprzedaży, nie oznacza możliwości powrócenia do realizacji uprawnień z niej wynikających po skutecznym odstąpieniu od umowy sprzedaży.
wyrok SN z 23 lipca 2003 r. II CKN 350/01
Kupujący wybierając uprawnienia gwarancyjne traci uprawnienia z tytułu rękojmi. Przy wyborze uprawnień płynących z rękojmi kupujący traci możliwość realizacji uprawnień wynikających z gwarancji. Nie do przyjęcia jest zatem interpretacja art. 579 k.c. prowadząca do wniosku, że "niezależnie" oznacza "równocześnie" bądź zwolnienie nabywcy od podjęcia decyzji, czy korzystniejsze jest realizowanie upraw-nień z gwarancji (włącznie z wymianą rzeczy na wolną od wad), czy też z rękojmi (aż do odstąpienia od umowy).
wyrok SN z 20 maja 2003 r. III CKN 1200/00
"Właściwym czasem" (art. 579 k.c.) lub "odpowiednim terminem" (art. 580 § 2 k.c.) do wykonania przez gwaranta jego obowiązków jest okres niezbędny w normalnym toku postępowania do dokonania naprawy lub wymiany rzeczy, przy czym - nie krótszy od zastrzeżonego w gwarancji, nie zaś okres wynikający z możliwości faktycznych gwaranta. Okoliczność, że gwarancja zawieszała wykonanie uprawnienia z tytułu rękojmi, nie uzasadniała stanowiska, żeby wykonanie tego uprawnienia w czasie trwania gwarancji przedstawiało się jako niebyłe. Wykonanie uprawnienia z tytułu rękojmi staje się skuteczne z chwilą, gdy gwarant nie uczynił zadość obowiązkom wynikającym z gwarancji. W szczególności odstąpienie od umowy ze względu na wadę rzeczy sprzedanej (art. 560 § 1 zdanie 1 k.c.) w czasie trwania gwarancji staje się skuteczne z chwilą, gdy upłynął okres niezbędny w normalnym toku postępowania do dokonania naprawy lub wymiany rzeczy, a jej naprawa lub wymiana nie nastąpiła.
wyrok SN z 5 lutego 2003 r. II CKN 1248/00
Uregulowany w art. 579 k.c. kumulatywny zbieg uprawnień z rękojmi i gwarancji sprowadza się do możliwości dokonania przez kupującego wyboru jednego z dwóch reżimów odpowiedzialności sprzedawcy (gwaranta) z tytułu wystąpienia określonej wady fizycznej rzeczy. Dokonany wybór wiąże w odniesieniu do tej wady do końca jej istnienia i powoduje zawieszenie roszczeń wynikających z drugiej podstawy odpowiedzialności. Roszczenia te stają się bezprzedmiotowe z chwilą zaspokojenia roszczenia wybranego. Jeśli natomiast nie zostało ono zaspokojone, kupujący może pozostać przy roszczeniach wybranej podstawy odpowiedzialności albo sięgnąć po roszczenia wynikające z drugiego reżimu odpowiedzialności. Jeśli zatem kupujący w odniesieniu do stwierdzonej wady żąda naprawy rzeczy w oparciu o udzieloną gwarancję, to wybór ten wiąże w tym znaczeniu, że dopiero niezrealizowanie tego żądania przez sprzedawcę (gwaranta) w odpowiednim terminie, otwiera uprawnionemu drogę do skorzystania z rękojmi albo do dochodzenia dalszych uprawnień z gwarancji. Natomiast skuteczne zrealizowanie przez gwaranta zgłoszonego żądania naprawy rzeczy i usunięcie wady w stosownym terminie sprawia, że przywrócona zostaje konieczna ekwiwalentność świadczeń i inne roszczenia zarówno z gwarancji jak i rękojmi stają się, w odniesieniu do tej wady, bezprzedmiotowe.
wyrok SN z 25 października 2000 r. IV CKN 133/00
O ile rękojmia jest reżimem odpowiedzialności ustawowej, to samo istnienie jak i treść gwarancji mają swoje źródło w autonomii kontraktowej. Uprawnienia gwaran-cyjne uprawniają gwaranta do dokonania wyboru. Usuwanie wady poprzez naprawę rzeczy powinno zapewnić pełną sprawność eksploatacyjną rzeczy. Przy gwarancji pojęcie wady akcentuje zdolność rzeczy do normalnego użytku, jaką mieć ona powinna, do normalnego, oczekiwanego funkcjonowania. Pojęcie wady fizycznej w rozumieniu gwarancji i rękojmi nie zawsze jest tożsame. Nieskuteczność naprawy, co obejmuje powtarzanie się wady naprawianego elementu albo innych elementów lub też obniżenie parametrów eksploatacyjnych traktowane jest jako istnienie wady, co dopiero otwiera uprawnionemu drogę do skorzystania uprawnień, o których stanowi art. 579 k.c.
wyrok SN z 24 lipca 2008 r. IV CSK 87/08
Błędne jest pozbawianie znaczenia dowodowego faktury zawierającej zastrzeżenie, że własność rzeczy przejdzie na nabywcę po zapłaceniu całej ceny, spełnia ono bowiem warunki określone w art. 589 KC.
wyrok SN z 10 października 2003 r. II CK 119/02
Zawarte w doręczonej kupującemu fakturze zastrzeżenie, że do chwili całkowitej zapłaty ceny towar pozostaje własnością sprzedawcy, spełnia warunki określone w art. 589 k.c.
wyrok SN z 21 października 1999 r. I CKN 955/97 OSNC 1999/10/169
W razie zastrzeżenia własności sprzedanej rzeczy, kupujący, któremu rzecz została wydana, traci uprawnienie do posiadania rzeczy już wskutek zwłoki w zapłacie ceny. Jeżeli sprzedawca wystąpił na drogę sądową o zapłatę ceny, nie może następnie domagać się wydania mu sprzedanej rzeczy z powołaniem się na zastrzeżenie własności.
V. PRAWO PIERWOKUPU
postanow. SN z 9 września 2009 r. V CSK 43/09
1. Regulacje zawarte w art. 596 - 602 k.c. mają zastosowanie do wszelkich przypad-ków prawa pierwokupu, bez względu na ich normatywne usytuowanie, chyba że prawo to zostało inaczej ukształtowane w przepisach szczególnych. Ustawowe prawo pierwokupu, przysługujące gminie z mocy art. 109 u.g.n., nie zostało w tej ustawie unormowane w sposób wyczerpujący. W tej sytuacji konieczne sięganie do regulacji kodeksowych, które stosuje się do ustawowego prawa pierwokupu w braku przepisów szczególnych regulujących to prawo (art. 596 k.c.).
2. Oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu stanowi jednostronną czynność prawną o charakterze prawokształtującym. Składa się je osobie zobowiązanej z tytu-łu prawa pierwokupu, dlatego, zgodnie z art. 61 § 1 k.c., staje się ono skuteczne z chwilą, gdy doszło do zobowiązanego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią.
3. Skutki wykonania prawa pierwokupu w art. 110 u.g.n., następują już z chwilą zło-żenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, a nie z chwilą dojścia tego oświadczenia do wiadomości zobowiązanego.
4. Wykonanie prawa pierwokupu powoduje bezpośrednio ten skutek, że między stronami zostaje zawarta umowa sprzedaży o tej samej treści - oczywiście z pominięciem warunku - co wcześniejsza umowa między zobowiązanym a osobą trzecią. Dla wystąpienia tego skutku nie jest potrzebne - poza złożeniem oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu - dokonywanie żadnych dalszych czynności. Nie można zatem przyjmować, że mają tu zastosowanie przepisy art. 66 k.c. i nast. o zawarciu umowy przez złożenie oferty i jej przyjęcie.
5. Wykonanie prawa pierwokupu może skutecznie nastąpić bez równoczesnej zapłaty ceny lub złożenia jej do depozytu sądowego.
wyrok SN z 10 października 2008 r. II CSK 221/08
Sprzedaż nieruchomości z naruszeniem zastrzeżonego umownie prawa pierwokupu jest bezskuteczna wobec najemcy, który może na podstawie art. 59 KC dochodzić realizacji przysługującego mu prawa.
Bezwarunkowa umowa zbycia nieruchomości zawarta przez osobę zobowiązaną z umowy pierwokupu z osobą trzecią może być uznana za bezskuteczną w stosunku do osoby uprawnionej z prawa pierwokupu (art. 59 k.c.) tylko w takim zakresie, w jakim czyni jego prawo niewykonalnym; wobec uprawnionego umowa ta powinna zostać uznana za zawartą pod warunkiem, że skorzysta on z prawa pierwokupu w przewidzianym terminie.


postanow. SN z 27 sierpnia 2008 r. II CSK 116/08
1. Prawo pierwokupu nie stanowi przeszkody do rozwiązania przez strony warunko-wej umowy sprzedaży, zanim oświadczenie o wykonaniu tego prawa zostanie złożone.
2. W razie rozwiązania umowy sprzedaży nieruchomości zawartej pod warunkiem, że określony podmiot nie wykona prawa pierwokupu przysługującego mu z ustawy, przed złożeniem oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, nieruchomość wraca do stanu prawnego quo ante, a złożone później oświadczenie uprawnionego jest bezskuteczne.
3. W świetle art. 600 § 1 k.c. przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym umowa sprzedaży o skutku rzeczowym, czyli przenoszącym własność nieruchomości.
postanow. SN z 17 lipca 2008 r. II CSK 113/08
1. Prawo pierwokupu nie stanowi przeszkody do rozwiązania przez strony warunko-wej umowy sprzedaży zanim zostanie złożone oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu. Zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości pod warunkiem, o którym mowa w art. 3 ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, nie stwarza - po rozwią-zaniu tej umowy zanim zostało złożone oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu - stan związania sprzedającego uprawnieniem z tytułu prawa pierwokupu do chwili upływu terminu do złożenia oświadczenia o wykonaniu tego prawa.
2. W razie rozwiązania przed złożeniem oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu umowy sprzedaży nieruchomości, zawartej pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykona przysługującego jej na podstawie art. 3 ust. 4 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego prawa pierwokupu, nieruchomość wraca do stanu quo ante, a złożone przez uprawnionego oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu jest bezskuteczne. Akt notarialny zawierający to oświadczenie nie stanowi podstawy wpisu w księdze wieczystej Skarbu Państwa - Agencji Nieruchomości Rolnych jako właściciela nieruchomości.
postanow. SN z 17 lipca 2008 r. II CSK 114/08
1. Umowa zawarta pomiędzy stronami w wyniku wykonania prawa pierwokupu ma charakter bezwarunkowy i zgodnie z zasadą podwójnego skutku (art. 155 § 1 k.c.), przenosi własność na rzecz uprawnionego.
2. W razie rozwiązania umowy sprzedaży pod warunkiem nieruchomość wraca do stanu prawnego quo ante, a późniejsze oświadczenie uprawnionego o wykonaniu prawa pierwokupu jest bezskuteczne. Akt notarialny zawierający to oświadczenie nie stanowi w takim wypadku podstawy wpisu prawa własności do księgi wieczystej.
postanowienie SN z 3 grudnia 2009 r. II CSK 266/09
Termin zawiadomienia o sprzedaży określony w art. 598 § 2 k.c., którego dochowa-nie skutkuje wykonaniem przez uprawnionego prawa pierwokupu, zostaje zachowany, jeśli zobowiązany z tytułu prawa pierwokupu otrzymał zawiadomienie w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią, bez względu na to, czy rzeczywiście się z nią zapoznał.
wyrok SN z 7 maja 2009 r. IV CSK 552/08
W rozumieniu art. 598 k.c. i art. 110 ust. 2 i 3 u.g.n. decydująca dla początku biegu terminu do złożenia oświadczenia woli w sprawie wykonania prawa pierwokupu nieruchomości jest data otrzymania zawiadomienia notariusza o zawartej umowie sprzedaży przez podmiot uprawniony tak, że mógł się on z nim zapoznać (art. 61 § 1 zd. 1 k.c.). Dla początku biegu tego terminu nie ma znaczenia, że zawiadomienie notariusza wskutek błędnego skierowania zostało przekazane uprawnionemu za pośrednictwem innego podmiotu prawa (przeadresowane). Skoro więc podmiot uprawniony (np. prezydent miasta) nie wykonał swego uprawnienia do oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu w ciągu miesiąca od tak ustalonej daty, to uprawnienie wygasło (termin zawity) i warunek zawieszający zawarty w umowie sprzedaży nieruchomości (że uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu) się spełnił.
wyrok SN z 14 grudnia 2007 r. III CSK 181/07
Jeżeli uprawniony z ustawy do pierwokupu złoży oświadczenie o skorzystaniu z tego prawa, nie może tego oświadczenia odwołać po jego dojściu do zobowiązanego. Od tej chwili osoba trzecia, z którą zawarta była umowa sprzedaży nieruchomości pod warunkiem, zostaje zwolniona z zobowiązania wynikającego z tej umowy, nawet jeśli w okresie późniejszym okaże się, że oświadczenie uprawnionego było bezskuteczne.
wyrok SN z 9 lutego 2006 r. III CK 437/05
Przepis art. 59 k.c. może znaleźć zastosowanie w sytuacji, gdy naruszone zostało zastrzeżone dla wspólników prawo pierwszeństwa nabycia udziału.
postanow. SN z 4 listopada 2005 r. V CK 121/05
Przepis art. 109 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami dający gminie prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości pod rygorem nieważności umowy sprzedaży, znacznie ogranicza uprawnienia użytkownika wieczystego. Przyznanie gminie prawa pierwokupu jest jednakże racjonalne, gdyż niezabudowana nieruchomość nie spełnia celu użytkowania wieczystego. Brak byłoby tej racjonalności przy przyjęciu rozszerzającej wykładni art. 109 i uznaniu, że mimo wzniesienia budowli nieruchomość nadal jest niezabudowana i prawo użytkowania wieczystego podlega prawu pierwokupu przez gminę.
wyrok SN z 21 listopada 2003 r. V CK 53/03
1. Zastrzeżenie prawa pierwokupu nieruchomości nie wymaga formy aktu notarialnego. 2. Uprawniony może zrzec się nie tylko prawa istniejącego, ale i prawa przyszłego, wobec czego - z teoretycznego punktu widzenia - nie można wykluczyć wyjątkowych sytuacji, w których zrzeczenie się prawa pierwokupu przed ustaleniem przez zobowiązanego ceny sprzedaży w umowie warunkowej zawartej z osobą trzecią okaże się skuteczne.
wyrok SN z 19 lutego 2002 r. IV CKN 784/00 OSNC 2003/1/14
Zastrzeżenie prawa pierwokupu nieruchomości nie wymaga formy aktu notarialnego.
postanow. SN z 10 listopada 2005 r. V CK 249/05
1. Skoro art. 157 § 1 k.c. wyklucza możliwość zawarcia warunkowej umowy przeno-szącej własność nieruchomości, to podstawą do wykonania przez Agencję Nieru-chomości Rolnych prawa nabycia nieruchomości rolnej jest bezwarunkowa umowa powodująca przeniesienie własności nieruchomości inna niż sprzedaż. Wyklucza to stosowanie do prawa nabycia nieruchomości przepisu art. 597 § 1 k.c. dotyczącego obowiązku zawarcia warunkowej umowy sprzedaży w razie przysługiwania prawa pierwokupu, a co za tym idzie - także art. 599 § 2 k.c. przewidującego skutek w po-staci nieważności umowy bezwarunkowej, gdy prawo pierwokupu przysługiwało z mocy ustawy Skarbowi Państwa. Z tych względów należy uznać, że inna niż sprze-daż umowa przeniesienia własności nieruchomości rolnej nie może być umową zawartą pod warunkiem, że Agencja nie skorzysta z prawa nabycia. Umowa ta powinna bezwarunkowo przenosić własność nieruchomości rolnej na nabywcę, który staje się jej właścicielem, a odpowiednie stosowanie do prawa nabycia przepisów Kodeksu cywilnego o pierwokupie oznacza, że, zgodnie z art. 598 § 1 k.c., nabywca powinien niezwłocznie zawiadomić Agencję o zawarciu umowy i jej treści, doręczając odpis umowy.
wyrok SN z 14 lutego 2003 r. IV CK 427/02
Skutecznie domagać się ustalenia nieważności umowy sprzedaży bezwarunkowej (z powołaniem się na prawo pierwokupu) może tylko dzierżawca nieruchomości rolnej. Z tego względu kwestia charakteru nieruchomości będącej przedmiotem dzierżawy zalicza się do nieodzownych przesłanek zastosowania (odmowy zastosowania) prawa materialnego - art. 599 § 2 k.c. Oznacza to, że konieczną przesłanką, warunkującą dokonanie subsumcji, jest ustalenie charakteru nieruchomości, będącej przedmiotem dzierżawy.

wyrok SN z 15 listopada 2002 r. V CKN 1374/00 OSNC 2004/3/45
Niedopuszczalne jest zrzeczenie się prawa pierwokupu przez osoby wymienione w art. 599 § 2 k.c. po zawarciu przez zobowiązanego bezwarunkowej umowy sprzeda-ży.
wyrok SN z 29 listopada 2001 r. V CKN 536/00
1. Przepis art. 59 k.c. dotyczy wszelkich roszczeń, zarówno obligacyjnych, jak i rze-czowych, i brak podstaw do wyłączenia odpowiedniego stosowania go także do swoistego "roszczenia", jakie wypływa dla uprawnionego z prawa pierwokupu w wypadku zawarcia przez zobowiązanego bezwarunkowej umowy sprzedaży, tym bardziej że przepisy kodeksu cywilnego dotyczące prawa pierwokupu, w tym art. 599 i 600 k.c., nie regulują w sposób wyczerpujący wszystkich sytuacji sprzedaży bezwarunkowej, w tym sytuacji, gdy obie strony umowy sprzedaży wiedziały o prawie pierwokupu uprawnionego albo gdy umowa była nieodpłatna.
wyrok SN z 5 października 2001 r. III CKN 461/00 OSNC 2002/6/80…
Niemożność wykonania prawa pierwokupu z powodu zawarcia umowy sprzedaży bezwarunkowej nie prowadzi do wygaśnięcia tego prawa.
wyrok SN z 18 kwietnia 1997 r. III CKN 39/97
W sytuacji zbycia osobom trzecim udziału we współwłasności w trybie umowy bez-warunkowej, gdy pozostałym współwłaścicielom przysługiwało prawo pierwokupu, nie ma znaczenia dla oceny ważności umowy okoliczność, że wcześniej zbywca informował uprawnionych o zamiarze sprzedaży swego udziału we współwłasności.
wyrok SN z 19 września 2002 r. II CKN 329/01 OSNC 2003/12/165
Nie jest dopuszczalne wydanie wyroku ustalającego częściową nieważność oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu.
VI. DAROWIZNA
wyrok SN z 17 czerwca 2009 r. IV CSK 48/09
Gdy darczyńca wskazuje konkretne cele na jakie ma zostać przeznaczona darowi-zna, inne wykorzystanie jej przez obdarowanego uprawnia darczyńcę do żądania zwrotu darowizny, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, jako świadczenia nienależnego.
wyrok SN z 19 marca 2009 r. III CSK 307/08
1. Umowa obligacyjna obejmująca zniesienie między współwłaścicielami współwła-sności nieruchomości w wyniku nieodpłatnego przeniesienia przez jednego z nich udziałów we współwłasności na drugiego dotychczasowego współwłaściciela może być kwalifikowana jako umowa darowizny i w związku z tym należy do niej stosować także przepisy o możliwości odwołania darowizny już wykonanej (art. 898 § 1 k.c.).
2. Rażąca niewdzięczność może polegać na zaniechaniu działań obdarowanego wobec darczyńcy, jeżeli bliska więź pokrewieństwa wymagałaby jednak podjęcia działań aktywnych, polegających zwłaszcza na zapewnieniu darczyńcy (osobie bliskiej) stosownej pomocy w jej sprawach osobistych.
uchwała SN z 12 stycznia 2010 r. III CZP 114/09
Sprawa pomiędzy współwłaścicielami o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia na darczyńcę przedmiotu odwołanej darowizny jest sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. Sąd drugiej instancji bierze z urzędu pod uwagę niedopuszczalność - z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności - odrębnego postępowania w takiej sprawie.
wyrok SN z 13 października 2005 r. I CK 112/05
Jako przesłankę uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny ustawodawca w art. 898 k.c. statuuje rażącą niewdzięczność. Posługuje się więc typowym zwrotem niedookreślonym, pozostawiając sądowi ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych.
wyrok SN z 23 września 2004 r. III CK 382/03
Wydanie rzeczy ruchomej stanowiącej przedmiot darowizny może nastąpić nie tylko przez jej fizyczne przekazanie obdarowanemu, ale także sposobami wskazanymi w art. 348 zdanie drugie oraz art. 349-351 k.c.
III CZP 46/03 uchwała SN z 17 lipca 2003 r. OSNC 2004/10/153
Nieruchomość stanowiąca własność gminy nie może być przedmiotem darowizny na rzecz repatrianta i jego małżonka na podstawie art. 20 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. Nr 106, poz. 1118 ze zm.).
postanow. SN z 6 marca 2002 r. V CKN 876/00
1. Zgłoszone w sprawie o dział spadku roszczenie wnioskodawcy o zwrot nakładów na nieruchomość uczestników postępowania, która nie wchodzi w skład spadku, nie podlega rozpoznaniu w trybie postępowania nieprocesowego o dział spadku. 2. Świadczenie pomocy rodzinnej w formie pracy przy rozbudowie domu, nie może być uznane za darowiznę w rozumieniu art. 1039 § 1 k.c. w zw. z art. 888 k.c.

postanow. SN z 26 czerwca 2001 r. I CA 1/01 OSNC 2002/2/26
Umowa darowizny ekspektatywy odrębnej własności lokalu stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej nabywcy jako właściciela, niezależnie od chwili złożenia wniosku o dokonanie tego wpisu.
wyrok SN z 16 maja 2000 r. IV CKN 34/00
W konsekwencji wyboru przez strony umowy darowizny gospodarstwa rolnego, w związku z zaprzestaniem prowadzenia przez rolnika działalności rolniczej, wyłączone jest uznanie tej umowy za umowę z następcą (art. 84 i 85 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), a także jej rozwiązanie w trybie art. 89 tej ustawy.
wyrok SN z 20 stycznia 2000 r. I CKN 362/98
W stosunkach wiejskich, zwłaszcza na tle zmian pokoleniowych, darowizna w postaci gospodarstwa rolnego ze strony ojca na rzecz syna należy do zjawisk typowych o cechach powszechności. Ani zasady współżycia społecznego, ani też wykształcone zwyczaje nie przemawiają za taką ich interpretacją, która mogłaby usprawiedliwiać twierdzenie, że w przypadku, kiedy obdarowany pozostaje w związku małżeńskim, przedmiot darowizny wchodzi do majątku wspólnego.
postanow. SN z 15 czerwca 1999 r. III CKN 269/98
Umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy zawarta w trybie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) winna być w stosunkach między stro-nami tej umowy traktowana jako umowa darowizny w związku z czym w razie pozo-stawania następcy w ustroju majątkowej wspólności ustawowej małżeńskiej przed-miot umowy stanowi jego majątek odrębny (art. 33 pkt 2 k.r.o.).
wyrok SA w Katowicach z 3 lutego 1995 r. I ACr 656/94 OSA 1997/3/20
Nałożenie na obdarowanego obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej (pole-cenie z art. 893 k.c.) tylko wówczas nie pozbawia umowy cech nieodpłatności, gdy nie przekreśla istoty darowizny wyrażającej się w przysporzeniu majątku obdarowa-nego kosztem majątku darczyńcy.
uchwała SN z 19 grudnia 1986 r. III CZP 92/86 OSNC 1988/1/9
Spór co do ważności umowy darowizny udziału w rzeczy wspólnej toczący się po-między współwłaścicielami jest sporem o prawo własności w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c.
wyrok SN z 4 kwietnia 1986 r. II CR 36/86 OSNC 1987/5-6/83
W świetle art. 890 § 1 zdanie drugie k.c. spełnienie umowy darowizny spółdzielczego prawa do lokalu dochodzi do skutku w drodze wypowiedzenia członkostwa przez darczyńcę z równoczesnym wskazaniem obdarowanego, który faktycznie objął w posiadanie lokal, jako swego następcy. Obdarowany zaś powinien złożyć oświadczenie (deklarację) o przystąpieniu do spółdzielni.
uchwała SN z 5 marca 1981 r. III CZP 1/81 OSNC 1981/8/145
Małżonek, który w drodze umowy z inną osobą dokonał na jej rzecz darowizny nieruchomości, objętej wspólnością ustawową, nie może skutecznie domagać się ustalenia nieważności umowy darowizny z tego tylko powodu, iż została ona zawarta bez zgody drugiego małżonka, dopóki dopuszczalne jest potwierdzenie tej umowy przez tego drugiego małżonka.
uchwała SN z 7 kwietnia 1975 r. III CZP 12/75 OSNC 1975/10-11/147
Przeniesienie własności nieruchomości w drodze darowizny na rzecz jednego z małżonków z zastrzeżeniem darczyńcy, aby przedmiot darowizny został objęty ustawową wspólnością majątkową obojga małżonków, wywołuje ten skutek, że darowana nieruchomość wchodzi do tej wspólności bez potrzeby przyjęcia ze strony drugiego małżonka.
wyrok SN z 12 października 2001 r. V CKN 631/00  OSNC 2002/7-8/91
Ukryta pod pozorną darowizną umowa sprzedaży nieruchomości nie czyni zadość wymaganiu formy aktu notarialnego (art. 158 zdanie pierwsze k.c.) dla umowy sprzedaży także wtedy, gdy w formie tej nastąpiła pozorna darowizna. Umowa taka jest zawsze nieważna (art. 73 § 2 zdanie pierwsze k.c.).
postanow. SN z 19 kwietnia 2002 r. III CZP 19/02
Zarówno gdy chodzi o polecenie przy darowiźnie, jak i przy poleceniu testamento-wym, określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego zachowania się.
wyrok SA w Katowicach z 3 lutego 1995 r. I ACr 656/94 OSA 1997/3/20
Nałożenie na obdarowanego obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej (pole-cenie z art. 893 k.c.) tylko wówczas nie pozbawia umowy cech nieodpłatności, gdy nie przekreśla istoty darowizny wyrażającej się w przysporzeniu majątku obdarowa-nego kosztem majątku darczyńcy.
wyrok SN z 7 maja 2003 r. IV CKN 115/01
Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowa-nego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności.
Przy ocenie obowiązków obdarowanego wobec darczyńcy, wynikających ze stosun-ków osobistych (rodzinnych), jak i etycznego obowiązku wdzięczności, sąd może posiłkować się treścią art. 897 k.c. Przepis ten, jako mający na celu zabezpieczenie interesów darczyńcy w wypadku popadnięcia w niedostatek, stanowi, że obowiązek obdarowanego kształtowany jest nie tylko przez potrzebę darczyńcy, ale i przez gra-nice wzbogacenia.
wyrok SN z 27 listopada 1998 r. II CKN 31/98 OSP 1999/10/175
Ustalając, czy powód domagający się renty od obdarowanego (art. 897 k.c.) znajduje się w niedostatku, sąd bierze pod rozwagę również środki utrzymania czerpane w ramach wspólnoty rodzinnej powstałej w wyniku zawarcia związku małżeńskiego wyznaniowego.
wyrok SN z 2 grudnia 2005 r. II CK 265/05 Biul.SN 2006/3/11
Zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdaro-wanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny na podstawie art. 898 § 1 k.c.
wyrok SA w Warszawie z 22 listopada 2005 r. VI Ca 527/05 Rejent 2005/11/156
Incydentalne sprzeczki, tym bardziej sprowokowane, nie mogą być podstawą do od-wołania darowizny.
wyrok SN z 13 października 2005 r. I CK 112/05
1. Jako przesłankę uprawnienia darczyńcy do odwołania darowizny ustawodawca w art. 898 k.c. statuuje rażącą niewdzięczność. Posługuje się więc typowym zwrotem niedookreślonym, pozostawiając sądowi ustalenie, czy konkretne zachowania mieszczą się w pojęciu rażącej niewdzięczności i odsyłając w tym zakresie przede wszystkim do układu norm moralnych. Dobre obyczaje w konkretnym środowisku i zwyczajowe relacje między obdarowanym a darczyńcą mogą stanowić jedno z pomocnych w ocenie zachowania obdarowanego kryteriów.
2. Wprawdzie do esentialia negotii umowy darowizny nie należy obowiązek sprawo-wania opieki nad darczyńcą przez obdarowanego, to jednak umowa darowizny rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności, który nabiera szczegól-nej wymowy, gdy do zawarcia umowy dochodzi między osobami najbliższymi, których powinność świadczenia pomocy i opieki wynika już z łączących strony umowy stosunków rodzinnych.
wyrok SN z 25 września 2003 r. V CK 207/02
Ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników nie uzależnia nabycia przez nich uprawnień emerytalno-rentowych od wyzbycia się gospodarstwa, ale tylko od osiągnięcia określonego wieku. Przyznanie rolnikowi emerytury przed osiągnięciem tego wieku, a także pełna wypłata świadczeń z tytułu emerytury lub renty uzależnione zostały natomiast od zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, za które uznaje się między innymi wyzbycie się własności i posiadania gospodarstwa rolnego. Wybór rodzaju umowy prowadzącej do wyzbycia się gospodarstwa rolnego należy do stron. Mogą je stanowić umowy określone w tej ustawie jako umowy z następcą (art. 84 i 85) lub przewidziane w Kodeksie cywilnym umowy darowizny i dożywocia. Dokonany wybór determinuje prawne możliwości odzyskania przez rolnika przekazanego gospodarstwa. W przypadku umowy darowizny może to nastąpić przez jej odwołanie na podstawie art. 898 § 1 k.c., zaś w wypadku umów zawartych na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., tj. umowy z następcą o charakterze zobowiązującym oraz umowy zawartej w celu wykonania umowy z następcą o skutkach rzeczowych, w drodze żądania ich rozwiązania przez sąd (art. 87 i 89 tej ustawy).
wyrok SN z 11 marca 2003 r. V CKN 1829/00
Przy ocenie czy obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem dar-czyńców (teściów), poza samym zdarzeniem niedochowania wierności małżeńskiej, należy zachowanie się obdarowanego po tym zdarzeniu. Skoro przeprosił on teściów, podejmował próby pogodzenia się z żoną i nadal chce się z nią pogodzić, to wykazał, że nie chce dopuścić do rozpadu rodziny, co niewątpliwie leży w jej interesie. Takie zachowanie obdarowanego łagodzi ostrość surowej oceny zdrady małżeńskiej, której się on dopuścił i nie pozwala na uznanie, że jego zachowanie stanowi wyraz rażącej niewdzięczności względem darczyńców.
wyrok SN z 24 października 2002 r. II CK 396/02 OSNC 2004/1/10
Nie można żądać uznania za bezskuteczną na postawie art. 527 § 1 k.c. umowy "po-wrotnego" przeniesienia własności nieruchomości na darczyńcę, zawartej w następ-stwie odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, chyba że została zawarta w wyniku wcześniejszej zmowy darczyńcy i obdarowanego w celu pokrzywdzenia wierzyciela.
wyrok SN z 9 maja 2002 r. II CKN 647/00
Konstruowanie powództwa o odwołanie darowizny nie znajduje uzasadnienia w art. 900 k.c., zgodnie z którym odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu. Skuteczność odwołania darowizny pod kątem przesłanek określonych w art. 898 k.c. i art. 899 k.c. może być poddana kontroli w sprawie o zwrot przedmiotu darowizny albo po wykazaniu interesu prawnego - w sprawie o ustalenie, że darowizna została skutecznie odwołana (art. 189 k.p.c.).


postanow. SN z 11 października 2001 r. II CKN 62/01
1. Odwołanie darowizny ze swej istoty rodzi stosunek obligacyjny między darczyńcą a obdarowanym i w ramach tego stosunku na obdarowanym ciąży obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny, stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 898 § 2 k.c.). Nie ma przeszkód, aby taki obowiązek zwrotu, proporcjonalnie, obciążał tylko jednego spośród wielu obdarowanych, jeżeli tylko wobec niego darczyńca sku-tecznie darowiznę odwołał. Dotyczy to także darowizny dokonanej na rzecz małżon-ków.
wyrok SN z 5 lipca 2001 r. II CKN 818/00
Nie mogą być uznane za rażącą niewdzięczność przykrości i krzywdy czynione im-pulsywnie, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego.
wyrok SN z 22 marca 2001 r. V CKN 1599/00 Prok.i Pr. 2002/5/40
Ustawodawca nie sprecyzował pojęcia "rażąca niewdzięczność", gdyż jest to niemożliwe z uwagi na zróżnicowane sytuacje życiowe, posłużył się formułą ogólną, pozostawiając sądowi ocenę na podstawie konkretnych okoliczności sprawy. Według ugruntowanego w orzecznictwie stanowiska za niewdzięczność przyjmuje się świadome naruszenie podstawowych obowiązków ciążących na obdarowanym względem darczyńcy, krzywdzące darczyńcę.
Nie wymaga wyjaśnień, iż niewdzięczność w stopniu rażącym może polegać nie tylko na działaniu, lecz także na zaniechaniu - nie czynieniu.
wyrok SN z 8 grudnia 2000 r. I CKN 992/98   
Rozwiązanie umowy darowizny gospodarstwa rolnego jest instytucją odmienną od odwołania darowizny. Przesłanki rozwiązania umowy zostały wyczerpująco określone w art. 89 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, więc przepis art. 898 § 1 k.c. do rozwiązania umowy nie może mieć zastosowania nawet przez analogię.
wyrok SN z 10 listopada 2000 r. IV CKN 159/00
Stosownie do art. 898 § 1 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wyko-naną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Z powyższego wynika, że adresatem tego oświadczenia może być wyłącznie obdaro-wany, a odwołanie darowizny może nastąpić z powodu "rażącej niewdzięczności". Nie chodzi tutaj o zwykłe konflikty, lecz o rozmyślne działanie mające charakter za-mierzonych nieprzyjaznych aktów.
wyrok SN z 5 października 2000 r. II CKN 280/00
Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, które polega na działaniu lub zaniechaniu, skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy i nacechowane jest złą wolą obdarowanego. Chodzi tu przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą. O rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku.
wyrok SN z 26 września 2000 r. III CKN 810/00
Darowizna wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się etycznym obowiązkiem wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest sankcją prawną, przewidzianą w art. 898 § 1 k.c., w postaci prawa odwołania darowizny. Warunkiem tego prawa jest, aby obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Taką kwalifikowaną postać ma dopiero takie zachowanie się obdarowanego, które w świetle istniejących reguł moralnych i prawnych świadczy o tym, że darczyńca odczuwa je wysoce ujemnie. O tym, czy postępowanie obdarowanego przedstawia się jako rażąca niewdzięczność rozstrzyga sąd.
wyrok SN z 20 września 2000 r. I CKN 829/98   
Celem, do którego zmierza odwołanie wykonanej darowizny z powodu rażącej nie-wdzięczności, jest pozbawienie obdarowanego własności darowanej nieruchomości i odzyskanie jej przez darczyńcę. Samo odwołanie darowizny nie realizuje tego celu, gdyż wywiera jedynie skutek obligacyjny. Dla osiągnięcia skutku rzeczowego dar-czyńca, który odwołał darowiznę, powinien wystąpić z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Powództwo darczyńcy o ustalenie skuteczności odwołania darowizny jest w takim wypadku niedopuszczalne z braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia.
wyrok SN z 26 lipca 2000 r. I CKN 919/98   
Niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za "rażąco niewdzięczne", musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Dlatego pod pojęcie "rażącej niewdzięczności" podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a wreszcie przeciwko majątku darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy jak i także w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku niezależnie od tego, czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy.
wyrok SN z 16 maja 2000 r. IV CKN 34/00
W konsekwencji wyboru przez strony umowy darowizny gospodarstwa rolnego, w związku z zaprzestaniem prowadzenia przez rolnika działalności rolniczej, wyłączone jest uznanie tej umowy za umowę z następcą (art. 84 i 85 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników), a także jej rozwiązanie w trybie art. 89 tej ustawy.
wyrok SN z 8 maja 2000 r. V CKN 31/00
Zasada jednopodmiotowości przewidziana w art. 215 § 1 Prawa spółdzielczego nie stoi na przeszkodzie odwołaniu darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanej, czy obdarowanych, a więc również odwołania dokonanego przez jednego z małżonków po śmierci drugiego także wówczas, gdy darowizna została dokonana przez tych małżonków.
wyrok SN z 23 marca 2000 r. II CKN 810/98
Nieudzielanie przez obdarowanych pomocy darczyńcy w pracach rolnych i w opiece nad upośledzonym dzieckiem nie stanowi rażącej niewdzięczności. Obdarowany nie ma obowiązku świadczenia pracy na rzecz darczyńcy.
wyrok SN z 25 listopada 1999 r. II CKN 600/98
Odwołanie darowizny usprawiedliwia tylko taki stosunek obdarowanych wobec dar-czyńcy, który odpowiada pojęciu rażącej niewdzięczności (art. 898 § 1 kc). O rażącej niewdzięczności może być natomiast mowa w takich okolicznościach, gdy obdarowany kieruje wobec darczyńcy zachowania wysoce nieprzyjazne lub wręcz przestępcze.
wyrok SN z 4 grudnia 1998 r. III CKN 68/98 OSNC 1999/7-8/127
Według ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jedn. tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej następuje, między innymi, w razie wyzbycia się własności gospodarstwa rolnego zarówno w wyniku umowy zawartej w celu wykonania umowy z następcą, jak też umowy darowizny lub umowy dożywocia. Umowa darowizny zawarta w celu zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej, jak każda umowa darowizny, może zostać odwołana przez darczyńcę, jeżeli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności (art. 898 k.c).
wyrok SN z 7 kwietnia 1998 r. II CKN 688/97
Darowizna może zostać odwołana na podstawie art. 898 par. 1 kc także wówczas, kiedy wysoce naganne zachowanie się obdarowanego skierowane jest wprawdzie bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale dotyka jednocześnie odczuć samego darczyńcy i to w taki sposób, że usprawiedliwia ocenę postawy obdarowane-go jako rażąco niewdzięcznej.
postanow. SA w Lublinie z 12 listopada 1997 r. I ACz 478/97 Apel.-Lub. 1998/1/5
Przepis art. 899 § 2 k.c. dotyczy sytuacji gdy odwołanie darowizny nie nastąpiło za życia darczyńcy. Nie ma natomiast zastosowania gdy darczyńca odwołał darowiznę i zmarł po dokonaniu tej czynności. Prawo osobiste darczyńcy nie wchodzi wówczas do spadku na podstawie tego przepisu, gdyż zostało już przez niego wykonane. Po stronie darczyńcy powstaje roszczenie przewidziane w art. 898 § 2 k.c. o zwrot przedmiotu odwołanej darowizny, które jako roszczenie majątkowe do spadku po nim wchodzi.
postanow. SN z 28 października 1997 r. I CKN 471/97   
Jeżeli w skład spadku wchodzi składnik majątkowy darowany zawartą umową między spadkobiercą a spadkodawcą, a w toku postępowania o dział spadku spadkobierca odwołuje darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności, sąd prowadzący postępowanie o dział spadku nie może nie uwzględnić przy ustalaniu składu spadku przedmiotu darowanego, gdy spadkobierca z odwołaniem darowizny nie zgłosił żądania zobowiązania dalszych spadkobierców do złożenia oświadczenia o przeniesieniu na darczyńcę własności określonego składnika majątkowego (art. 64 kc., art. 1047 kpc.).
wyrok SN z 30 września 1997 r. III CKN 170/97
W świetle art. 898 par. 1 k.c. nie można abstrahować od przyczyn konfliktu między stronami. Pojęcie "niewdzięczności" wymaga analizy motywów określonych zacho-wań obdarowanego, w tym zwłaszcza tego, czy zachowania jego nie są powodowane czy wręcz prowokowane - wprost lub pośrednio - przez darczyńcę.
postanow. SN z 8 maja 1997 r. II CKN 146/97 OSNC 1997/11/175
Konstruowanie powództwa o "odwołanie darowizny" nie znajduje uzasadnienia w art. 900 k.c., zgodnie z którym odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Skuteczność odwołania darowizny pod kątem przesłanek określonych w art. 898 i 899 k.c. może być poddana kontroli w sprawie o zwrot przedmiotu darowizny albo - po wykazaniu interesu prawnego - w sprawie o ustalenie, że darowizna została (nie została) skutecznie odwołana (art. 189 k.p.c.).
wyrok SN z 7 maja 1997 r. I CKN 117/97
Pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpadają tylko takie czynności obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Chodzi tu więc przede wszystkim o popełnione przestępstwo przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak i przeciwko mieniu) oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą, jak np. odmowa udzielenia pomocy w chorobie mimo oczywistej możliwości. Wyłączone są natomiast krzywdy czy przykrości wyrządzone w sposób niezamierzony, popełnione w uniesieniu czy rozdrażnieniu, zwłaszcza wywołane zachowaniem się darczyńcy. Czyny dowodzące niewdzięczności muszą świadczyć o znacznym napięciu złej woli obdarowanego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę słów "rażąca niewdzięczność". Nie uzasadnia więc odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów.
wyrok SN z 25 marca 1997 r. III CKN 39/96
Powołanie się ogólnikowe w umowie, której tytuł, forma i treść oświadczeń woli stron wskazują jednoznacznie, że jest to umowa darowizny, na przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (jedn. tekst Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342) nie oznacza że jest to umowa z następcą przewidziana w rozdziale 7 tej ustawy i że może mieć do niej zastosowanie tryb rozwiązania z art. 89 tej ustawy. Takie odwołanie się w umowie darowizny do przepisów powołanej ustawy jest usprawiedliwione wskazuje bowiem na motyw umowy, którym jest zaprzestanie działalności rolniczej art. 28 ust. 4 ustawy, jak i skorzystanie ze stałej opłaty za sporządzenie aktu notarialnego (art. 57 ustawy).
wyrok SN z 4 lutego 1997 r. III CKN 26/96 OSNC 1997/6-7/80
Zawarcie umowy darowizny w związku z zaprzestaniem przez rolnika prowadzenia działalności rolniczej (art. 19 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-czeniu społecznym rolników - jedn. tekst: Dz. U. z 1993 r. Nr 71, poz. 342 ze zm.) ma taki skutek, że odzyskanie przez darczyńcę darowanego gospodarstwa rolnego, mo-że nastąpić tylko przez odwołanie darowizny z przyczyny wskazanej w art. 898 § 1 k.c.
wyrok SN z 18 grudnia 1996 r. I CKU 44/96 Prok.i Pr. 1997/6/30
Oświadczenie odwołujące darowiznę winno być skierowane do obdarowanego i z chwilą dojścia do niego w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 k.c.) wywołuje jedynie skutek obligacyjny. Jego konsekwencją jest to, że dla osiągnięcia skutku rzeczowego, konieczne jest przeniesienie własności darowanej nieruchomości z powrotem na darczyńcę. Powinno to nastąpić w drodze umowy. W przeciwnym razie pozostaje darczyńcy droga powództwa o zobowiązanie obdarowanego do przeniesienia własności nieruchomości i w istocie o to powódka wnosiła, a jeśli wcześniej nie składała oświadczenia o odwołaniu darowizny, to taką wolę wyraża pozew. W razie wykazania zasadności takiego żądania orzeczenie sądu powinno stwierdzać obowiązek pozwanego do przeniesienia na powódkę prawa własności określonej nieruchomości i prawomocne orzeczenie sądu z reguły zastępuje to oświadczenie (art. 64 k.c. i 1047 k.c.). Może jednak też stwierdzać zawarcie umowy (por. uchwałę 7 sędziów SN z dnia 7 I 1967 r., III CZP 32/66, OSNCP 1968, poz. 199).
uchwała SN z 15 stycznia 1992r. III CZP 142/91 OSNC 1992/7-8/130
Jeżeli na skutek rozszerzenia przez małżonków wspólności ustawowej przedmiot darowizny dokonanej na rzecz jednego z nich wszedł w skład majątku wspólnego, do zwrotu tego przedmiotu, wobec odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, obowiązani są oboje małżonkowie (art. 898 § 1 i 2 w związku z art. 407 k.c.).
uchwała SN z 10 sierpnia 1988 r. III CZP 67/88 OSNC 1989/11/180
Darowizna przedmiotu majątkowego objętego wspólnością ustawową dokonana przez oboje małżonków może być w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego w stosunku do jednego z darczyńców skutecznie przez niego odwołana bez zgody dru-giego z darczyńców także wówczas, gdy darczyńcy nadal pozostają we wspólności ustawowej. Darczyńcy odwołującemu darowiznę w tych okolicznościach przysługuje legitymacja do wystąpienia z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny w odpo-wiedniej części.
uchwała SN z 27 lipca 1989 r. III CZP 69/89
Oświadczenie o odwołaniu darowizny, złożone przez osobę nie mającą do tego umocowania od darczyńcy, jest - gdy obdarowany nie wyraził zgody na działanie tej osoby bez pełnomocnictwa - czynnością prawną bezwzględnie nieważną (art. 104, 900 k.c.), i stąd, przez późniejsze pełnomocnictwo nie może ono być konwalidowane.

Konspekt XII
I. SPADKI (OGÓLNE PRZEPISY)
IV CK 215/03 wyrok SN  z 7 kwietnia 2004 r.
Spadek stanowi ogół cywilnych majątkowych praw i obowiązków zmarłego (art. 922 § 1 k.c.). Do spadku nie należą natomiast majątkowe prawa i obowiązki wynikające z przepisów należących do innych działów prawa (prawa administracyjnego, prawa finansowego). Jeżeli jednak z chwilą śmierci ich podmiotów prawa i obowiązki z wymienionych działów przechodzą, na podstawie przepisów tych działów, na spadkobierców, to takie obowiązki, mimo że nie należą do spadku, uwzględnia się przy obliczaniu zachowku.
III CZP 17/90 uchwała SN z 18 kwietnia 1990 r. OSNC 1990/12/144
Wskazanie - stosownie do art. 37 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego z dnia 26 lutego 1982 r. - osoby, której bank obowiązany jest wypłacić po śmierci wkładcy kwotę z jego wkładów oszczędnościowych na rachunku przedpłat na samochód osobowy, wyłącza ze spadku po wkładcy tylko uprawnienia do tej kwoty, nie oznacza zaś roz-porządzenia przez wkładcę uprawnieniami związanymi z tym rachunkiem.
III CZP 155/94 uchwała SN z 2 grudnia 1994 r. OSNC 1995/3/52
Takie prawo do grobu, na treść którego składają się zarówno elementy o charakterze majątkowym, jak i elementy o charakterze wyłącznie osobistym, nie może być przedmiotem działu spadku ani podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.
II CKN 642/99 postanow. SN z 13 września 2001 r.
Roszczenie rolnika o rozwiązanie umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy jest prawem ściśle związanym z jego osobą i jako takie nie podlega dziedziczeniu (art. 922 § 2 k.c.). Z braku ustawowego uregulowania nie jest to także prawo, które przechodzi "na oznaczone osoby" w rozumieniu powołanego przepisu. Prawo to zatem gaśnie z chwilą śmierci rolnika. Jeżeli śmierć przypada na okres po wszczęciu postępowania o rozwiązanie umowy, postępowanie jako bezprzedmiotowe podlega umorzeniu, z uwzględnieniem stanu zaawansowania tego postępowania (art. 355 § 1 k.p.c.).
III CKN 521/01 postanow. SN 2002.10.04
Sam sposób wykonywania przez spadkodawcę uprawnień określonych w art. 206 k.c. nie jest prawem majątkowym i nie podlega dziedziczeniu. Jednakże prawa i obowiązki wynikające z umowy określającej sposób korzystania z rzeczy wspólnej przez współwłaścicieli są prawami majątkowymi nie związanymi ściśle z osobą współwłaściciela, lecz z udziałem w rzeczy. Roszczenia z nich wynikające mogą być ujawnione w księdze wieczystej (art. 16 ust. 2 pkt 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece), a w braku ujawnienia, odnoszą skutek także wobec nabywcy, o ile o nich wiedział (art. 221 k.c.). Uznać zatem należy, że prawa takie nie gasną z chwilą śmierci współwłaściciela, lecz przechodzą na jego spadkobierców.
IV CK 62/02 wyrok SN 2003.11.05 Biul.SN 2004/4/8
Wypłata świadczeń pracowniczych ze środków Funduszu Gwarantowanych Świad-czeń Pracowniczych, dokonana po śmierci pracodawcy, nie powoduje przejścia na Fundusz na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 ze zm.) roszczenia wobec spadkobierców pracodawcy o zwrot wypłaconych świadczeń.
I CK 343/04 wyrok SN z 21 grudnia 2004 r. M.Prawn. 2005/2/66
Uprawnienie do przekształcenia przysługującego członkowi spółdzielni lokatorskiego prawa we własnościowe nie podlega dziedziczeniu przez jego spadkobierców, nawet jeśli spadkodawca przed śmiercią złożył wniosek o przekształcenie.
III CZP 33/06 uchwała SN z 13 lipca 2006 r. OSNC 2007/1/1
Roszczenie członka spółdzielni mieszkaniowej o przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wynikające z art. 219 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (Dz. U. Nr 30, poz. 210 ze zm.; jedn. tekst: Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.), podlegało dziedziczeniu, jeżeli nie było osób uprawnionych na podstawie art. 221 § 1 tej ustawy.
Uchwała SN z 21 marca 1996 r. III AZP 39/1995
Prawo podatnika do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na jego spadkobierców.
I CKU 105/98 postanow. SN z 28 kwietnia 1999 r. OSNC 1999/11/197
Dziedziczenie posiadania rzeczy polega na przejściu na spadkobierców - z mocy prawa, z chwilą otwarcia spadku - wszystkich skutków prawnych, jakie wynikały z jej posiadania przez spadkodawcę, nie zależy natomiast od tego, czy spadkobiercy ob-jęli w faktyczne władztwo rzecz znajdującą się dotychczas w posiadaniu spadkodawcy, a więc, czy kontynuują jego posiadanie.
III CZP 13/81 uchwała SN 1981.03.20 OSNC 1981/9/168
Roszczenie samoistnego posiadacza o wykup działki gruntu, na której wzniósł on budynek (art. 231 § 1 k.c.), przechodzi zarówno na jego spadkobiercę, jak i na na-bywcę z mocy czynności prawnej; w obydwu wypadkach przesłanką nabycia rosz-czenia przez następcę prawnego posiadacza jest przejście na niego posiadania zajętej pod budowę działki gruntów.


III CRN 25/81 wyrok SN 1981.03.06
Z chwilą otwarcia spadku (art. 924, 925 k.c.), spadkobierca staje się posiadaczem gruntu zabudowanego przez spadkodawcę (art. 922 § 1 k.c.) i odtąd, jako podmiot tego - powiązanego z posiadaniem - roszczenia, może je realizować.
III CZP 114/96 uchwała SN z 19 listopada 1996 r. OSNC 1997/3/25
Wynikająca z art. 298 § 1 kodeksu handlowego odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zobowiązania przechodzi na jego spadkobierców.
postanow. SN z 15 kwietnia 1997 r. I CKU 30/97 OSNC 1997/10/149
Spadkobiercy nabywają spadek w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia. W od-niesieniu do wierzytelności z rachunków bankowych spadkodawcy oznacza to, że wchodzą one w skład spadku jedynie w takim zakresie, w jakim istniały w dniu śmierci spadkodawcy. Spadek nie obejmuje zatem narosłych od tego dnia odsetek od tych wierzytelności, które, stanowiąc pożytki prawa (art. 54 k.c.), zgodnie z art. 207 k.c. w związku z art. 1035 k.c., przypadają spadkobiercy w stosunku do wielkości udziałów.
III BZP 1/05 uchwała SN z 26 października 2005 r. OSNP 2006/9-10/140
1. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424[1] k.p.c.) przysługuje od orzeczeń, które stały się prawomocne od 1 września 2004 r. 2. Spadkobierca strony, która zmarła po uprawomocnieniu się wyroku wyda-nego w jej sprawie, jest legitymowany do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgod-ności z prawem prawomocnego orzeczenia.
III CRN 218/75 postanow. SNz 8 września 1975 r. OSNC 1976/9/200
W myśl art. 926 § 3 k.c., dziedziczenie testamentowe może dotyczyć części spadku, ale tylko części ułamkowej. Jednakże, gdy spadkodawca przeznaczył poszczególne przedmioty (grunt, budynki) dwóm osobom, to w takim wypadku dopuszczalne jest dziedziczenie testamentowe tylko wtedy, gdy przedmioty te wyczerpują spadek lub prawie cały spadek (art. 961 k.c.), nie jest zaś dopuszczalne co do pewnych przed-miotów dziedziczenie testamentowe, a co do pozostałych - ustawowe.


II CKN 505/00 postanow. SN z 19 października 2000.10.19
Polskie prawo spadkowe nie przewiduje możliwości powołania spadkobierców do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku ani też do wyodrębnio-nych gospodarczo części majątku spadkowego poza gospodarstwem rolnym. Do-puszczalne jest powołanie spadkobiercy lub spadkobierców jedynie do całego spad-ku albo do jego ułamkowej części. Nie jest przy tym możliwe dopatrywanie się wyjąt-ku od omawianej reguły w dyspozycji art. 961 k.c. Przepis ten nie wprowadza bo-wiem odmiennych od tej reguły zasad dziedziczenia. Stanowi jedynie normę interpretacyjną w wypadku, gdy spadkodawca rozrządził w testamencie poszczególnymi przedmiotami majątkowymi, które wyczerpują prawie cały spadek, istnieje zaś wątpliwość co do rzeczywistej woli spadkodawcy.
I CKU 35/98 postanow. SN z 6 kwietnia 1998 r.
Gdy nie nastąpiło powołanie jednej lub kilku osób do spadku jako ogółu praw i obo-wiązków spadkodawcy, lecz rozrządzenie spadkodawcy przybrało formę przezna-czenia określonej osobie poszczególnych przedmiotów majątkowych, wówczas: 1. osoba ta dziedziczy cały spadek jako spadkobierca testamentowy, o ile przedmioty te wyczerpują cały spadek (art. 961 k.c.) albo 2. spadek dziedziczą spadkobiercy usta-wowi, którzy są zobowiązani do wykonania zapisu (art. 968 k.c.), o ile przedmioty przeznaczone w testamencie dla danej osoby nie wyczerpują prawie całego spadku.
III CK 472/03 postanow. SN z 3 listopada 2004 r.
Ustawodawca, mając na uwadze motywacje działań osób sporządzających akt ostatniej woli, przyjął, że przeznaczenie określonej osobie przedmiotów majątkowych wyczerpujących prawie cały spadek jest przejawem woli uczynienia tej osoby swoim następcą prawnym pod tytułem ogólnym, a więc spadkobiercą. O tym, czy przedmioty przeznaczone w testamencie oznaczonej osobie wyczerpują prawie cały spadek, decyduje rzeczywiście porównanie ich wartości z wartością przedmiotów pominiętych. Jeżeli przedmioty majątkowe pominięte mają wartość znaczniejszą w relacji do rzeczy i praw objętych testamentem, to wówczas stosowanie art. 961 k.c. jest wyłączone. Decyduje tu zobiektywizowana wartość gospodarcza.
I CKN 276/97 postanow. SN z 28 października 1997 r. OSNC 1998/4/63
Przy ocenie, czy przedmiot przeznaczony w testamencie określonej osobie wyczer-puje prawie cały spadek, uwzględnieniu podlegają w zasadzie jedynie przedmioty (prawa) należące do spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu. Jeżeli jednak spadkodawca zadysponował przedmiotem nie należącym do niego lub w chwili sporządzenia testamentu zaliczał do swego majątku przedmioty, które mu nie przysługują, także one powinny być uwzględniane przy wspomnianej ocenie.   
II. TRAKTOWANIE JAKO SPADKOBIERCY (961)
I CSK 3/07 postanow. SN z 29 marca 2007 r.
Przy ocenie, czy przeznaczone oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek (art. 961 k.c.), bierze się pod uwagę tylko przedmioty należące do spadkodawcy w chwili sporządzania testamen-tu, chyba że z jego treści wynika co innego
III CZP 122/93 uchwała SN z 16 września 1993 r.
Przy ocenie, czy przeznaczone oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek (art. 961 k.c.), podlegają wzięciu pod uwagę tylko przedmioty należące do spadkodawcy w chwili sporządze-nia testamentu, chyba że z jego treści wynika co innego
III CK 298/04 postanow. SN z 23 lutego 2005 r.
1. Współwłaściciel nieruchomości może domagać się stwierdzenia nabycia spadku po innym współwłaścicielu, nawet jeżeli sam nie rości sobie praw do spadku. 2. Przedmioty majątkowe pominięte przez spadkodawcę muszą mieć nie tylko wartość niższą niż wartość przedmiotów, które przeznaczono dla określonej osoby, ale wy-raźna dysproporcja tych wartości musi być widoczna dla każdego, a wartość przed-miotów pominiętych musi być znikoma. Można by powiedzieć, że przedmioty pomi-nięte stanowią swoisty "margines" całego majątku spadkowego.
III CRN 113/81 postanow. SN z 28 lipca 1981 r. OSNC 1982/2-3/35
W sytuacji, gdy spadkobiercami są - w myśl art. 961 k.c. - osoby, którym spadkodaw-ca przeznaczył w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, spłatę należną spadkobiercy określa się według jego udziału w spadku, określonego stosownie do tego przepisu, a nie według wartości przeznaczonych mu przedmiotów.
III. UZNANIE SPADKOBIERCY ZA NIEGODNEGO (928)
uchwała SN z 26 lutego 1968 r. III CZP 101/67 OSNC 1968/12/203
1. Żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego (art. 928 § 1 i 929 k.c.) sąd rozpo-znaje w procesie. 2. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku wydanie postanowienia wstępnego jest niedopuszczalne.
wyrok SN z 11 marca 2003 r. V CKN 1871/00 OSNC 2004/5/85
Z powództwem o uznanie spadkobiercy za niegodnego (art. 929 k.c.) może wystąpić osoba należąca do kręgu spadkobierców ustawowych, nawet jeżeli nie dziedziczyła-by
wyrok SN z 30 stycznia 1998 r. I CKN 448/97
1. Do oceny czy uprawniony do zachowku jest niegodny dziedziczenia po danym spadkodawcy nie jest konieczne, by był on formalnie powołany do spadku w charakterze spadkobiercy. Wystarczy, że jest uprawniony do żądania zachowku od spadkobiercy (art. 991 § 1 i 2 k.c.). 2. Do terminów określonych w art. 929 k.c. nie można, nawet w drodze ostrożnej analogii, stosować przepisów o przedawnieniu roszczeń majątkowych.
wyrok SA w Gdańsku z 14 czerwca 2000 r. I ACa 262/00 OSA 2002/3/25
Pojęcie "ciężkiego przestępstwa" użyte w art. 928 § 1 pkt 1 k.c. nie jest tożsame z terminem "zbrodnia" określonym w art. 7 § 2 k.k. W konkretnych okolicznościach, "ciężkim przestępstwem" z art. 928 § 1 k.c. może okazać się także czyn uznany za występek (art. 7 § 3 k.k.)
wyrok SN z 10 maja 1977 r. I CR 207/77 OSNC 1978/2/34
W zasadzie nie wyłącza niegodności dziedziczenia okoliczność, że testament, zniszczony przez spadkobiercę umyślnie, tj. w zamiarze usunięcia skutków prawnych związanych z jego sporządzeniem, okazał się testamentem nieważnym. Nie stanowi jednak przyczyny niegodności zniszczenie przez spadkobiercę testamentu w przekonaniu, że jest on nieważny i wskutek tego pozbawiony znaczenia prawnego.
wyrok SN z 22 maja 2002 r. I CK 26/02 OSNC 2003/5/69
Spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli podrobił podpis spadkodawcy pod pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego lub skorzystał z takiego pisma.
uchwała SN z 14 czerwca 1971 r. III CZP 24/71 OSNC 1972/2/23
Gdy spadkodawca przebaczył spadkobiercy po wydziedziczeniu go w testamencie, wydziedziczenie to jest bezskuteczne bez względu na formę, w jakiej przebaczenie nastąpiło.
IV. WYŁĄCZENIE MAŁŻONKA OD DZIEDZICZENIA (940)
wyrok SN z 12 kwietnia 2002 r. I CKN 1345/99
Terminy określone w art. 940 § 2 k.c. należą do kategorii terminów zawitych. Upływ takich terminów pociąga za sobą wygaśnięcie uprawnienia ograniczonego terminem. Możliwość zastosowania do takich terminów przepisów o przedawnieniu roszczeń majątkowych (art. 117 i n. k.c.) jest kontrowersyjna. Nie rozstrzygając w sposób generalny tej kwestii należy jednak zauważyć, że w odniesieniu do terminów określonych w art. 940 § 2 k.c. brak jest argumentów przemawiających za dopuszczeniem takiej możliwości. Przeciwko niej przemawia natomiast, poza przedstawionymi wyżej względami, także okoliczność, że porządek dziedziczenia powinien być możliwie szybko ustalony w sposób definitywny.
uchwała SN z 2 lipca 1985 r. III CZP 39/85 OSNC 1986/5/68
Skuteczne zgłoszenie w sprawie o rozwód żądania zaniechania orzekania o winie obojga małżonków wyłącza dopuszczalność dowodzenia winy pozostałego przy życiu małżonka w procesie wytoczonym na podstawie art. 940 k.c.
uchwała SN z 19 sierpnia 1983 r. III CZP 38/83 OSNC 1984/2-3/27
Wystąpieniem o rozwód z winy małżonka w rozumieniu przepisu art. 940 § 1 k.c. jest również wyrażenie przez spadkodawcę - pozwanego w sprawie o rozwód - zgody na rozwód z winy powoda. – przyjmuje się, że także zgłoszenie przez małżonka pozwanego żądania orzeczenia rozwodu z winy obu stron lub z wyłącznej winy współmałżonka
V. TESTAMENT (OGÓLNE WIADOMOŚCI)
III CRN 292/89 postanow. SN z 28 września 1989 r.
Nie zamieszczenie w treści testamentu wzmianki, iż jest to rozporządzenie na wypa-dek śmierci nie ma znaczenia przy ocenie jego ważności.
II CKN 539/97 postanow. SN z 22 grudnia 1997 r.
Zamieszczenie w testamencie postanowień, które byłyby aktualne za życia spadko-dawcy, same przez się nie wykluczają uznania takiego dokumentu za testament, jeżeli zawiera on rozrządzenie całym majątkiem spadkodawcy na wypadek śmierci.
II CKN 542/97 postanow. SN z 22 grudnia 1997 r.
OSNC 1998/7-8/118
O woli testowania może świadczyć zarówno sama treść oświadczenia i użyte do jej wyrażenia sformułowania, jak również okoliczności złożenia tego oświadczenia.
postanow. SN z 24 marca 1998 r. I CKU 6/98 Prok.i Pr. 1998/9/27
Zakaz sporządzania testamentów wspólnych nie wyklucza uznania oświadczeń woli złożonych łącznie przez dwoje spadkodawców w formie testamentu allograficznego za dwa oddzielne testamenty ustne.
uchwała SN z 12 grudnia 1972 r. III CZP 88/72
Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c. spowodowana zamieszcze-niem w nim rozrządzeń dwóch spadkodawców (art. 942 k.c.), nie stanowi przeszkody do uznania oświadczeń woli złożonych przez tych spadkodawców za dwa oddzielne testamenty ustne.
III CRN 181/85 postanow. SN z 25 czerwca 1985 r.
1. Okoliczność, że testament został sporządzony w formie aktu notarialnego, nie stoi na przeszkodzie udowadnianiu jego nieważności, przewidzianej w przepisie art. 945 k.c. 2. Nie stoi na przeszkodzie wydaniu opinii biegłego fakt, że osoba, której opinia miałaby dotyczyć, nie żyje. Akceptacja takiego stanowiska prowadziłaby do niemożności wykazania nieważności testamentu z przyczyny wymienionej w art. 945 § 1 pkt 1 k.c.
III CRN 159/82 wyrok SN z 23 lipca 1982 r. OSNC 1983/4/57
Przekonanie przesłuchanego w charakterze świadka notariusza co do stanu poczy-talności spadkodawczyni w chwili sporządzania testamentu nie jest dla sądu wiążą-ce. Wartość tego dowodu polega na tym, że składający zeznania jest osobą godną zaufania jako osoba postronna i urzędowa, ale zeznania tego świadka podlegają ogólnym zasadom co do ich oceny.
III CRN 25/76 postanow. SN z 30 kwietnia 1976 r. OSP 1977/4/78
Stwierdzenie u spadkobiercy choroby psychicznej nie powoduje samo przez się nie-ważności testamentu (art. 945 § 1 pkt 1 k.c.). W takim wypadku niezbędnym jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia zdolności testowania spadkobiercy w chwili sporządzenia przez niego testamentu.
I CSK 140/07 postanow. SN z 8 sierpnia 2007 r. Biul.SN 2007/12/13
Upływ terminu z art. 945 § 2 k.c. wyłącza możliwość powołania się na nieważność testamentu zarówno przez osobę zainteresowaną, jak i uwzględnienie tej nieważności przez sąd z urzędu.
III CKN 366/01 postanow. SN z 25 czerwca 2003 r.
 Dla skutecznego powołania się na nieważność testamentu - w rozumieniu art. 945 § 2 k.c. - nie jest konieczne wyraźne stwierdzenie, że testament jest nieważny, lecz wystarczy powołanie się na którąkolwiek z przesłanek nieważności testamentu, przewidzianych w art. 945 § 1 k.c.
II CKN 543/00 postanow. SN z 13 czerwca 2001 r. OSNC 2002/1/14
Określenie osoby spadkobiercy w drodze wykładni testamentu jest możliwe wtedy, gdy w testamencie zawarto jednoznaczne kryteria, pozwalające ustalić wolę spadko-dawcy w sposób nie budzący wątpliwości.
I ACa 480/00 wyrok SA w Warszawie z 20 października 2000 r. OSA 2002/1/2
Wykładnia testamentu może dotyczyć tylko jego treści i jej przedmiotem może być tylko to, co znalazło wyraz w treści testamentu, nawet jeżeli nie jest to jasne. Niedo-puszczalne jest uzupełnianie w drodze wykładni treści testamentu nawet wówczas, gdy z okoliczności wynika, że rzeczywista wola spadkodawcy była inna.
II CKN 50/96 postanow. SN z 10 stycznia 1997 r.
Jeżeli całość spadku stanowi udział spadkodawcy w majątku wchodzącym w skład małżeńskiej wspólności ustawowej, to przy określeniu udziałów poszczególnych spadkobierców w spadku pozostawionym przez spadkodawcę, należy stosować jed-nakowe kryterium rachunkowe. Za takim stanowiskiem przemawia przede wszystkim zawarta w art. 948 k.c. norma interpretacyjna, zgodnie z którą przy wykładni testamentu należy dążyć do jak najpełniejszego urzeczywistnienia woli spadkodawcy.
III CKN 3/98 postanow. SN z 6 listopada 1998 r.
Artykuł 948 § 1 i § 2 k.c. normujący sposób wykładni testamentu nie znajduje zasto-sowania w razie, gdy sąd uznał, że testament jest nieważny albo nieautentyczny.
VI. TESTAMENT WŁASNORĘCZNY   
II CR 906/74 postanow. SN z 23 grudnia 1974 r.
Tak samo jak odpis testamentu własnoręcznego (orzeczenie z dnia 30.VI.1972 r. I CR 403/72 (OSNCP 1973, poz. 49) to również odbitka tego testamentu sporządzona przez kalkę nie jest testamentem z tej przyczyny, że pozostaje ona poza unormowa-niem przez art. 941 i nast. k.c. Ponadto inaczej niż odpis testamentu, jego odbitka przez kalkę nie spełnia wymagania art. 949 § 1 k.c. co do napisania tekstu przez spadkodawcę.
I CK 306/04 postanow. SN z 26 listopada 2004 r. M.Prawn. 2005/1/11
Co do zasady, aby testament własnoręczny został uznany za ważny, musi zostać napisany przez spadkodawcę w całości pismem ręcznym, podpisany przez niego oraz opatrzony datą, jednak skutkiem wpisania po podpisie spadkodawcy daty pi-smem maszynowym nie jest nieważność testamentu tego rodzaju.
III CZP 56/95 uchwała SN z 9 maja 1995 r. OSNC 1995/9/127
Osoba sporządzająca testament własnoręczny, która w jego treści wymienia swoje imię i nazwisko przed rozrządzeniem majątkiem, nie dopełnia tym samym obowiązku podpisania testamentu w rozumieniu art. 949 § 1 k.p.c.
III CZP 41/92 uchwała SN z 5 czerwca 1992 r. OSNC 1992/9/147
Podpis spadkodawcy w testamencie własnoręcznym (art. 949 § 1 k.c.) powinien być pod rygorem nieważności złożony pod pismem zawierającym rozrządzenie na wypadek śmierci. W razie zamieszczenia podpisu w innym miejscu testament jest ważny tylko wówczas, gdy związek podpisu z treścią rozrządzenia jest oczywisty.

III CZP 78/72 uchwała SN z 28 kwietnia 1973 r. OSNC 1973/12/207
Ważny jest testament własnoręczny (art.949 k.c.) zawarty w liście spadkodawcy skie-rowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozrządzenia.
III CZP 90/92 uchwała SN z 23 października 1992 r. OSNC 1993/1-2/4
Brak daty w testamencie własnoręcznym pociąga za sobą jego nieważność tylko wtedy, gdy postępowanie sądowe nie doprowadzi do usunięcia wątpliwości, o których mowa w art. 949 § 2 k.c. Przy ich wyjaśnianiu sąd bierze pod uwagę także dowody wskazujące datę sporządzenia testamentu.
II CK 2/05 postanow. SN z 20 lipca 2005 r. M.Prawn. 2005/16/779
Treść zaginionego testamentu własnoręcznego może zostać ustalona w postępowa-niu sądowym za pomocą wszelkich dozwolonych prawem środków dowodowych. Jak podkreślono, konieczne jest w takim przypadku zachowanie szczególnej przezorności i wnikliwości.
II CKN 255/98 postanow. SN z 16 kwietnia 1999 r. OSNC 1999/11/194
Podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść rozporządzeń musi zostać udowodniona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

postanow. SN z 13 stycznia 2005 r. IV CK 428/04   
Ze względu na znaczenie aktu sporządzenia testamentu jest on czynnością sformalizowaną i nie zachowanie przepisów o formie testamentu, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący, skutkuje jego nieważnością (art. 958 k.c.). Przepisy dotyczące formy testamentu mają na celu zapewnienie autentyczności testamentu, woli testowania, zdolności testowania, ustalenia wzajemnego stosunku kilku testamentów. Dlatego też wyłączają w zasadzie jako lex specialis ogólny przepis art. 60 k.c. Zatem dopiero w kwestiach nie unormowanych w art. 79-95 pr. o not. można by sięgać do art. 60 k.c. Ponieważ przepisów wyjątkowych nie należy interpretować rozszerzająco, trzeba się zatem opowiedzieć za taką ich wykładnią, która nie może być sprzeczna z ustawą (art. 958 k.c.), ale odpowiadającą teorii woli i uwzględniającą okoliczności konkretnej sprawy.

VII. NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU
I CR 156/92 postanow. SN z 12 października 1992 r.
Nieważny jest testament sporządzony w formie aktu notarialnego, jeżeli testator nie złożył oświadczenia woli, a tylko wcześniej przygotowany przez notariusza i spadko-biercę dokument - po jego odczytaniu - podpisał.
III CZP 36/01 uchwała SN z 19 lipca 2001 r. OSNC 2002/1/7
Nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzo-nego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora (art. 87 § 1 pkt 2 w związku z art. 92 § 3 zdanie drugie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr. 22, poz. 91 ze zm.).
II CK 478/04 postanow. SN z 9 marca 2005 r. OSNC 2006/2/34
Artykuł 87 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.) nie wymaga zamieszczenia w testamencie nota-rialnym wzmianki o sposobie stwierdzenia niemożności złożenia podpisu przez testatora.
VIII. TESTAMENT ALOGRAFICZNY I USTNY
IV CSK 257/06 postanow. SN z 12 stycznia 2007 r.
1. Protokół, w którym spisane jest oświadczenie ostatniej woli złożone przez spadko-dawcę wobec osoby urzędowej (art. 951 § 2 k.c.), jest dokumentem urzędowym (art. 244 § 1 k.p.c.). Dokument ten nie jest jednakże dowodem, który nie może zostać podważony (art. 252 k.p.c.). Przewidziane w art. 247 k.p.c. ograniczenie dopuszczal-ności dowodu ze świadków i z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu dotyczy - co expressis verbis stanowi ten przepis - dokumentu obejmującego czynność prawną i tylko między uczestnikami tej czynności. Ograni-czenie to nie dotyczy zatem dokumentów tzw. zaświadczających, np. takich które mają charakter stwierdzający dokonanie czynności prawnej. Czynność prawna, jaką jest sporządzenie testamentu, w przypadku testamentu alograficznego dokonywana jest ustnie. Protokół, w którym zostało spisane oświadczenie ostatniej woli spadko-dawcy, nie jest dokumentem obejmującym tę czynność prawną, lecz jest dokumen-tem stwierdzającym dokonanie tej czynności, a zatem ograniczenie dowodowe przewidziane w art. 247 k.p.c. nie dotyczy tego protokołu. Poza tym ograniczenie to nie jest aktualne co do dokumentów obejmujących jednostronną czynność prawną. Gdyby zatem protokół, w którym spisane jest oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy, złożone wobec osoby urzędowej (art. 951 § 2 k.c.), był dokumentem obejmującym czynność prawną sporządzenia testamentu, to i tak przewidziane w art. 247 k.p.c. ograniczenia dowodowe nie miałyby zastosowania do tego protokołu.
III CZP 24/92 uchwała SN z 26 lutego 1993 r. OSNC 1993/7-8/134
Warunkiem ważności zarówno testamentu zwykłego, przewidzianego w art. 951 k.c., jak i testamentu szczególnego, przewidzianego w art. 952 k.c., jest złożenie przez spadkodawcę ustnego oświadczenia ostatniej woli. Wymaganiu temu nie czyni za-dość odczytanie spadkodawcy sporządzonego wcześniej - pod jego nieobecność - pisemnego projektu testamentu i oświadczenie przez spadkodawcę, że to, co mu odczytano, uznaje za swoją ostatnią wolę.
III CZP 152/94 uchwała SN z 2 grudnia 1994 r. OSNC 1995/3/50
Nieważny jest testament sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadczył swą ostatnią wolę wobec sekretarza gminy (art. 951 § 1 k.c.), który był skazany pra-womocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
IV CR 494/77 postanow. SN z 28 listopada 1977 r. OSNC 1978/11/208
Zasada wyrażona w art. 949 § 2 k.c. ma zastosowanie również do testamentu spo-rządzonego w trybie art. 951 k.c.
III CZP 13/78 uchwała SN z 7 marca 1978 r. OSNC 1978/9/154
Okoliczność, że w testamencie allograficznym (art. 951 § 1 k.c.) data jego rzeczywi-stego sporządzenia została przerobiona, nie powoduje nieważności tego testamentu.
I ACa 264/05 wyrok SA w Szczecinie z 22 września 2005 r.
Zakres obowiązków osób uprawnionych do sporządzenia testamentu allograficznego wyczerpująco określa dyspozycja art. 951 k.c., a zatem nie obejmują one m.in. powinności sprawdzenia zdolności osób uczestniczących w charakterze świadków z punktu widzenia dyspozycji art. 956 i 957 k.c.
V CK 184/04 postanow. SN z 8 października 2004 r.
Należy uznać za dopuszczalne ustalenie - za pomocą wszelkich środków dowodo-wych - treści oraz faktu sporządzenia zaginionego testamentu allograficznego (art. 951 k.c.). Zagubienie testamentu allograficznego czy zniszczenie go przez osobę trzecią nie prowadzi do pozbawienia tego testamentu skuteczności prawnej; aktuali-zuje jedynie potrzebę odtworzenia dokumentu. Fakt sporządzenia testamentu allo-graficznego w przepisanej formie oraz jego treść mogą być przy tym wykazywane za pomocą wszelkich środków dowodowych, nie wyłączając dowodu ze świadków lub z przesłuchania stron. Nie stoi temu na przeszkodzie przepis art. 247 k.p.c., bowiem nie chodzi tu o dowód przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu, a jedynie o odtworzenie treści utraconego dokumentu.
I CKN 408/98 postanow. SN 2000.02.08
Testamenty szczególne tym różnią się od zwykłych, że możliwość ich sporządzenia uzależniona jest od wystąpienia określonych w ustawie okoliczności. Nie jest wystarczająca zatem wola spadkodawcy nakierowana na złożenie oświadczenia ostatniej woli, tak jak przy testamentach zwykłych. Nie ulega wątpliwości, że w myśl art. 952 § 1 k.c. in principio istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy stanowi samodzielną przesłankę uzasadniającą sporządzenie testamentu w formie ustnej.
II CSK 128/05 postanow. SN 2006.02.08
1. Przekonanie spadkodawcy o rychłej śmierci może uzasadniać każda przyczyna (zły stan zdrowia, podeszły wiek, znajdowanie się w sytuacji zagrażającej bezpo-średnio życiu), która w świetle aktualnej wiedzy i doświadczenia życiowego, przy uwzględnieniu indywidualnych właściwości organizmu spadkodawcy, może być przyczyną jego bliskiej śmierci. Nie można bowiem całkowicie pomijać "przeczucia śmierci", mimo że nie można go w pełni racjonalnie wyjaśnić. Obawa rychłej śmierci zachodzi także wówczas, jeżeli po sporządzeniu testamentu okazało się, że okoliczności uzasadniające przekonanie spadkodawcy o jego bliskiej śmierci w rzeczywistości nie zachodziły. Obawa ta musi istnieć w chwili sporządzania testamentu.
V CK 9/02 postanow. SN 2003.04.15
1. Pojęcie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, jako przesłanka ważności testamentu szczególnego, jakim jest testament ustny (art. 952 § 1 k.c.), powinno być rozumiane ściśle. Sam fakt śmierci spadkodawcy w krótkim czasie po sporządzeniu testamentu nie jest wystarczający do stwierdzenia istnienia obawy rychłej śmierci w chwili sporządzania testamentu. Obawa rychłej śmierci niewątpliwie zachodzi, gdy na skutek nagłego zdarzenia (np. wypadku komunikacyjnego, zawału serca itp.) stan zdrowia spadkodawcy oceniany obiektywnie uzasadnia jego przekonanie o rychłej śmierci. Tak też należy ocenić sytuację, gdy w razie przewlekłej, długotrwałej choroby nastąpi nagłe pogorszenie stanu zdrowia, mogące uzasadniać ocenę, że w jego wyniku niebawem może nastąpić śmierć. Inaczej jest jednak, gdy rozwój trwającej od pewnego czasu choroby jest w miarę równomierny.
III CK 7/02 postanow. SN 2003.11.20 OSNC 2005/1/7…
Testament ustny sporządzony w warunkach zamiaru samobójczego nie może być uznany za sporządzony w okolicznościach uzasadniających obawę rychłej śmierci.
V CK 120/02 postanow. SN 2003.07.25
OSNC 2004/10/159…
W stanach chorobowych, które nieuchronnie prowadzą do zgonu chorego, ustawową przesłankę obawy rychłej śmierci (art. 952 § 1 k.c.) można uznać za spełnioną wówczas, gdy w stanie zdrowia następuje nagłe pogorszenie lub pojawiają się nowe rokowania wskazujące na nadzwyczajną bliskość czasową śmierci spadkodawcy.
IV CKN 174/01 postanow. SN 2003.05.21
Obawa rychłej śmierci spadkodawcy, aby mogła uzasadniać skorzystanie z formy testamentu ustnego, musi być uzasadniona okolicznościami o charakterze obiektywnym. Stan psychiczny spadkodawcy nie może być jedynym czynnikiem decydującym. Zdarzają się bowiem urojenia niebezpieczeństwa rychłej śmierci, w rzeczywistości nieistniejące. W grę wchodzą jedynie takie stany chorobowe, które w świetle zasad wiedzy lekarskiej lub doświadczenia życiowego mogą spowodować rychły zgon. Ustalając istnienie obawy rychłej śmierci spadkodawcy, należy przy tym uwzględnić indywidualne właściwości organizmu chorego, np. stan odporności oraz jego wiek. Odstąpienie od wymogu obiektywnego charakteru obawy rychłej śmierci spadkodawcy nie znajduje uzasadnienia ani w sformułowaniu art. 952 § 1 k.c., ani w charakterze testamentu ustnego. Tym bardziej że, jak wskazano, obawa rychłej śmierci jest samodzielną przesłanką sporządzenia testamentu ustnego - nie musi jej towarzyszyć niemożliwość lub znaczne utrudnienie w skorzystaniu z formy zwykłej testamentu.
V CKN 259/01 postanow. SN 2002.12.12
Skoro obawa rychłej śmierci jest stanem podlegającym ocenie z uwzględnieniem sfery psychicznej testatora w momencie testowania, to w okolicznościach stanu faktycznego sprawy wymaga ustalenia, czy spadkodawca oświadczając swą ostatnią wolę zasadnie kierował się taką obawą. To zaś wymaga skorzystania z wiedzy medycznej. Tylko bowiem w tych warunkach da się ocenić, czy poprzedzające sporządzenie testamentu zasłabnięcie spadkodawcy w połączeniu z dotychczasowym długoletnim schorzeniem mogło zasadnie wzbudzić w nim obawę rychłej śmierci.
II CKN 15/00 postanow. SN 2002.04.18
Istniejąca u spadkodawcy obawa rychłej śmierci w chwili sporządzenia testamentu musi być oparta na okolicznościach ją uzasadniających, a przede wszystkim - umo-tywowana stanem zdrowia spadkodawcy, ocenianym z punktu widzenia wiedzy me-dycznej. Sprawą wtórną pozostaje już kwestia przyczyn, które spowodowały powsta-nie obawy rychłej śmierci.
I CKN 1457/99 postanow. SN 2002.04.12
Przesłanka obawy rychłej śmierci jest spełniona, gdy subiektywne przekonanie spadkobiercy oparte jest na uzasadniających je okolicznościach.
V CKN 53/00 postanow. SN z 8 czerwca 2000 r.
Nieważność testamentu przewidzianego w art. 951 k.c., spowodowana mylnym wy-obrażeniem spadkodawcy, że oświadcza swą ostatnią wolę wobec osoby uprawnio-nej do przyjmowania takich oświadczeń zgodnie z art. 951 par. 1 k.c., może być uznana - w konkretnej sprawie - za szczególną okoliczność w rozumieniu art. 952 par. 1 k.c., wskutek której zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.
I CKN 79/96 postanow. SN z 13 lutego 1997 r.
Stan faktyczny sprawy może uzasadniać przyjęcie, że okolicznością szczególną w rozumieniu art. 952 par. 1 kc, uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli złożonego przez spadkodawcę z naruszeniem obowiązującego przepisu prawa, jako testamentu ustnego, jest złożenie go wobec osoby nieuprawnionej (art. 951 par. 1 kc).
I CRN 208/92 postanow. SN z 12 stycznia 1993 r.
Nieważność testamentu allograficznego spowodowana niezachowaniem przepisu prawa ze strony właściwego funkcjonariusza może być uznana za szczególną oko-liczność w rozumieniu art. 952 § 1 kc uzasadniającą potraktowanie oświadczenia ostatniej woli spadkodawcy jako testamentu ustnego. W takiej sytuacji bieg sześcio-miesięcznego terminu z art. 955 zdanie 1 kc rozpoczynający się od chwili ustania szczególnych okoliczności, które wywołały niemożność zachowania formy testamentu zwykłego, rozpoczyna się od chwili dowiedzenia się przez spadkodawcę o nieważności sporządzonego przez niego testamentu allograficznego.
I CSK 136/07  wyrok SN 2007.07.20 M.Prawn. 2007/17/932
Niezbędnym warunkiem istnienia testamentu ustnego jest życzenie spadkodawcy złożenia oświadczenia ostatniej woli oraz fakt przywołania osób, które zostały na-stępnie wskazane jako świadkowie w celu wysłuchania jego oświadczenia o rozpo-rządzeniu posiadanym majątkiem.
II CKN 552/99 postanow. SN 2001.02.13
1. Istota dochowania formy z art. 952 § 1 k.c. tkwi w tym, że oświadczenie spadko-dawcy ma być skierowane do świadków. Jeżeli więc nie byłoby oświadczenia woli bądź nastąpiło ono nie wobec równocześnie obecnych trzech świadków, to nie można byłoby przyjąć, że została zachowana forma testamentu z art. 952 § 1 k.c.
2. Przez testament w świetle przepisów kodeksu, a w szczególności art. 926 k.c., jak i tytułu III, działu I, zawierającego postanowienia dotyczące testamentu (art. 941 - 958), rozumie się albo czynność prawną wraz z koniecznym jej składnikiem, jakim jest objaw woli spadkodawcy - testatora, albo też dokument obejmujący to oświad-czenie.

II CKN 15/96 postanow. SN 1997.01.21 OSP 1998/3/59
Nie jest wyłączona dopuszczalność użycia - do sporządzenia dokumentu przewidzianego § 2 art. 952 k.c. - pisma przygotowanego przed złożeniem oświadczenia ostatniej woli w warunkach z § 1 art. 952 k.c., jeśli treść tego pisma, co do osoby spadkodawcy i spadkobiercy oraz rozrządzenia spadkiem, jest identyczna z oświadczeniem spadkodawcy, a pismo to sporządzone zostało na wyraźne życzenie spadkodawcy lub przez niego podyktowane.
III CZP 24/92 uchwała SN 1993.02.26 OSNC 1993/7-8/134
Warunkiem ważności zarówno testamentu zwykłego, przewidzianego w art. 951 k.c., jak i testamentu szczególnego, przewidzianego w art. 952 k.c., jest złożenie przez spadkodawcę ustnego oświadczenia ostatniej woli. Wymaganiu temu nie czyni za-dość odczytanie spadkodawcy sporządzonego wcześniej - pod jego nieobecność - pisemnego projektu testamentu i oświadczenie przez spadkodawcę, że to, co mu odczytano, uznaje za swoją ostatnią wolę.
III CRN 169/81 postanow. SN 1982.01.14 OSNC 1982/5-6/91
Ustny testament szczególny (art. 952 k.c.) mogą sporządzać również osoby głuche, nieme i głuchonieme, jeżeli mają pełną zdolność do czynności prawnych. Warunkiem ważności takiego testamentu jest wykazanie, że spadkodawca miał wolę testowania w tej formie i oświadczył swą wolę w sposób dostateczny. Przez oświadczenie woli w sposób dostateczny należy rozumieć podanie przez testatora treści testamentu, czyli wyraźne stwierdzenie, jakie korzyści i komu przeznacza. Nie wystarczy ograniczenie się spadkodawcy do potakiwania, przyjęcia treści podsuniętej, zaproponowanej bądź wyrażonej przez inną osobę. Wreszcie treść oświadczenia spadkodawcy musi być zrozumiała dla każdego z trzech świadków testamentu, każdy ze świadków musi pojmować znaczenie ruchów, gestów lub innego zachowania testatora, są one bowiem jego "swoistą mową".
II CSK 128/05 postanow. SN 2006.02.08
1. Świadkiem testamentu może być osoba, która przypadkowo przebywała w domu testatora i była obecna przez cały czas wyrażania ostatniej woli oraz oświadczenie to przyjęła.
2. Bieg terminu, o którym mowa w art. 955 k.c., ulega zawieszeniu przez czas istnie-nia nieświadomości spadkodawcy co do nieważności testamentu allograficznego.
V CKN 67/00 postanow. SN 2000.06.13
Nie jest istotna okoliczność, czy testator daną osobę zaprosił lub przywołał specjalnie w charakterze świadka. Może nim być także osoba, która przypadkowo przebywała w domu testatora. Decyzja o tym, czy dana osoba ma być świadkiem, zależy wyłącznie od woli testatora, a nie od danej osoby. Staje się więc ona świadkiem przez fakt, że testator w jej obecności podaje jej właśnie do wiadomości swoją wolę, którą ona przyjmuje.
III CRN 101/76 postanow. SN 1976.06.28
Nieważność testamentu szczególnego (art. 952 § 1 k.c.) z przyczyn wynikających z art. 957 § 1 k.c. zachodzi tylko wówczas, gdy wskutek wyłączenia, liczba świadków niezbędnych dla sporządzenia testamentu uległaby zmniejszeniu poniżej wymaganą liczbę (trzech).
IV CKN 1044/00 postanow. SN 2002.05.10 OSNC 2003/7-8/107…
Małżonek osoby, która została powołana do spadku w testamencie ustnym, nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c.


III CZP 54/01 uchwała SN 2001.11.23 OSNC 2002/7-8/84…
Spadkobierca powołany do spadku w testamencie ustnym nie jest osobą trzecią w rozumieniu art. 952 § 2 k.c.
V CK 175/02 postanow. SN 2003.09.25
Matka spadkobiercy testamentowego nie jest uprawniona do spisania treści oświad-czenia testatora na podstawie art. 952 § 2 k.c.
II CK 20/02 postanow. SN 2003.09.17
Przez prawidłowe sporządzenie protokołu testamentu ustnego należy rozumieć jego prawidłowość zarówno od strony formalnej (tu: zachowanie terminu rocznego, podanie miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, złożenie wymaganych podpisów), jak i materialnej (jasność treści, zgodność treści pisma z oświadczeniem woli testatora).
V CKN 503/00 postanow. SN 2001.10.12 OSP 2002/11/141
Jeżeli w dokumencie stwierdzającym treść testamentu ustnego (art. 952 § 2 k.c.) nie wskazano osoby spadkobiercy, nie jest dopuszczalne ustalanie tej osoby w postępo-waniu o stwierdzenie nabycia spadku.
III CZP 69/79 uchwała SN 1980.02.13 OSNC 1980/9/154
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w trybie przewidzianym w art. 952 § 2 k.c. także po śmierci spadkodawcy.
III CRN 343/75 postanow. SN 1975.12.23
Spisanie przez świadków testamentu ustnego jego treści w dwóch pismach, z których drugie stanowi uzupełnienie pierwszego pisma przez wskazanie daty i miejsca sporządzenia pierwszego pisma, nie narusza przepisu art. 952 § 2 kc, jeśli oba pisma zostały sporządzone w terminie przewidzianym w wymienionym przepisie.
V CKN 434/01 postanow. SN 2003.07.16 OSNC 2004/10/158…
Jeżeli pismo stwierdzające treść testamentu ustnego (art. 952 § 2 k.c.) nie odpowia-da wymaganiom ustawy, ustalenie, jakie rozrządzenie zawarł spadkodawca w swoim ustnym oświadczeniu dopuszczalne jest wyłącznie na podstawie zgodnych zeznań świadków (art. 952 § 3 k.c.).
IV CKN 174/01 postanow. SN 2003.05.21
1. Sporządzone w trybie art. 952 § 2 k.c. pismo stwierdzające treść testamentu jest dokumentem prywatnym i stosownie do art. 245 k.p.c. w zw. z art. 952 § 2 k.c. sta-nowi dowód, że spadkodawca złożył oświadczenie woli zawarte w tym piśmie, choć-by spadkodawca go nie podpisał. Dopuszczalny przeto jest dowód przeciwny. W szczególności wolno prowadzić dowód, że spadkodawca nie złożył oświadczenia woli zawartego w tym piśmie.
II CK 20/02 postanow. SN 2003.09.17
W razie sporządzenia prawidłowego, to jest zgodnego z wymaganiami podanymi w art. 952 § 2 k.c., pisma, przesłuchiwanie świadków przewidziane w art. 952 § 3 k.c. oraz w art. 662 k.p.c. jest nie tylko zbędne, ale i niedopuszczalne.
III CKN 190/98 postanow. SN 1999.04.08 OSNC 1999/11/190…
W razie sporządzenia prawidłowego, to jest zgodnego z wymaganiami podanymi w art. 952 § 2 k.c., pisma, przesłuchiwanie świadków przewidziane w art. 952 § 3 k.c. oraz w art. 662 k.p.c., jest nie tylko zbędne, ale i niedopuszczalne.
III CKN 310/97 postanow. SN 1997.12.16
OSNC 1998/7-8/115
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku podlega ocenie ważność testamentu ustnego, także wtedy, gdy jego treść została stwierdzona w sposób określony w art. 952 § 2 i 3 k.c.
I CKN 668/00 postanow. SN 2000.12.14 OSNC 2001/10/151
Termin określony w art. 952 § 3 k.c. jest zachowany także wtedy, gdy wniosek o przesłuchanie świadków został złożony w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Postanowienie SN z dnia 9 grudnia 1975 r. III CRN 299/1975
W razie ogólnikowego wskazania we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, że spadkodawca pozostawił testament, sąd ma obowiązek wezwać wnioskodawcę do uzupełnienia pisma procesowego przez określenie rodzaju testamentu. Zaniechanie tego obowiązku wywołuje taki skutek, że w przypadku złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku w ramach czasokresu przewidzianego w art. 952 § 3 k.c. treść testamentu ustnego może być stwierdzona także po upływie tego terminu.
V CKN 186/01 wyrok SN 2003.05.13 OSNC 2004/7-8/121…
Sąd spadku nie może przesłuchać w charakterze świadka testamentu ustnego osoby wskazanej po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku (art. 952 § 3 k.c.).
III CZP 120/92 uchwała SN 1992.11.13 OSNC 1993/3/26
W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku dopuszczalne jest ustalenie treści pisma stwierdzającego treść zaginionego lub zniszczonego testamentu ustnego (art. 952 §2 k.c.) także po upływie terminów określonych w art. 952 § 2 i 3 k.c.
III CZP 113/91 uchwała SN 1991.11.14 OSP 1992/6/128
W razie zaginięcia pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego nie jest możliwe ustalenie treści tego testamentu na podstawie zeznań świadków, po upływie terminu określonego w art. 952 § 3 k.c
IX. ODWOŁANIE TESTAMENTU
III CRN 326/73 postanow. SN 1974.01.22 OSNC 1974/11/199
Jeżeli odwołanie testamentu następuje w ten sposób, że spadkodawca sporządza nowy testament, to odwołanie pierwszego testamentu jest skuteczne tylko wtedy, gdy nowy testament jest ważny.
III CZP 56/71 uchwała SN    1971.09.30 OSNC 1972/3/47
1. Oświadczenie spadkodawcy nie mające cech testamentu i nie odpowiadające formie odwołania testamentu, a wskazujące, który z kilku testamentów sporządzonych tego samego dnia stanowi testament ostatni, może być uznane za wystarczające do usunięcia wątpliwości co do ich kolejności. 2. Powołanie tego samego spadkobiercy w kilku testamentach sporządzonych tego samego dnia jest ważne mimo niemożności ustalenia ich kolejności i zachodzącej różnicy dotyczącej zapisów.
I CKN 482/00 postanow. SN 2002.01.08 OSNC 2002/10/129…
Skutki prawne odwołania testamentu i odwołania testamentu odwołującego testa-ment następują z chwilą otwarcia spadku, z tym że odwołanie testamentu odwołują-cego nie przywraca skuteczności testamentu pierwotnie odwołanego.
IV CSK 355/08 postanow. SN 2009.01.28
1. Odwołanie testamentu powoduje pozbawienie testamentu odwołanego skutków prawnych ("ubezskutecznienie" testamentu).
2. Zawarte w testamencie odwołanie testamentu należy, zaliczyć do czynności prawnych mortis causa, co nakazuje łączyć skutek odwołania z chwilą otwarcia spadku.
3. Nie ma podstaw do przyjmowania automatycznej restytucji pierwotnego testamentu jako skutku testamentu odwołującego jego odwołanie, z tym jednak, że odzyskanie skuteczności pierwszego rozrządzenie nie jest wykluczone i może nastąpić jako skutek woli spadkodawcy. Brak zarówno podstawy ustawowej do konstruowania "odżycia" testamentu, jak i brak podstaw do formułowania uogólnionej tezy, upatrującej źródła owej restytucji w samym fakcie odwołania wcześniejszego odwołania.
4. Odwołanie testamentu powoduje utratę skuteczności pierwszego testamentu, któ-rej nie odzyskuje on w wyniku kolejnego odwołania. Przywrócenie skuteczności pierwotnego powołania może nastąpić jedynie w wyniku wyrażenia takiej woli przez spadkodawcę.
II CRN 198/95 wyrok SN z 13 marca 1996 r. OSNC 1996/7-8/106
W drodze powództwa z art. 189 k.p.c. nie może dojść do przejścia prawa własności nieruchomości z dotychczasowego właściciela na inną osobę.
(jako kazus)
X. ZAPIS
III CZP 69/83 uchwała SN z 20 stycznia 1984 r. OSNC 1984/8/132
Rozrządzenie testamentowe, w którym uczyniono zapis użytkowania nieruchomości, nie stanowi wystarczającej podstawy do dokonania wpisu tego ograniczonego prawa rzeczowego w księdze wieczystej. Do dokonania takiego wpisu potrzebny jest dokument obejmujący oświadczenie obciążonego zapisem spadkobiercy o ustanowieniu na rzecz zapisobiorcy prawa użytkowania, sporządzone w formie aktu notarialnego.
III CZP 48/81 uchwała SN z 20 listopada 1981 r. OSNC 1982/4/49
Zapis dotyczący nieruchomości może polegać także na zobowiązaniu spadkobiercy do ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu z zachowaniem warunków określonych w obowiązujących przepisach, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości.
III CZP 68/90 uchwała SN z 18 grudnia 1990 r. OSNC 1991/8-9/102
Określenie zapisu jako ułamka wartości udziału spadkowego jest prawnie skuteczne. W takiej sytuacji wartość ustala się - jeżeli brak w tej mierze wskazówek spadkodawcy - według chwili wykonywania zapisu lub według momentu orzekania o nim.
I ACa 145/07 wyrok SA w Białymstoku z 20 kwietnia 2007 r. OSAB 2007/2/15
Spadkobierca testamentowy dochodzący do dziedziczenia, a niebędący jednocze-śnie spadkobiercą ustawowym, w sytuacji zobowiązania przez spadkodawcę spad-kobierców ustawowych do określonego świadczenia majątkowego na rzecz określo-nej osoby, nie jest zobowiązanym do wykonania świadczenia (zapisu).
I CSK 158/08 wyrok SN z 17 października 2008 r. Biul.SN 2009/4/13
Spadkobierca powołany w testamencie późniejszym obowiązany jest wykonać zapis ustanowiony w testamencie wcześniejszym, jeżeli nic innego nie wynika z woli spadkodawcy.
III CZP 50/00 uchwała SN z 31 stycznia 2001 r. OSNC 2001/7-8/99
Jeżeli wykonanie zapisu, którego przedmiot nie da się podzielić, przekracza granice odpowiedzialności spadkobiercy określone w art. 998 § 1 k.c., zapisobierca może żądać wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.
I CSK 51/08 wyrok SN z 5 września 2008 r.
Zobowiązanie do wykonania zapisu powstaje z chwilą otwarcia spadku. Nie przesą-dza to o chwili wymagalności zapisu. Według art. 970 k.c. spadkodawca może okre-ślić w testamencie termin wykonania zapisu (będący zarazem początkiem terminu wymagalności roszczenia o wykonanie zapisu) w innej chwili niż to przewidział ustawodawca - niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.
II CKN 390/00 wyrok SN z 15 lutego 2001 r. OSP 2001/10/140
Termin przedawnienia roszczenia o wykonanie zapisu rozpoczyna się od dnia, w którym zapisobierca dowiedział się o ogłoszeniu testamentu.
III CK 461/03 wyrok SN z 28 października 2004 r. OSNC 2005/11/193
Roszczenie z tytułu zapisu - w razie nieokreślenia przez spadkodawcę terminu jego wykonania - staje się wymagalne niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu (art. 981 k.c.).


II CSK 6/05 wyrok SN z 9 listopada 2005 r.
Przepis art. 981 k.c. stanowiąc, że roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upły-wem pięciu lat od dnia wymagalności zapisu odsyła do art. 970 zdanie pierwsze k.c., który stwierdza, że w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Obciążony zapisem ma zatem obowiązek spełnić świadczenie z tytułu zapisu dopiero po wezwaniu go przez zapisobiercę do wykonania zapisu, co może nastąpić niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Skoro zgodnie z art. 970 k.c. wymagalność roszczenia zależy od wezwania wystosowanego przez uprawnionego, to zgodnie z art. 120 § 1 zdanie drugie k.c., bieg przedawnienia zaczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynności w najwcześniej możliwym terminie.
XI. ZACHOWEK
I CKN 448/97 wyrok SN z 30 stycznia 1998 r.
Do oceny czy uprawniony do zachowku jest niegodny dziedziczenia po danym spadkodawcy nie jest konieczne, by był on formalnie powołany do spadku w charakterze spadkobiercy. Wystarczy, że jest uprawniony do żądania zachowku od spadkobiercy (art. 991 § 1 i 2 k.c.).
III CZP 15/75 uchwała SN z 22 kwietna 1975 r. OSNC 1976/3/38
Spadkobierca testamentowy pozwany o zachowek przez zstępnych żyjącego wy-dziedziczonego zstępnego spadkodawcy nie może skutecznie w tym procesie kwe-stionować legitymacji czynnej powodów, opierających się na zarzucie, że wydziedziczenie ich wstępnego było bezpodstawne. Spadkobierca testamentowy, który ma interes prawny w takim ustaleniu, może w odrębnym procesie wytoczonym przeciw wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz przeciw zstępnym tego wydziedziczonego żądać ustalenia, że wydziedziczenie to było bezpodstawne; interes prawny może polegać na tym, że zachowek wydziedziczonego zstępnego wynosiłby połowę wartości jego udziału spadkowego, a zachowek jego zstępnych dwie trzecie wartości ich udziałów (art. 991 § 1 i art. 1011 k.c.).
III CZP 1/08 uchwała SN z 13 marca 2008 r.
W procesie o ustalenie bezpodstawności wydziedziczenia wytoczonym przez spad-kobiercę testamentowego wydziedziczonemu zstępnemu spadkodawcy oraz mało-letnim zstępnym wydziedziczonego, małoletnich powinien reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 w związku z art. 98 § 2 pkt 2 i § 3 k.r.o.).

IV CK 158/02 wyrok SN z 30 października 2003 r.
Uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 k.c. dotyczy jedynie uprawnionych całkowicie niezdolnych do pracy trwale.
I CK 765/04 wyrok SN z 25 maja 2005 r.
Wartość spadku w celu określenia zachowku ustala się według cen z chwili orzekania o zachowku. Chwilą tą powinna być chwila orzekania przez Sąd drugiej instancji, jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę.
III CZP 69/84 uchwała SN z 17 maja 1985 r. OSNC 1986/3/24
1. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. 2. W wypadku gdy w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku dorobkowym, dopuszczalne jest w procesie o roszczenia z tytułu zachowku samodzielne ustalenie przez sąd orzekający stanu i wartości spadku bez uprzedniego postępowania o dział spadku lub o podział majątku, który był objęty małżeńską wspólnością ustawową.
III CZP 4/91 uchwała SN z 19 lutego 1991 r. OSNC 1991/8-9/103
Wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym i innych świad-czeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.
IV CK 158/02 wyrok SN z 30 października 2003 r.
W sytuacji, gdy spadkodawca uczynił darowiznę na rzecz uprawnionego do zachowku i na rzecz jego małżonka z zastrzeżeniem, że przedmiot darowizny wejdzie do majątku wspólnego obdarowanych, na należny uprawnionemu zachowek zaliczeniu podlega tylko wartość połowy przedmiotu darowizny.
II CK 444/02 wyrok SN z 13 lutego 2004 r.
Jeżeli uprawniony do zachowku, dziedziczący z ustawy wespół z innymi osobami, nie otrzymał należnego mu zachowku, ma przeciwko współspadkobiercom roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia
III CSK 255/07 wyrok SN z 30 stycznia 2008 r.
Jeśli uprawniony o zachowek jest jednocześnie jedynym spadkobiercą dziedziczą-cym spadek z mocy testamentu, wobec czego nie może realizować uprawnienia o zachowek na podstawie art. 991 § 2 k.c., to nie oznacza to, że nie przysługuje mu żadne roszczenie. Jeśli spadkodawca dokonał na rzecz określonej osoby darowizny, której przedmiot obejmuje cały spadek, to w grę wchodzi roszczenie uprawnionego o zachowek w stosunku do osoby obdarowanej na podstawie art. 1000 k.c., mające charakter "awaryjny" w tym sensie, że aktualizuje się "jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku".
III CZP 18/81 uchwała SN z 19 maja 1981 r. OSNC 1981/12/228
W sprawie o zachowek nie jest wyłączone obniżenie wysokości należnej z tego tytułu sumy na podstawie art. 5 k.c.
IV CK 215/03 wyrok SN z 7 kwietnia 2004 r. PiP 2005/6/111
Ocena sądu, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.), nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych.
 III CZP 102/71 uchwała SN z 22 lutego 1972 r. OSNC 1972/7-8/127
Termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. nie biegnie dopóty, dopóki uprawniony do zachowku jest uważany z mocy prawomocnego postanowienia sądu za spadkobiercę testamentowego.
III CZP 130/92 uchwała SN z 22 października 1992 r. OSNC 1993/4/60
Zgłoszenie przez uczestnika postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku zarzutu nieważności testamentu przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia o zachowek.
III CZP 134/95 uchwała SN z 11 października 1995 r. OSNC 1996/1/15
Zgłoszenie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku przez wydziedziczonego zarzutu nieważności testamentu nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia o zachowek zstępnych tego wydziedziczonego – inna sytuacja bo dotyczy roszczenia o zachowek zstępnych wydziedziczonego, ale przy podważeniu ważności testamentu zawierającego wydziedziczenie uprawniony do zachowku będzie spadkobierca a nie jego zstępni.
III CK 127/03 wyrok SN z 24 czerwca 2004 r. OSNC 2005/6/110
1. Artykuł 1007 § 1 k.c. wyłącza stosowanie art. 120 § 1 k.c. do określenia początku biegu przedawnienia roszczenia o zachowek. 2. Zgłoszenie w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku przez uprawnionego do zachowku zarzutu nieważności testamentu przerywa bieg przedawnienia jego roszczenia o zachowek.
III CSK 298/08 wyrok SN z 17 kwietnia 2009 r. M.Prawn. 2009/10/524
Wniesienie powództwa przeciwko spadkobiercy testamentowemu o zachowek prze-rywa bieg terminu przedawnienia co do takiej kwoty, która zgodnie z ustaleniami dokonanymi przez sąd przysługuje uprawnionemu do zachowku na dzień orzekania o nim.

XII. PRZYJĘCIE/ ODRZUCENIE SPADKU
III CZP 75/90 wyrok SN z 15 stycznia 1991 r. OSNC 1991/5-6/68
Sześciomiesięczny termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku z ustawy rozpoczyna się - zarówno dla spadkobiercy ustawowego powołanego w testamencie do spadku, jak i dla pozostałych spadkobierców ustawowych - z dniem, w którym dowiedzieli się oni z właściwego źródła o tym, że testament z uwagi na niezachowanie prawem przepisanej formy jest nieważny (art. 1015 § 1 k.c.).
III CRN 365/90 wyrok SN z 1 listopada 1990 r. OSNC 1991/10-12/136
Z istoty odrzucenia spadku (por. art. 1012 k.c.) wynika, że może ono odnieść skutek prawny określony w art. 1020 k.c. tylko wówczas, gdy składający takie oświadczenie dziedziczy spadek.
I CSK 228/06 postanow. SN z 10 listopada 2006 r. OSNC 2007/7-8/123
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem wymaga formy aktu notarialnego.
II CR 388/69 wyrok SN 1970.02.26 OSNC 1970/12/229
Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza bez względu na to, czy nastąpiło to wskutek odpowiedniego oświadczenia woli, czy też przez niezłożenie takiego oświadczenia przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych, uważa się, że spadkobiercy inni, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, którzy nie złożyli w ustawowym terminie żadnego oświadczenia w kwestii przyjęcia spadku, również przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
IV CK 799/04 postanow. SN z 30 czerwca 2005 r. OSNC 2006/5/94
Podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego.
III CZP 36/86 wyrok SN z 4 lipca 1986 r. OSNC 1987/8/107
Przepis o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) ma zastosowanie do oświad-czeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.).
I CKU 8/97 postanow. SN z 26 maja 1997 r. Prok.i Pr. 1997/11/37
Odrzucenie spadku przez spadkobiercę wyłącza go od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 k.c.), co w konsekwencji - stosownie do art. 931 § 2 k.c. - powoduje, że udział spadkowy tego spadkobiercy (o ile jest on, jak w sprawie niniejszej, dzieckiem spadkobiercy) przypada dzieciom w częściach równych. Złoże-nie zatem w sprawie niniejszej przez trzy spośród czterech córek spadkodawczyni oświadczeń o odrzuceniu spadku, nakładało na Sąd, niezależnie od obowiązku po-uczenia stron o następstwach prawnych tych oświadczeń, powinność ustalenia, czy spadkobierczynie, które spadek odrzuciły, mają dzieci, a następnie czynności sto-sownych do wyniku tych ustaleń.
II CRN 135/92 postanow. SN z 10 grudnia 1992 r.
Po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę ustawowego dziedziczącego spadek w pierwszej kolejności sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wzywa do udziału w sprawie - jako zainteresowane osoby nabywające spadek we-dług ogólnych reguł dziedziczenia ustawowego w dalszej kolejności (art. 1020 k.c. i art. 510 § 2 w związku z art. 669 k.p.c.)
Przepisy art. 679 k.p.c. dotyczą obalenia domniemania wynikającego z wydania jed-nego dokumentu potwierdzającego, że dana osoba jest spadkobiercą, niezależnie od tego czy jest to postanowienie stwierdzenia nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia, przez wykazanie, że osoba ta spadkobiercą nie jest lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony.
W orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się, że przepis ten nie ma zastosowania w sytuacji, gdy zostały wydane dwa prawomocne postanowienia stwierdzające nabycie spadku po tym samym spadkodawcy, gdyż uchylenie jednego z tych postanowień może nastąpić tylko w drodze wznowienia postępowania na podstawie art. 403 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (m.in. uchwała SN z dnia 16 grudnia 1983 r., III CZP 65/83, OSNC 1984, nr 7, poz. 111; postanowienie SN z dnia 7 listopada 2002 r., V CKN 1258/00, Biul. SN 2003, nr 7, poz. 9). Jednak w postanowieniu z dnia 8 sierpnia 2003 r. V CK 491/03 (LEX nr 315425) Sąd Najwyższy uznał, że postępowanie w trybie art. 679 § 1 k.p.c. pozwala na uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wydanego z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej innego postanowienia w tym samym przedmiocie.
XIII. STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU
II CSK 433/07 postanow. SN z 6 lutego 2008 r.
1. Zakres pojęcia użytego w art. 1025 k.c. "osoby mającej interes do złożenia wnio-sku o stwierdzenie nabycia spadku" pokrywa się z zakresem "zainteresowanego" z art. 679 § 2 k.p.c., który może zgłosić wniosek o zmianę prawomocnego postanowie-nia w tym przedmiocie.
2. To okoliczności faktyczne każdej konkretnej sprawy decydują o przyjęciu, czy wnioskodawca jest "zainteresowanym", w rozumieniu art. 679 k.p.c., czy też nie, oraz że prawo, o którym mowa w tym przepisie, musi być skonkretyzowane i realne, a wpływ na nie wyniku postępowania spadkowego rzeczywisty. Zawsze zatem uza-sadnieniem legitymacji do złożenia wniosku z art. 679 k.p.c. jest istnienie rzeczywi-stego, o charakterze obiektywnym interesu prawnego
I CNP 51/07 wyrok SN z 19 października 2007 r.
W procesie o wykonanie zobowiązania należącego do długów spadkowych to po-wód-wierzyciel ma obowiązek wykazać, że pozwany nabył spadek po zmarłym dłuż-niku. Najprostszym i najpewniejszym jest uzyskanie przez wierzyciela stwierdzenia nabycia spadku, gdyż w ten sposób zostanie definitywnie wskazany dłużnik, od któ-rego można domagać się spełnienia świadczenia.
III CK 298/04 postanow. SN z 23 lutego 2005 r.
Współwłaściciel nieruchomości może domagać się stwierdzenia nabycia spadku po innym współwłaścicielu, nawet jeżeli sam nie rości sobie praw do spadku.
III CZP 2/81 uchwała SN z 19 lutego 1981 r. OSNC 1981/8/144
Osoba bliska najemcy dochodząca ustalenia, że wstąpiła w stosunek najmu po tym najemcy na podstawie art. 691 k.c., jest uprawniona do wystąpienia o stwierdzenie nabycia spadku po wynajmującym.
 II CRN 214/95 wyrok SN z 25 czerwca 1996 r. Prok.i Pr. 1996/11/40
Nabycie spadku przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych, a więc m.in. przez osobę małoletnią (art. 11 k.c.), z wyjątkiem sytuacji, gdy następuje na podstawie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, które jednakże wymaga zgo-dy sądu opiekuńczego (art. 101 § 3, art. 156 i art. 178 § 2 k.r. i o.), jest zawsze bez-płatnym przysporzeniem, którego rozmiar określa ustawa (przy dziedziczeniu usta-wowym) lub treść testamentu (przy dziedziczeniu testamentowym), bądź - gdy długi spadku są równe wartości stanu czynnego spadku lub go przewyższają - wprawdzie do przysporzenia nie prowadzi, ale nie powoduje żadnego uszczuplenia majątkowego (art. 1015 § 2 w związku z art. 1012 k.c.). Dlatego w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w którym małoletnie dziecko reprezentowane jest przez jedno z rodziców będące też spadkobiercą, regułą jest, iż nie zachodzi między nimi kolizja interesów, wykluczająca w myśl art. 98 § 3 k.r. i o. w związku z § 2 tego artykułu reprezentację dziecka przez tegoż rodzica. Jednakże wyjątkowo, gdy np. rodzic reprezentujący dziecko domaga się na swoją rzecz udziału w spadku ponad wynikający z treści testamentu, albo podważa ważność testamentu sporządzonego na rzecz dziecka, działanie jego zmierza do uszczuplenia udziału w spadku przypadającego dziecku lub nawet do pozbawienia go tego udziału. Tak też działanie rodzica należy ocenić, gdy dochodzi on - obok dziecka - stwierdzenia dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku na swoją rzecz, w okolicznościach nasuwających uzasadnione wątpliwości co do tego, czy spełnia warunki uprawniające go do tego dziedziczenia. W wymienionych sytuacjach kolizja interesu dziecka i rodzica sprzeciwia się reprezentowaniu dziecka przez tego rodzica. Jeżeli wówczas dziecka nie może reprezentować drugie z rodziców, powinien je reprezentować kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 99 k.r. i o.).
II CZ 132/99 postanow. SN z 23 listopada 1999 r.
W zmienionym z dniem 1 października 1990 r. stanie prawnym sąd, w orzeczeniu stwierdzającym nabycie spadku na podstawie testamentu po spadkobiercy zmarłym po dniu 1.X.1990 r., nie wymienia gospodarstwa rolnego jako odrębnej masy spad-kowej, ani spadkobierców je dziedziczących. Jeżeli w skład takiego spadku wchodzi gospodarstwo rolne, to dziedziczą je ci sami spadkobiercy, którzy dziedziczą ogół spadku.
III CKN 543/01 postanow. SN z 19 kwietnia 2002 r.
Żaden przepis nie nakłada na sąd obowiązku zawarcia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty przez spadkobierców. Zawarcie takiego określenia nie jest także uzasadnione celem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Celem tego postępowania jest bowiem jedynie ustalenie kręgu spadkobierców po określonym spadkodawcy oraz wielkości przypadających im udziałów.
IV CKN 470/00 postanow. SN z 1 czerwca 2000 r.
Zakres pojęcia użytego w art. 1025 kc "osoby mającej interes do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku" pokrywa się z zakresem "zainteresowanego" z art. 679 § 2 kpc, który może zgłosić wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia w tym przedmiocie.
IV CKN 912/00 wyrok SN z 19 marca 2002 r.
Udzielenie upoważnienia do odebrania od zakładu ubezpieczeń odszkodowania przez spadkobierców poszkodowanego przed uzyskaniem postanowienia o stwier-dzeniu nabycia spadku jest nieskuteczne.
III CRN 102/75 wyrok SN z 19 czerwca 1975 r. OSNC 1976/6/139
Art. 1027 k.c. dotyczy sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie sytuacji, w której osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy.


II CK 438/04 wyrok SN z 9 marca 2005 r. Biul.SN 2005/6/11
Spadkobiercy nie przysługuje roszczenie o uznanie za bezskuteczną umowy zbycia nieruchomości przez osobę, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, lecz spad-kobiercą nie jest.
III CKN 578/97 wyrok SN z 14 lipca 1998 r. OSNC 1999/3/49
Roszczenie o ochronę dziedziczenia (art. 1029 § 1 k.c.) nie wyłącza roszczenia rze-czywistego spadkobiercy, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, przeciwko rzekomemu spadkobiercy o zwrot korzyści uzyskanej ze sprzedaży przedmiotów spadkowych.
III CZP 140/92 uchwała SN z 20 listopada 1992 r. OSNC 1993/4/64
Do rozliczenia spadkobierców z pobranych przez jednego z nich pożytków z przed-miotu należącego do spadku nie ma zastosowania art. 224 k.c.
III CRN 102/77 wyrok SN z 28 czerwca 1977 r.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za długi spadku tylko do wysokości stanu czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza. W związku z tym przepis art. 319 k.p.c. stanowi, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych, albo do wysokości ich wartości, Sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów, ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności
III CZP 49/85 uchwała SN z 30 września 1985 r. OSNC 1986/7-8/109
Spadkobierca dłużnika, który - po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności - złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nie może skutecznie żądać ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), bez względu na to, czy dokonano, czy też nie dokonano spisu inwentarza. Natomiast może on wytoczyć powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
III CZP 40/83 uchwała SN z 2 września 1983 r.
OSNC 1984/4/46
W wypadku gdy hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu eg-zekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do warto-ści spadku, spadkobierca dłużnika w toku egzekucji z nieruchomości obciążonej tak powstałą hipoteką przymusową może skutecznie powołać się na ograniczenie swej odpowiedzialności za długi spadkowe.
I CSK 503/08 wyrok SN z 20 maja 2009 r.
Odpowiedzialność solidarna spadkobierców za długi spadkowe jest szersza od od-powiedzialności wynikającej z udziałów w spadku.
XIV. DZIAŁ SPADKU
II CKN 803/99 postanow. SN z 5 lutego 2002 r.
OSP 2002/12/162
Jeżeli wierzyciel spadkowy jest jednocześnie jednym ze spadkobierców dzielonego spadku, to - choć nie wynika to z art. 686 k.p.c. - należy dopuścić możliwość roz-strzygnięcia w postępowaniu działowym również o stosunkach prawnych pomiędzy spadkobiercami w związku z długiem spadkowym.
I CKN 295/00 postanow. SN z 20 września 2000 r.
OSNC 2001/2/32...
Przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa, natomiast podział długów następuje z mocy prawa, odpowiednio do podziału aktywów.
II CK 387/02 wyrok SN z 27 stycznia 2004 r.
Każdy ze współspadkobierców ma legitymację do podejmowania czynności zacho-wawczych w odniesieniu do wspólnych praw (art. 209 w związku z art. 1035 k.c.).
I CKU 68/98 postanow. SN z 24 listopada 1998 r.
Prok.i Pr.-wkł. 1999/4/36
Postępowanie o dział spadku oraz o zniesienie współwłasności przebiega według identycznych, podstawowych reguł (art. 210-212 k.c. w związku z art. 1035 k.c. oraz art. 618-625 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c.). Możliwe jest w szczególności wydanie orzeczenia uwzględniającego uzgodnione stanowisko współwłaścicieli (spadkobier-ców), o ile nie sprzeciwia się ono prawu i zasadom współżycia społecznego oraz nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 § 1 i 2 k.p.c.).
III CKN 288/97 postanow. SN z 10 grudnia 1997 r.
Niedopuszczalne jest orzekanie o dziale spadku po uprawomocnieniu się postano-wienia sądu zarządzającego sprzedaż publiczną przedmiotu działu nawet, jeżeli nie zawiera ono rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach spadkobierców.


I CKU 30/97 postanow. SN z 15 kwietnia 1997 r.
Spadkobiercy nabywają spadek w stanie istniejącym w chwili jego otwarcia. W od-niesieniu do wierzytelności z rachunków bankowych spadkodawcy oznacza to, że wchodzą one w skład spadku jedynie w takim zakresie, w jakim istniały w dniu śmierci spadkodawcy. Spadek nie obejmuje zatem narosłych od tego dnia odsetek od tych wierzytelności, które, stanowiąc pożytki prawa (art. 54 k.c.), zgodnie z art. 207 k.c. w związku z art. 1035 k.c., przypadają spadkobiercy w stosunku do wielkości udziałów.
III CZP 140/92 uchwała SN z 20 listopada 1992 r.
OSNC 1993/4/64
Do rozliczenia spadkobierców z pobranych przez jednego z nich pożytków z przed-miotu należącego do spadku nie ma zastosowania art. 224 k.c.
II CKU 56/98 postanow. SN z 21 października 1998 r.
Połączenie w jednym postępowaniu działu spadków po obojgu małżonkach pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej jest oczywiście możliwe (art. 191 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a nawet wskazane, ale nie konieczne. Nie zachodzą bowiem uzasadniające to racje, podobne do przemawiających za połączeniem działu spadku z podziałem majątku po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej.
I CKN 283/99 postanow. SN z 6 stycznia 2000 r.
OSNC 2000/7-8/132...
Dział spadku obejmujący jego część (podział majątku wspólnego obejmujący jego część), orzeczony postanowieniem częściowym wydanym na podstawie art. 317 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., nie jest częściowym działem spadku (częściowym po-działem majątku wspólnego) w rozumieniu art. 1038 § 1 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.
II CSK 451/07 postanow. SN z 20 lutego 2008 r.
M.Prawn. 2008/6/285
W razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między dziećmi spadko-dawcy, są oni zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową uprzednio otrzyma-nych od spadkodawcy darowizn, jeśli z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczno-ści nie wynika, że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zali-czenia.
V CKN 876/00 postanow. SN z 6 marca 2002 r.
1. Zgłoszone w sprawie o dział spadku roszczenie wnioskodawcy o zwrot nakładów na nieruchomość uczestników postępowania, która nie wchodzi w skład spadku, nie podlega rozpoznaniu w trybie postępowania nieprocesowego o dział spadku.
2. Świadczenie pomocy rodzinnej w formie pracy przy rozbudowie domu, nie może być uznane za darowiznę w rozumieniu art. 1039 § 1 k.c. w zw. z art. 888 k.c.
III CKN 437/97 postanow. SN z 3 kwietnia 1998 r.
1. Nie stanowi nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 k.c. przyznanie przez sąd w wy-niku działu spadku spadkobiercom dzierżawiącym ten spadek określonych przedmiotów wchodzących w jego skład i wyczerpujących go, jeżeli prawo tych spadkobierców do spadku nie zostało zaspokojone, w szczególności darowiznami podlegającymi zaliczeniu na schedę spadkową.
2. Do "roszczeń" pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych należy także żądanie stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchomości (jej części) wchodzącej w skład spadku. Stwierdzenie takie nie może jednakże nastąpić z urzędu. Konieczny jest wniosek uprawnionego spadkobiercy.
III CK 28/05 wyrok SN z 2 marca 2005 r.
M.Prawn. 2005/7/322
Jeżeli spadkobierca otrzymał od spadkodawcy darowiznę, której wartość była wyższa niż wartość schedy spadkowej, nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki, jednocześnie jednak nie jest w związku z powyższym upoważniony do dochodzenia udziału przy dziale spadku. Do oszacowania darowizny przyjmuje się jej wartość z chwili działu spadku zgodnie z przepisami KC oraz względami sprawiedliwości.
III CKN 503/00 postanow. SN z 24 stycznia 2002 r.
1. Instytucja zaliczenia darowizn przy dziedziczeniu ustawowym ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy. Oprócz darowizn na schedę podlegają zaliczeniu także inne korzyści, jakie otrzymał spadkobierca od spadkodawcy.
2. Zaliczenie korzyści uzyskanej przez spadkobiercę od spadkodawcy na schedę spadkową stanowi jedynie pewną operację rachunkową wpływającą na sposób do-konania działu spadku, nie zmienia zaś stanowiska prawnego spadkobiercy w sto-sunku do osób trzecich. Jest ono przeprowadzane tylko między spadkobiercami i nie działa na zewnątrz.
XV. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA
III CK 48/05 postanow. SN z 12 października 2005 r.
M.Prawn. 2005/23/1165
Ustawowy spadkobierca może zawrzeć umowę ze swoim przyszłym spadkodawcą o zrzeczeniu się dziedziczenia. Ustalenie konsekwencji oświadczenia o uchyleniu się od skutków takiej umowy, jako złożonej np. pod wpływem błędu lub podstępu, należy do sądu przed którym toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku.
III CZP 10/93 uchwała SN z 5 lutego 1993 r.
OSNC 1993/9/147
Umowa ze spadkodawcą o zrzeczenie się dziedziczenia na korzyść innej osoby, zawarta pod rządem dekretu z dnia 8 października 1946 r. - Prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60, poz. 328 ze zm.), pozostaje skuteczna również wtedy, gdy spadkodawca zmarł po wejściu w życie ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).
III CRN 35/84 postanow. SN z 20 maja 1984 r.
OSNC 1984/10/184
Przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości "zrzeczenia się spadku" czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 k.c.).
III CZP 26/72 uchwała SN z 15 maja 1972 r.
OSNC 1972/11/197
Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporzą-dzonego przez niego testamentu.
III CRN 180/80 postanow. SN z 3 października 1980 r.
OSNC 1981/2-3/45
Zbycie spadku, jak również udziału w spadku bez zachowania formy notarialnej jest nieważne (art. 1052 § 3 k.c.). Natomiast oświadczenia spadkobiercy w postępowaniu działowym, że przekazuje swój udział w spadku innemu spadkobiercy, nie można uznać za zbycie spadku, lecz za wniosek uczestnika postępowania wyrażający jego wolę co do sposobu dokonania działu przez sąd.
IV CKN 566/00 postanow. SN z 13 grudnia 2001 r.
Nabywca spadku lub udziału w nim jest legitymowany do złożenia wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli zbywca był uczestnikiem postępowania (art. 679 § 1 k.p.c.).